417
TÁC ĐỘNG CỦA DU LỊCH ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ -
TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM
Nguyễn Văn Chiến1
1. Viện đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Thủ Dầu Một, email: chiennv@tdmu.edu.vn
TÓM TẮT
Mục tiêu của nghiên cứu nhằm đánh giá ảnh hưởng của ngành du lịch đến tăng trưởng
kinh tế. Kết quả nghiên cứu cho rằng chưa có bằng chứng rõ ràng khẳng định tác động tích
cực của ngành du lịch đối với tăng trưởng kinh tế. Tuy vậy, phát triển ngành hàng không có
khả năng hỗ trợ ngành du lịch và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước.
Từ khóa: du lịch, hàng không, tăng trưởng.
1. LỜI GIỚI THIỆU
Ngành du lịch đang dần trở thành một ngành công nghiệp mới có nhiều đóng góp vào
phát triển kinh tế xã hội tại các quốc gia và được ví như ngành công nghiệp không khói, thực
vậy, quá trình phát triển của ngành du lịch gắn với các dịch vụ, đầu tư liên quan đến nghỉ dưỡng
và tham quan danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, nên là ngành công nghiệp an toàn, ít có ảnh
hưởng lớn tới môi trường. Chính vì vậy, phát triển ngành du lịch phát triển trở thành động lực
phát triển kinh tế là mục tiêu theo đuổi trong chương trình nghị sự nhiều nước. Mishahi (2017)
cho rằng ngành du lịch đã duy trì được tỷ lệ tăng trưởng cao, đặc biệt là tại Việt Nam và các
nước Đông Nam Á khi luôn duy trì tốc độ tăng trưởng hàng năm trên 8%. Khi quốc gia sở hữu
nguồn lực tự nhiên và đa dạng hệ sinh thái, mô hình du lịch thân thiện và chính sách visa thuận
lợi sẽ tạo nhiều lợi thế chào đón du khách nước ngoài.
Tăng trưởng kinh tế là một trong các chỉ tiêu rất quan trọng phản ánh sự phát triển kinh
tế tại một quốc gia. Do đó, chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế luôn được xác định tại chương trình nghị
sự hàng năm tại các nước và Chính phủ luôn thực hiện các giải pháp điều hành kinh tế nhằm
đảm bảo đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế đề ra.
Mối quan hệ giữa phát triển du lịch và tăng trưởng kinh tế đã được thực hiện qua một số
nghiên cứu và các kết quả đều nhấn mạnh tác động tích cực của du lịch đến tăng trưởng kinh tế.
Các nghiên cứu của Wijesekara và cộng sự (2022), Naseem (2021), Rasool và cộng sự (2021)
đều khẳng định ngành du lịch có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế thông qua khả năng
tạo việc làm, thu nhập, tiêu dùng hàng hóa nội địa, phát triển ngành hàng không và phát triển kinh
tế. Tuy vậy, giai đoạn 2020 đến 2022, Việt Nam nói riêng và nhiều quốc gia khác đã chịu tác
động tiêu cực của đại dịch COVID-19, cụ thể, ảnh hưởng của đại dịch đã dẫn đến Chính phủ thực
hiện các giải pháp cách ly, giãn cách xã hội và hạn chế dịch chuyển, do đó ảnh hưởng rất xấu tới
kế hoạch và chiến lược phát triển ngành du lịch. Đồng thời, tăng trưởng kinh tế Việt Nam cũng
giảm mạnh so với giai đoạn 2018 – 2019. Năm 2023, du lịch Việt Nam bắt đầu phục hồi và chào
đón 12.6 triệu lượt khách quốc tế, cao gấp 3.4 lần năm 2022 và vượt xa mục tiêu 8 triệu lượt
khách đặt ra trong năm 2023, đồng thời tăng trưởng kinh tế năm 2023 bắt đầu phục hồi mạnh
(Nhân dân, 2023). Chính vì vậy, nghiên cứu ảnh hưởng của của ngành du lịch đến tăng trưởng
kinh tế nên được đánh giá lại trong bối cảnh kinh tế mới, là lý do hình thành nên nghiên cứu này.
