HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT NỘI KHOA, CHUYÊN NGÀNH TIÊU HÓA
256
SIÊU ÂM CAN THIỆP - TIÊM CỒN TUYỆT ĐỐ
I
ĐIỀU TRỊ UNG THƯ GAN
I. ĐẠI CƯƠNG
1. Nguyên lý
Cồn tuyệt đối được tiêm trực tiếp vào khối u gan qua da. Cồn tuyệt đối (Ethanol
98%) làm hoại tử tế bào theo hai cơ chế: gây mất nước cấp làm nguyên sinh chất tế bào
bị đông vón dẫn đến xơ hoá, cồn còn xâm nhập vào mạch máu gây hoại tử tế bào nội
mạc, gây ngưng kết tiểu cầu tạo hiện tượng tắc mạch quanh u gây thiếu máu tổ chức u.
2. Kỹ thuật
Sau khi gây tê tại chỗ, kim tiêm cồn được đưa qua da vào khối u dưới hướng dẫn
của siêu âm hoặc chụp cắt lớp vi tính. Thường sử dụng cồn 99,5%, lượng cồn mỗi lần
tiêm từ 2-10ml.
Tổng lượng cồn được tính theo công thức: V(ml) = 4/3 x (+1)3
Trong đó là bán kính khối u (cm) thêm 1cm vùng ngoại vi khối u.
Việc tiêm cồn có thể lặp lại hai lần một tuần đến khi vùng tăng âm chiếm toàn bộ
khối u. Với khối u 3cm thường cần 6 lần, tối đa là 12 lần.
II. CHỈ ĐỊNH
Khối u nhỏ < 5cm, đặc biệt khối < 3 cm ở người bệnh không thể phẫu thuật.
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
Xơ gan giai đoạn Child Pugh C.
Huyết khối tĩnh mạch cửa, tĩnh mạch trên gan, di căn hạch và các cơ quan khác.
Có rối loạn đông máu nặng.
Có các bệnh khác kèm theo: suy tim, suy thận.
IV. CHUẨN BỊ
1. Người thực hiện
02 bác sĩ có kinh nghiệm làm siêu âm can thiệp, 02 điều dưỡng.
2. Phương tiện
Máy siêu âm.
Kim tiêm cồn 21G x 200mm, hoặc dùng kim chọc tủy sống 20G x 88mm.
Bơm tiêm, dây truyền dịch, kim luồn 1 bộ.
HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT NỘI KHOA, CHUYÊN NGÀNH TIÊU HÓA 257
Cồn tuyệt đối 10 ml.
Xylocain, Perfangal 1 lọ 1g, dung dịch NaCl 9%0 500ml.
Găng vô khuẩn, dung dịch sát khuẩn tay, cồn iod, gạc vô trùng, khăn có lỗ.
3. Người bệnh
Người bệnh được giải thích mục đích, tai biến của thủ thuật, tác dụng phụ thường
gặp. Người bệnh được viết cam đoan theo mẫu.
4. Hồ sơ bệnh án
Có đủ các xét nghiệm cần thiết: Công thức máu, đông máu cơ bản, HIV. Kết quả
xét nghiệm nằm trong giới hạn cho phép.
V. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
1. Kiểm tra hồ sơ
2. Kiểm tra người bệnh
3. Thực hiện kỹ thuật
Chuẩn bị người bệnh: tư thế nằm ngửa hoặc ngiêng trái. Được đặt đường
truyền tĩnh mạch tay trái bằng dung dịch NaCl 0,9%.
Ðặt đầu dò siêu âm tìm vị trí thuận lợi nhất: khối u gan nằm giữa đường dẫn,
đường đi của kim không đi qua các mạch máu lớn, túi mật.
Sát trùng vị trí chọc kim. Trải khăn có lỗ.
Gây tê tại chỗ chọc kim: da, cơ, màng bụng.
Chọc kim tiêm cồn qua da vào gan theo đường dẫn của siêu âm tới khối u.
Bơm 2-10 ml dung dịch cồn tuyệt đối vào khối u. Giảm đau cho người bệnh bằng
Perfalgal nếu người bệnh đau nhiều.
Ghi hồ sơ bệnh án: ngày giờ làm thủ thuật, bác sĩ thực hiện thủ thuật. Vị trí
khối u gan được tiêm cồn, lượng cồn đã tiêm vào khối u.
VI. THEO DÕI
Theo dõi mạch, huyết áp, tình trạng bụng của người bệnh trong 36 giờ sau khi làm
thủ thuật.
Phát hiện và xử trí các biến chứng (chảy máu, thủng tạng...), ghi hồ sơ bệnh án.
VII. TAI BIẾN VÀ XỬ TRÍ
Chảy máu trong ổ bụng: tiêm tĩnh mạch transamin; bù dịch và máu nếu cần,
theo dõi chặt chẽ và can thiệp ngoại khoa nếu tình trạng chảy máu trong ổ bụng không
kiểm soát được.
Viêm phúc mạc do chọc vào tạng rỗng, thấm mật phúc mạc: chuyển ngoại khoa.
Tràn khí màng phổi: chọc hút, dẫn lưu khí và theo dõi.
HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT NỘI KHOA, CHUYÊN NGÀNH TIÊU HÓA
258
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế, Quy trình kỹ thuật bệnh viện.
2. Tito Livraghi M.D., Claudio Vettori. Percutaneous ethanol injection therapy of
hepatoma. CardioVascular and Interventional Radiology 1990, Volume 13, Issue 3, pp
146-152.
3. R. Lencioni, F. Pinto, Long-term results of percutaneous ethanol injection
therapy for hepatocellular carcinoma in cirrhosis: a European experience. European
Radiology. May 1997, Volume 7, Issue 4, pp 514-519.