Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
72
CÁC TÁC NHÂN GÂY NHIỄM NẤM MÁU VÀ ĐỀ KHÁNG THUỐC
KHÁNG NẤM CỦA CANDIDA SPP. TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY NĂM 2019
Trương Thiên Phú1, Nguyễn Ngọc Trương1, Nguyễn Thị Nam Phương1, Nguyễn Thị Phương Linh1,
Phạm Thị Phương Mai1, Ngô Hữu Tài1, Phạm Huy Búp1, Hồng Thanh Tuấn1, Đặng Thị Thanh Thảo1,
Nguyễn Quang Tín1, Võ Phước Vũ1, Đỗ Trúc Diễm1, Phạm Thị Tuyết Hồng1, Mai Nguyệt Thu Hồng2
TÓM TẮT
Mục đích: Khảo sát sự phân bố của các loài nấm gây nhiễm nấm máu và tính kháng thuốc kháng nấm của
Candida spp. tại bệnh viện Chợ Rẫy trong năm 2019.
Đối tượng - Phương pháp: Phương pháp hồi cứu. Tất cả các bệnh nhân cấy máu nấm dương tính trong
năm 2019 tại khoa Vi Sinh của bệnh viện Chợ Rẫy. Mẫu máu được cho vào chai môi trường BD BactecTM
Myco/Lytic và được theo dõi trong máy Bactec 9120. Khi chai cấy máu dương tính thì phân lập trên môi trường
Sabouraud. Định danh vi nấm và thực hiện kháng nấm đồ bằng card YST và card AST YS08 trên hệ thống máy
Vitek 2 Compact theo tiêu chuẩn CLSI.
Kết quả: Có 142 bệnh nhân cho kết quả cấy máu dương tính với nấm. Các tác nhân hàng đầu gây nhiễm
nấm máu lần lượt là C. tropicalis (41; 28,9%), C. albicans (36; 25,4%), C. glabrata (23; 16.2%), C. parapsilosis
(16; 11,3%), Cryptococcus neoformans (12; 8,5%), Trichosporon asahii (5; 3,5%)<. Tỷ lệ đề kháng của Candida
spp. trong nhiễm nấm máu đối với Caspofungin là cao nhất (15,13%) chủ yếu tập trung vào C. glabrata, kế đến
là Fluconazone (13,19%), Amphotericin B (3,25%), Voriconazole (3,42%), Flucytocine (0,82%). Không thấy đề
kháng với Micafungin.
Kết luận: Các Candida thường gặp nhất trong nhiễm nấm máu lần lượt là C. tropicalis, C. albicans và C.
glabrata. Sự đề kháng với thuốc kháng nấm của các chủng Candida spp. cao nhất là Caspofungin tiếp đó là
Fluconazone và Amphotericin B. Sự đề kháng của Candida spp. với thuốc kháng nấm có khuynh hướng tăng, đặc
biệt là caspofungin, cần theo dõi liên tục khuynh hướng kháng thuốc của các chủng nấm nhằm sớm phát hiện
những thay đổi của tỷ lệ kháng thuốc để có hướng xử lý đúng đắn và kịp thời.
Từ khóa: Candida spp., kháng thuốc kháng nấm, nhiễm nấm máu
ABSTRACT
PATHOGENS AND ANTIFUNGAL RESISTANCE OF CANDIDA SPP.
IN BLOOD STREAM INFECTION
Truong Thien Phu, Nguyen Ngoc Truong, Nguyen Thi Nam Phuong, Nguyen Thi Phuong Linh,
Pham Thi Phuong Mai, Ngo Huu Tai, Pham Huy Bup, Hong Thanh Tuan, Đang Thi Thanh Thao,
Nguyen Quang Tin, Vo Phuoc Vu, Do Truc Diem, Pham Thi Tuyet Hong, Mai Nguyet Thu Hong
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 3 - 2021: 72 - 78
Objectives: To investigate the distribution of fungal species and antifungal resistance of Candida spp. at
Cho Ray hospital in 2019.
