TẠI SAO MONA LISA LẠI MỈM CƯỜI

TẠI SAO MONA LISA LẠI

MỈM CƯỜI

Có hai sự kiện vốn gắn liền với bức

tranh bí ẩn nhất trong lịch sử -

“Joconde” của Leonardo da Vinci

(1452-1519), đã xảy ra trong thế giới

nghệ thuật. Tại Ottawa, trong bản

phúc trình về những nghiên cứu mới

nhất nhân dịp kiệt tác này tròn 500

tuổi, một nhóm nhà khoa học Pháp và

Canada mong muốn kết thúc những

tìm tòi về sự bí ẩn của nó. Còn ở Paris

vừa mới xuất bản cuốn “Thực chất sâu

xa của Joconde: mật mã Leonardo da

Vinci đã được khám phá”.

chú ý lớp voan mỏng trên đầu

Để khám phá sự bí ẩn của họa phẩm Mona Lisa

huyền thoại này, người ta đã tiến hành

những cuộc thử nghiệm không đơn giản chút nào, nhưng lẽ cố nhiên,

không gây nên một sự tổn thất nhỏ nào cho bức tranh của người họa sĩ

ý vĩ đại. Nhờ những thành tựu mới nhất của khoa học kỹ thuật, các nhà

khoa học đã có thể nghiên cứu tất cả những thành tố của bức tranh này:

tấm ván từ cây dương mà họa phẩm đuợc vẽ lên, màu vẽ và lớp sơn lót,

chất quang dầu và những chất liệu khác đuợc các họa sĩ sử dụng vào

thời kỳ xa xưa đó. Trong vốn từ vựng của các giám định viên về nghệ

thuật đã xuất hiện những thuật ngữ hoàn toàn mới lạ đối với họ - phân

tích huỳnh quang và phân tích quang phổ, phương pháp phản xạ siêu

âm bằng tia hồng ngoại, phân tích quang phổ điện tử. Bức tranh đuợc

soi bằng tia X quang, đuợc khảo sát qua sự bức xạ tia tử ngoại, đuợc

quét ba chiều bằng laze kỹ thuật số và đuợc xử lý bằng những phương

pháp hiện đại nhất. Cách quét ba chiều như vậy cho ta độ chính xác tới

micron, tức là dưới một phần mười đuờng kính của sợi tóc thông

thường của con người.

Một phần lớn những phân tích và những nghiên cứu đuợc thực hiện tại

trung tâm nghiên cứu - phục chế của các viện bảo tàng Pháp nằm trong

viện bảo tàng Louvre. Gần 40 giám định viên, nhà vật lý và nhà hóa

học, nhà nghiên cứu nghệ thuật học đã tiến hành công việc khảo sát

hiện vật quan trọng nhất của viện bảo tàng Louvre ở Paris một cách hết

sức kỹ lưỡng và nghiêm túc - thái độ này chỉ có thể có ở những người

toàn tâm toàn sức phụng sự nghệ thuật.

Kết quả của gần bốn năm miệt mài làm việc đuợc các nhà khoa học

tổng kết trong một công trình quan trọng có cái tên gần giống với tên

cuốn tiểu thuyết nổi tiếng từng gây chuyện ầm ĩ Mật mã Da Vinci của

Dan Brown. Các tác giả cố ý làm điều đó để nói lên ý tưởng và mục

đích của mình. Đó là cuốn “Thực chất sâu xa của Joconde: Mật mã

Leonardo da Vinci đã đuợc khám phá”. Cuốn sách có rất nhiều minh

họa, đăng những bức ảnh cho thấy rõ bí quyết trong cách vẽ của nhà

họa sĩ ý, công bố nhiều phiên bản đuợc tái hiện bằng phương pháp bức

xạ X quang, miêu tả và phân tích tất cả những “tai họa” mà họa phẩm

của Leonardo da Vinci phải hứng chịu trong suốt cuộc đời trường tồn

của nó.

