Luận án Tiến sĩ Kinh tế chính trị: Tăng trưởng kinh tế và phát triển con người ở Việt Nam

§¹i häc quèc gia hµ néi -----------------------------------------------

Tr−êng ®¹i häc Kinh tÕ

TrÇn §øc HiÖp

t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi

ë ViÖt nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ ChÝnh trÞ

M· sè: 62 31 01 01

LuËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ ChÝnh trÞ

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. Ph¹m V¨n Dòng Hµ néi - 2009

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu do t«i thùc hiÖn d−íi sù h−íng dÉn cña thÇy h−íng dÉn khoa häc. C¸c sè liÖu vµ trÝch dÉn ®−îc sö dông trong luËn ¸n cã nguån gèc râ rµng. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n ch−a ®−îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo kh¸c.

T¸c gi¶ luËn ¸n TrÇn §øc HiÖp

Môc lôc

Lêi cam ®oan

Môc lôc

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t

Danh môc c¸c b¶ng – hép

Danh môc c¸c h×nh vÏ – ®å thÞ

PhÇn Më ®Çu

Ch−¬ng 1:

C¬ së lý luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

ph¸t triÓn con ng−êi

1.1 Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn con ng−êi

1.1.1. Quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi

1.1.2. Néi dung vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

1.1.3. Mét sè chØ sè tæng hîp ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi

1.2. Kh¸i qu¸t vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

1.2.1. Kh¸i niÖm chung

1.2.2. Mét sè lý thuyÕt vµ m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®iÓn h×nh

1.3 Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

1.3.1. C¸c xu thÕ kh¸c nhau trong t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi trªn thÕ giíi thêi gian gÇn ®©y

1.3.2. Sù t−¬ng t¸c gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

1.3.3. NhËn diÖn mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

1.4 Vai trß cña nhµ n−íc trong viÖc ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t

triÓn con ng−êi

Ch−¬ng 2:

t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam:

thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra

2.1. Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y

2.1.1. T×nh h×nh chung

2.1.2. Nh÷ng th¸ch thøc t¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam hiÖn nay

2.2. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi

gian gÇn ®©y

2.2.1. Thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trong thêi gian qua

108

2.2.2. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi

108

2.2.2.1. T¸c ®éng chung

113

2.2.2.2. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh dÉn vÒ c¬ héi viÖc lµm vµ thu nhËp

120

2.2.2.3. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

124

2.2.2.4. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam theo kªnh ph¸t triÓn c¸c dÞch vô vÒ y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ ng−êi d©n

127

2.2.2.5. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam theo kªnh dÉn vÒ kh¶ n¨ng sö dông ng©n s¸ch cho ph¸t triÓn con ng−êi cña Nhµ n−íc

130

2.3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi

ë ViÖt Nam hiÖn nay

149

Ch−¬ng 3:

§Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu

ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam trong thêi gian tíi

149

3.1 Mét sè quan ®iÓm ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam

149

3.1.1 Bèi c¶nh t¨ng tr−ëng hiÖn nay

149

3.1.1.1. Bèi c¶nh quèc tÕ

155

3.1.1.2. Bèi c¶nh trong n−íc

160

3.1.2 Mét sè quan ®iÓm ®Þnh h−íng chÝnh

163

3.2 C¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë

ViÖt Nam

163

3.2.1. æn ®Þnh m«i tr−êng kinh tÕ vÜ m« v× m−u sinh cña ®«ng ®¶o ng−êi d©n

3.2.2. N©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t− ë khu vùc nhµ n−íc

166

168

3.2.3. Më réng c¬ héi viÖc lµm th«ng qua viÖc tiÕp tôc t¹o m«i tr−êng ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n

3.2.4 Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc th«ng qua viÖc më réng vµ n©ng cao chÊt l−îng

170

gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ y tÕ

173

3.2.5. T¨ng c−êng b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

3.2.6. Hoµn thiÖn c¬ chÕ thu hót sù tham gia tÝch cùc cña ®«ng ®¶o ng−êi d©n

175

vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

3.2.7. N©ng cao nhËn thøc cho ng−êi d©n vÒ hµnh vi tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t

178

triÓn con ng−êi

181

KÕt luËn

183

Danh môc c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn luËn ¸n

184

Tµi liÖu tham kh¶o

192

Phô lôc

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t

ADB

Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸

BHYT

B¶o hiÓm Y tÕ

CPI

ChØ sè gi¸ tiªu dïng

CPM

Th−íc ®o NghÌo n¨ng lùc

ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ T¨ng tr−ëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

CPRGS

DNNN

Doanh nghiÖp Nhµ n−íc

FDI

§Çu t− Trùc tiÕp N−íc ngoµi

GDI

ChØ sè Ph¸t triÓn Giíi

GDP

Tæng s¶n phÈm quèc néi

HDI

ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi

HDR

B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi

HPI

ChØ sè nghÌo khæ tæng hîp

IMF

Quü tiÒn tÖ quèc tÕ

MDGs

Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû

NHNN

Ng©n hµng nhµ n−íc

NHTM

Ng©n hµng Th−¬ng m¹i

ODA

ViÖn trî Ph¸t triÓn ChÝnh thøc

OECD

Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ

PCI

ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh

PPP

Ngang gi¸ søc mua

PTCN

Ph¸t triÓn con ng−êi

TCTK

Tæng côc Thèng kª

TFP

N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp

UNDP

Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc

VAT

ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng

VDGs

Môc tiªu ph¸t triÓn xW héi ViÖt Nam ®Õn 2010

Ng©n hµng ThÕ giíi

WTO

Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi

Danh môc c¸c b¶ng – hép

Sè n−íc cã chªnh lÖch thø h¹ng theo møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi

B¶ng 1.1

vµ thø h¹ng HDI tõ 20 bËc trë lªn trong kho¶ng 15 n¨m qua

B¶ng 1.2 Mét sè n−íc ®iÓn h×nh vÒ chªnh lÖch thø h¹ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu

ng−êi vµ thø h¹ng HDI theo b¸o c¸o n¨m 2007

B¶ng 1.3 HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi Ghd cña mét sè quèc gia n¨m 2007

Tû phÇn ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng thu nhËp vµo ph¸t triÓn con ng−êi ë Lµo

B¶ng 1.4

theo HDR n¨m 2006/2007

T×nh h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong thêi gian qua

B¶ng 2.1

B¶ng 2.2 HÖ sè ICOR cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong khu vùc

B¶ng 2.3 ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam

102

B¶ng 2.4 ChØ sè HDI cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong cïng khu vùc

105

B¶ng 2.5 ChØ sè nghÌo khæ tæng hîp cña ViÖt Nam

107

B¶ng 2.6 ChØ sè GDI cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong cïng khu vùc

109

B¶ng 2.7 HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi ë ViÖt Nam

111

B¶ng 2.8 §ãng gãp cña c¸c chØ sè cÊu thµnh vµo tèc ®é t¨ng HDI

115

Tû träng ®ãng gãp cña c¸c khu vùc vµo t¨ng tr−ëng viÖc lµm

B¶ng 2.9

118

B¶ng 2.10 Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi tÝnh b»ng VND vµ USD theo tû gi¸ thùc tÕ

119

B¶ng 2.11 Tû lÖ nghÌo ë ViÖt Nam trong thêi gian qua

121

B¶ng 2.12 T×nh h×nh ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

124

B¶ng 2.13 Chi ng©n s¸ch cho c¸c ho¹t ®éng xk héi

126

B¶ng 2.14 T×nh h×nh ph¸t triÓn y tÕ

128

B¶ng 2.15 §é co gikn cña thu ng©n s¸ch ®èi víi t¨ng tr−ëng

137

B¶ng 2.16 §é co gikn cña viÖc lµm ®èi víi t¨ng tr−ëng

141

B¶ng 2.17 Tû lÖ nghÌo theo vïng vµ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam

154

TriÓn väng kinh tÕ toµn cÇu

B¶ng 3.1

Quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi

Hép 1.1

Vèn xk héi lµ g× (?)

Hép 1.2

ViÖt Nam nhÊt qu¸n hµnh ®éng h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

Hép 2.1

Danh môc c¸c h×nh vÏ - ®å thÞ

H×nh 1.1 §−êng cong Kuznets

H×nh 1.2 §å thÞ ph¶n ¸nh t−¬ng quan gi÷a HDI vµ Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi

H×nh 1.3 HDI cña mét sè quèc gia cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi t−¬ng

®−¬ng nhau (kho¶ng 5000USD) theo HDR n¨m 2007

H×nh 1.4 Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña mét sè quèc gia cã chØ sè HDI

t−¬ng ®−¬ng nhau (kho¶ng 0,750) theo HDR n¨m 2007

H×nh 1.5 Mét minh ho¹ vÒ §−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi dùa trªn sè liÖu

HDI cña mét tËp hîp mÉu c¸c n−íc trªn thÕ giíi theo HDR n¨m 2007

H×nh 1.6 §ãng gãp cña c¸c yÕu tè vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ (theo WB n¨m 1995)

H×nh 1.7 Mét sè nh©n tè h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ tíi môc tiªu ph¸t triÓn con

ng−êi

Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam (%)

H×nh 2.1

Tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c yÕu tè vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ ViÖt Nam giai ®o¹n

H×nh 2.2

1998 - 2007

H×nh 2.3 ChØ sè gi¸ tiªu dïng cña ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y

H×nh 2.4 ChØ sè gi¸ tiªu dïng cu¶ ViÖt Nam so víi mét sè n−íc trªn thÕ giíi

H×nh 2.5 ChØ sè gi¸ tiªu dïng trong thêi gian gÇn ®©y

Tû lÖ vèn FDI hiÖn thùc so víi cam kÕt

H×nh 2.6

100

H×nh 2.7 §éng th¸i chÝnh vÒ ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam theo chØ sè HDI

100

So s¸nh chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam vµ thÕ giíi theo HDR

H×nh 2.8

n¨m 2007

101

H×nh 2.9 §−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi n¨m 2007 cung ®o¹n thu nhËp b×nh

qu©n tõ 3500 – 2500 USDPPP

103

H×nh 2.10 ChØ sè HDI n¨m 2004 cña 64 tØnh thµnh ViÖt Nam theo møc thu nhËp b×nh

qu©n

106

H×nh 2.11 Xu thÕ biÕn ®éng cña HPI so víi HDI cña ViÖt Nam (1998 - 2007)

110

H×nh 2.12 HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1998 -2007

116

H×nh 2.13 Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc thµnh thÞ

117

H×nh 2.14 Tû lÖ thêi gian lµm viÖc cña lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc n«ng th«n

120

H×nh 2.15 Tèc ®é gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc cïng khu vùc

129

H×nh 2.16 T×nh h×nh béi chi ng©n s¸ch

145

H×nh 2.17 Dù b¸o c«ng nî giai ®o¹n 2005 -2011

146

H×nh 2.18 §¸nh gi¸ vÒ thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch quèc gia

153

H×nh 3.1 ChØ sè gi¸ tiªu dïng trªn thÕ giíi

177

H×nh 3.2 ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh n¨m 2008

PhÇn më ®Çu

1. Sù cÇn thiÕt cña ®Ò tµi

Trong nhiÒu thÕ kû qua, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc xem lµ môc tiªu chÝnh cña

mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W t¹o ra c¸c ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n cÇn

thiÕt cho viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng con ng−êi, ®−a con ng−êi tho¸t khái nguy c¬ cña

sù nghÌo ®ãi. T− duy ph¸t triÓn nh− vËy ®−îc duy tr× trong mét thêi gian dµi, lµm

cho lîi Ých cña con ng−êi thùc sù bÞ rµng buéc trùc tiÕp vµo lîi Ých cña t¨ng tr−ëng.

Trong nhiÒu tr−êng hîp, lîi Ých cña con ng−êi ph¶i nh−êng chç cho lîi Ých cña t¨ng

tr−ëng. Qu¸ tr×nh t¸i ph©n phèi lîi Ých tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ th−êng ®−îc sö dông

®Ó lý gi¶i cho sù hy sinh nµy cña con ng−êi. Nh−ng sù thùc, con ng−êi nhiÒu khi

ph¶i chÊp nhËn lµ mét ph−¬ng tiÖn t¨ng tr−ëng ®¬n thuÇn, ph¶i chÊp nhËn sù bÊt

b×nh ®¼ng hay sù nghÌo khæ vÉn ®eo b¸m vµ tån t¹i dai d¼ng ë nhiÒu bé phËn d©n

c− kh¸c nhau. XuÊt ph¸t tõ ®©y, môc tiªu cña mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cÇn ph¶i

®−îc nh×n nhËn l¹i theo t− duy h−íng tíi con ng−êi mét c¸ch trùc diÖn h¬n cho dï

t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ nh÷ng thµnh tùu c¬ b¶n kh«ng thÓ thiÕu. VËy ph¸t triÓn con

ng−êi lµ g×? Gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi cã mèi quan hÖ víi

nhau nh− thÕ nµo? Nh©n tè nµo cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®ång thêi

h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi? §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc tËp trung

nghiªn cøu.