Method: Retrospective method. All samples of blood that had positive culture in 2019 at Microbiology
Department of Cho Ray Hospital. Blood samples were added to BD BactecTM Myco / Lytic media bottles and
monitored in the Bactec 9120 machine. If positive, they were isolated on Sabouraud medium. Identification and
drug susceptibility testing were performed by YST card and AST YS08 card on Vitek 2 Compact system
1Khoa Vi sinh Bệnh viện Chợ Rẫy 2Đại học Quốc tế Hồng B|ng
Tác giả liên lạc: TS.BS. Trương Thiên Phú ĐT: 0906355534 Email: truongthienphu78@yahoo.com
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
73
according to CLSI standard.
Results: There were 142 patients showed positive culture results. The leading pathogens of fungal infections
were C. tropicalis (41; 28.9%), C. albicans (36; 25.4%), C. glabrata (23; 16.2%), C. parapsilosis (16; 11.3%),
Cryptococcus neoformans (12; 8.5%), Trichosporon asahii (5; 3.5%)... Resistant rate of Candida spp. to
Caspofungin were highest (15.13%), followed by Fluconazone (13.19%), Amphotericin B (3.25%), Voriconazole
(3.42%), Flucytocine (0.82%). There was not resistant to Micafungin.
Conclusion: The most common fungi in blood stream infections were C. tropicalis, C. albicans, C. glabrata
and C. parapsilosis. Resistance of the Candida spp. to Caspofungin and Fluconazole seemed to be on the rise. It is
necessary to continuously monitor the resistant trend of fungal strains in order to detect changes in the resistant
rates in order to have a proper and timely treatment.
Keywords: Candida spp., antifungal resistance, fungal infection
ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiễm nấm máu là quá trình vi nấm xâm lấn
v|o c{c cơ quan của cơ thể đi v|o m{u, là một
trong những nguyên nhân gây tử vong hay gặp
ở các khoa hồi sức tích cực. Candida spp. l| một
loại nấm men trú ngụ trên da, trong đường tiêu
hóa, tiết niệu< l| căn nguyên g}y nhiễm trùng
cơ hội, gây bệnh trên các bệnh nhân suy giảm
miễn dịch, những bệnh nh}n điều trị bằng các
liệu pháp nội khoa và ngoại khoa xâm lấn bao
gồm kháng sinh phổ rộng, hóa chất và ghép
tạng(1,2). Candida spp. nếu không được loại bỏ kịp
thời, chúng sẽ ph{t triển mạnh mẽ trong ruột,
ph{ vỡ th|nh ruột v| đi v|o m{u, c{c trường
hợp nhiễm nấm tiết niệu l}u ng|y Candida spp.
có thể di chuyển ngược lên thận cuối cùng l| g}y
nhiễm nấm m{u. Candida spp. trong máu có
chứa nhiều độc tố nên rất nguy hiểm tới sức
khỏe v| khó điều trị. Nhiễm nấm m{u bao gồm
một số tình trạng bệnh lý như nhiễm Candida
m{u, viêm nội t}m mạc, viêm m|ng não v| c{c
thể kh{c của tổn thương tạng s}u. Có đến gần
96% nhiễm nấm m{u l| do Candida spp.(3,4). Tỷ lệ
tử vong do nhiễm Candida spp. x}m lấn đã được
b{o c{o có thể lên tới 40 đến 50%(5,6). Candida spp.
là một trong bốn căn nguyên h|ng đầu gây
nhiễm trùng huyết tại bệnh viện, chiếm 9% tổng
số chủng vi sinh vật gây bệnh(7). Ở Ấn Độ, theo
nghiên cứu của Vibhor Tak nhiễm nấm máu gây
tử vong là 43%(2), trong nghiên cứu của Chena
YL, tỷ lệ n|y l| 40 đến 70%(8). Ở Việt Nam, các
nghiên cứu về nhiễm nấm l| chưa nhiều v| chưa
được quan t}m như nhiễm khuẩn, ít số liệu về
tình hình kháng thuốc kháng nấm.
Vì vậy mục tiêu của nghiên cứu này là khảo
sát về các tác nhân gây nhiễm nấm máu và tình
hình kháng thuốc kháng nấm của Candida spp.
năm 2019 tại bệnh viện Chợ Rẫy.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Khảo s{t tất cả mẫu m{u của bệnh nh}n cấy
nấm dương tính từ 01/01/2019 đến 31/12/2019 tại
bệnh viện Chợ Rẫy.
Mẫu nghiên cứu
Mẫu m{u được lấy từ tĩnh mạch.
