Ngày nhận bài: 17-09-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 06-10-2024 / Ngày đăng bài: 09-10-2024
*Tác giả liên hệ: Hoàng Văn Sỹ. Bộ môn Nội Tổng quát, Khoa Y, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt
Nam. E-mail: hoangvansy@ump.edu.vn
© 2024 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
https://www.tapchiyhoctphcm.vn 177
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 27(4):177-183
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.24
Tần suất hở van hai lá thứ phát ở bệnh nhân suy
tim cấp nhập viện
Trương Quốc Khánh1,2, Nguyễn Minh Kha1,3, Đặng Tường Vi1,
Trần Nguyễn Phương Hải4, Hoàng Văn Sỹ1,3,*
1Bộ môn Nội Tổng quát, Khoa Y, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Khoa Điều trị Rối loạn nhịp, Bệnh viện Chợ Rẫy, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
3Khoa Nội Tim mạch, Bệnh viện Chợ Rẫy, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
4Khoa Tim mạch Can thiệp, Bệnh viện Chợ Rẫy, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Hở van hai lá thứ phát đang được quan tâm gần đây trong các hướng dẫn điều trị suy tim trên thế giới. Tuy
nhiên, tại Việt Nam dữ liệu về tỷ lệ hở van hai lá thứ phát trên bệnh nhân suy tim cấp nhập viện còn hạn chế.
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ hở van hai lá thứ phát trên bệnh nhân suy tim cấp nhập viện.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả bệnh nhân suy tim cấp nhập viện tại bệnh viện
Chợ Rẫy từ tháng 11/2023 đến tháng 06/2024.
Kết quả: Nghiên cứu ghi nhận 118 bệnh nhân suy tim cấp thỏa tiêu chuẩn nhận vào nghiên cứu, độ tuổi trung vị là 62
(26-91) tuổi, tỉ lệ nam giới ưu thế với 52,5%. Tỷ lệ hở van hai lá thứ phát là 51,7%. Trong đó, tỷ lệ hở van hai lá mức độ
nhẹ, trung bình và nặng lần lượt là 10,2%, 25,4%, và 16,1%. Tỷ lệ bệnh nhân hở van hai lá thứ phát có ý nghĩa (mức độ
trung bình trở lên) là 41,5%. Hở van hai lá trung bình và nặng có tỷ lệ cao ở bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm
và tỷ lệ tăng huyết áp cao ở nhóm hở van hai lá nhẹ - trung bình.
Kết luận: Nghiên cứu chúng tôi cho thấy tỷ lệ hở van hai lá thứ phát ở bệnh nhân nhập viện vì suy tim cấp nhập viện là
khá cao. Hở van hai lá nhẹ và trung bình có liên quan với tiền căn tăng huyết áp. Hở van hai lá trung bình nặng có liên
quan với tiền căn suy tim phân suất tống máu giảm.
Từ khóa: van hai lá; suy tim cấp; hở van 2 lá thứ phát
Abstract
FREQUENCY OF SECONDARY MITRAL REGURGITATION IN PATIENT
WITH ACUTE HEART FAILURE
Truong Quoc Khanh, Nguyen Minh Kha, Dang Tuong Vi, Tran Nguyen Phuong Hai,
Hoang Van Sy
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
178 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.24
Background: Secondary mitral regurgitation has recently garnered attention in global heart failure treatment guidelines.
However, in Vietnam, data on the prevalence of secondary mitral regurgitation in hospitalized patients with acute heart
failure remains limited.
Objectives: To determine the prevalence of secondary mitral regurgitation in hospitalized patients with acute heart
failure.
Methods: A cross-sectional descriptive study. Patients with acute heart failure admitted to Cho Ray Hospital from
November 2023 to June 2024.
Results: The study included 118 acute heart failure patients who met the inclusion criteria. The median age was 62 (26-
91) years, with a male predominance of 52.5%. The prevalence of secondary mitral regurgitation was 51.7%. The rates
of mild, moderate, and severe mitral regurgitation were 10.2%, 25.4%, and 16.1%, respectively. The proportion of
patients with significant secondary mitral regurgitation (moderate or higher) was 41.5%. Moderate and severe mitral
regurgitation arecorded high prevalence in patients with heart failure and reduced ejection fraction, and the prevalence
of hypertension was high in the group with mild to moderate mitral regurgitation.
Conclusion: Our study shows that the prevalence of secondary mitral regurgitation in hospitalized patients with acute
heart failure was quite high. Mild to moderate mitral regurgitation is associated with a history of hypertension. Moderate
to severe mitral regurgitation is associated with a history of heart failure with reduced ejection fraction.