418
2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
Phát triển kinh tế là động lực giúp chuyển đổi nền kinh tế trên con đường hướng tới thịnh
vượng chung. Mục tiêu phát triển kinh tế bằng cách duy trì chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức
cao, kết hợp với khả năng tạo việc làm, tăng thu nhập và thực thi chính sách an sinh xã hội. Trong
đó, không thể thiếu được vai trò của ngành du lịch được ví như ngành công nghiệp không khói.
Quá trình phát triển của ngành du lịch gắn với các dịch vụ liên quan đến nghỉ dưỡng, tham quan
danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử. Các nghiên cứu của Wijesekara và cộng sự (2022), Rasool
và cộng sự (2021) đều khẳng định tác động tích cực của ngành du lịch đến tăng trưởng kinh tế.
Wijesekara và cộng sự (2022) cho rằng du lịch đang dần trở thành ngành công nghiệp
chính của thế giới nhằm đáp ứng nhu cầu giải trí và những trải nghiệm. Thực tế, tăng trưởng
kinh tế có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với phát triển du lịch, do đó phát triển kinh tế hỗ trợ
phát triển du lịch, đặc biệt khi ngành du lịch đang đóng góp tới 10% GDP toàn cầu thông qua
khả năng tạo việc làm, mở rộng thị trường, khuyến khích thương mại và thu hút ngoại hối.
Wijesekara và cộng sự (2022) thực hiện nghiên cứu thực nghiệm tại 105 quốc gia trong giai
đoạn 2003 đến 2020 và khẳng định du lịch có đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế ở hầu
hết các khu vực, ngược lại tăng trưởng kinh tế thúc đẩy sự mở rộng ngành du lịch, đặt ra cho
các quốc gia cần phát huy các sáng kiến để tăng nhu cầu thúc đẩy du lịch và phát triển kinh tế.
Quy mô thị trường du lịch đã vươn tới hơn một tỷ khách du lịch đến tham quan hàng năm,
du lịch trở thành ngành công nghiệp hàng đầu và đóng góp hàng ngàn tỷ USD vào sản lượng
toàn cầu và dự kiến tiếp tục gia tăng đóng góp của ngành du lịch vào các hoạt động kinh tế.
Rasool và cộng sự (2021) còn cho rằng du lịch còn giải quyết được các thách thức về tăng
trưởng kinh tế xã hội và phát triển toàn diện. Nghiên cứu thực nghiệm tại 5 quốc gia trong khối
BRICS trong giai đoạn 1995 đến 2015 và cho rằng có mối quan hệ dài hạn giữa du lịch và tăng
trưởng kinh tế. Đồng thời, phân tích nhân quả cho biết mối quan hệ hai chiều giữa du lịch và
tăng trưởng kinh tế. Do đó, nghiên cứu cung cấp một số gợi ý cho các nước BRICS nên thực
thi các chính sách du lịch thuận lợi, tạo thông thoáng trong cơ chế cấp visa và đi lại cho du
khách để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Một nghiên cứu khác, Cárdenas-García và cộng sự
(2024) cho rằng mối quan hệ giữa du lịch và tăng trưởng kinh tế được nhìn nhận từ nhiều góc
độ khác nhau và thực hiện kiểm định trên mẫu nghiên cwuus 12 quốc gia trong giai đoạn 1995
đến 2019 và khẳng định quan hệ nhân quả một chiều từ du lịch đến tăng trưởng ở những nước
có trình độ chuyên môn hóa cao và phát triển du lịch còn ở mức thấp, nhưng tồn tại quan hệ
nhân quả một chiều tại quốc gia có trình độ phát triển và chuyên môn hóa du lịch cao.
