HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
200
TÁC DỤNG TRẺ HÓA DA CỦA LIỆU PHÁP HORMONE THAY THẾ
Ở PHỤ NỮ ĐỘ TUỔI MÃN KINH
Trương Phương Hoàng1, Mai Bá Hoàng Anh2
TÓM TẮT32
Lão hóa da là một quá trình diễn tiến do tác
động của các yếu tố bên ngoài và bên trong liên
quan giảm Estrogen quanh độ tuổi mãn kinh, gây
nên những thay đổi trên da. Trong hai thập kỷ gần
đây, người ta đã ghi nhận tác dụng trẻ hóa của liệu
pháp nội tiết thay thế trên phụ nữ, tuy nhiên
phương pháp này còn chưa được biết đến rộng rãi.
Trong độ tuổi sinh sản, Estrogen được sản xuất tại
buồng trứng tham gia vào nhiều cơ chế bảo vệ tính
toàn vẹn của làn da thông qua các thụ thể ERα và
ERβ của nó gắn trên các cấu trúc tế bào của da.
Khi phụ nữ đến độ tuổi quanh mãn kinh, hoặc có
tiền sử phẫu thuật cắt buồng trứng, mãn kinh sớm,
suy buồng trứng sớm, sự thiếu hụt Estrogen đã dẫn
đến nhiều hậu quả đối với sức khỏe toàn bộ cơ thể
nói chung và làn da nói riêng. Sử dụng nội tiết thay
thế để điều trị các triệu chứng liên quan mãn kinh
đã được chứng minh có hiệu quả thông qua các
nghiên cứu đã chỉ ra tác dụng trẻ hóa da của
Estrogen trong liệu pháp hormone thay thế ở phụ
nữ mãn kinh, giúp giảm nếp nhăn, giảm khô, giảm
teo da, tăng sinh collagen và sợi đàn hồi, cải thiện
sắc tố da. Bài báo cáo này, chúng tôi đề cập đến
những ứng dụng của liệu pháp hormone thay thế
trong việc trẻ hóa da cũng như chỉ định, chống chỉ
định, phác đồ khuyến cáo sử dụng hiện nay.
Từ khóa: Mãn kinh, Trẻ hóa da, Liệu pháp
hormone thay thế.
1Đại học Kỹ thuật Y - Dược Đà Nẵng
2Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế
Chịu trách nhiệm chính: Mai Bá Hoàng Anh
SĐT: 0905030307
Email: mbhanh@huemed-univ.edu.vn
Ngày nhận bài: 31/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
SUMMARY
SKIN REJUVENATION IN WOMEN
USING MENOPAUSAL HORMONE
THERAPY: A SCOPING REVIEW
Skin aging is a progressive process influenced
by both external and internal factors, including
estrogen decline around menopause, leading to
skin changes. Over the past two decades, the
rejuvenating effects of hormone replacement
therapy (HRT) in women have been recognized,
though it remains underutilized. During
reproductive years, estrogen produced by the
ovaries plays a crucial role in protecting skin
integrity through its ERα and ERβ receptors on
skin cells. However, around menopause, or in
cases of ovarian removal, early menopause, or
premature ovarian insufficiency, estrogen
deficiency results in various health issues,
including skin deterioration. Studies have shown
that HRT can effectively alleviate menopausal
symptoms and promote skin rejuvenation,
reducing wrinkles, dryness, and skin atrophy,
while increasing collagen and elastin production
and improving skin pigmentation. This report
discusses the applications of HRT in skin
rejuvenation, along with current indications,
contraindications, and recommended treatment
protocols.
Keywords: Menopause, skin rejuvenation,
hormone replacement therapy.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lão hóa da là quá trình diễn tiến tự nhiên
của phụ nữ, hiện tượng này càng xuất hiện
nhanh và gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc
sống đặc biệt trong giai đoạn mãn kinh, được
xác định khi mất kinh kéo dài trong 12 tháng
kể từ kỳ kinh nguyệt cuối cùng [4]. Do sự suy
giảm nồng độ Estrogen ở giai đoạn này cơ thể
phụ nữ có nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau,
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
201
trong đó, làn da sẽ trở nên không đều màu,
chảy xệ, có nếp nhăn và giảm độ căng mịn.