Key words: mitral valve; acute heart failure; secondary mitral regurgitation
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Suy tim lần đầu được mô tả như một dịch bệnh từ khoảng
25 năm trước [1]. Ngày nay, dân số ngày càng tăng cùng với
sự già đi của dân số, tổng số bệnh nhân suy tim cũng tiếp tục
tăng [2-4]. Ước tính trên thế giới có khoảng 64,3 triệu người
đang sống chung với suy tim.1 Hở van hai lá thứ phát bắt
nguồn từ bệnh lý của thất trái và/hoặc vòng van hai lá, các cấu
trúc lá van và dây chằng thường bình thường hoặc dày nhẹ.
Trên bệnh nhân suy tim, hở van hai lá thứ phát gây ảnh hưởng
huyết động và có kết cục lâm sàng xấu hơn so với bệnh nhân
không có hở van hai lá thứ phát.
Ngày nay, sự tiến bộ trong hiểu biết về sinh lý bệnh giúp
tiếp cận quản lý người bệnh tốt hơn và góp phần cải thiện tiên
lượng, đặc biệt là bệnh nhân có hở van hai lá thứ phát kèm
suy tim. Các nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ hở hai lá thứ phát mức
độ trung bình trở lên chiếm tới 30 – 50% bệnh nhân suy tim
phân suất tống máu giảm. Hơn nữa, những bệnh nhân này có
tiên lượng xấu hơn, bao gồm cả tái nhập viện và tử vong, trở
thành gánh nặng bệnh tật quan trọng cho bệnh nhân suy tim
[5, 6].
Trên thế giới, hở van hai lá thứ phát được đề cập nhiều hơn
trong các khuyến cáo điều trị, gần đây nhất là hướng dẫn của
Hội Tim châu Âu năm 20216, Hội Tim Hoa Kỳ/Trường môn
Tim mạch Hoa Kỳ (ACC/AHA) năm 2020 [7]. Hai nghiên
cứu lớn về về can thiệp trên van hai lá ở bệnh nhân suy tim có
phân suất tống máu giảm là COAPT và MITRA-FR [8, 9].
Nghiên cứu COAPT năm 2018 về điều trị hở van hai lá thứ
phát qua ống thông bằng dụng cụ MitraClip đã chứng minh
cải thiện về tỷ lệ sống sót, thời gian nhập viện, triệu chứng và
chất lượng cuộc sống ở những bệnh nhân vẫn còn triệu chứng
dai dẳng dù đã tối ưu hóa điều trị nội khoa theo khuyến cáo.
Nghiên cứu MITRA-FR công bố cùng năm 2018 cho thấy
MitraClip không làm giảm tỷ lệ tử vong so với điều trị tối ưu
hóa nội khoa đơn thuần [10]. Mặc dù còn tồn đọng sự khác
biệt về dân số chọn mẫu giữa hai nghiên cứu trên, nhưng cũng
gợi ý rằng can thiệp là có lợi cho bệnh nhân. Một nghiên cứu
khác năm 2021 của Kataria R chỉ ra có hơn một nửa bệnh
nhân suy tim cấp nhập viện có hở van hai lá trung bình trở lên
và có tỷ lệ tử vong trong 1 năm cao hơn, và tỷ lệ tái nhập viện
vì suy tim trong 6 tháng cũng cao hơn tương ứng [5].
Tại Việt Nam, dữ liệu về hở van hai lá thứ phát trên bệnh
nhân suy tim còn hạn chế. Tới hiện tại, chưa có nghiên cứu
nào đưa ra dữ liệu về tần suất và can thiệp hở van hai lá thứ
phát trên bệnh nhân suy tim cấp nhập viện. Vì vậy, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu này hy vọng sẽ cung cấp thêm dữ liệu
về vấn đề này, giúp định hướng điều trị sớm, mang lại lợi ích
tối đa cho bệnh nhân.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.24 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 179
2. ĐỐI TƯỢNG – PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tất cả các bệnh nhân từ đủ 18 tuổi, được chẩn đoán suy tim
cấp có phân suất tống máu thất trái < 50% nhập viện tại khoa
Nội Tim mạch, bệnh viện Chợ Rẫy trong khoảng thời gian từ
tháng 11 năm 2023 đến tháng 6 năm 2024.
2.1.1. Tiêu chuẩn loại
Suy thất phải đơn độc;
Bệnh tim bẩm sinh;
Bệnh lý van tim hậu thấp, hở van hai lá do thoái hóa van,
viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn;
Đã từng can thiệp/điều trị trên van hai lá.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
2.2.2. Biến số nghiên cứu
Các biến số gồm đặc điểm nhân trắc (tuổi, giới tính) và đặc
điểm lâm sàng (bệnh lý đồng mắc, phân loại suy tim cấp theo
huyết động) và cận lâm sàng thường qui của bệnh nhân suy
tim nhập viện.