Các nhà khoa học với sự hăng hái đặc biệt đã cố gắng khám phá ra kỹ

thuật vẽ tranh độc nhất vô nhị của Da Vinci mà trong các công trình

nghiên cứu nghệ thuật học đuợc biểu thị bằng thuật ngữ “sfumato” có

nghĩa là một cái gì đó mỏng manh, mờ ảo, huyền bí. Đó chính là cái mà

từ đó xuất hiện nụ cười nổi tiếng nhất trên thế giới và là cái mà không

một họa sĩ đương thời nào với Da Vinci nắm đuợc. Đó phải chăng là

cách dùng màu đặc biệt để tạo ra bầu không khí bí ẩn, kỳ lạ, ấn tượng

về một làn sương mờ ảo lung linh toát ra từ bức tranh?

Các giám định viên không phát hiện thấy dấu viết của ngón tay nào trên

tranh, mặc dầu một số chuyên gia cho rằng bậc danh họa ý đôi khi dùng

ngón tay để vẽ và họ đã chứng minh đuợc điều này. Hơn nữa, một thiết

bị có công suất lớn thậm chí cũng không thể phát hiện ra dấu vết của

bút cọ, bởi vì lớp màu trên gỗ đuợc phết rất mỏng và đều đặn. Tuy thế,

các nhà nghiên cứu cho đến nay vẫn không thể thâm nhập vào đuợc bí

mật của “sfumato”, do đó hãy còn quá sớm để kết thúc việc khảo sát

“Joconde”.

Thế còn nụ cười bí ẩn nhất của Mona Lisa đã khiến các nhà nghiên cứu

trước hết muốn khám phá ra bí quyết của nó, một nụ cười gây xúc động

và lôi cuốn biết bao nhiêu người xem và làm nhiều thế hệ những người

yêu chuộng hội họa phải băn khoăn suy nghĩ? Công lao ở đây là thuộc

về các chuyên gia - khám phá này đã đuợc thực hiện.

Điều bí ẩn của Da Vinci là ở chỗ ông đã ghi lại nụ cười của một người

đàn bà hạnh phúc mà vừa mới đây đã tạo ra cuộc sống cho một con

người mới. Hơn thế nữa, các giám định viên thậm chí còn làm rõ rằng

Mona Lisa mà hình tượng đuợc nhà họa sĩ vĩ đại người ý đưa vào cõi

bất tử, đuợc miêu tả ngay sau khi nàng ban tặng cho chồng mình là

thương gia Franchesco det Jocondo đứa con thứ hai. Hoặc mang nó ở

phía dưới trái tim. Sự kiện này cũng cho phép xác định một cách chính

xác thời điểm hoàn thành thiên kiệt tác - khoảng năm 1503.

Phát hiện của các nhà nghiên cứu nhờ sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại

nhất của Canada trong việc quét hình ba chiều đã khẳng định điều đó.