Liệu pháp hormone thay thế (HRT -
Hormone replacement therapy) đã được sử
dụng ở phụ nữ mãn kinh trong nhiều thập kỷ
và trong khoảng thời gian đó, người ta ghi
nhận những tác dụng trẻ hóa da như tăng sinh
collagen, giảm khô da và giảm nếp nhăn [1],
[5], [8]. Tuy nhiên, do nguy cơ và tác dụng
phụ nên việc sử dụng liệu pháp này vẫn còn
gây nhiều lo lắng. Để cung cấp cho các bác sĩ
lâm sàng những thông tin cập nhật mới về lợi
ích và ứng dụng của liệu pháp hormone thay
thế, bài tổng quan này chúng tôi đề cập đến
các nghiên cứu gần đây nhất về ảnh hưởng
tích cực đến da cũng như các khuyến cáo sử
dụng, chỉ định và chống chỉ định của liệu
pháp hormone này [2], [3], [4], [6], [7].
II. LCH SỬ CỦA LIU PHÁP HORMONE THAY THẾ
Liệu pháp nội tiết thay thế (HRT -
Hormone replacement therapy) được bắt đầu
đưa vào sử dụng từ những năm 1940. Thuốc
ban đầu được FDA - Mỹ chấp thuận là
Premarin dùng để điều trị triệu chứng bốc
hỏa ở phụ nữ mãn kinh. Đến năm 1970 thì
người ta sử dụng phối hợp Estrogen và
Progesterone nhằm mục đích hạn chế nguy
cơ ung thư nội mạc tử cung liên quan đến cơ
chế tác động của Estrogen đơn độc. Nghiên
cứu PEPI năm 1996 đã cho thấy lợi ích khi
điều trị loãng xương, bệnh lý tim mạch, sa
sút trí tuệ. Năm 1995, FDA chấp thuận liệu
pháp nội tiết được xem như một cách điều trị
các vấn đề liên quan đến mãn kinh và phòng
ngừa loãng xương. Tuy nhiên, trong suốt
những thập kỉ sử dụng thuốc đã có vài báo
cáo về tỷ lệ bệnh mạch vành, nguy cơ ung
thư nội mạc tử cung. Đặc biệt vào đầu thế kỉ
21, báo cáo tổng hợp của WHI đã nêu lên
những tác dụng phụ của thuốc nội tiết như
huyết khối, đột quỵ, thuyên tắc mạch phổi,
ung thư vú và nội mạc tử cung, điều này đã
làm cho giới chuyên môn trên thế giới trở
nên e ngại và dè dặt trong chỉ định liệu pháp
này. Trong 20 năm gần đây, đã có sự thay
đổi trong thái độ của giới chuyên môn và
công chúng về việc sử dụng Estrogen trong y
khoa [5]. Một số nghiên cứu được thực hiện
gần đây với độ tin cậy cao đã chứng minh
việc sử dụng liệu pháp nội tiết Estradiol liều
thấp qua da (Tdl E2 - Low-dose Transdermal
E2) và Progesterone vi hạt (Micronized
Progesterone - Micro P4) ở những phụ nữ
mãn kinh có triệu chứng không làm tăng
nguy cơ thuyên tắc mạch và đột quỵ [2].
Liệu pháp nội tiết thay thế đã được kêu
gọi sử dụng trở lại do những lợi ích mà nó
đem lại lớn hơn nhiều so với nguy cơ về tác
dụng phụ. Các nghiên cứu đã chứng minh
rằng Estrogen đường uống đơn độc và
Progesterone tổng hợp làm tăng nguy cơ
nhiều nhất. Estrogen dùng qua da không làm
tăng, thậm chí là giảm nguy cơ. Progesterone
vi hạt cũng không làm tăng nguy cơ. Ngoài
ra, Progesterone đường đặt âm đạo hoặc
dụng cụ đặt trong buồng tử cung chỉ có tác
động tại chỗ, do đó làm giảm tác dụng toàn
thân, trực tiếp bảo vệ nội mạc tử cung [7].