Kết quả siêu âm tim trong 24 giờ nhập viện. Các thông số
thu thập bao gồm: chức năng co bóp thất trái, mức độ hở van
hai lá thứ phát theo diện tích dòng hở hiệu dụng (EROA), thể
tích dòng hở (RV) và phân suất dòng hở (RF) và phân độ hở
van hai lá thứ phát theo Hội Siêu âm tim Hoa Kỳ [11].
Hở van hai lá thứ phát: xác định hở van hai lá với dòng màu
phụt ngược về nhĩ trái trong thì tâm thu bằng Doppler màu và
loại trừ các bất thường trên hệ thống van và dưới hai lá: xơ
hóa, vôi hóa lá van, bề dày lá van > 5 mm, sa van lá, trôi lá
van hai lá, đứt hay thủng lá van, áp xe van, đứt dây chằng van
hai lá. Phân độ nhẹ, trung bình nặng dựa vào: diện tích dòng
hở hiệu dụng (EROA), thể tích dòng hở (RVol), phân suất
dòng hở (RF) (Bảng 1).
Phương pháp đo các thông số hở bằng siêu âm tim qua
thành ngực bằng phương pháp PISA. Đối với trường hợp có
rung nhĩ, cần khảo sát tối thiểu 5 nhịp tim và đo đạc các thông
số, sau đó tính trung bình các giá trị. Kết quả siêu âm tim được
thống nhất bởi 02 bác sĩ chuyên khoa Nội Tim mạch, có
chứng chỉ siêu âm tim, kinh nghiệm siêu âm tim trên 5 năm
tại khoa Nội Tim mạch.
Bảng 1. Phân độ hở van hai lá
Tiêu chí Mức độ
Nhẹ Trung bình Nặng
EROA (cm2) < 0,2 0,2 – 0,39 ≥ 0,4
RVol (ml) < 30 30 – 59 ≥ 60
RF (%) < 30 30 – 49 ≥ 50
2.2.3. Phân tích và xử lý số liệu
Nhập và xử lý số liệu bằng phần mềm Stata 17.0 trên hệ điều
hành Window (StataCorp. 2021. Stata: Release 17. Statistical
Software. College Station, TX: StataCorp LLC.).
Các biến liên tục phân phối chuẩn được mô tả bằng trung
bình ± độ lệch chuẩn (ĐLC), nếu các phân phối không chuẩn
được mô tả trung vị (khoảng tứ phân vị 25% – 75%).
Các biến định danh và thứ hạng được mô tả bằng tần số và
tỷ lệ phần trăm.
So sánh sự khác biệt về trung bình giữa các mức độ hở van
hai lá (nhẹ, trung bình, nặng) dùng phép kiểm ANOVA nếu
biến số phân phối chuẩn, dùng Kruskal-Wallis cho biến số
phân phối không chuẩn.
So sánh sự khác biệt về tần số các biến định danh ở các
phân nhóm trên bằng phép kiểm Chi bình phương (X2) hoặc
Fisher’s exact.
Sự khác biệt có ý nghĩa khi p <0,05.
3. KẾT QUẢ
Trong thời gian nghiên cứu, chúng tôi thu nhận 118 bệnh
nhân thỏa tiêu chuẩn nghiên cứu. Dân số nghiên cứu có độ
tuổi trung bình là 62,1 ± 14,6. Tỷ lệ nam giới có xu hướng cao
hơn (52,5%). Bệnh lý đi kèm có tần suất cao nhất là tăng huyết
áp (62,7%) tiếp theo là bệnh mạch vành (48,3%) và đái tháo
đường típ 2 (45,3%). Hầu hết bệnh nhân có tiền căn suy tim
trước đó, với 78% bệnh nhân có suy tim EF < 50% và 64,4%
bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm.