Cho rằng bối cảnh hiện nay du lịch là một ngành thiết yếu đối với sự phát triển của kinh
tế toàn cầu và là nguồn thu hàng đầu tại nhiều quốc gia, trụ cột vững chắc cho sự phát triển bền
vững do cung cấp nhiều sản phẩm văn hóa, xã hội, công nghệ và các trải nghiệm giải trí và kinh
doanh. Naseem (2021) ước tính khả năng tạo việc làm của ngành du lịch là rất lớn, tạo ra 334
triệu việc làm và chi tiêu của du khách chiếm 6.8% tổng kim ngạch xuất khẩu và 27.4% kim
ngạch xuất khẩu dịch vụ toàn cầu. Cụ thể, du lịch tham gia vào tăng trưởng và phát triển dựa
nhiều vào giá trị và lợi ích kinh tế, xây dựng giá trị thương hiệu, hình ảnh và nhận diện. Hơn
nữa, thu hút du khách quốc tế du lịch tạo ra thu nhập ngoại hối, cải thiện cơ sở hạ tầng và chất
lượng cuộc sống, xóa đói giảm nghèo và tăng trưởng bền vững. Naseem (2021) nghiên cứu
trường hợp của Ả Rập Saudi bằng dữ liệu chuỗi thời gian từ năm 2003 đến 2019 và cho thấy
tăng trưởng kinh tế có mối quan hệ lâu dài với doanh thu du lịch, chi tiêu du lịch và số khách
du lịch. Hơn nữa, số lượng khách du lịch có mối quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng kinh tế, đặt
ra cần có giải pháp phát triển ngành du lịch bằng những chính sách thông thoáng, đầu tư chất
lượng điểm đến, hạ tầng du lịch nhằm tạo sự hấp dẫn trong thu hút khách quốc tế đến tham
quan là nền tảng phát triển kinh tế xã hội.
419
3. NGUỒN SỐ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. Nguồn số liệu
Trong nghiên cứu này, chúng tôi đánh giá tác động của du lịch đến tăng trưởng kinh tế
trong khoảng thời gian 1995 đến 2022. Dữ liệu sử dụng trong nghiên cứu này được thu thập từ
Tổng cục thống kê. Các dữ liệu được thu thập bao gồm: số khách du lịch hàng năm, số lượt
hành khách ngành hàng không và thu nhập bình quân đầu người, là chỉ tiêu đại diện cho tăng
trưởng kinh tế. Các dữ liệu được xử lý thô trước khi được xử lý phân tích.
3.2. Phương pháp nghiên cứu
Dựa trên các nghiên cứu trước của Wijesekara và cộng sự (2022), Naseem (2021), Rasool
và cộng sự (2021), nghiên cứu có sự kế thừa và phát triển, phương trình hồi quy như sau:
𝐺𝐷𝑃𝑡 = β0+ β1TOUt + β2AIRt + μ
Trong đó: GDPt là thông số đại diện cho thu nhập bình quân đầu người tại năm t,
GDP/người/năm; TOUi là thông số đại diện cho mức độ phát triển ngành du lịch tại năm t, đo
lường thông qua số lượt khách quốc tế; AIRt là số lượt hành khách nội địa và quốc tế đi bằng
hàng không tại năm t; là nhiễu.
Trong nghiên cứu này, phương pháp hồi quy phân vị được sử dụng. Ưu điểm của hồi quy
phân vị là có thể ước lượng hiệu quả trong trường hợp dữ liệu không thật sự tuân theo phân
phối chuẩn và có thể thực hiện hồi quy tại các phân vị khác nhau.
4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
4.1. Phân tích thống kê mô tả
Bảng 1. Thống kê mô tả
GDP
TOU
AIR
Mean
1468.733
5434000.
15549054
Median
1035.707
3792000.
8592794.
Maximum
3586.347
18009000
53227026
Minimum
281.1336
1351000.
2107500.
Std. Dev.
1148.151
4421609.
15578386
Skewness
0.531130
1.475008
1.082799
Kurtosis
1.766155
4.405917
2.932782
Jarque-Bera
2.871669
11.56913
5.085523
Probability
0.237917
0.003075
0.078649
Sum
38187.06
1.41E+08
4.04E+08
Sum Sq. Dev.
32956244
4.89E+14
6.07E+15
Observations
26
26
26
Nguồn: Tính toán của tác giả
Bảng 1 kết quả thống kê mô tả cho thấy phân phối của TOU và AIR không theo phân
phối chuẩn ở mức ý nghĩa 10%. Điều này khẳng định sự phù hợp khi thực hiện phân tích hồi
quy phân vị.
