BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
------ ------
TỐNG THỊ MINH PHƯƠNG
TÁC ĐỘNG CỦA CÁC HIỆP ĐỊNH THƯƠNG
MẠI TỰ DO (FTA) THẾ HỆ MỚI TỚI VIỆC
DỊCH CHUYỂN NGUỒN VỐN FDI VÀO
VIỆT NAM
Chuyên ngành: KINH TẾ QUỐC TẾ
Mã số: 9310106
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2024
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TẠ VĂN LỢI
2. PGS.TS. NGUYỄN ĐÌNH THỌ
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án
cấp Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Vào hồi: ngày tháng năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân
1
GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
1. Sự cần thiết của nghiên cứu
Hội nhập kinh tế quốc tế và thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)
là chủ đề luôn được các nhà nghiên cứu và quản lý quan tâm, đặc biệt là những
ảnh hưởng tích cực của những hoạt động này đến sự phát triển kinh tế, xã hội của
các quốc gia. Việt Nam là một trong những quốc gia thu hút FDI thành công trên
thế giới. Sau hơn 35 năm thu hút FDI (1988-2024), Việt Nam - một quốc gia đang
phát triển và là thành viên tích cực của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (Hiệp hội các
quốc gia Đông Nam Á) năng động, đã đạt được những thành tựu kinh tế-xã hội nhất
định. Bên cạnh đó, những biến động toàn cầu và sự kiện trong nước cũng đặt ra
những cơ hội và thách thức lớn đối với việc thu hút dịch chuyển dòng vốn FDI vào
Việt Nam. Cụ thể, bối cảnh toàn cầu có thể kể đến sự xuất hiện của đại dịch Covid-
19, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số trên toàn cầu, các căng thẳng
địa chính trị, các cuộc chiến tranh thương mại- cụ thể và khắc nghiệt nhất - Mỹ-
Trung, xu thế bảo hộ trỗi dậy trên toàn cầu, sự đứt gãy, gián đoạn của các chuỗi
cung ứng và thay đổi của chuỗi giá trị toàn cầu (GVC), sự xuất hiện của các siêu
hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới…Song song với những biến động
toàn cầu, những sự phát triển và sự kiện tầm quốc gia ở Việt Nam cũng gợi ra
nhiều thách thức cũng như yêu cầu đối với việc thu hút, dịch chuyển FDI vào Việt
Nam như là: các biến động của nền kinh tế vĩ mô, việc hội nhập tích cực vào nền
kinh tế khu vực và toàn cầu của Việt Nam với một loạt các FTA mới và quan trọng
được kí kết (đặc biệt là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình
Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Liên minh châu Âu-Việt Nam
(EVFTA), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP)…), những điều
chỉnh của chính sách thu hút đầu tư, hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng, hiệu
quả hợp tác đầu tư nước ngoài theo Nghị quyết Số 50-NQ/TW của Bộ Chính trị,
thành công nhất định trong ứng phó với đại dịch Covid-19 và phát triển kinh tế
giai đoạn hậu Covid-19, những thay đổi sau thành công của Đại hội Đảng XIII…
Kể từ khi Việt Nam bắt đầu mở cửa nền kinh tế, có thể thấy, xu hướng
FDI vào Việt Nam luôn tăng qua các năm dựa trên số liệu thường niên của Tổng
cục Thống kê. Trước đây, các doanh nghiệp FDI đầu tư vào Việt Nam phần lớn có
quy mô và lợi nhuận chưa đáng kể, hầu hết làm thầu phụ cho các công ty đa quốc
gia, nằm trong khâu tạo ra giá trị sản phẩm thấp (Malesky, 2010). Những năm gần
2
đây, từ khi Việt Nam bắt đầu đàm phán và ký kết một loạt FTA thế hệ mới như
CPTPP hay EVFTA, nhiều nhà đầu tư quốc tế mới cùng với nguồn vốn ngoại đã
tìm đến các ngành công nghiệp của Việt Nam để đón đầu các cơ hội do các FTA
này mang lại, đặc biệt là ngành công nghiệp chế biến, chế tạo.
Về mặt học thuật, lý luận, những nghiên cứu về ảnh hưởng của FTA thế hệ
mới đến dịch chuyển FDI vào một nước nhận đầu tư còn rất hạn chế. Cụ thể, ý
tưởng về các FTA thế hệ mới mặc dù đã xuất hiện trên 10 năm nhưng hiện nay
chỉ có một số thực sự được ký kết và đi vào thực thi. Bên cạnh đó, thời gian thực
thi của những FTA thế hệ mới này chưa lâu, nên những tác động của việc thực
thi loạt FTA này vẫn chưa được quan sát và nghiên cứu đầy đủ, đặc biệt là những
ảnh hưởng đến dịch chuyển đầu tư vào một nước thành viên cụ thể của hiệp định.