Đặc điểm chung dân số nghiên cứu và bệnh lý đi kèm được
trình bày trong Bảng 2.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
180 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.24
Bảng 2. Đặc điểm dân số nghiên cứu
Đặc điểm Dân số chung
N = 118
Hở van hai lá
nhẹ
N = 12
Hở van hai lá
trung bình
N = 30
Hở van hai lá
nặng
N = 19
Giá trị
p
Tuổi, năm 64,1 ± 14,6 62,0 ± 12,9 64,9 ± 17,2 54,5 ± 12,0 0,334a
Nam giới, n (%) 62 (52,5) 6 (50,0) 14 (46,7) 15 (78,9) 0,095b
BMI, kg/m2 22,2 (19,9 – 24,5) 23,8 (18,7 – 24,7) 21,0 (19,0 – 22,5) 23,4 (21,5 – 26,7) 0,110c
Bệnh đồng mắc
Bệnh mạch vành, n (%) 57 (48,3) 8 (66,7) 12 (40) 11 (57,9) 0,346b
Tăng huyết áp, n (%) 74 (62,7) 8 (66,7) 21 (70) 4 (21,1) 0,001b
Đái tháo đường, n (%) 54 (45,8) 6 (50) 14 (46,7) 6 (31,6) 0,594b
Tiền căn suy tim theo phân suất tống máu
Suy tim EF < 50%, n (%) 92 (78) 9 (75) 26 (86,7) 16 (84,2) 0,388b
Suy tim EF ≤ 40%, n (%) 76 (64,4) 6 (50) 25 (83,3) 16 (84,2) 0,004b
Bệnh thận mạn, n (%) 31 (26,3) 7 (58,3) 7 (23,3) 3 (15,8) 0,053b
Rung nhĩ, n (%) 12 (10,2) 1 (8,3) 2 (6,7) 4 (21,1) 0,387d
COPD, n (%) 3 (2,5) 0 (0) 1 (3,3) 0 (0) 0,777d
Đột quỵ, n (%) 2 (1,69) 0 (0) 2 (6,7) 0 (0) 0,113d
Giá trị là trung bình ± Độ lệch chuẩn hoặc số lượng (phần trăm) hoặc trung vị (khoảng tứ phân vị), a: kiểm định ANOVA,
b: kiểm định Chi bình phương, c: kiểm định Kruskal-Wallis, d: kiểm định Fisher
Chúng tôi ghi nhân phân suất tống máu trung vị là 33%
(24 – 38,5). Tỷ lệ hở van hai lá thứ phát ghi nhận trong
nghiên cứu của chúng tôi là 51,7%. Trong đó, tỷ lệ hở van
hai lá nhẹ, trung bình và nặng lần lượt là 10,2%, 25,4% và
16,1% (Hình 1).
Hình 1. Phân bố mức độ hở van hai lá thứ phát (N = 118)
Trong nhóm tăng huyết áp, chúng tôi ghi nhận bệnh nhân
hở hai lá nhẹ và trung bình có tần suất tăng huyết áp cao hơn
so với nhóm hở van hai lá nặng, sự khác biệt là có ý nghĩa
thống kê, p = 0,001.
Trong nhóm suy tim EF giảm, tần suất suy tim EF giảm
nhiều hơn ở bệnh nhân hở van hai lá trung bình và nặng so
với nhóm hở van hai lá nhẹ, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê,
p = 0,004.
4. BÀN LUẬN
Trong khoảng thời gian nghiên cứu từ tháng 11/2023 đến
tháng 06/2024 tại khoa Nội Tim mạch, bệnh viện Chợ Rẫy,
chúng tôi ghi nhận 118 bệnh nhân suy tim cấp thỏa tiêu chuẩn
nghiên cứu. Độ tuổi trung bình là 62,1 ± 14,6, trong đó tỉ lệ
giới tính nam giới chiếm ưu thế với 52,5%. Kết quả nghiên
cứu của chúng tôi tương đồng với tác giả Triệu Khánh Vinh
với 62 ± 18,1 tuổi, tỷ lệ nam nữ lần lượt là 50,4% và 49,6%
[12]. Độ tuổi trung bình trong nghiên cứu của chúng tôi thấp
hơn tác giả Arora S [13]. Sự khác biệt chủ yếu là do phương
pháp chọn mẫu, dân số của chúng tôi bao gồm các bệnh nhân
≥ 18 tuổi, trong khi nhóm tác giả Arora S lựa chọn dân số
≥ 55 tuổi [13].