Tiêu chuẩn nhận mẫu
Tất cả mẫu m{u của bệnh nh}n (BN) cấy
nấm dương tính trong năm 2019 tại bệnh viện
Chợ Rẫy.
Tiêu chuẩn loại trừ
Những mẫu bệnh phẩm có kết quả cấy m{u
nấm }m tính hoặc kết quả cấy m{u dương tính
với vi khuẩn hoặc mẫu có kết quả lặp lại trên
cùng một bệnh nh}n.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Phương ph{p hồi cứu.
Quy trình cấy máu tìm nấm
Mẫu m{u được cho v|o hai chai môi trường
BD BactecTM Myco/Lytic mỗi chai 1-5ml máu,
cho c{c chai v|o ủ trong máy Bactec 9120, chai
m{u được theo dõi trong thời gian 12 ng|y.
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
74
Chai Bactec được m{y b{o dương tính: thực
hiện cấy ph}n lập trên môi trường Sabouraud
(SAB) v| phết lam nhuộm giemsa soi dưới kính
hiển vi. Hộp môi trường SAB ủ trong tủ ấm
350C, theo dõi hằng ng|y.
Chai Bactec được m{y Bactec b{o }m tính:
không có vi nấm mọc.
Định danh vi nấm và thực hiện kháng nấm đồ
Mẫu m{u có khóm nấm mọc trên SAB được
thực hiện định danh loại Candida và làm kháng
nấm đồ trên hệ thống m{y Vitek 2 Compact:
Định danh bằng card YST cho c{c loại
Candida spp.
Kh{ng nấm đồ với card AST-YS07 cho kết quả
06 loại kh{ng nấm: Amphotericin B, Caspofungin,
Fluconazole, Flucytosine, Micafungin và
Voriconazole theo tiêu chuẩn CLSI.
Phân tích số liệu
Kết quả nghiên cứu được ph}n tích theo
phương ph{p thống kê mô tả trên Excel như sau:
Loại bỏ những mẫu bệnh nh}n cho cấy nấm
lặp lại ra kết quả cùng một t{c nh}n nấm.
Thống kê c{c t{c nh}n g}y nhiễm nấm m{u.
Thống kê đề kh{ng của Candida spp. với
từng loại thuốc kh{ng nấm.
KẾT QUẢ
Đặc điểm mẫu nghiên cứu
Năm 2019, có 142 bệnh nh}n cho kết quả cấy
m{u dương tính với nấm. Trong đó nam (84;
59,2%), nữ (58; 40,8%); tuổi thấp nhất l| 1 tuổi,
cao nhất l| 89 tuổi; dưới 20 tuổi (9; 6,3%), từ 20-
39 tuổi (36; 25,4%), 40-59 tuổi (41; 28,9%), trên 60
tuổi (56; 39,4%) (Bảng 1).
Bảng 1: Đặc điểm giới tính và tuổi
Giới tính
84
59,2%
58
40,8%
Tuổi
9
6,3%
36
25,4%
41
28,9%
56
39,4%
Phân bố các tác nhân nhiễm nấm máu
C{c t{c nh}n h|ng đầu g}y nhiễm nấm máu
lần lượt là C. tropicalis (41; 28,9%), C. albicans (36;
25,4%), C. glabrata (23; 16,2%), C. parapsilosis (16;
11,3%), Cryptococcus neoformans (12; 8,5%),
Trichosporon asahii (5; 3,5) (Bảng 2).
Bảng 2: Phân bố các tác nhân gây nhiễm nấm máu
năm 2019
Tác nhân nhiễm nấm máu
Số lượng
Tỉ lệ %
Candida tropicalis
41
28,9%
Candida albicans
36
25,4%
Candida glabrata
23
16,2%
Candida parapsilosis
16
11,3%
Cryptococcus neoformans
12
8,5%
Trichosporon asahii
5
3,5%
Candida duobushaemulonii
2
1,4%
Candida dubliniensis
2
1,4%
Candida haemulonii
1
0,7%
Candida lusitaniae
1
0,7%
Rhodotorula glutinis
1
0,7%
Candida sp.
1
0,7%
Trichophyton sp.