ë ViÖt Nam, con ng−êi tõ l©u ®W ®−îc ®Æt vµo vÞ trÝ trung t©m cña sù ph¸t

triÓn. Nh÷ng thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong suèt gÇn hai thËp kû

qua ®W gióp ViÖt Nam cã nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vµ liªn tôc trong viÖc n©ng cao

thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi. Tuy nhiªn, vÉn ph¶i tù thõa nhËn r»ng, mÆc dï cã

nh÷ng nç lùc nh− vËy, nh−ng ViÖt Nam vÉn lµ mét trong sè nh÷ng n−íc nghÌo trªn

thÕ giíi, tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi vÉn chØ ë nhãm c¸c n−íc ph¸t triÓn trung

b×nh. Râ rµng, ViÖt Nam cÇn ph¶i tiÕp tôc ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu

ph¸t triÓn con ng−êi. VËy trong thêi gian tíi, ViÖt Nam ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò g× vµ b»ng c¸ch thøc nµo ®Ó ®¶m b¶o c¸c lîi Ých tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã

thÓ chuyÓn hãa thµnh c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi? Tr−íc nh÷ng th¸ch thøc

héi nhËp quèc tÕ vµ mét sè dÊu hiÖu bÊt æn vÜ m« hiÖn nay, vÊn ®Ò ®Æt ra trªn ®©y

cña ViÖt Nam trë lªn bøc thiÕt h¬n bao giê hÕt.

XuÊt ph¸t tõ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam nh− vËy, “T¨ng

tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam” ®W ®−îc lùa chän lµm ®Ò tµi

nghiªn cøu cña luËn ¸n.

2. T×nh h×nh nghiªn cøu

T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi lµ hai vÊn ®Ò trung t©m cña sù

ph¸t triÓn. V× vËy, hai vÊn ®Ò nµy ®W nhËn ®−îc sù quan t©m nghiªn cøu tõ rÊt l©u

cña nhiÒu nhµ khoa häc trªn thÕ giíi còng nh− ë ViÖt Nam.

C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ hÕt søc ®å sé. Tr−íc hÕt lµ

hµng lo¹t c¸c lý thuyÕt vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. §ã lµ c¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh

tÕ cæ ®iÓn xuÊt hiÖn vµo thÕ kû XVIII (mµ ®iÓn h×nh lµ lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ

cña A.Smith vµ D.Ricardo); Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña C.M¸c ë thÕ kû XIX;

m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Keynes vµ hËu Keynes (®iÓn h×nh lµ cña Harrod -

Domar) tõ nöa ®Çu thÕ kû XX; m« h×nh t¨ng tr−ëng T©n cæ ®iÓn (®iÓn h×nh lµ cña

R. Solow vµ T.Swan) tõ gi÷a thÕ kû XX vµ m« h×nh t¨ng tr−ëng Néi sinh cuèi thÕ

kû XX víi t− t−ëng ®iÓn h×nh cña Arrow vµ A.Lucas. TiÕp theo lµ nh÷ng c«ng tr×nh

nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi trong tõng giai ®o¹n.

Nh÷ng c«ng tr×nh nµy nhiÒu kh«ng kÓ xiÕt.

ë ViÖt Nam, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng hÕt

søc phong phó. Tr−íc hÕt, ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kinh tÕ ViÖt Nam

hµng n¨m cña ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng; c¸c c«ng tr×nh nghiªn

cøu kinh tÕ, chÝnh trÞ thÕ giíi hµng n¨m vµ dù b¸o cho nh÷ng n¨m tiÕp theo cña

ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi; c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

cña ViÖt Nam cña ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam, c¸c viÖn khoa häc, c¸c tr−êng ®¹i häc

trong c¶ n−íc… Thø hai, c¸c bµi b¸o cña c¸c nhµ khoa häc ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ

chuyªn ngµnh. Sè l−îng nh÷ng bµi b¸o nµy lµ hµng tr¨m mçi n¨m. Thø ba, c¸c luËn

v¨n cao häc vµ luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng hÕt

søc phong phó. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ d−íi tÊt c¶ nh÷ng

gãc ®é vµ khÝa c¹nh kh¸c nhau.

D−íi gãc ®é kinh tÕ, con ng−êi th−êng ®−îc nghiªn cøu víi t− c¸ch lµ mét

nguån lùc. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ, c«ng

nghiÖp ho¸ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc rÊt phong phó. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ

nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®−îc c¸c tæ chøc quèc tÕ nh−: Ng©n

hµng ThÕ giíi, Liªn HiÖp Quèc, UNDP... rÊt quan t©m. Ng©n hµng ThÕ giíi cho

r»ng nguån nh©n lùc lµ vèn nh©n lùc, cßn UNDP cho r»ng nguån nh©n lùc lµ nguån

néi lùc. Víi t− c¸ch lµ vèn nh©n lùc, c¸c quèc gia cÇn ®Çu t− ®Ó ph¸t triÓn vµ t¨ng

c−êng nguån vèn ®ã. Hai nhµ kinh tÕ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, George

Psacharopoulos vµ Maureen Woodhaill cßn chØ ra r»ng lîi tøc trung b×nh cña ®Çu t−

cho vèn nh©n lùc (cho gi¸o dôc) mang l¹i cao h¬n so víi lîi tøc cña vèn ®Çu t− c¬

b¶n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.

§Õn nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu cã c¬ quan cÊp nhµ n−íc ®Ó

qu¶n lý vµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò thuéc vÒ nguån nh©n lùc. Mét sè c«ng tr×nh

nghiªn cøu tiªu biÓu cña c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi vÒ nguån nh©n lùc nh−: E. F.

Schumacher víi t¸c phÈm: “Nh÷ng nguån lùc” xuÊt b¶n n¨m 1996; Nh÷ng ph©n

tÝch lý thó vÒ vèn nh©n lùc trong “Kinh tÕ häc cña sù ph¸t triÓn” cña tËp thÓ t¸c gi¶

Malcolm Gillis, Dwight, H. Perkins, Michael Roemer...; VÊn ®Ò ph¸t triÓn nguån

nh©n lùc ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn cña E. Wayne Nafziger trong “Kinh tÕ häc

cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn”...

ë ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, c¸c héi th¶o khoa

häc, c¸c luËn ¸n th¹c sÜ, tiÕn sÜ cña c¸c nhµ khoa häc trong n−íc vÒ ®Ò tµi nµy. §Æc

biÖt lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn

nguån nh©n lùc, chÊt l−îng nguån nh©n lùc, vai trß cña nguån nh©n lùc trong giai

®o¹n hiÖn nay. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tiªu biÓu cña c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam

nh−: “Nghiªn cøu con ng−êi vµ nguån nh©n lùc ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i

ho¸”, “VÒ ph¸t triÓn toµn diÖn con ng−êi thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ”

cña GS. VS Ph¹m Minh H¹c; “Con ng−êi ViÖt Nam - môc tiªu vµ ®éng lùc cña sù

ph¸t triÓn kinh tÕ - xW héi” c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cÊp nhµ n−íc do GS.

NguyÔn H÷u TÇng lµm chñ nhiÖm ®Ò tµi; “Kinh tÕ tri thøc vµ tõng b−íc ph¸t triÓn

kinh tÕ tri thøc, rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n−íc ta”, “Kinh tÕ

tri thøc víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam” cña GS. §Æng H÷u; “T¸c ®éng cña

kinh tÕ tri thøc ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th−îng tÇng” cña GS. TS Ph¹m

Ngäc Quang; “Kinh tÕ tri thøc vµ nh÷ng vÊn ®Ò míi ®Æt ra cho lý luËn vµ thùc tiÔn

vÒ thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n−íc ta” cña PGS. TS NguyÔn §×nh Kh¸ng; “Vai trß

cña nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nh÷ng th¸ch

thøc lín ®èi víi ViÖt Nam” cña TrÇn V¨n Tïng...

§Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi còng ®W cã nh÷ng c«ng

tr×nh nghiªn cøu quan träng nh−: Hå An C−¬ng “Trung Quèc - Nh÷ng chiÕn l−îc

lín”, “Trung Quèc: c¶i c¸ch gi¸o dôc ®¹i häc phôc vô c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n−íc";

Li Tin Fu, Caifang vµ Li Zhou “Lîi thÕ so s¸nh vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn: gi¶i thÝch

l¹i kú tÝch §«ng ¸”; Kim Chong Pil “Cyber Korea 21 - TÇm nh×n Hµn Quèc vÒ mét

xW héi th«ng tin dùa trªn tri thøc"; Asa Sasarin, Jira Hongladarom “Ph¸t triÓn

nguån nh©n lùc lèi tho¸t cho cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸”; Paul Moris

“Asia's Four Litlle Tigers: a companson of the ro le of education in the

development”, “Bèn con rång nhá cña Ch©u ¸: so s¸nh vai trß cña gi¸o dôc trong

sù ph¸t triÓn cña hä”; Trannatos Zafms vµ Geraint Johnes “Training and skill

Development in the Asian Newly Industrialized Countries: Compansons and

Lessons for Development countries”, “Ph¸t triÓn ®µo t¹o vµ kü n¨ng ë c¸c n−íc

c«ng nghiÖp míi cña Ch©u ¸: nh÷ng so s¸nh vµ bµi häc cho c¸c n−íc ph¸t triÓn”...

Trong c¸c nghiªn cøu ®ã kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn nguån nh©n lùc víi t− c¸ch lµ nguån

lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia, mµ cßn ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m

n©ng cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc, ®Æc biÖt nhÊn m¹nh gi¶i ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo

t¹o. Trong giai ®o¹n kinh tÕ tri thøc ®ang trë thµnh xu h−íng ph¸t triÓn kh¸ch quan

trªn thÕ giíi, gi¸o dôc ®¹i häc ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng. V× vËy, c¸c quèc

gia ®Òu ®Þnh h−íng sù ph¸t triÓn cña bËc gi¸o dôc nµy. Trung Quèc ®W cã nh÷ng

chÝnh s¸ch hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng qui m« vµ chÊt l−îng gi¸o dôc ®¹i häc ®¸p øng yªu cÇu

ph¸t triÓn kinh tÕ trong giai ®o¹n míi.

C¸c nhµ khoa häc trong n−íc cßn cã c«ng tr×nh nghiªn cøu t×nh h×nh ph¸t

triÓn nguån nh©n lùc cña mét sè n−íc, tõ ®ã rót ra bµi häc cho ViÖt Nam. Ch¼ng

h¹n, §ç TiÕn S©m “Trung Quèc ®i sau c¶i c¸ch chÕ ®é c¸n bé nh©n sù phôc vô sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc thËp kû ®Çu thÕ kû XXI”; Phan

Xu©n S¬n “ChiÕn l−îc ph¸t triÓn vµ chiÕn l−îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc ë c¸c n−íc

t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh (HPAES)”; Th«ng tin phôc vô lWnh ®¹o - Ban Khoa gi¸o

Trung −¬ng “VÊn ®Ò nh©n tµi trong nÒn kinh tÕ tri thøc vµ c¸ch gi¶i quyÕt cña

Trung Quèc”, “Mét sè gi¶i ph¸p cña Trung Quèc nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh

tranh vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ trªn tr−êng quèc tÕ”; Mai Quèc Ch¸nh “N©ng cao

chÊt l−îng nguån nh©n lùc ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt

n−íc”; §ç Minh C−¬ng, NguyÔn ThÞ §oan “Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc gi¸o dôc ®¹i

häc ë ViÖt Nam”; NguyÔn Phó Träng, TrÇn Xu©n SÇm “LuËn cø khoa häc cho viÖc

n©ng cao chÊt l−îng ®éi ngò c¸n bé trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn

®¹i ho¸ ®Êt n−íc”; Hoµng Huy C−êng “VÊn ®Ò tµi chÝnh ®Çu t− cho gi¸o dôc vµ ®µo

t¹o hiÖn nay”; NguyÔn Minh §−êng “Båi d−ìng vµ ®µo t¹o l¹i ®éi ngò nh©n lùc

trong ®iÒu kiÖn míi”; Hoµng Ngäc Hoµ “ChuÈn bÞ tèt c¸n bé vµ hÖ thèng tæ chøc

®Ó tõng b−íc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë n−íc ta”; NguyÔn ThÞ Th¬m “C¬ cÊu

nguån nh©n lùc n−íc ta: Nh÷ng bÊt cËp vµ gi¶i ph¸p”...

Nhãm ®Ò tµi vÒ sö dông nguån nh©n lùc gåm c¸c nghiªn cøu sau: GS. §ç

ThÕ Tïng “VÊn ®Ò lao ®éng vµ viÖc lµm”, “¶nh h−ëng cña nÒn kinh tÕ tri thøc ®èi

víi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam”; §ç Minh C−¬ng “T¸c ®éng xW héi cña

c¶i c¸ch kinh tÕ: ViÖc lµm vµ thÞ tr−êng lao ®éng”; TrÇn Kim H¶i “N©ng cao hiÖu

qu¶ sö dông nguån nh©n lùc hiÖn cã ®Ó CNH, H§H ®Êt n−íc”; Nolwen Henaff,

Jean - Yves Martin “Lao ®éng, viÖc lµm vµ nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam 15 n¨m ®æi

míi"; TrÇn TuyÕt Mai “Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÞ tr−êng lao ®éng ë ViÖt Nam”; Phan SÜ

MÉn “Gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n«ng th«n trong giai ®o¹n hiÖn nay”; NguyÔn ThÞ Anh Thu “§æi míi chÝnh s¸ch sö dông nh©n lùc khoa học - công nghệ trong c¸c c¬ quan

nghiªn cøu - ph¸t triÓn”; ViÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn “ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån

nh©n lùc trong giai ®o¹n míi ®Õn n¨m 2020”...

