Tắc ruột non - Nguy hiểm, vì sao?
Tắc ruột non có thể do nguyên nhân cơ học hay do liệt ruột.
Tuy ruột liệt vô động lực hay xảy ra hơn, nhưng thường tự
giới hạn và không phải phẫu thuật. Tắc cơ học có thể gây
nên bởi những yếu tố nội tại hay ngoại lai. Nếu tắc ruột non
hoàn toàn, không điều trị kịp thời có thể dẫn đến viêm phúc
mạc và tử vong.
Vì sao bị tắc ruột non?
Một người bị tắc ruột non thường do các nguyên nhân sau:
dính ruột, thoát vị, ung thư chiếm hơn 90% các trường hợp.
Dính ruột sau mổ là hay gặp nhất gây tắc ruột non (56%).
Thoát vị nghẹt chiếm (25%). Tắc ruột do dính chiếm
khoảng 5% bệnh nhân hậu phẫu nội soi. Thoát vị bẹn và
thoát vị đùi cũng có thể gặp. Những nguyên nhân khác ít
gặp hơn gồm: ung thư, viêm ruột, sỏi mật, xoắn ruột, lồng
ruột, áp-xe, các thương tổn bẩm sinh, do giun đũa…
Dính duột sau phẫu thuật dễ gây
tắc ruột.
Dấu hiệu nhận diện tắc ruột non
Khi bị tắc ruột, bệnh nhân thường đau bụng và trướng
bụng. Tính chất đau quặn, đôi khi co thắt ở vùng thượng vị
hay quanh rốn. Khi tắc, phản xạ ruột non thường gây
trướng bụng nhiều hơn. Bệnh nhân bị nôn và bí trung, đại
tiện. Nôn thường xảy ra muộn, nếu nôn ra chất phân là do
tắc ở đoạn cuối của ruột non. Bí trung, đại tiện rõ nhất khi
tất cả phân ở đoạn ruột dưới chỗ tắc được thụt tháo sạch.
Khi tắc ruột non hoàn toàn ở giai đoạn sớm có thể khó chẩn
đoán.Trường hợp bệnh nhân chỉ bị tắc ruột non bán phần
thường tiếp tục trung tiện (đánh hơi) và đi cầu ra ít phân.
Tuy nhiên khi tắc ruột non bán phần hay hoàn toàn giai
đoạn đầu cũng có triệu chứng tương tự, nên cần phải chú ý
phân biệt với tắc hoàn toàn. Khám bụng thường thấy bệnh
nhân nhạy cảm đau lan tỏa. Cần chú ý phát hiện thoát vị
hay các khối u. Thăm trực tràng thường chỉ thấy một vòm
trống rỗng, nhưng đôi khi có thể phát hiện một khối u hay
phân bị nêm chặt. Khi ruột bị tắc, dịch ứ đầy lòng ruột do
sự giảm hấp thụ và sự tăng tiết dịch. Các dịch tiết của dạ
dày, tụy, dịch mật cũng tích tụ trong lòng ruột. Dịch có thể
thấm qua thành ruột gây phù thành ruột và có thể rỉ vào
trong phúc mạc. Do ứ dịch tại ruột, nôn nhiều làm cho bệnh
nhân bị mất nước và chất điện giải nghiêm trọng dẫn đến
choáng. Nếu quá trình này kéo dài, ruột giãn ra, tổn thương
mạch máu, do áp lực trong lòng ruột tăng lên hay do thắt
nghẹt có thể dẫn đến hoại tử và thủng ruột. Vi khuẩn từ
ruột đi vào thành ruột bị thương tổn, tăng sinh và xâm nhập
vào phúc mạc gây nên viêm phúc mạc dẫn đến tử vong cao.
Khi tắc ruột non hoàn toàn thường khó phân biệt với thắt
nghẹt ruột trong giai đoạn sớm. Bệnh nhân thắt nghẹt ruột
có thể có sốt, nhịp tim nhanh, nhạy cảm đau rõ rệt ở bụng,
cảm ứng phúc mạc, tiếng động ruột bị giảm, hay thấy một
khối u ở giai đoạn muộn. Xét nghiệm có thể nhiễm toan
chuyển hóa, amylase… Những dấu hiệu Xquang của một
tắc quai đóng bao gồm dấu hiệu hột cà phê, xoắn manh
tràng, quai căng khí với lòng được ngăn cách bởi một dải
ruột phù nề lớn, đặc, dấu hiệu u giả: quai ruột đầy dịch như
một khối u. Phim chụp không chuẩn bị có độ nhạy cảm 41 -
86% và tính đặc hiệu 25 - 85%. Chụp CT scan bụng có độ
nhạy cảm 100% và tính đặc hiệu 83% nên rất có giá trị
chẩn đoán.
Chữa trị và phòng bệnh
Cấp cứu một trường hợp tắc ruột gồm: trợ tim phổi, bồi phụ
chất điện giải, đặt ống thông mũi - dạ dày để giảm đè ép,
dùng kháng sinh chống nhiễm khuẩn. Do khó phân biệt một
tắc ruột non nghẹt với một tắc ruột non hoàn toàn, nên cần
hội chẩn ngoại khoa sớm. Nếu tắc ruột không hoàn toàn
thường được xử trí không phẫu thuật trong khoảng 48 giờ,
nếu không kết quả phải can thiệp ngoại khoa sớm.
Điều trị liệt ruột cần duy trì thể tích trong huyết quản. Hạn
chế ăn uống bằng đường miệng, điều chỉnh các chất điện
giải, đặc biệt là giảm kali-huyết. Cần đặt một ống thông
mũi-dạ dày hay miệng-dạ dày để điều trị triệu chứng trướng
bụng và gây khó chịu. Ngưng ngay các thuốc làm chậm
nhu động ruột như opiate. Trường hợp liệt ruột kéo dài trên
3 - 5 ngày, cần chụp hình ảnh để phát hiện nguyên nhân
gây tắc ruột.
Phòng bệnh: cần điều trị tốt các bệnh là nguyên nhân gây
dính ruột, thoát vị, hậu phẫu nội soi, ung thư, viêm ruột, sỏi
mật, lồng ruột, áp-xe, giun đũa...
ThS. Bùi Quỳnh Nga