Nó cho phép ta nhìn thấy đuợc những cái mà hàng thế kỷ bị che lấp

khỏi con mắt thế gian. Bằng những thiết bị thông minh, các nhà khoa

học đã phát hiện ra một tấm voan mỏng tang và trong suốt trên thân

hình người dàn bà diễm lệ. ở ý, vào thế kỷ XVI, những phụ nữ có mang

hoặc những người vừa mới sinh con có thể mang những tấm voan như

thế. Chi tiết này của bức tranh trên nền tối sẫm trước đây khiến người

ta không nhận ra đuợc, nhưng thực ra chính chi tiết ấy đã chứa đựng

một trong những điều bí ẩn của “Joconde”. Các giám định viên cũng

xác định đuợc rằng trong thời gian vẽ bức tranh, họa sĩ thoạt kỳ thủy

miêu tả một phụ nữ quí phái ở Florence đầu đội chiếc mũ trùm, nhưng

sau đó đã “thay y phục” cho nàng và nàng xuất hiện trước chúng ta một

cách tự nhiên hơn với mái tóc buông xõa thoải mái. Tuy nhiên đằng sau

tất cả những cái đó là một mẹo vặt của họa sĩ. Theo các sử gia, để đầu

trần và xõa tóc ở thời đại Da Vinci chỉ có thể là những cô gái và những

người đàn bà lẳng lơ chứ không phải các quý bà, quý cô thuộc gia đình

nề nếp, hơn nữa lại là phu nhân của một thương gia buôn tơ lụa đáng

kính. Thực ra mái tóc của Mona Li sa đuợc kẹp lại ở sau gáy và đuợc

phủ lên bởi một chiếc mũ mỏng dính, nhưng họa sĩ đã xử lý khéo đến

nỗi chỉ có những giám định viên sành sỏi mới có thể phát hiện ra điều

đó sau 500 năm...

Theo các nhà nghiên cứu, bức tranh quả thực có một sức cuốn hút kỳ

lạ. Nó lặng lẽ làm ta mê hoặc như bị thôi miên, nhưng trong đó không

hề có một điều bí ẩn siêu nhiên nào, như Dan Brown, tác giả cuốn sách

gây chấn động dư luận Mật mã Da Vinci và bộ phim cùng tên vốn đuợc

đón nhận một cách khá lạnh nhạt tại Liên hoan phim quốc tế gần đây

nhất ở Cannes, quả quyết. “Mật mã” thực sự của Leonardo Da Vinci

nằm ở những bí quyết về tài nghệ của ông mà lớp con cháu đã cố gắng

hóa giải không chỉ một thế kỷ bằng cách vận dụng kinh nghiệm, những

công nghệ cao và những thành tựu khoa học mới nhất. Mật mã đó của

nhà danh họa đã được hóa giải một cách miễn cưỡng, tuy vậy nó vẫn

chịu sức ép của những tri thức mới.

Tại hội đồng khoa học ở Ottawa, nơi người ta thảo luận kết quả của

những khảo sát về thiên kiệt tác của Leonardo, các chuyên gia của Hội

đồng nghiên cứu quốc gia đã đánh giá cao tình trạng họa phẩm thiên tài

này đuợc bảo quản nguyên vẹn. Họ lưu ý rằng tấm ván mà bức tranh

đuợc vẽ lên, rất nhạy cảm vơi độ chênh của nhiệt độ, với những biến

đổi của khí hậu. Tuy nhiên nếu như chế độ về nhiệt độ hiện nay sẽ đuợc

duy trì ở Louvre là nơi lưu giữ “Joconde” thì không có mối nguy hiểm

nào đe dọa nó cả - các chuyên gia đã đi tới kết luận như vậy.

Gây sự chú ý đặc biệt của các nhà nghiên cứu là một vết xước dài 12cm

nằm ở phần trên của bức tranh, có lẽ đuợc hình thành khi nó đuợc tháo

ra khỏi chiếc khung ban đầu và đuợc phục chế vào giữa thế kỷ XVIII

hoặc đầu thế kỷ XIX. Tình trạng của chất liệu ở cái phần đó “đã đuợc

ổn định và không xấu đi theo thời gian”- Các chuyên gia Canada đã hài

lòng xác nhận.

Những vết rạn li ti trên bức tranh cũng không đe dọa họa phẩm bất tử

này. Việc khảo sát kỹ lưỡng cho thấy rằng lớp sơn dầu đã gắn chặt vào

gỗ đến nỗi không thể bong ra đuợc, và như các chuyên gia nhận định,

thiên kiệt tác đuợc sáng tác cách đây 500 năm sẽ còn bảo quản đuợc lâu

dài nữa. Còn hiện nay, những người yêu thích các thứ chuyện bí mật,

thần bí và những người mến mộ sáng tác của nhà danh họa đang đứng

xếp hàng rồng rắn để mong mua đuợc cuốn “Thực chất sâu xa của

Joconde: Mật mã Da Vinci đã đuợc khám phá” vừa mới xuất hiện trên

các quầy sách ở Paris.

Lê Sơn (Theo Ekho Planety)