C¸c luËn ¸n tiÕn sÜ cña Hµ QuÝ T×nh, TrÇn Kim H¶i, Phan ThÞ Thanh T©m, Lª

ThÞ ¸i L©m... ®W ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña nguån nh©n lùc. NÕu Hµ

QuÝ T×nh lµm râ vai trß cña nhµ n−íc trong viÖc t¹o lËp nguån nh©n lùc cho qu¸

tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam th× luËn ¸n tiÕn sÜ cña TrÇn Kim

H¶i l¹i ph©n tÝch mét c¸ch rÊt s©u s¾c ®Õn khÝa c¹nh sö dông nguån nh©n lùc ë ViÖt

Nam, chØ ra nh÷ng bÊt hîp lý trong viÖc sö dông nguån nh©n lùc vµ c¸ch kh¾c phôc

t×nh tr¹ng bÊt hîp lý ®ã. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn viÖc n©ng cao chÊt

l−îng nguån nh©n lùc trong giai ®o¹n thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt

n−íc nh− luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ cña Phan ThÞ Thanh T©m. LuËn ¸n tiÕn sÜ cña Lª

ThÞ ¸i L©m ®W ph©n tÝch kinh nghiÖm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc th«ng qua gi¸o

dôc vµ ®µo t¹o ë mét sè n−íc §«ng ¸, trªn c¬ së ®ã rót ra nh÷ng bµi häc bæ Ých

cho ViÖt Nam...

Tuy nhiªn, mèi t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

l¹i lµ mét m¶ng vÊn ®Ò ch−a ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m. Trªn thùc tÕ, kho¶ng ba

thËp kû gÇn ®©y, khi c¸c nhµ nghiªn cøu nhËn thÊy cã dÊu hiÖu xung ®ét gi÷a t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi th× mèi quan hÖ gi÷a chóng míi ®−îc quan

t©m nhiÒu h¬n vµ th−êng th× sù quan t©m nµy còng chØ ®i kÌm víi nh÷ng nghiªn

cøu vÒ ph¸t triÓn con ng−êi.

Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña nhãm c¸c chuyªn gia UNDP, ®−îc thÓ

hiÖn d−íi d¹ng c¸c b¸o c¸o th−êng niªn vÒ ph¸t triÓn con ng−êi là ®iÓn h×nh nhÊt.

B¸o c¸o nµy n¨m 1990 cña UNDP lÇn ®Çu tiªn ®W m« pháng mét sè nÐt chÝnh vÒ

b¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi. Trong c¸c

b¸o c¸o còng cña UNDP sau ®ã, nhÊt lµ b¸o c¸o n¨m 1996, mèi quan hÖ gi÷a t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi ®W ®−îc kh¶o cøu s©u h¬n. Mét sè nh©n tè

thóc ®Èy mèi quan hÖ ®ång thuËn gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

®W ®−îc ph¸t hiÖn, trong ®ã nh©n tè viÖc lµm ®−îc ph©n tÝch kh¸ chi tiÕt. §©y ®−îc

coi lµ nh÷ng khu«n khæ lý luËn ban ®Çu quan träng cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu

vÒ sau, nhÊt lµ c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm. Nh−ng ®Õn nay, ch−a cã c«ng tr×nh nµo

kh¶o cøu kü l−ìng b¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con

ng−êi, trªn c¬ së ®ã chØ ra c¸c c¸ch thøc nhËn diÖn vµ hÖ thèng c¸c nh©n tè t¨ng

c−êng liªn kÕt gi÷a hai qu¸ tr×nh nµy.

ë ViÖt Nam, mèi t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con

ng−êi lµ ®Ò tµi nhËn ®−îc sù quan t©m cña kh¸ nhiÒu nhµ nghiªn cøu. N¨m 2001,

B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn ®W kh¶o cøu thùc tiÔn tr×nh ®é

ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam vµ kh¼ng ®Þnh qu¸ tr×nh “®æi míi” ë ViÖt Nam lµ

nÒn t¶ng thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ h−íng tíi sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng−êi cña

ViÖt Nam trong mét thËp kû tr−íc ®Êy. B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2004 víi

chñ ®Ò NghÌo còng ®W nhÊn m¹nh nh©n tè chÝnh s¸ch c«ng nh− lµ mét trong nh÷ng

nh©n tè gióp gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. N¨m 2006, trong

“B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam 1999 - 2004: Nh÷ng thay ®æi vµ xu h−íng

chñ yÕu” ®W chØ ra mét sè th¸ch thøc mµ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam

ph¶i ®èi diÖn v× môc tiªu con ng−êi. Gi¶m nghÌo, xãa bá bÊt b×nh ®¼ng lµ nh÷ng

nh©n tè ®−îc ®Ò cËp nhiÒu nhÊt. Mét sè khÝa c¹nh kh¸c nh− v¨n hãa, nguån nh©n

lùc vµ con ng−êi còng ®−îc nghiªn cøu trong mèi liªn hÖ víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ

th«ng qua Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc KX - 05. Ngoµi ra,

th«ng qua c¸c c«ng tr×nh kh¸c nhau, mét sè khÝa c¹nh kh¸c cña mèi t−¬ng quan

nµy còng ®−îc nhiÒu nhµ kinh tÕ quan t©m nghiªn cøu nh− PGS.TS. Hå Sü Quý, TS.

§ç Hoµi Nam, TS. Vò Quèc Huy, TS. Vâ TrÝ Thµnh. TS. TrÇn §×nh Thiªn, GS.TS.

TrÇn Ngäc Th¬, TS. NguyÔn Trung, TS. Jonathan Pincuss, TS. David Dapice, TS

Vò Minh Kh−¬ng… Tuy vËy, c¸c c«ng tr×nh nµy kh«ng chñ tr−¬ng ®i s©u ph©n tÝch

trùc diÖn mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam

thêi gian qua. C¸c nh©n tè t¨ng c−êng liªn kÕt gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn

con ng−êi ë ViÖt Nam còng ch−a ®−îc tiÕp cËn mét c¸ch cã hÖ thèng.

3. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi

• X¸c ®Þnh b¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi. Tõ ®ã, tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu chØ ra mét sè nh©n tè c¬ b¶n cã kh¶

n¨ng ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi, hay cã kh¶ n¨ng

t¨ng c−êng sù chuyÓn ho¸ c¸c thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh tÕ thµnh c¸c tiÕn bé

vÒ ph¸t triÓn con ng−êi.

• Ph©n tÝch lµm râ c¸c t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian qua, chØ ra nh÷ng vÊn ®Ò mµ ViÖt Nam gÆp ph¶i

trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi nµy. Trªn c¬ së

®ã, ®Ò xuÊt c¸c ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ

tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi.

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi

VÒ ®èi t−îng nghiªn cøu, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu t¸c ®éng cña t¨ng

tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi.

C¸c t¸c ®éng nµy ®−îc tiÕp cËn d−íi gãc ®é kinh tÕ chÝnh trÞ häc.

Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi cßn ®−îc giíi h¹n ë viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ

mét sè nh©n tè chÝnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi, t¸c ®éng

cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi trªn mét sè khÝa c¹nh c¬ b¶n lµ thu

nhËp, gi¸o dôc vµ tuæi thä. Trªn c¬ së ®ã, ®Ò tµi kh¶o s¸t c¸c t¸c ®éng nµy trong

khu«n khæ thùc tiÔn ë ViÖt Nam giai ®o¹n kho¶ng mét thËp kû gÇn ®©y.

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Ò tµi

Ph−¬ng ph¸p luËn ®−îc sö dông lµ duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. C¸c

vÊn ®Ò t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi do nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt

kh¸ch quan quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, vai trß chñ quan cña con ng−êi, ®Æc biÖt cña nhµ

n−íc ®èi víi quan hÖ nµy lµ rÊt quan träng. C¸c nh©n tè nµy cã quan hÖ chÆt chÏ

víi nhau, t¸c ®éng lÉn nhau vµ th−êng xuyªn biÕn ®æi. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu ph¶i

lu«n tÝnh tíi c¸c quan hÖ nhiÒu chiÒu ®ã.

C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ ®−îc sö dông lµ: ph−¬ng ph¸p trõu

t−îng hãa khoa häc, ph©n tÝch vµ tæng hîp, l« gÝch vµ lÞch sö, thèng kª vµ so s¸nh...

§©y lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng cña kinh tÕ chÝnh trÞ, rÊt ®¸ng tin cËy. Tuy

nhiªn, b¶n chÊt, xu h−íng vËn ®éng cña quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t

triÓn con ng−êi sÏ ®−îc lµm râ h¬n nÕu ®Þnh l−îng c¸c quan hÖ ®ã. Do ®ã, ngoµi

c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn, ®Ò tµi cßn ¸p dông m« h×nh kinh tÕ l−îng, c¸c

m« h×nh håi quy vµo viÖc x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè.

6. §ãng gãp míi cña luËn ¸n

• Lµm râ sù tiÕn triÓn vµ néi hµm quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi; chØ ra mét sè nh©n tè c¬ b¶n cã kh¶ n¨ng ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t

triÓn con ng−êi, ®Þnh vÞ c¸c nh©n tè cã kh¶ n¨ng t¨ng c−êng sù chuyÓn

ho¸ c¸c thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh tÕ thµnh c¸c tiÕn bé vÒ ph¸t triÓn con

ng−êi.

• Ph©n tÝch thùc tr¹ng t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian qua trªn c¸c khÝa c¹nh cÊu

thµnh chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi, hÖ sè t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× con ng−êi.

Tõ ®ã chØ ra nh÷ng thµnh tùu vµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ ViÖt Nam gÆp ph¶i

trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi trong thêi

gian gÇn ®©y.

• Tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam, luËn ¸n ®Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm ®Þnh

h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn

con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi.

7. KÕt cÊu cña luËn ¸n

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ c¸c phô lôc,

luËn ¸n bao gåm c¸c ch−¬ng sau:

- Ch−¬ng 1. C¬ së lý luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

ph¸t triÓn con ng−êi.

- Ch−¬ng 2. T¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam: Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra.

- Ch−¬ng 3. §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v×

môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam.

Ch−¬ng 1

C¬ së lý luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

1.1 Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn con ng−êi

ph¸t triÓn con ng−êi

1.1.1. Quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi

Ph¸t triÓn lµ ph−¬ng thøc vËn ®éng t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña tù nhiªn, xW

héi vµ con ng−êi. Ph−¬ng thøc vËn ®éng nµy tu©n thñ theo nh÷ng quy luËt kh¸ch

quan nhÊt ®Þnh. §èi víi con ng−êi, ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh tù th©n, hiÓn nhiªn v×

chÝnh b¶n th©n con ng−êi. Ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng thÓ lµ ph−¬ng tiÖn cña bÊt cø

sù ph¸t triÓn nµo kh¸c. Mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh¸c nhau xÐt cho cïng ®Òu h−íng

tíi sù ph¸t triÓn tr−êng tån, bÒn v÷ng cña con ng−êi. Con ng−êi v× thÕ tõ l©u ®W trë

thµnh trung t©m cña mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña

m×nh, nghÌo ®ãi lµ mét hiÓm häa sinh tån, lu«n th−êng trùc ®e däa con ng−êi.