III. TÁC DỤNG TRẺ HÓA DA CỦA LIU PHÁP
HORMONE THAY THẾ
Từ những năm 1940 khi liệu pháp
hormone được đưa vào sử dụng điều trị các
triệu chứng liên quan mãn kinh, người ta đã
ghi nhận những tác dụng trẻ hóa da ở phụ nữ.
Năm 2005, Erin F Wolff, Deepak Narayan
và Hugh S Taylor đã thực hiện nghiên cứu
trên 65 phụ nữ đã mãn kinh (hoặc phẫu thuật
cắt buồng trứng 2 bên). Những phụ nữ này
được chia thành hai nhóm: nhóm đã sử dụng
liệu pháp hormone thay thế liên tục trong một
năm kể từ kỳ kinh cuối cùng; và nhóm không
sử dụng nội tiết. Tất cả đối tượng được theo
dõi trong vòng 05 năm, những phụ nữ sử
dụng androgen, steroids bôi tại chỗ, retinoid
hoặc tiền sử phẫu thuật thẫm mỹ vùng mặt,
bệnh lý xơ cứng bì, rối loạn collagen, chấn
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
202
thương vùng mặt sẽ bị loại khỏi nghiên cứu.
Kết quả ghi nhận đánh giá trên 20 phụ nữ đáp
ứng tiêu chuẩn chọn lọc gồm 11 phụ nữ chưa
từng sử dụng nội tiết thay thế so sánh với 9
người sử dụng nội tiết lâu dài (Yếu tố nhân
khẩu học bao gồm tuổi tác, chủng tộc, mức độ
tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, sử dụng kem
chống nắng, hút thuốc lá và loại da đều tương
tự nhau): độ cứng của da đã giảm đáng kể ở
những người sử dụng liệu pháp hormone thay
thế so với những người không sử dụng ở cả
vùng má (1,1 so với 2,7) và trán (20 so với
29). Điểm nếp nhăn trung bình (đánh giá ở 11
điểm trên khuôn mặt theo thang điểm
Lemperle) ở người sử dụng hormone thấp hơn
so với người không sử dụng hormone (1,5 so
với 2,2). Đây được xem là nghiên cứu đầu
tiên đánh giá hiệu quả của liệu pháp hormone
ở phụ nữ dựa trên thang điểm nếp nhăn của
Lemperle. Mặc dù hạn chế của nghiên cứu
này là cỡ mẫu nhỏ, tuy nhiên kết quả thu được
có ý nghĩa thống kê. Điều này chứng minh
rằng thuốc nội tiết có tác dụng tích cực đối
với làn da khi sử dụng lâu dài và hiệu quả của
nó không chỉ riêng biệt ở một vùng cụ thể trên
khuôn mặt [8].
Trong những năm tiếp theo, nhiều nghiên
cứu khác cũng được thực hiện. Theo bài báo
cáo tổng hợp vào năm 2023 của các tác giả
Pivazyan L, Avetisyan J, Loshkareva M và
Abdurakhmanova A., từ năm 1992 đến nay,
đã có 15 nghiên cứu được thực hiện, bao
gồm 1589 bệnh nhân, thời gian thực hiện từ
những năm 1992 - 2014 [5]. Các phân tích
cho thấy sau khi dùng liệu pháp nội tiết cho
phụ nữ độ tuổi quanh mãn kinh bằng đường
uống hoặc thẩm thấu qua da đã có tác dụng
đáng kể giúp tăng độ đàn hồi, tăng độ dày
của da, tăng collagen và cải thiện tình trạng
khô da. Liều lượng và loại thuốc nội tiết sử
dụng trong các nghiên cứu này được tổng
hợp chi tiết như bảng 3 [5].