420
0
500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
3,500
4,000
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26
GDP1
Hình 1. Thu nhập bình quân đầu người giai đoạn 1995 đến 2021
0
4,000,000
8,000,000
12,000,000
16,000,000
20,000,000
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26
tourism1
Hình 2. Số lượt khách du lịch quốc tế đến Việt Nam giai đoạn 1995 đến 2021
0
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
60,000,000
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26
air1
Hình 3. Số lượt hành khách đi lại trên chuyến bay nội địa và quốc tế tại Việt Nam giai
đoạn 1995 đến 2021
421
Kết quả Hình 1, Hình 2 và Hình 3 cho thấy thu nhập bình quân đầu người GDP có sự cải
thiện liên tục trong thời gian vừa qua, nhưng có sự chững lại kể từ năm 2020 cho tới nay. Đồng
thời, số lượt du khách quốc tế tới Việt Nam và số lượt hành khách đi lại trên chuyến bay tại
Việt Nam có sự cải thiện nhanh trong giai đoạn 1995 đến 2019 và giảm từ 2020 tới nay, lý do
có sự sụt giảm này có giải thích qua ảnh hưởng của đại dịch.
4.2. Kết quả hồi quy
Bảng 2. Kết quả hồi quy
Specification: GDP TOURISM AIR C
Estimated equation quantile tau = 0.25
Number of process quantiles: 4
Quantile
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
TOURISM
0.250
-0.370300
0.158080
-2.342481
0.0282
0.500
-0.350058
0.182464
-1.918500
0.0675
0.750
-0.088904
0.241125
-0.368704
0.7157
AIR
0.250
1.057413
0.107775
9.811335
0.0000
0.500
1.007260
0.121742
8.273736
0.0000
0.750
0.915107
0.120465
7.596427
0.0000
C
0.250
-1.940041
0.409481
-4.737805
0.0001
0.500
-1.697072
0.490616
-3.459064
0.0021
0.750
-2.725166
0.918573
-2.966739
0.0069
Nguồn: Tính toán của tác giả
Kết quả phân tích hồi quy cho thấy sự phát triển ngành hàng không có tác động tích cực
đến tăng trưởng kinh tế ở tất cả các phân vị. Khẳng định chính sách đúng đắn của Chính phủ
khi liên tục có các giải pháp phát triển ngành hàng không nhằm gia tăng khả năng dịch chuyển
của du khách trong nước và ngoài nước, đó là nền tảng quan trọng phát triển kinh tế đất nước.
Tuy vậy, chưa có bằng chứng khẳng định tác động tích cực của ngành du lịch đến tăng
trưởng tại phân vị thấp. Kết quả này cho thấy phát triển ngành du lịch không chỉ nên phụ thuộc
vào sự tăng trưởng số lượt hành khách, mà Việt Nam cần có giải pháp phát triển hạ tầng du
lịch, cơ sở hạ tầng nhằm tăng mức chi tiêu du khách, từ đó mới tạo ra tăng trưởng kinh tế đất
nước ở mức độ cao hơn. Thực vậy, chính sách thu hút du khách quốc tế theo số lượng du khách
đã đạt tới ngưỡng tới hạn, nếu Việt Nam không có chính sách tạo thêm giá trị gia tăng cho các
dịch vụ, sản phẩm du lịch thì khó có khả năng tạo động lực mới cho phát triển kinh tế nước nhà.
Theo nhiều đánh giá, du khách đến Việt Nam phần lớn chi tiêu cho các dịch vụ ăn uống, đi lại
và lưu trú, nên tổng chi tiêu bình quân trên một du khách tương đối thấp, do đó mức độ đóng
góp vào hoạt động kinh tế chưa được phát huy ở mức cao nhất (Báo Pháp luật, 2023).
5. KẾT LUẬN
Đánh giá ảnh hưởng của ngành du lịch đến tăng trưởng kinh tế là cấp thiết nhằm giúp
Chính phủ các nước có giải pháp phù hợp phát triển du lịch nhằm gia tăng đóng góp của ngành