ChÝnh v× vËy, tho¸t khái nghÌo ®ãi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ dÇn trë thµnh môc tiªu

träng yÕu chi phèi mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W t¹o

ra c¸c ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n cÇn thiÕt ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng con ng−êi, ®−a con ng−êi

tho¸t khái nguy c¬ cña sù nghÌo ®ãi. Do ®ã, mäi nç lùc cña loµi ng−êi d−êng nh−

®Òu h−íng vµo môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ trë thµnh ch×a

khãa cña sù ph¸t triÓn. T− duy nh− vËy tån t¹i trong mét thêi gian kh¸ dµi. Con

ng−êi d−êng nh− còng ®W quªn mÊt chÝnh m×nh ®Ó theo ®uæi mét môc tiªu míi lµ

t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh nµy, lîi Ých cña con ng−êi bÞ rµng buéc chÆt

chÏ vµo lîi Ých cña t¨ng tr−ëng. V× thÕ, trong nhiÒu tr−êng hîp, con ng−êi ph¶i hy

sinh lîi Ých cho môc tiªu t¨ng tr−ëng, ph¶i chÊp nhËn trë thµnh mét ph−¬ng tiÖn,

mét c«ng cô t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®¬n thuÇn. NhiÒu m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ trªn

thÕ giíi ®W x¸c ®Þnh vÞ trÝ then chèt cña con ng−êi nh−ng l¹i víi t− c¸ch lµ mét

nguån lùc t¨ng tr−ëng quan träng. MÆc dï d−íi nh÷ng m« h×nh nµy, con ng−êi

®−îc h−ëng thô nh÷ng thµnh tùu t¨ng tr−ëng. Qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i thu nhËp

còng gióp con ng−êi cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng, xãa ®i nçi ¸m ¶nh

nghiªm träng vÒ nghÌo ®ãi. Tuy nhiªn, thùc tÕ ®W chØ ra r»ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ

kh«ng ph¶i lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn ngay c¶ ®èi víi nh÷ng quèc gia

®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu cao vÒ t¨ng tr−ëng. T×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vÉn ngù trÞ

trong mét bé phËn kh«ng nhá d©n c− ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi bÊt chÊp mäi

thµnh tùu t¨ng tr−ëng ®¹t ®−îc. Hay sù bÊt b×nh ®¼ng vÉn tån t¹i dai d¼ng vµ ngµy

cµng nghiªm träng còng ®ñ ®Ó kh¼ng ®Þnh t¨ng tr−ëng kinh tÕ sù thùc kh«ng thóc

®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi theo mäi khÝa c¹nh cña nã. Kh«ng ph¶i mäi

ng−êi d©n ®Òu cã c¬ héi tham gia nh− nhau vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng ®Ó m−u

sinh. C¸ch thøc t¨ng tr−ëng trµn lan theo kiÓu phung phÝ nh÷ng nguån lùc còng sÏ

®Ó l¹i hËu qu¶ kh«n l−êng mµ c¸c thÕ hÖ sau ph¶i g¸nh chÞu v× thiÕu nguån lùc t¨ng

tr−ëng vµ mét m«i tr−êng sèng lµnh m¹nh. Râ rµng, ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng thÓ

®ång nghÜa víi nh÷ng tiÕn bé ®¬n thuÇn vÒ kinh tÕ. Ng−îc l¹i, t¨ng tr−ëng kinh tÕ

kh«ng ph¶i lµ môc tiªu cuèi cïng cña sù ph¸t triÓn cho dï t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ

mét cÊu thµnh quan träng cña sù ph¸t triÓn. Môc tiªu cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi kh«ng chØ dõng l¹i ë khÝa c¹nh vËt chÊt, khÝa c¹nh cã kh¶ n¨ng chi

phèi m¹nh mÏ ®êi sèng con ng−êi. Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh v−ît ra

ngoµi nh÷ng khu«n khæ chËt hÑp cña khÝa c¹nh vËt chÊt. VËy ph¸t triÓn con ng−êi

lµ g×? §©y cã ph¶i lµ mét quan niÖm më vµ th−êng xuyªn tiÕn triÓn theo thêi gian?

Tr−íc ®©y, vÒ lý thuyÕt, con ng−êi th−êng ®−îc xem lµ trung t©m cña vò trô,

trung t©m cña nhËn thøc. ViÖc coi träng vÞ trÝ con ng−êi mét c¸ch ®¬n thuÇn kh«ng

lµm cho con ng−êi ph¸t triÓn mét c¸ch toµn diÖn vµ bÒn v÷ng. V× vËy, vÞ trÝ nµy cña

con ng−êi trë lªn Ýt cã ý nghÜa h¬n. T− t−ëng cña Aristole thêi cæ ®¹i lµ mét ®iÓn

h×nh khi «ng sím cã quan niÖm “cña c¶i kh«ng ph¶i lµ ®iÒu mµ chóng ta t×m kiÕm,

nã chØ lµ thø h÷u dông vµ ®Ó dïng cho mét c¸i g× ®ã kh¸c”. Immanuel Kant còng

cho r»ng: “Con ng−êi lµ thùc thÓ ®éc nhÊt v« nhÞ. Con ng−êi lµ môc ®Ých tù th©n.

Trong mäi tr−êng hîp, hWy xö sù víi con ng−êi nh− lµ môc ®Ých chø ®õng bao giê

chØ nh− lµ ph−¬ng tiÖn”. C¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn vµ sau nµy lµ M¸c còng cã

nh÷ng mèi quan t©m t−¬ng tù. Theo M¸c, con ng−êi lµ tæng hßa c¸c quan hÖ xW héi

vµ sù tù do ph¸t triÓn cña mçi ng−êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù tù do ph¸t triÓn cña tÊt c¶

mäi ng−êi. V× vËy, «ng ®W nghiªn cøu, v¹ch ra b¶n chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t−

b¶n vµ con ®−êng gi¶i phãng ng−êi lao ®éng.

Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, vÞ trÝ cña con ng−êi tiÕp tôc ®−îc x¸c ®Þnh râ

nÐt h¬n víi t− c¸ch lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi.

Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1950, nhµ kinh tÕ häc sau nµy ®W ®¹t gi¶i th−ëng

Nobel, Arthur Lewis ®W quan niÖm: môc tiªu cña sù ph¸t triÓn lµ “më réng d¶i lùa

chän cña con ng−êi”[61,14]. Kh«ng ®−a ra nhiÒu c¬ së ®Ó luËn gi¶i vÒ quan niÖm

nµy, nh−ng cã thÓ thÊy, Arthur Lewis ®W x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch râ rµng môc tiªu

c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Theo «ng, “lîi thÕ cña t¨ng tr−ëng kinh

tÕ kh«ng ph¶i lµ cña c¶i lµm t¨ng h¹nh phóc mµ lµ cña c¶i më réng diÖn lùa chän

cña con ng−êi”. ë ®©y, viÖc më réng ph¹m vi lùa chän hiÓn nhiªn sÏ gióp con

ng−êi cã nhiÒu ph−¬ng ¸n h¬n ®Ó x¸c ®Þnh vµ t¹o dùng cuéc sèng phï hîp nhÊt víi

c¸c gi¸ trÞ mµ hä coi träng. Vµ khi ®ã, con ng−êi míi xøng ®¸ng víi vÞ trÝ lµ trung

t©m cña sù ph¸t triÓn. Tõ quan niÖm nh− vËy, Arthur Lewis tiÕp tôc x¸c ®Þnh chÝnh

x¸c khÝa c¹nh quan träng bËc nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi - khÝa c¹nh

vËt chÊt. Theo «ng, t¨ng tr−ëng s¶n l−îng b×nh qu©n ®Çu ng−êi sÏ “mang l¹i cho

con ng−êi kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cao h¬n ®èi víi m«i tr−êng vµ tõ ®ã n©ng cao tù do

cña con ng−êi”[23,8]. Nh− vËy, viÖc më réng ph¹m vi lùa chän cña con ng−êi

d−êng nh− ph¶i ®ång nhÊt víi sù gia t¨ng vÒ thu nhËp vµ suy luËn sau cïng lµ t¨ng

tr−ëng kinh tÕ tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi. Tr−íc ®ã, c¸c n−íc ph¸t

triÓn theo ®−êng lèi t− b¶n chñ nghÜa hay ngay c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn theo m« h×nh

xW héi chñ nghÜa vÉn coi con ®−êng ph¸t triÓn c¬ b¶n gióp ng−êi dÉn tho¸t khái

nghÌo ®ãi lµ con ®−êng kh«ng ngõng c¶i thiÖn, n©ng cao c¸c thµnh tùu vÒ kinh tÕ.

Do ®ã, nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, c¸ch thøc ph¸t triÓn cuèi cïng, theo niÒm

tin cña Arthur Lewis, vÉn ph¶i dùa vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét ph¸t hiÖn ch¼ng

cã mÊy sù kh¸c biÖt so víi tr−íc. Nh−ng sù thùc, Arthur Lewis ®k ®Æt ra mét

khu«n khæ t− duy míi vÒ ph¸t triÓn trong ®ã t¨ng tr−ëng kinh tÕ hay n©ng cao

thu nhËp chØ lµ mét ph−¬ng tiÖn quan träng hµng ®Çu.

NhÊn m¹nh khÝa c¹nh t¨ng tr−ëng, nhiÒu nhµ kinh tÕ nhÊt lµ c¸c nhµ ho¹ch

®Þnh chÝnh s¸ch ®W bá qua hay chÊp nhËn mét c¸ch dÔ dµng sù bÊt b×nh ®¼ng thu

nhËp trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v× cho r»ng cuèi cïng t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ lµm lîi

cho tÊt c¶, c¶ ng−êi nghÌo lÉn ng−êi giÇu. Trong sè nh÷ng ng−êi “®ång thuËn” víi

quan niÖm nµy, Simon Kuznets lµ mét ®iÓn h×nh víi m« h×nh lý thuyÕt vÒ con

®−êng ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. Sau khi nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp

b×nh qu©n ®Çu ng−êi vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp ë mét sè n−íc

cã møc ®é t¨ng tr−ëng kh¸c nhau, Kuznets nhËn thÊy mèi quan hÖ nµy tiÕn triÓn

theo mét qu¸ tr×nh gåm nhiÒu giai ®o¹n. BÊt b×nh ®¼ng sÏ gia t¨ng trong giai ®o¹n

®Çu t¨ng tr−ëng, tiÕp ®ã bÊt b×nh ®¼ng sÏ ®¹t ®Õn ®Ønh cao vµ cuèi cïng sÏ gi¶m

xuèng t−¬ng øng víi c¸c giai ®o¹n t¨ng tr−ëng sau ®ã. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc Kuznets

thÓ hiÖn b»ng ®−êng cong Kuznets hay m« h×nh Kuznets - m« h×nh ch÷ U ng−îc

(H×nh 1.1).

Thu nhËp b×nh qu©n /ng−êi

H×nh 1.1. §−êng cong Kuznets

HÖ sè Gini

Trong m« h×nh nµy, Kuznets míi ®−a ra nhËn ®Þnh tæng thÓ mang tÝnh quy

luËt mµ kh«ng chØ ra ®−îc c¬ së t¹o ra sù thay ®æi bÊt b×nh ®¼ng khi t¨ng tr−ëng

kinh tÕ ®−îc duy tr×. Trªn thùc tÕ, m« h×nh Kuznets kh«ng cßn mang nhiÒu ý nghÜa

v× bÊt b×nh ®¼ng vµ thu nhËp kh«ng cã quan hÖ mang tÝnh hÖ thèng. C¸c quan s¸t

thùc tiÔn cho thÊy m« h×nh ch÷ U ng−îc xuÊt hiÖn kh«ng phæ biÕn nh− ®−îc gi¶

thuyÕt. Song ®iÒu ®¸ng l−u ý ë ®©y lµ, Kuznets ®W gãp mét tiÕng nãi quan träng víi

Arthur Lewis khi tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ph−¬ng tiÖn cã thÓ ®em

l¹i nh÷ng tiÕn bé vÒ ph¸t triÓn con ng−êi. §iÓm kh¸c biÖt dÔ nhËn thÊy lµ, Kuznets

®k chØ ra mét m« h×nh gi¶ thuyÕt mµ thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cuèi cïng

còng sÏ ®−îc c¶i thiÖn b»ng qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

Trong kho¶ng mét thËp kû sau ®ã, thÕ giíi tiÕp tôc ph¶i ®èi mÆt víi t×nh

tr¹ng nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng. ThÊt nghiÖp gia t¨ng ®e däa cuéc sèng ng−êi

d©n. Ngay ë c¸c n−íc cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn thËn träng, h−íng nhiÒu h¬n vµo

khÝa c¹nh b×nh ®¼ng trong t¨ng tr−ëng nh− c¸c n−íc xW héi chñ nghÜa còng kh«ng

tho¸t khái t×nh tr¹ng nµy. V× vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu kh«ng khái nghi ngê vÒ c«ng

n¨ng hç trî ph¸t triÓn cña ph−¬ng tiÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Lóc nµy, ng−êi ta ph¶i

chó ý nhiÒu h¬n ®Õn vÊn ®Ò viÖc lµm cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n, gióp hä ®¶m b¶o

®−îc mét cuéc sèng víi c¸c gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nã.

Nhµ kinh tÕ Michael Todaro, t¸c gi¶ cuèn “Kinh tÕ häc dµnh cho thÕ giíi

thø ba”, cho r»ng, cã ba gi¸ trÞ gèc ®Ó lµm c¬ së vÒ lý thuyÕt còng nh− chØ dÉn vÒ

thùc tÕ khi x¸c ®Þnh ý nghÜa néi t¹i cña sù ph¸t triÓn. Theo Todaro, nh÷ng gi¸ trÞ

gèc nµy lµ kh¶ n¨ng duy tr× sù sèng, lßng tù träng vµ quyÒn tù do. §©y ®ång thêi lµ

nh÷ng môc tiªu chung cña mäi c¸ nh©n vµ xW héi.