Bảng 1. Các dạng thuốc và liều lượng được sử dụng trong các nghiên cứu
Các dạng thuốc và liều lượng trong các nghiên cứu
Dạng thuốc
Liều lượng
Liệu pháp
hormone
đường uống
Estrogen 0,625 mg/ngày + Medrogestone 5 mg/ngày
Estrogen liên hợp 0,625 mg/ngày + Medrogestone 5 mg/ngày
Equine Estrogen liên hợp 0,625 mg + 2,5 mg Medroxyprogesterone Acetate
17 β Estradiol 2mg/ngày x 21 ngày + Cyprotone Acetate 1mg/ngày x 10 ngày
Valerate Estradiol 2 mg/ngày x 21 ngày + Cyprotone Acetate 1mg/ngày x 10 ngày
Estradiol 1 mg
1 mg Norethidrone Acetate, 5mcg Ethinyl Estradiol hoặc 1 mg Norethidrone Acetate,
10mcg Ethinyl Estradiol
Estrogen liên hợp 0,625 mg
E & P phối hợp đường uống hằng ngày với 2 mg 17 β Estradiol + 1 mg Norethistine
Acetate
Đường uống
hoặc qua da
Không có câu trả lời
Liệu pháp
hormone
thẩm thấu
qua da
Kem bôi 2% Progesterone
17 β Estradiol 0,72 mg/2 ngày + Cyclic Medroxyprogesterone Acetate + Raloxifene 60 mg/ngày
Kem Premarin (0,625 mg Estrogen liên hợp/1 gam thuốc)
Nhóm 1: 0,625 mg/ngày Equine Estrogen liên hợp
Nhóm 2: 50 ngày với 17 β Estradiol
Nhóm 3: 0,625 mg/ngày Equine Estrogen liên hợp x 1 tháng
Nhóm 1: Estradiol / Nhóm 2: Estradiol + Glycolic Acid
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
203
Về hiệu quả tác động trên da của liệu pháp nội tiết cho phụ nữ độ tuổi quanh mãn kinh [5].
Gần đây nhất, vào tháng 1 năm 2024, bài báo tổng hợp của Bruna Bravo và cộng sự cũng đã
ghi nhận một số tác dụng phụ khi sử dụng nội tiết Estradiol được mô tả như bảng 4 [1]. Mặc
dù tỷ lệ rát da gặp ở 20% bệnh nhân dùng thuốc qua đường bôi ngoài da, tỷ lệ dị ứng da tại
chỗ thấp (<1%), nhưng chúng ta cũng thấy rằng nhiều nghiên cứu đã ghi nhận hiệu quả giảm
teo da và giảm khô da của Estradiol lên đến 31% bệnh nhân.
Bảng 2. Lợi ích và một số tác dụng phụ trên da của liệu pháp hormone [1]
Lợi ích và tác dụng phụ của liệu pháp hormone
Loại hormone
Tác dụng có lợi trên
da
Tác dụng phụ trên da
Estradiol
Giảm teo da và giảm
khô da (31%)
Rát da (20%) (thuốc dùng tại chỗ); dị ứng da tại chỗ (<
1%)
Testosterone
Giảm teo da
Nổi mụn (5,6 – 50%); rậm lông mặt (11,6 – 19,6%), rậm
lông cơ thể (6- 36%)
DHEA
(Dehydroepiandrosterone)
Giảm teo da (73%)
Nổi mụn (23%); tăng tiết bã nhờn (64%), độ bóng dầu và
độ đàn hồi da thay đổi (41 - 89%)
Liệu pháp nội tiết thay thế tác động đến
độ dày và mật độ các yếu tố cấu trúc da. Mật
độ, hàm lượng, độ dày collagen ở da được báo
cáo là có khả năng được duy trì ở những
người sử dụng thuốc nội tiết so với những
người cùng lứa tuổi nhưng không dùng thuốc.
Nghiên cứu của Guinot C và cộng sự năm
2005, thực hiện phân tích dựa trên dữ liệu của
106 phụ nữ da trắng có làn da khỏe mạnh.