Chúng tôi ghi nhận bệnh lý đi kèm thường gặp nhất trong
10.2
25.4
16.1
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
Tỷ lệ bệnh nhân (%)
Nhẹ Trung bình Nặng
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.24 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 181
nghiên cứu là tăng huyết áp (62,7%) tiếp theo là bệnh mạch
vành (48,3%), và đái tháo đường típ 2 (45,3%). Tăng huyết
áp và suy tim phân suất tống máu giảm là 2 bệnh đồng mắc
có thể liên quan đến hở van hai lá thứ phát trong nghiên cứu,
với p <0,005. Tác giả Triệu Khánh Vinh cũng ghi nhận tần
suất tăng huyết áp cao nhất ở đối tượng bệnh nhân suy tim
nhập viện với 65,8% [12]. Kết quả tương tự cũng ghi nhận
trong nghiên cứu của tác giả Arora S, tác giả này cũng ghi
nhận tiền căn tăng huyết áp phổ biến nhất ở bệnh nhân hở van
hai lá thứ phát có phân suất tống máu < 50%, với cỡ mẫu 8827
bệnh nhân [13]. Tác giả Goliasch G cũng ghi nhận kết quả
tương tự với tăng huyết áp là bệnh lý đi kèm thường gặp nhất
(p = 0,02) [14]. Chúng tôi cũng ghi nhận ở những bệnh nhân
có suy tim EF giảm, hở van hai lá trung bình – nặng có xu
hướng cao hơn hở van hai lá nhẹ, sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê (p = 0,004). Kết quả tương tự cũng ghi nhận trong
nghiên cứu trên 558 bệnh nhân của tác giả Patel JB, nhóm tác
giả chứng minh mối tương quan giữa hở van hai lá thứ phát
và suy tim nặng (EF < 35%) [15].
Tỷ lệ hở van hai lá thứ phát trong dân số nghiên cứu của
chúng tôi là 51,7%. Kết quả của chúng tôi cao hơn hẳn tác giả
Benfari G với 40% [16]. Sự khác biệt này chủ yếu do phương
pháp nghiên cứu và phương pháp chọn mẫu. Nhóm tác giả
Befari G loại trừ các bệnh nhân suy tim tiến triển (giai đoạn
D theo Hội Tim Hoa Kỳ/Trường môn Tim mạch Hoa Kỳ)
[16]. Nghiên cứu của chúng tôi nhận vào bao gồm cả những
bệnh nhân suy tim tiến triển, có thể làm tỷ lệ hở van hai lá thứ
phát của chúng tôi cao hơn.
Tỷ lệ hở van hai lá thứ phát nhẹ, trung bình, nặng lần lượt
là là 10,2%, 25,4% và 16,1%. Kết quả của chúng tôi thấp hơn
tác giả Goliasch G với tỷ lệ trung bình, nặng lần lượt là 30,1%
và 20,6% [14]. Sự khác biệt có thể do phân suất tống máu
trung vị trong nghiên cứu của tác giả Goliasch G thấp hơn
chúng tôi, với 27 (20 – 35)%. Một lần nữa có thể thấy, mức
độ hở van hai lá thứ phát có tương quan với phân suất tống
máu thất trái [14].
5. KẾT LUẬN
Nghiên cứu chúng tôi cho thấy tỷ lệ hở van hai lá thứ phát
ở bệnh nhân nhập viện vì suy tim cấp nhập viện là khá cao.
Hở van hai lá nhẹ và trung bình có liên quan với tiền căn tăng
huyết áp. Hở van hai lá trung bình nặng có liên quan với tiền
căn suy tim phân suất tống máu giảm.
Lời cảm ơn
Chúng tôi chân thành cám ơn Đại học Y Dược Thành phố Hồ
Chí Minh đã hỗ trợ và tạo mọi điều kiện để nhóm nghiên cứu
hoàn thành công trình nghiên cứu này.
Nguồn tài trợ
Nghiên cứu này không nhận tài trợ.
Xung đột lợi ích
Không có xung đột lợi ích nào liên quan đến nghiên cứu này.
ORCID
Trương Quốc Khánh
https://orcid.org/ 0009-0008-0277-9974
Nguyễn Minh Kha
https://orcid.org/0000-0002-8734-365X
Đặng Tường Vi
https://orcid.org/ 0009-0006-0039-0522
Trần Nguyễn Phương Hải
https://orcid.org/0000-0001-9223-133X
Hoàng Văn Sỹ
https://orcid.org/0000-0002-3984-648X
Đóng góp của các tác giả
Ý tưởng nghiên cứu: Trương Quốc Khánh, Nguyễn Minh
Kha, Hoàng Văn Sỹ
Đề cương và phương pháp nghiên cứu: Trương Quốc Khánh,
Trần Nguyễn Phương Hải, Hoàng Văn Sỹ
Thu thập dữ liệu: Trương Quốc Khánh, Đặng Tường Vi
Giám sát nghiên cứu: Trần Nguyễn Phương Hải, Hoàng Văn Sỹ
Nhập dữ liệu: Trương Quốc Khánh, Nguyễn Minh Kha, Đặng
Tường Vi
Quản lý dữ liệu: Trương Quốc Khánh, Đặng Tường Vi,
Hoàng Văn Sỹ.
Phân tích dữ liệu: Trương Quốc Khánh, Nguyễn Minh Kha,