1
0,7%
Tổng cộng
142
100,0%
Đề kháng của Candida spp. gây nhiễm nấm máu
Candida spp. g}y nhiễm nấm m{u đề kh{ng
(bao gồm cả đề kh{ng v| trung gian) cao nhất l|
với Caspofungin (18; 15,1%) tập trung hết v|o C.
glabrata; kế đến l| Fluconazole (12; 13,2%) chủ
yếu tập trung v|o C. tropicalis; Amphotericin B
(4; 3,3%); Voriconazole (4; 3,4%) chủ yếu l| C.
tropicalis v| đề kh{ng thấp với Flucytosine (1;
0,8%), không thấy đề kh{ng với Micafungin
(Bảng 3, Hình 1).
Tỷ lệ đề kháng của C. tropicalis với thuốc
kháng nấm trong nhiễm nấm máu:
Fluconazole (10; 27,8%), Voriconazole (4;
11,4%) (Bảng 4, Hình 2).
Tỷ lệ đề kh{ng của C. albicans với thuốc
kh{ng nấm trong nhiễm nấm m{u Fluconazole
(1; 2,8%) (Bảng 5, Hình 3).
Tỷ lệ đề kh{ng của C. glabrata với thuốc
kh{ng nấm trong nhiễm nấm m{u: Caspofungin
(18; 78,3%) trong đó 16 trường hợp trung gian
(I:16; 69,6%), 02 trường hợp kh{ng (R:2; 8,7%)
(Bảng 6, Hình 4).
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
75
Hình 1: Đề kháng của Candida spp. với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Bảng 3: Đề kháng của Candida spp. với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Amphotericin B
Caspofungin
Flucytosine
Fluconazole
Micafungin
Voriconazoie
Tỷ lệ%
3,3%
15,1%
0,8%
13,2%
0,0%
3,4%
Đề kháng
4
18
1
12
0
4
Tồng số
123
119
122
91
118
117
Hình 2: Đề kháng của C. tropicalis với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Bảng 4: Đề kháng của C. tropicalis với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Amphotericin B
Caspofungin
Flucytosine
Fluconazole
Micafungin
Voriconazoie
Tỷ lệ%
0,0%
0,0%
0,0%
27,8%
0,0%
11,4%
Đề kháng
0
0
0
10
0
4
Tồng số
41
41
41
36
41
31
Bảng 5: Đề kháng của C. albicans với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Amphotericin B
Caspofungin
Flucytosine
Fluconazole
Micafungin
Voriconazoie
Tỷ lệ%
0,0%
0,0%
0,0%
2,8%
0,0%
0,0%
Đề kháng
0
0
0
1
0
0
Tồng số
36
36
36
36
36
36
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
76
Hình 3: Đề kháng của C. albicans với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Bảng 6: Đề kháng của C. glabrata với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
Amphotericin
B
Caspofungin
Flucytosine
Fluconazole
Micafungin
Voriconazoie
Tỷ lệ%
0,0%
78,3%
(I:69,6%; R:8,7%)
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
Đề kháng
0
(I:16, R:2)
0
0
0
0
Tồng số
23
23
23
23
23
23
Hình 4: Đề kháng của C. glabrata với thuốc kháng nấm trong nhiễm nấm máu
BÀN LUẬN
Có 142 bệnh nh}n cho kết quả cấy m{u
dương tính với nấm trong năm 2019 tại bệnh
viện Chợ Rẫy. Tỷ lệ nam cao hơn nữ (1,45:1).
Nhóm bệnh nh}n trên 60 tuổi chiếm tỷ lệ cao
nhất 36,4%. Ba t{c nh}n h|ng đầu g}y nhiễm
nấm m{u lần lượt l| C. tropicalis (28,9%), C.
albicans (25,4%) và C. glabrata (16,2%) còn thứ tư
là C. parapsilosis (11,3%) (Bảng 2).
Trong năm 2018 tại bệnh viện Chợ Rẫy. Ba
t{c nh}n h|ng đầu g}y nhiễm nấm m{u lần lượt
là C. tropicalis (34,8%), C. albicans (22,5%) và C.
glabrata (20,2%)(2).
Năm 2019 C. tropicalis là loài chiếm tỉ lệ cao
nhất trong nhiễm nấm Candida m{u nhưng có tỷ
lệ thấp hơn C. tropicalis g}y nhiễm nấm m{u
2018. Còn C. albicans và C. glabrata (16,2%) thì tỷ
lệ nhiễm nấm m{u tương đối ít thay đổi.