Kh¶ n¨ng duy tr× sù sèng lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña con

ng−êi nh− l−¬ng thùc, nhµ ë, ch¨m sãc søc khoÎ… ViÖc tho¶ mWn nh÷ng nhu cÇu

c¬ b¶n nµy lµ mèi quan t©m hµng ®Çu mµ mäi c¸ nh©n h−íng tíi tr−íc khi nghÜ tíi

nh÷ng b−íc ph¸t triÓn tiÕp theo. Nã lµ môc tiªu c¬ së cña sù ph¸t triÓn. Lßng tù

träng cña mét con ng−êi lµ yÕu tè quan träng t¹o nªn chÊt l−îng cuéc sèng. Lßng

tù träng lµ cÊp ®é cao h¬n trong hÖ môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. §ã lµ ý thøc vÒ

gi¸ trÞ, vÒ sù tù t«n kh«ng ®Ó bÊt cø mét ng−êi nµo kh¸c coi th−êng vµ ¸p ®Æt, sö

dông m×nh nh− mét c«ng cô ë d−íi bÊt cø h×nh thøc nµo ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña

hä. Sù tù t«n ë mçi mét quèc gia d©n téc lµ kh¸c nhau tuú thuéc vµo søc m¹nh kinh

tÕ vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ cña nã. ý thøc tù t«n nµy còng ®−îc thÓ hiÖn vµ ®¶m b¶o

b»ng n¨ng lùc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, xW héi cña mäi c¸ thÓ

b×nh ®¼ng trong xW héi, b»ng tr×nh ®é häc vÊn vµ n¨ng lùc ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ v¨n

ho¸. ë ph−¬ng diÖn cña mét quèc gia d©n téc, ý thøc nµy cßn bÞ ¶nh h−ëng bëi

nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Sù tù do lµ môc tiªu tèi cao trong qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi. §ã lµ kh¶ n¨ng tho¸t khái c¸c rµng buéc lÖ thuéc vÒ mäi ph−¬ng

diÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ hay xW héi.

Nh− vËy, víi Todaro, ph¸t triÓn con ng−êi ®k ®−îc quan niÖm lµ mét qu¸

tr×nh cã hÖ môc tiªu cô thÓ. NÕu Arthur Lewis ch−a ®−a ra mét gi¸ trÞ môc tiªu

cô thÓ nµo khi nç lùc më réng d¶i lùa chän cho ng−êi d©n th× Todaro ®k x¸c

®Þnh ®−îc ba gi¸ trÞ ph¸t triÓn cô thÓ lµ kh¶ n¨ng duy tr× sù sèng, lßng tù träng

vµ quyÒn tù do. §©y ®ång thêi còng lµ ba cÊp ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau mµ sù

ph¸t triÓn cña mçi cÊp ®é cã ¶nh h−ëng s©u s¾c tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c cÊp ®é

kh¸c.

Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1970, ®Çu nh÷ng n¨m 1980, c¸c ý t−ëng coi con ng−êi

lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn l¹i bÞ lu mê tr−íc sù gi¶m sót cña t¨ng tr−ëng. NhiÒu

nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch buéc ph¶i ®Ó t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi gia t¨ng trong ng¾n

h¹n vµ coi ®ã lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr−ëng dµi h¹n. Trong suèt

thêi kú nµy, hä vÊp ph¶i sù chØ trÝch, ®ßi cã sù ®iÒu chØnh míi cã hÖ thèng nh»m

duy tr× nh÷ng dÞch vô c¬ b¶n ®Æc biÖt cho nh÷ng ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng. Sù chØ

trÝch nµy ®W nhËn ®−îc sù hËu thuÉn cña Amatya Sen – “nhµ kinh tÕ cña d©n

nghÌo”. Amatya Sen cho r»ng, møc sèng cña mét xW héi cÇn ®−îc xem xÐt kh«ng

ph¶i theo møc thu nhËp b×nh qu©n mµ ph¶i theo n¨ng lùc cña con ng−êi ®Ó cã ®−îc

cuéc sèng mµ hä coi träng vµ cèt lâi cña sù ph¸t triÓn chÝnh lµ sù tù do lùa chän.

Thu nhËp hiÓn nhiªn lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao nh÷ng n¨ng lùc lùa chän nh− søc

kháe, kiÕn thøc, lßng tù träng hay møc ®é tham gia vµo ®êi sèng céng ®ång. Më

réng n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi cßn ®ång nghÜa víi quyÒn tù do lùa chän lín

h¬n; quyÒn cã ®−îc d¶i lùa chän réng h¬n vµ ®¸ng gi¸ h¬n. B¸o c¸o ph¸t triÓn con

ng−êi n¨m 1996 cña UNDP ®W trÝch dÉn mét thÝ dô næi tiÕng cña Amatya Sen vÒ

viÖc nµy. C©u chuyÖn ®¬n gi¶n lµ “cã hai ng−êi, mét thµy tu ®ang ¨n chay vµ mét

ng−êi nghÌo tóng ®ang ®ãi, ®Òu cã thÓ bÞ ®ãi ¨n. §iÓm kh¸c nhau lµ ë chç, ng−êi

thø nhÊt ®−îc tù do lùa chän, trong khi ®ã ng−êi kia th× kh«ng”. Nh− vËy, bªn c¹nh

viÖc më réng ph¹m vi lùa chän cho ng−êi d©n ®Ó cã ®−îc mét cuéc sèng cã nhiÒu

gi¸ trÞ (Ýt nhÊt lµ ba gi¸ trÞ c¬ b¶n theo quan niÖm cña Todaro), qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

con ng−êi cßn ®−îc Amatya Sen bæ sung ë chiÒu ®èi diÖn khi quan niÖm ®ã cßn

lµ mét qu¸ tr×nh n©ng cao n¨ng lùc lùa chän cña ng−êi d©n.

GÇn hai thËp kû gÇn ®©y, vµo nh÷ng n¨m 1990, c¸c chuyªn gia cña Ch−¬ng

tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc (UNDP) ®W kh¶o s¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

kÓ tõ n¨m 1960. Thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi trªn thÕ giíi

trong suèt 30 n¨m Êy ®W diÔn ra theo nh÷ng m« h×nh tr¸i ng−îc nhau khiÕn c¸c

chuyªn gia nhËn thÊy cÇn ph¶i cã mét c¸ch tiÕp cËn réng h¬n bao hµm tÊt c¶ c¸c

khÝa c¹nh cña ph¸t triÓn con ng−êi. Nghiªn cøu cho thÊy, nhiÒu quèc gia t¨ng

tr−ëng kh¸ cao nh−ng ®iÒu kiÖn sèng kh«ng ®−îc c¶i thiÖn t−¬ng øng. §Æc biÖt

h¬n, nhiÒu quèc gia ®¹t chÊt l−îng cuéc sèng cao h¬n mÆc dï tèc ®é t¨ng tr−ëng

kinh tÕ chØ ë møc khiªm tèn. Ngay c¶ ®èi víi nh÷ng quèc gia cã quan hÖ thuËn

chiÒu gi÷a t¨ng tr−ëng vµ chÊt l−îng cuéc sèng th× ®Êy còng chØ lµ hÖ qu¶ dÔ thÊy

tõ viÖc chi tiªu cao h¬n cho gi¸o dôc, y tÕ vµ gi¶m ®ãi nghÌo. C¸ch thøc t¨ng

tr−ëng v× chÝnh cuéc sèng con ng−êi ch−a ®−îc coi träng. Tr−íc t×nh h×nh nµy, c¸c

chuyªn gia UNDP ®W kÕ thõa, tæng hîp nh÷ng quan niÖm tr−íc ®ã vµ më réng

chóng thµnh mét quan niÖm mang tÝnh hÖ thèng. Quan niÖm nµy dÇn cã ¶nh h−ëng

s©u s¾c ®Õn toµn thÕ giíi sau khi ®−îc tr×nh bµy vµ hoµn thiÖn trong c¸c B¸o c¸o

ph¸t triÓn con ng−êi tõ n¨m 1990.

Theo UNDP, ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh më réng nh÷ng lùa

chän cña con ng−êi. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng lùa chän nµy lµ v« h¹n vµ thay ®æi theo

thêi gian. Nh−ng ë tÊt c¶ c¸c nÊc thang ph¸t triÓn, lùa chän then chèt nhÊt ®èi víi

con ng−êi lµ h−íng tíi mét cuéc sèng kháe m¹nh, tr−êng thä; cã kiÕn thøc vµ cã c¬

héi tiÕp cËn c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc møc sèng tö tÕ. NÕu nh÷ng lùa

chän cÇn thiÕt nµy kh«ng thÓ cã ®−îc th× nhiÒu c¬ héi kh¸c kh«ng thÓ ®¹t ®−îc.

Nh−ng ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng dõng ë ®©y. D¶i lùa chän cÇn ®−îc më réng vµ

®−îc ®¸nh gi¸ cao ®èi víi con ng−êi cßn lµ mét tËp hîp tõ sù tù do vÒ chÝnh trÞ,

kinh tÕ vµ xW héi ®Õn nh÷ng sù lùa chän ®Ó cã quyÒn con ng−êi ®−îc ®¶m b¶o vµ sù

tù träng lµ mét con ng−êi. Kh¸i niÖm ph¸t triÓn con ng−êi ë ®©y bao hµm hai

khÝa c¹nh: i) qu¸ tr×nh h×nh thµnh n¨ng lùc con ng−êi nh− c¶i thiÖn søc kháe,

kiÕn thøc vµ kü n¨ng vµ ii) c¸ch thøc mµ con ng−êi sö dông n¨ng lùc ®¹t ®−îc

cho môc ®Ých lµm viÖc, nghØ ng¬i hay ®Ó trë lªn chñ ®éng trong c¸c ho¹t ®éng

v¨n hãa, xk héi vµ chÝnh trÞ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi sÏ bÞ ph¸ vì nÕu hai

khÝa c¹nh nµy kh«ng ®−îc ph¸t triÓn hµi hßa víi nhau. Theo quan niÖm nµy, thu

nhËp râ rµng chØ lµ mét trong nh÷ng lùa chän mµ con ng−êi thÝch cã mÆc dï lµ mét

lùa chän quan träng. Nh−ng thu nhËp kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶. Thu nhËp ®−îc xem nh−

mét ph−¬ng tiÖn chÝnh ®Ó gia t¨ng lùa chän. Con ng−êi míi lµ môc tiªu cña sù ph¸t

triÓn [10,16].

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét quan niÖm më, nh−ng cho ®Õn nay, néi dung cèt

lâi trong quan niÖm ph¸t triÓn cña UNDP ®W lµm tháa mWn ®−îc th¸i ®é cña nhiÒu

céng ®ång ng−êi cã nÒn v¨n hãa, t«n gi¸o hay chÝnh trÞ kh¸c nhau.

Quan niÖm nµy, trªn nh÷ng nÐt chñ yÕu, lµ phï hîp víi th¸i ®é t«n vinh con

ng−êi cña t− t−ëng truyÒn thèng cña ViÖt Nam vµ còng phï hîp víi quan ®iÓm ph¸t

triÓn cña ViÖt Nam kÓ tõ cuèi thËp kû 1980 - ®W coi con ng−êi lµ ®éng lùc vµ lµ

môc tiªu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - xW héi.

Môc tiªu cña c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi mµ ViÖt Nam theo ®uæi

lµ v× con ng−êi, v× h¹nh phóc cña tÊt c¶ mäi ng−êi. Môc tiªu nµy ®W ®−îc thÓ hiÖn

ngay trong b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp khai sinh ra n−íc ViÖt Nam. B¶n Tuyªn ng«n

kh¼ng ®Þnh c¸c môc tiªu ph¸t triÓn tèi cao mµ ViÖt Nam h−íng tíi lµ b¶o ®¶m c¸c

quyÒn con ng−êi: quyÒn ®−îc sèng trong tù do, ®éc lËp, tho¸t khái mäi ¸ch ¸p bøc

vµ n« lÖ, quyÒn ®−îc b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn sèng trong sù b×nh ®¼ng, quyÒn ®−îc

m−u cÇu h¹nh phóc... §©y còng chÝnh lµ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶ mµ toµn thÓ

nh©n lo¹i h−íng tíi, thÓ hiÖn cô thÓ trong c¸c môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû

®−îc nhiÒu n−íc cam kÕt thùc hiÖn t¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh Thiªn niªn kû th¸ng 9

n¨m 2000 [18,03].

Môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi, v× h¹nh phóc cña chÝnh con ng−êi còng ®−îc

kh¼ng ®Þnh xuyªn suèt trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam. Theo

®ã, môc tiªu tèi cao cña sù ph¸t triÓn lµ v× con ng−êi; ph¸t triÓn con ng−êi lµ nh»m

n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng cña con ng−êi vµ ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc cña con ng−êi

trªn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng xW héi vµ ®−îc dµnh cho tÊt c¶ mäi ng−êi,

kh«ng ph©n biÖt d©n téc, t«n gi¸o, giíi tÝnh hay tuæi t¸c. Nh− vËy trªn nhiÒu

ph−¬ng diÖn, quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam lµ t−¬ng thÝch víi quan

niÖm chung cña thÕ giíi.

Quan niÖm nh− vËy, mét lÇn n÷a ®−îc kh¼ng ®Þnh trong B¸o c¸o ph¸t triÓn

con ng−êi cña ViÖt Nam (do Trung t©m Khoa häc xW héi vµ nh©n v¨n quèc gia chñ

tr× thùc hiÖn) ®−îc xuÊt b¶n n¨m 2001 víi chñ ®Ò "§æi míi v× sù nghiÖp ph¸t triÓn

con ng−êi"[92,20]. D−íi sù ®iÒu phèi cña UNDP, ViÖt Nam ®W hoµn thµnh b¶n B¸o

c¸o cña riªng m×nh vµ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ “cã b−íc ph¸t triÓn khu«n khæ lý luËn

chung cña quan ®iÓm ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP”[xi,03].