Nhóm nghiên cứu đã phân nhóm các phụ nữ
như sau: có 20 phụ nữ mãn kinh dưới 5 năm
(8 người dùng HRT trong ít nhất 1 năm và 7
người không sử dụng) và 86 phụ nữ mãn kinh
ít nhất từ 5 năm (35 người dùng HRT trong ít
nhất 5 năm và 43 người chưa bao giờ dùng
HRT). Kết quả cho thấy điều trị bằng
Estrogen liên hợp trong 12 tháng đã được
chứng minh làm tăng độ dày của da (giảm teo
da), chức năng hàng rào da và khả năng giữ
nước của lớp sừng liên quan mãn kinh cũng
phục hồi một phần sau liệu pháp nội tiết thay
thế [5]. Điều này càng cung cấp thêm bằng
chứng về tiềm năng sử dụng Estrogen liên
hợp trong việc ngăn ngừa lão hóa da.
IV. KHUYẾN CÁO VỀ SỬ DỤNG LIU PHÁP
HORMONE THAY THẾ
Vai trò của nội tiết (đặc biệt là Estrogen)
là vô cùng quan trọng đối với sắc đẹp và duy
trì sự tươi trẻ cho làn da. Việc sử dụng thuốc
chứa nội tiết thay thế (HRT- Hormones
Replacement Therapy) trong thời kỳ mãn
kinh hiện nay còn nhiều tranh cãi vì những
tác dụng phụ của Estrogen như: tăng nguy cơ
ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung, bệnh lý
tim mạch, đột quỵ, thuyên tắc tĩnh mạch. Tuy
nhiên đã có những đồng thuận và khuyến cáo
giúp tối ưu hóa lợi ích mà HRT đem lại cũng
như giảm thấp nhất những nguy cơ của nó
khi sử dụng. Cụ thể, một số tác giả khuyến
cáo không nên sử dụng đơn độc hormone
như một cách điều trị lão hóa da mà nên kết
hợp nhiều phương pháp, tham vấn ý kiến
chuyên môn đa ngành, để đặt ra một liệu
trình cụ thể và phù hợp.
Hầu hết các đồng thuận đều khuyến nghị
sử dụng HRT ở phụ nữ sau mãn kinh có triệu
chứng dưới 60 tuổi trong vòng 10 năm kể từ
khi bắt đầu mãn kinh [6]. Việc sử dụng HRT
cũng được khuyến khích ở những phụ nữ bị
suy sinh dục, mãn kinh sớm hoặc suy buồng
trứng nguyên phát (POI - Primary Ovarian
Insufficiency) mà không cần ngừng thuốc
cho đến khi đạt độ tuổi trung bình bắt đầu
mãn kinh. Bắt đầu sử dụng HRT gần thời kỳ
mãn kinh với liều hiệu quả thấp nhất có
nhiều khả năng mang lại lợi ích nhiều nhất
và rủi ro thấp nhất, tác dụng bao gồm làm
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
204
giảm triệu chứng trong ngắn hạn và phòng
ngừa lâu dài bệnh mãn tính. Hầu hết các
hướng dẫn cũng đề cập đến các đường dùng
và công thức khác nhau. So với HRT đường
uống, liệu pháp thẩm thấu qua da được
khuyến cáo là phương pháp an toàn hơn ở
những phụ nữ có nguy cơ mắc huyết khối
tĩnh mạch sâu hoặc tắc mạch phổi vì nó ít
gây ra nguy cơ đột quỵ và bệnh động mạch
vành. Khuyến cáo sử dụng HRT đặt âm đạo
liều thấp cho hội chứng tiết niệu sinh dục và
nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa ung
thư đối với những phụ nữ có nguy cơ mắc
bệnh ung thư vú. HRT tổng hợp không được
khuyến khích sử dụng do thiếu bằng chứng
về tính an toàn và hiệu quả [6].
Bảng 3. Các đồng thuận về khuyến cáo sử dụng liệu pháp hormone thay thế [6]
Đồng thuận chung về khuyến cáo sử dụng liệu pháp hormone
Chỉ định
Cân nhắc
nguy cơ
Thời điểm
bắt đầu
Thời gian
điều trị
Liều lượng
Liệu pháp
thẩm thấu
qua da
Thuốc đặt
âm đạo
Liệu pháp
hormone
thay thế