Thêm vào đó, lý thuyết về dịch chuyển đầu tư cũng cần được làm rõ hơn để tạo
điều kiện cho những nghiên cứu về chủ đề này.
Về mặt thực tiễn, tại Việt Nam, bối cảnh biến động toàn cầu và trên phương
diện quốc gia được dự đoán sẽ có những tác động sâu sắc đến hoạt động dịch
chuyển FDI vào Việt Nam. Rất cần một nghiên cứu để đánh giá tổng thể thực
trạng dịch chuyển FDI từ các quốc gia vào Việt Nam, trước và sau khi các FTA
này đi vào hiệu lực. Liệu FDI từ những nước thành viên và không là thành viên
của các FTA thế hệ mới này đã, đang và sẽ có xu hướng vào Việt Nam như thế
nào trong tương lai? Tuy nhiên có rất ít nghiên cứu đã được thực hiện để kiểm
chứng các nhận định, suy đoán trên.
Với các lý do như trên, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài: “Tác động của
các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới tới việc dịch chuyển nguồn vốn
FDI vào Việt Nam” cho luận án tiến sĩ của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của luận án là nghiên cứu và đánh giá tác động của các FTA thế
hệ mới tới dịch chuyển FDI vào nước nhận đầu tư, cụ thể trường hợp Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu này cung cấp những dẫn chứng cho việc xây dựng định hướng
chính sách thu hút dịch chuyển đầu tư vào Việt Nam trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án này bao gồm: lý luận và thực tiễn về tác
động của các FTA thế hệ mới đến dịch chuyển dòng vốn FDI vào một quốc gia
nhận đầu tư – một nước thành viên FTA, cụ thể trong trường hợp Việt Nam.
3
Phạm vi nghiên cứu
Giới hạn về nội dung
Luận án chủ yếu tập trung nghiên cứu tác động tới số lượng và chất lượng FDI
vào một nước thành viên của FTA thế hệ mới, cụ thể trường hợp của Việt Nam.
Giới hạn về không gian
Dữ liệu thống kê quốc tế FDI vào Việt Nam và các dữ liệu khác, bao gồm:
(1) Dữ liệu của các nước ký FTA thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, UKVFTA)
với Việt Nam
CPTPP: Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico,
Peru, New Zealand, Singapore
EVFTA: 27 nước thành viên EU
UKVFTA: Vương Quốc Anh
(2) Dữ liệu của một số nước nằm ngoài nhóm ký FTA thế hệ mới với Việt Nam
để tìm hiểu các nhà đầu tư từ các nước ngoài nhóm ký FTA thế hệ mới này có thực
sự dịch chuyển đầu tư vào Việt Nam để tận dụng những ưu đãi mà các FTA thế hệ
mới này mang lại cho hoạt động thương mại và đầu tư (Trung Quốc, Hoa Kỳ, các
nước khu vực ASEAN - trừ Singapore, Malaysia, Brunei vì các nước này đã là thành
viên của CPTPP và riêng Singapore đã ký FTA với EU [hiệu lực từ 11/2019],
Malaysia và Brunei chưa có FTA với EU, vì vậy hai nước này vẫn phù hợp giả thuyết
đầu tư sang Việt Nam để tận dụng lợi thế tiếp cận thị trường 27 nước châu Âu).
(3) Các dữ liệu thống kê về Việt Nam
Giới hạn về thời gian
- Các lý thuyết đầu tư liên quan đề tài được nghiên cứu là các lý thuyết
được phát triển qua các giai đoạn đến nay.
- Dữ liệu lịch sử, định tính và định lượng, được thu thập trong giai đoạn
2012-2023 (Loạt Báo cáo Đầu tư Thế giới thường niên của UNCTAD (WIR) về
đầu tư quốc tế giai đoạn 1980-2022 được nghiên cứu phục vụ cho kinh nghiệm
quốc tế (mục 2.5) về sử dụng FTA thúc đẩy đầu tư quốc tế.)
-Dữ liệu sơ cấp thu được qua phỏng vấn chuyên gia trong nước và quốc tế,
được thực hiện trong tháng 1- 4 năm 2023.
-Dữ liệu thứ cấp phục vụ nghiên cứu định lượng để nghiên cứu thực trạng
dịch chuyển FDI vào Việt Nam được nghiên cứu trong giai đoạn 10 năm từ 2013