Theo nhãm c¸c chuyªn gia x©y dùng B¸o c¸o th× ph¸t triÓn con ng−êi lµ sù

më réng ph¹m vi lùa chän cña con ng−êi ®Ó ®¹t ®Õn mét cuéc sèng tr−êng thä,

kháe m¹nh, cã ý nghÜa vµ xøng ®¸ng víi con ng−êi. Quan ®iÓm nµy bao hµm hai

khÝa c¹nh chÝnh lµ: i) Më réng c¸c c¬ héi lùa chän vµ ii) N©ng cao n¨ng lùc lùa

chän cña con ng−êi nh»m h−ëng thô mét cuéc sèng h¹nh phóc, bÒn v÷ng.

Còng trong B¸o c¸o, hai khÝa c¹nh nµy ®W ®−îc ph©n tÝch vµ thÓ hiÖn lµ mét sù tiÕn

triÓn quan träng trong quan niÖm vÒ ph¸t triÓn con ng−êi.

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh më réng c¬ héi lùa chän: C¬ héi lùa

chän lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Râ rµng, khi

nµo hay ë ®©u con ng−êi cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó lùa chän th× khi ®ã, ë chÝnh n¬i ®ã

®iÒu kiÖn ph¸t triÓn con ng−êi sÏ tèt h¬n. §¸ng l−u ý lµ, thu nhËp lµ mét trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng bËc nhÊt ®Ó më réng c¬ héi lùa chän cña con ng−êi.

Nhê thu nhËp, con ng−êi cã thÓ tháa mWn c¸c nhu cÇu cña m×nh. Thu nhËp cµng

cao, hiÓn nhiªn con ng−êi cµng cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng nhu cÇu hiÖn thùc cña

m×nh. Tuy nhiªn, thu nhËp mÆc dï lµ rÊt quan träng song kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých

duy nhÊt, sù lùa chän duy nhÊt cña con ng−êi. Thu nhËp chØ lµ ph−¬ng tiÖn chÝnh

®Ó gia t¨ng sù lùa chän. NhiÒu nghiªn cøu chØ ra r»ng, bªn c¹nh viÖc cã ®−îc mét

møc thu nhËp cao, ng−êi d©n cßn coi träng nhiÒu lùa chän kh¸c n÷a bao gåm viÖc

cã ®ñ dinh d−ìng, n−íc uèng vÖ sinh, c¸c dÞch vô y tÕ tèt h¬n, cã tr−êng häc ®ñ vµ

tèt h¬n cho con em hä, cã chç ë tho¶ ®¸ng, ®¶m b¶o sinh kÕ, vµ cã nhiÒu viÖc lµm

mang tÝnh s¶n xuÊt. ViÖc t¹o ra nguån thu nhËp tù th©n cã thÓ gióp ng−êi d©n tho¶

mWn mét sè trong nhiÒu nhu cÇu nµy, nh−ng râ rµng kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶. Ngoµi

nh÷ng nhu cÇu nµy, d©n chóng cßn coi träng nh÷ng lîi Ých mang tÝnh phi vËt chÊt

h¬n nh− quyÒn tù do di chuyÓn vµ ph¸t ng«n, sù tho¸t khái t×nh tr¹ng ¸p bøc, b¹o

lùc vµ bãc lét. D©n chóng cßn muèn cã ®−îc c¶m nhËn vÒ môc ®Ých cuéc sèng,

cïng víi c¶m nhËn vÒ sù trao quyÒn. D©n chóng còng coi träng sù g¾n kÕt xW héi vµ

quyÒn kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña riªng hä. Sù coi träng nµy ë nh÷ng c¸

nh©n kh¸c nhau lµ kh«ng gièng nhau theo mét th−íc ®o ®ång nhÊt nµo c¶. Nh− vËy,

ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i nhÊn m¹nh tíi viÖc më réng kh«ng gian lùa chän cho con

ng−êi ®Ó mçi ng−êi cã thÓ ®¹t ®−îc cuéc sèng cã ý nghÜa nhÊt. ViÖc më réng c¸c

quyÒn lùa chän cña c¸c c¸ nh©n trong mäi lÜnh vùc chÝnh lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu cña

qu¸ tr×nh nµy [14,03].

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cña

con ng−êi: N¨ng lùc lùa chän ®−îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng ®¹t ®Õn c¸c môc tiªu ®−îc lùa

chän vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cã liªn quan mét c¸ch ®Çy ®ñ, hiÖu qu¶ vµ l©u dµi.

N©ng cao n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi bao gåm viÖc gia t¨ng quyÒn ®−îc tù do

lùa chän cña con ng−êi. Nh−ng con ng−êi kh«ng thÓ sö dông ®−îc bao nhiªu quyÒn

tù do lùa chän nÕu hä kh«ng tho¸t khái ®ãi kh¸t, tóng thiÕu vµ cïng khæ. Ch¼ng

h¹n, vÒ nguyªn t¾c tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®−îc tù do mua thùc phÈm ë chî, nh−ng sù

tù do nµy lµ v« nghÜa nÕu nh− hä kh«ng cã n¨ng lùc do qu¸ nghÌo ®Ó cã thÓ lµm

®−îc ®iÒu ®ã. Mäi ng−êi cã thÓ tù do ®äc mét tê b¸o, nh−ng thùc hiÖn lùa chän nµy

cßn phô thuéc vµo n¨ng lùc biÕt ch÷ cña mçi ng−êi...[8,14]. Râ rµng, n¨ng lùc lµ

®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó biÕn c¸c c¬ héi lùa chän s½n cã thµnh hiÖn thùc. Trong nhiÒu

tr−êng hîp, n¨ng lùc míi cßn cã thÓ t¹o ra nh÷ng c¬ héi lùa chän míi vµ do vËy,

cµng cã ý nghÜa ®èi víi ph¸t triÓn con ng−êi. T¨ng c−êng n¨ng lùc cña con ng−êi

tr−íc hÕt lµ trau dåi kü n¨ng, kiÕn thøc, kinh nghiÖm cña hä. Tuy nhiªn, kü n¨ng,

kiÕn thøc nµy còng cã thÓ bÞ xãi mßn nÕu chóng kh«ng ®−îc sö dông hoÆc ®−îc sö

dông mét c¸ch kh«ng hiÖu qu¶. V× thÕ, t¨ng c−êng n¨ng lùc bÒn v÷ng hµm ý c¶

viÖc sö dông n¨ng lùc mét c¸ch hiÖu qu¶. Trong cuéc sèng, con ng−êi cÇn ®Õn

nhiÒu lo¹i n¨ng lùc: n¨ng lùc tham gia, n¨ng lùc tæ chøc, thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc vµ

n¨ng lùc h−ëng thô c¸c kÕt qu¶ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng. Tuy

nhiªn, cã nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n mµ thiÕu chóng, c¸c n¨ng lùc kh¸c khã cã kh¶

n¨ng ph¸t triÓn. §Ó ph¸t triÓn ®−îc, con ng−êi cÇn cã thÓ lùc, trÝ lùc ë mét møc tèi

thiÓu, cÇn thiÕt. C¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc søc khoÎ c¬ b¶n, gi¸o dôc c¬ së ë c¶ ph¹m

vi gia ®×nh vµ xW héi cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh c¸c n¨ng lùc

nµy[14,03].

HiÖn nay, quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trªn ®©y ®−îc sö

dông phæ biÕn nh− lµ quan niÖm gèc cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ thùc tiÔn

tham chiÕu. §©y còng lµ quan niÖm c¬ b¶n ®−îc sö dông ë ®©y ®Ó tiÕp cËn mét

Hép 1.1. Quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh më réng ph¹m vi lùa chän cña con ng−êi ®Ó ®¹t ®Õn mét cuéc sèng tr−êng thä, kháe m¹nh, giÇu tri thøc, cã ý nghÜa vµ xøng ®¸ng víi con ng−êi. Qu¸ tr×nh nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh (i) më réng c¸c c¬ héi lùa chän vµ (ii) n©ng cao n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi nh»m h−ëng thô mét cuéc sèng h¹nh phóc, bÒn v÷ng. C¬ héi lùa chän lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Khi nµo hay ë ®©u con ng−êi cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó lùa chän, th× khi ®ã, ë chÝnh n¬i ®ã con ng−êi sÏ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tèt h¬n. Thu nhËp lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®Ó më réng c¬ héi lùa chän cña con ng−êi. Tuy nhiªn, thu nhËp kh«ng ph¶i lµ lùa chän duy nhÊt cña con ng−êi. Thu nhËp lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó gia t¨ng sù lùa chän. N¨ng lùc lùa chän lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó biÕn c¸c c¬ héi lùa chän s½n cã thµnh hiÖn thùc. T¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi bao gåm viÖc gia t¨ng quyÒn ®−îc tù do lùa chän cña con ng−êi. §¸ng l−u ý lµ, trong nhiÒu tr−êng hîp, n¨ng lùc míi cßn cã thÓ t¹o ra nh÷ng c¬ héi lùa chän míi vµ do vËy, cµng cã ý nghÜa ®èi víi ph¸t triÓn con ng−êi.

c¸ch hÖ thèng c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan vÒ sau.

1.1.2. Néi dung vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

1.1.2.1. Néi dung ph¸t triÓn con ng−êi

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh më réng ph¹m vi lùa chän cña con

ng−êi ®Ó ®¹t ®Õn mét cuéc sèng tr−êng thä, kháe m¹nh, cã ý nghÜa vµ xøng ®¸ng

víi con ng−êi. Theo quan niÖm nµy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi tr−íc hÕt chÝnh

lµ qu¸ tr×nh më réng ph¹m vi, kh«ng gian lùa chän cña con ng−êi. Qu¸ tr×nh nµy

bao gåm hai khÝa c¹nh: më réng c¬ héi lùa chän vµ t¨ng c−êng n¨ng lùc ®Ó con

ng−êi ®¹t ®−îc c¸c lùa chän nµy. Nh− vËy, vÒ nguyªn t¾c cã thÓ kh¼ng ®Þnh, tÊt c¶

nh÷ng g× gióp con ng−êi më réng ®−îc kh«ng gian lùa chän, gióp con ng−êi cã

nhiÒu c¬ héi vµ n¨ng lùc lùa chän sÏ cÊu thµnh néi dung hay c¸c gi¸ trÞ cña qu¸

tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

Ph¸t triÓn con ng−êi cßn lµ mét qu¸ tr×nh cã tÝnh môc tiªu cô thÓ. Theo quan

niÖm hiÖn nay, môc tiªu mµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi h−íng tíi chÝnh lµ mét

cuéc sèng h¹nh phóc dµi l©u dµnh cho tÊt c¶ mäi ng−êi dùa trªn sù tr−êng thä, khoÎ

m¹nh vµ cã ý nghÜa víi con ng−êi th«ng qua viÖc më réng ph¹m vi lùa chän cho

chÝnh con ng−êi. Môc tiªu nµy lµ ®Þnh h−íng chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v× con

ng−êi. V× vËy, nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn tÊt c¶ c¸c néi dung ho¹t ®éng hay c¸c gi¸

trÞ cÊu thµnh nªn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

VÒ lý thuyÕt, nhu cÇu cña con ng−êi lµ kh«ng cã giíi h¹n. Nhu cÇu nµy còng

thay ®æi theo thêi gian vµ phô thuéc vµo tõng c¸ nh©n, tõng céng ®ång ng−êi kh¸c

nhau. V× vËy, môc tiªu ph¸t triÓn mµ con ng−êi h−íng tíi kh«ng dÔ dµng l−îng

ho¸. Tuy nhiªn, cã mét thùc tÕ lµ nhu cÇu cña con ng−êi vÒ c¬ b¶n tiÕn triÓn theo

nh÷ng thang bËc ph¸t triÓn tõ thÊp tíi cao. Cã nh÷ng môc tiªu nÕu ch−a ®¹t ®−îc

th× con ng−êi ch−a thÓ hay còng ch−a cÇn quan t©m ®Õn môc tiªu kh¸c. V× thÕ, cã

nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu vµ nhu cÇu bËc cao. XuÊt ph¸t tõ ®©y, c¸c gi¸ trÞ ph¶n ¸nh

néi dung ph¸t triÓn con ng−êi nªu trªn sÏ ®−îc nh×n nhËn theo nhiÒu cÊp bËc kh¸c

nhau.

Ch¼ng h¹n, theo nhµ kinh tÕ Michael Todaro, c¸c gi¸ trÞ gèc ®Ó lµm c¬ së vÒ

lý thuyÕt còng nh− chØ dÉn vÒ thùc tÕ khi x¸c ®Þnh ý nghÜa néi t¹i cña sù ph¸t triÓn

lµ kh¶ n¨ng duy tr× sù sèng, lßng tù träng vµ quyÒn tù do. Hay theo UNDP, ë tÊt c¶

c¸c nÊc thang ph¸t triÓn, môc tiªu then chèt nhÊt mµ con ng−êi cÇn ®¹t ®−îc lµ mét

cuéc sèng kháe m¹nh, tr−êng thä; cã kiÕn thøc vµ cã c¬ héi tiÕp cËn c¸c nguån lùc

cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc møc sèng tö tÕ. NÕu nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt nµy kh«ng thÓ

cã ®−îc th× nhiÒu c¬ héi kh¸c kh«ng thÓ ®¹t ®−îc.

Nh×n chung, tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ chñ yÕu dùa trªn

sù tiÕn bé mµ con ng−êi ®¹t ®−îc trªn c¸c ph−¬ng diÖn néi dung c¬ b¶n sau ®©y:

1. Thu nhËp vµ tèc ®é gia t¨ng thu nhËp

Néi dung nµy xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ khÝa c¹nh ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸

tr×nh më réng c¸c c¬ héi lùa chän. §Ó më réng c¸c c¬ héi lùa chän, con ng−êi

tho¹t tiªn h−íng ®Õn thu nhËp bëi hiÓn nhiªn thu nhËp cµng cao con ng−êi cµng cã

®iÒu kiÖn ®Ó më réng nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña m×nh. Th«ng qua thu

nhËp, th«ng qua viÖc tiªu dïng thu nhËp, con ng−êi cã thÓ tháa mWn c¸c nhu cÇu

mµ hä ®¸nh gi¸ cao. V× vËy, thu nhËp kh«ng chØ tù th©n lµ mét lùa chän mµ cßn lµ

ph−¬ng tiÖn chÝnh ®Ó gia t¨ng sù lùa chän mÆc dï bªn c¹nh viÖc cã ®−îc mét møc

thu nhËp cao, ng−êi d©n cßn coi träng nhiÒu lùa chän kh¸c nhÊt lµ c¸c nhu cÇu

mang tÝnh phi vËt chÊt h¬n.

Trªn thùc tÕ, kh«ng ngõng gia t¨ng thu nhËp tõ l©u ®W lµ môc tiªu ®eo ®uæi

tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi kÓ c¶ c¸c quèc gia ®−îc coi lµ giÇu cã. Nç lùc gia

t¨ng thu nhËp nµy ®W trë thµnh néi dung quan träng trong c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn

con ng−êi cña hÇu hÕt c¸c quèc gia. Nã phô thuéc m¹nh mÏ vµo n¨ng lùc làm viÖc

và c¸c c¬ héi viÖc lµm bªn trong mçi nÒn kinh tÕ. MÆc dï vËy, ®Õn nay kh«ng cã

quèc gia nµo cã thÓ c¶m thÊy tho¶ mWn víi môc tiªu nµy v× nhu cÇu cña con ng−êi

lµ kh«ng cã giíi h¹n. ChÝnh v× vËy, trªn c¶ ph−¬ng diÖn thùc tÕ, thu nhËp vµ tèc ®é

gia t¨ng thu nhËp ®W lu«n ®−îc xem lµ néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con

ng−êi. §iÓm ®¸ng l−u ý ë ®©y lµ, thu nhËp vµ tèc ®é gia t¨ng thu nhËp nµy ®−îc x¸c

®Þnh ®èi víi c¸ nh©n tõng con ng−êi. Nã kh¸c biÖt víi møc thu nhËp b×nh qu©n bëi

lÏ møc thu nhËp b×nh qu©n cã thÓ che lÊp, kh«ng cho thÊy sù chªnh lÖch thu nhËp

gi÷a c¸c c¸ nh©n trong xW héi. §iÒu nµy gi¶i thÝch cã thÓ dïng ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao

mét sè quèc gia cã møc GDP cao, thu nhËp b×nh qu©n cao nh−ng tû lÖ ng−êi d©n

sèng d−íi møc nghÌo khæ cao, tû lÖ ng−êi mï ch÷ còng ë møc cao… Râ rµng, c¸ch

thøc t¨ng tr−ëng vµ ph©n phèi c¬ héi, ph©n phèi thu nhËp cña c¸c quèc gia nµy

ch−a h−íng ®Õn ®«ng ®¶o ng−êi d©n. Víi ®iÓm l−u ý nh− vËy, sù chªnh lÖch vÒ

giÇu nghÌo hay sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp vµ c¬ héi cã ®−îc thu nhËp nhÊt lµ bÊt

b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ còng th−êng ®−îc ®Ò cËp tíi trong c¸c qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi nh− lµ mét néi dung bæ trî cÇn thiÕt. Trong nhiÒu tr−êng hîp, sù

bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi nµy ®−îc ®Æt ra xem xÐt nh− mét chØnh thÓ néi dung ®éc lËp.

2. Søc khoÎ, tuæi thä cña con ng−êi

Néi dung nµy g¾n liÒn víi ®éng lùc còng nh− môc tiªu mµ qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi h−íng tíi. Râ rµng, ®¹t ®−îc mét cuéc sèng khoÎ m¹nh, tr−êng thä

chÝnh lµ môc tiªu quan träng bËc nhÊt mµ loµi ng−êi lu«n mong mái. Nã lµ b¶n

n¨ng, lµ ý thøc sinh tån th«i thóc con ng−êi kh«ng ngõng t×m kiÕm mäi ph−¬ng

thøc chØ ®Ó n©ng cao søc khoÎ vµ kÐo dµi tuæi thä. ë mét khÝa c¹nh kh¸c, chÝnh søc

khoÎ l¹i lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó con ng−êi cã thÓ lùa chän c¸c gi¸ trÞ sèng mµ hä coi

träng. Trong nh÷ng lùa chän nµy, ®¸ng kÓ nhÊt lµ søc khoÎ. Nhê søc khoÎ, con

ng−êi cã thÓ chän cho m×nh c¸ch m−u sinh phï hîp nhÊt, cã thÓ lao ®éng ®Ó t×m

kiÕm thu nhËp vµ më réng tËp hîp lùa chän cña m×nh ®Ó cã mét cuéc sèng ®Ých

thùc xøng ®¸ng víi con ng−êi. Tõ khÝa c¹nh nµy, t¨ng c−êng søc khoÎ trë thµnh néi

dung c¬ b¶n quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi, gióp

con ng−êi ®¹t ®−îc c¸c c¬ héi lùa chän v× mét cuéc sèng h¹nh phóc bÒn v÷ng. V×

vËy, søc khoÎ nhiÒu khi cßn ®−îc lÊy lu«n lµm tiªu chÝ sè mét cña niÒm h¹nh phóc,

cña sù ph¸t triÓn.

Kh¶ n¨ng c¶i thiÖn søc khoÎ hay kÐo dµi tuæi thä cña con ng−êi phô thuéc

vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. Trong nh÷ng yÕu tè nµy, thu nhËp ®−îc coi lµ yÕu tè

cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh v× thu nhËp lµ ph−¬ng tiÖn vËt chÊt ®em l¹i cho con ng−êi ta

c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ch¨m sãc søc khoÎ. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, ë nhiÒu n¬i, ng−êi d©n

cã thu nhËp cao víi tèc ®é gia t¨ng thu nhËp kh¸ m¹nh mÏ, nh−ng ®êi sèng søc

khoÎ cña nhiÒu ng−êi d©n vÉn kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. Hä thiÕu c¸c c¬ héi lùa chän

cÇn thiÕt ®Ó tiÕp cËn c¸c dÞch vô y tÕ tèt nhÊt, ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ.

Nguyªn nh©n lµ ë nh÷ng n¬i nµy c¸ch thøc t¨ng tr−ëng v× chÝnh cuéc sèng con

ng−êi cã thÓ ch−a ®−îc coi träng thùc sù. Còng cã thÓ ë ®ã, m«i tr−êng sinh kÕ

kh«ng ®−îc ®¶m b¶o an toµn do n¹n khñng bè cã thÓ bÊt ngê xÈy ra c−íp ®i sinh

m¹ng cña nhiÒu ng−êi kh«ng ph©n biÖt ng−êi cã thu nhËp cao hay thÊp. BÖnh dÞch

còng cã thÓ ®e do¹ søc khoÎ vµ tÝnh m¹ng cña nhiÒu ng−êi dï ng−êi ta cã thÓ s½n

sµng chi ra nhiÒu tiÒn h¬n ®Ó phßng tr¸nh, chèng l¹i dÞch bÖnh. ChiÕn tranh còng lµ

mèi hiÓm ho¹ râ nhÊt ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn sù ph¸t triÓn con ng−êi trªn nhiÒu

b×nh diÖn, nhÊt lµ sù an toµn ®èi víi tÝnh m¹ng con ng−êi… ChÝnh v× vËy, ngoµi

yÕu tè thu nhËp, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ®W trùc tiÕp ®Æt ra vÊn ®Ò ch¨m sãc

søc khoÎ hay n¨ng lùc kÐo dµi tuæi thä cña mçi c¸ nh©n con ng−êi. Søc khoÎ con

ng−êi míi lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng thùc sù cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

Qu¸ tr×nh c¶i thiÖn søc khoÎ, kÐo dµi tuæi thä tõ l©u ®W lµ mèi quan t©m cña

loµi ng−êi. Qu¸ tr×nh nµy phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nh−ng trùc diÖn nhÊt lµ phô

thuéc vµo sù ph¸t triÓn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, dÞch vô y tÕ cña xW héi tõ

viÖc ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu ®Õn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu triÓn khai, ph¸t triÓn

khoa häc ngµnh y. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña c¸c dÞch vô y tÕ th−êng ®−îc ®Ò cËp

®Õn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h−íng tíi con ng−êi.

Tãm l¹i, qu¸ tr×nh c¶i thiÖn søc khoÎ, n©ng cao tuæi thä cña con ng−êi lµ mét

néi dung c¬ b¶n n÷a ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi xuÊt ph¸t tõ hai

ph−¬ng diÖn: søc khoÎ míi lµ môc tiªu ®Ých thùc cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi søc

khoÎ còng lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ó con ng−êi t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cho mét

cuéc sèng h¹nh phóc bÒn l©u.

3. KiÕn thøc vµ kü n¨ng sèng cña con ng−êi

Con ng−êi lµ môc tiªu ®Ých thùc cña sù ph¸t triÓn. Víi t− c¸ch nµy, con

ng−êi sÏ cã quyÒn ®Ó ®−îc coi träng nh− mét con ng−êi. Nh− nhµ nghiªn cøu kinh

tÕ Todaro kh¼ng ®Þnh, lßng tù träng cña mét con ng−êi lµ yÕu tè quan träng t¹o nªn

chÊt l−îng cuéc sèng. §ã lµ ý thøc vÒ gi¸ trÞ, vÒ sù tù t«n kh«ng ®Ó bÊt cø mét

ng−êi nµo kh¸c coi th−êng vµ ¸p ®Æt, sö dông m×nh nh− mét c«ng cô ë d−íi bÊt cø

h×nh thøc nµo ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña hä. Tuy nhiªn, ®Ó ®−îc coi träng, con

ng−êi cÇn ph¶i cã tr×nh ®é v¨n ho¸, kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®Ó cã thÓ lùa chän c¸ch

sèng, c¸ch thøc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ xW héi. §©y còng lµ

c¸ch thøc con ng−êi thÓ hiÖn sù tù t«n cña m×nh trong céng ®ång. V× vËy, ngay trªn

ph−¬ng diÖn nµy, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, kiÕn thøc vµ kü n¨ng nãi chung lµ néi

dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

ë mét ph−¬ng diÖn kh¸c, tr×nh ®é v¨n ho¸, kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®−îc xem lµ

nh÷ng nh©n tè then chèt quyÕt ®Þnh n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi. Con ng−êi cã

tr×nh ®é cµng cao th× n¨ng lùc lùa chän vµ hiÖn thùc ho¸ c¸c c¬ héi lùa chän cµng

lín. Còng gièng nh− søc khoÎ, tr×nh ®é häc vÊn nãi chung cña con ng−êi tr−íc tiªn

sÏ gióp con ng−êi cã ®−îc n¨ng lùc m−u sinh lín h¬n. Ng−êi nµo cã tr×nh ®é cµng

cao th× n¨ng lùc m−u sinh cµng lín. Hä dÔ dµng t×m kiÕm ®−îc c¸c c¬ héi viÖc lµm

®em l¹i thu nhËp cao h¬n. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi v× thÕ lµ qu¸ tr×nh con

ng−êi kh«ng ngõng trang bÞ c¸c kiÕn thøc kü n¨ng sèng.

Tr×nh ®é cao h¬n cßn më ra cho con ng−êi nhiÒu c¬ héi lùa chän h¬n nh÷ng

ng−êi kh¸c. Ch¼ng h¹n, ng−êi biÕt ch÷, biÕt truy cËp m¹ng th«ng tin toµn cÇu cã

thÓ tiÕp cËn nhiÒu th«ng tin h¬n ng−êi kh¸c v× anh ta cã thÓ ®äc b¸o ®iÖn tö hµng

ngµy. Nh−ng ng−êi nµy còng bÞ h¹n chÕ th«ng tin nÕu anh ta chØ biÕt mét ng«n ng÷,

nhÊt lµ nÕu ®Êy kh«ng ph¶i lµ ng«n ng÷ ®ang ®−îc sö dông phæ biÕn. NÕu biÕt

nhiÒu ng«n ng÷, ng−êi ta cã thÓ lùa chän nhiÒu tê b¸o h¬n ®Ó tiÕp cËn th«ng tin.

Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, tËp hîp c¸c sù lùa chän cña mçi ng−êi lµ réng hay hÑp sÏ

phô thuéc nhiÒu h¬n vµo tr×nh ®é häc vÊn mµ hä cã ®−îc. N©ng cao tr×nh ®é häc

vÊn lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng cã giíi h¹n v× vËy tËp hîp c¸c lùa chän cña con ng−êi

sÏ lµ mét tËp hîp më.

Nh− vËy, tõ nh÷ng khÝa c¹nh trªn ®©y cã thÓ kh¼ng ®Þnh, viÖc n©ng cao tr×nh

®é v¨n ho¸, kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®W cÊu thµnh mét néi dung quan träng n÷a cña

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h−íng tíi con ng−êi.

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh më sÏ chøa ®ùng nhiÒu néi dung kh¸c

nhau nh− sù d©n chñ, tù do tham gia cña ng−êi d©n vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ chÝnh

trÞ xW héi, sù t«n träng cña xW héi… Nh−ng nh÷ng néi dung nªu trªn ®©y lµ nh÷ng

néi dung tiÒn ®Ò c¬ b¶n nhÊt kh«ng thÓ thiÕu. ViÖc tiÕp cËn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con

ng−êi chñ yÕu sÏ ®−îc dùa trªn c¸c néi dung quan träng nµy.

1.1.2.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh bao hµm mét sè ®Æc ®iÓm quan träng

nh− lµ c¸c hÖ qu¶ tÊt yÕu. V× vËy, kh«ng chØ trë thµnh c«ng cô nhËn diÖn, c¸c ®Æc

®iÓm nµy cßn cã chøc n¨ng dÉn d¾t, rµng buéc, ®Þnh vÞ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng

theo h−íng ph¸t triÓn v× con ng−êi[14-16,03].

Tr−íc hÕt, ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ t¨ng tr−ëng kinh

tÕ hay gia t¨ng cña c¶i vËt chÊt. Môc tiªu cña ph¸t triÓn ®−îc nhÊn m¹nh lµ v× con

ng−êi, v× viÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng sèng cña con ng−êi mét c¸ch bÒn v÷ng. T¨ng

tr−ëng kinh tÕ lµ mét ®iÒu kiÖn cÇn, lµ mét ph−¬ng tiÖn tèi quan träng cña sù ph¸t

triÓn con ng−êi, song ®ã kh«ng ph¶i lµ môc tiªu cña chÝnh sù ph¸t triÓn. Kinh

nghiÖm cho thÊy t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt vµ tù ®éng thóc ®Èy ph¸t triÓn

con ng−êi. C¸ch thøc vµ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kh¸c nhau cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v× con ng−êi vµ bÒn v÷ng. VÊn ®Ò ë ®©y lµ viÖc lùa chän c¸ch

thøc t¨ng tr−ëng kinh tÕ phôc vô tèt nhÊt cho h¹nh phóc cña con ng−êi. Mét chiÕn

l−îc t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc coi lµ phï hîp víi quan niÖm nµy nÕu c¸ch thøc hay

c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng t¸c ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Õn viÖc më réng c¬ héi

vµ n¨ng lùc lùa chän cña tÊt c¶ mäi ng−êi, t¹o dùng ®−îc cho mäi ng−êi cã cuéc

sèng tèt ®Ñp h¬n. Râ rµng, quan niÖm nµy vÒ ph¸t triÓn con ng−êi cßn cã néi dung

bao qu¸t h¬n c¶ quan niÖm coi con ng−êi lµ ®èi t−îng trùc tiÕp cña sù ph¸t triÓn.

(Trong khi quan niÖm ®Çu quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn trong mäi lÜnh vùc ®êi sèng

®em l¹i lîi Ých cho con ng−êi, th× quan niÖm sau hÑp h¬n, chØ quan t©m trùc tiÕp

®Õn nh÷ng n¨ng lùc phÈm chÊt cña con ng−êi mµ xW héi cÇn ph¸t triÓn.)

Thø hai, ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i do chÝnh con ng−êi thùc hiÖn hay nãi

mét c¸ch kh¸c, ng−êi d©n ph¶i ®−îc trao quyÒn lùa chän. Ng−êi d©n cÇn cã

quyÒn lùa chän ®Ó tham gia tÝch cùc vµ s¸ng t¹o vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. QuyÒn

nµy phô thuéc vµo n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi nªn con ng−êi kh«ng thÓ sö

dông c¸c quyÒn lùa chän nµy nÕu thiÕu ®i c¸c n¨ng lùc cÇn thiÕt. Trong cuéc sèng

th−êng ngµy, ng−êi d©n cã thÓ tham gia hoÆc nhÊt trÝ víi viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh mµ

sÏ ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä. Ng−êi d©n kh«ng nªn lµ nh÷ng ng−êi thô h−ëng

thô ®éng cña mét qu¸ tr×nh do nh÷ng ng−êi kh¸c ph¸t ®éng. Hä ph¶i lµ nh÷ng ®¹i

diÖn tÝch cùc trong chÝnh sù ph¸t triÓn cña hä.

§Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho d©n chóng tham gia ®Çy ®ñ, tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn, viÖc h×nh thµnh c¸c thÓ chÕ thÝch hîp cho phÐp vµ khuyÕn khÝch sù tham gia

cña mäi ng−êi d©n cã ý nghÜa quan träng. Trong sè c¸c thÓ chÕ xW héi t¹o m«i

tr−êng cho c¸c c¸ nh©n chñ ®éng ho¹t ®éng, c¬ chÕ thÞ tr−êng thÓ hiÖn lµ mét thÓ

chÕ phï hîp. VÒ nguyªn t¾c, c¬ chÕ thÞ tr−êng dùa trªn sù tù do lùa chän c¸c c¬ héi

kinh doanh, tiªu dïng vµ giao dÞch tù nguyÖn cña c¸c c¸ nh©n nh»m tèi ®a ho¸ lîi

Ých cña m×nh. ChÝnh sù tù do nµy, trªn c¬ së c¹nh tranh, lµm cho thÞ tr−êng trë

thµnh mét c¬ chÕ kinh tÕ hiÖu qu¶. Tr−íc t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh tù do hãa th−¬ng

m¹i, nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ, toµn cÇu hãa ®W t¹o ra nh÷ng thÓ chÕ

míi, mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng toµn cÇu, mét thÕ giíi ph¼ng. Víi nh÷ng nguyªn

t¾c míi, gi¸ trÞ míi, c«ng cô míi, thÓ chÕ thÞ tr−êng toµn cÇu nµy ®W ®ãng vai trß

quan träng trong viÖc më réng n¨ng lùc hay quyÒn lùa chän cña ng−êi d©n. Tuy

nhiªn, thÞ tr−êng nãi chung kh«ng ph¶i lµ mét c¬ chÕ hoµn h¶o, mµ cã thÓ cã kh«ng

Ýt khuyÕt tËt: ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh, th«ng tin thiÕu hôt vµ mÐo mã, sù xuÊt hiÖn

cña ®éc quyÒn, hiÖn t−îng ngo¹i øng... §iÒu ®ã cã thÓ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn sù

ph¸t triÓn con ng−êi. Do vËy, sù can thiÖp, ®iÒu chØnh cña nhµ n−íc vµo nÒn kinh tÕ

thÞ tr−êng cßn xuÊt ph¸t tõ môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

Thø ba, ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i ®−îc tiÕp cËn trªn quan ®iÓm toµn thÓ.

C¸ch tiÕp cËn nµy ®Ò cËp ®Õn sù më réng kh«ng gian lùa chän cña con ng−êi trªn

tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng xW héi bao gåm c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n

ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, m«i tr−êng... trong mèi liªn hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i, chø kh«ng

chØ giíi h¹n trong ph¹m vi kinh tÕ. Khi ng−êi d©n ®−îc h−ëng thô c¸c dÞch vô gi¸o

dôc vµ y tÕ tèt h¬n, tham gia tÝch cùc h¬n vµo c¸c qu¸ tr×nh chÝnh trÞ th× ngoµi gi¸

trÞ tù th©n, ng−êi d©n cßn n©ng cao ®−îc chÝnh n¨ng lùc lùa chän cña m×nh, gãp

phÇn n©ng cao møc sèng cho b¶n th©n vµ phóc lîi chung cho c¶ céng ®ång.

Quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi cßn tÝnh ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng cña tÊt c¶

mäi ng−êi mét c¸ch b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n biÖt chñng téc, tÇng líp, t«n gi¸o, giíi

tÝnh, quèc tÞch… vµ ®−îc ¸p dông cho c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau. B×nh ®¼ng th−êng

®−îc xÐt trªn ph−¬ng diÖn cña c¶i hoÆc thu nhËp. Nh−ng ph¸t triÓn con ng−êi cã

mét c¸i nh×n réng h¬n nhiÒu. Nã t×m kiÕm sù b×nh ®¼ng trong c¸c n¨ng lùc c¬ b¶n

vµ c¸c c¬ héi lùa chän. Theo quan ®iÓm nµy, ph¸t triÓn ph¶i h−íng tíi viÖc t¹o ra sù

b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng−êi, ®ång thêi quan t©m ®Õn viÖc ph©n bæ

n¨ng lùc c«ng b»ng h¬n trong toµn bé d©n c−. Thóc ®Èy b×nh ®¼ng trong mét sè

tr−êng hîp, cã thÓ cÇn ®Õn mét sù chia sÎ kh«ng b×nh ®¼ng c¸c nguån lùc. Ng−êi

nghÌo cã thÓ ®ßi hái sù gióp ®ì cña nhµ n−íc nhiÒu h¬n ng−êi giµu. Mét sè ng−êi

ch¼ng h¹n nh− nh÷ng ng−êi ®au èm hay tµn tËt, cã thÓ ®ßi hái nhiÒu nguån lùc h¬n

nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ó cã ®−îc mét tr×nh ®é n¨ng lùc t−¬ng tù. ChÝnh v× vËy, sù chó

ý cña xW héi tr−íc hÕt cÇn ®−îc h−íng ®Õn nh÷ng nhãm ng−êi yÕu thÕ, dÔ bÞ tæn

th−¬ng nh− ng−êi nghÌo, ng−êi tµn tËt, ng−êi d©n téc thiÓu sè, c− d©n ë vïng s©u,

vïng xa hay phô n÷ nh»m ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu nh− ¨n, mÆc, nhµ ë, ch¨m

sãc søc khoÎ ban ®Çu, gi¸o dôc c¬ së vµ n©ng cao n¨ng lùc c¬ b¶n cho hä.

Còng theo quan ®iÓm toµn thÓ, ph¸t triÓn ph¶i lµ qu¸ tr×nh bÒn v÷ng tõ thÕ

hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Ph¸t triÓn con ng−êi sÏ lµ bÒn v÷ng khi nh÷ng nhu cÇu cña

thÕ hÖ hiÖn t¹i ®−îc ®¸p øng nh−ng kh«ng lµm mai mét kh¶ n¨ng ®¸p øng ®−îc

nh÷ng nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. V× vËy, cÇn cã nh÷ng c©n nh¾c vÒ sù b×nh

®¼ng gi÷a c¸c thÕ hÖ. Sù quan t©m ®Õn lîi Ých cña thÕ hÖ hiÖn t¹i kh«ng ®−îc bá

qua lîi Ých cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai vµ nhÊt lµ viÖc x©y ®¾p c¸c n¨ng lùc ph¸t triÓn

cho c¸c thÕ hÖ sau. Theo ý nghÜa nµy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh dùa trªn sù xãi

mßn vµ « nhiÔm m«i tr−êng vµ sù c¹n kiÖt tµi nguyªn lµ tr¸i ng−îc víi quan niÖm

ph¸t triÓn con ng−êi. Quan ®iÓm bÒn v÷ng ®ßi hái mäi c¸ nh©n ph¶i b¶o tån m«i

tr−êng ph¸t triÓn cho thÕ hÖ t−¬ng lai. Tuy nhiªn, còng cÇn l−u ý r»ng, khi mong

muèn b¶o vÖ thÕ hÖ t−¬ng lai, khi cè g¾ng ng¨n ngõa sù khèn khã trong t−¬ng lai,

kh«ng thÓ bá qua nh÷ng ng−êi hiÖn nay ®ang bÞ khèn khã. “Kh«ng hµnh ®éng ®Ó

®¶m b¶o c¸c n¨ng lùc c¬ b¶n cho thÕ hÖ t−¬ng lai cã thÓ coi lµ ®iÒu ®¸ng xÊu hæ,

cßn kh«ng hµnh ®éng ®Ó ®em c¸c n¨ng lùc c¬ b¶n ®ã cho nh÷ng ng−êi bÞ bÇn cïng

trong thÕ hÖ hiÖn nay cã thÓ coi lµ v« nh©n ®¹o”. KÕt hîp hai môc tiªu nµy lµ t−

t−ëng c¬ b¶n khi tiÕp cËn ph¸t triÓn con ng−êi mét c¸ch toµn thÓ[19,08].

Thø t−, viÖc më réng c¬ héi vµ t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cña mçi ng−êi,

mçi nhãm ng−êi ph¶i ®−îc ®Æt trong rµng buéc kh«ng lµm k×m hWm sù tù do lùa

chän cña nhiÒu ng−êi hay nhiÒu nhãm ng−êi kh¸c nhau. §Æc ®iÓm nµy ®ßi hái qu¸

tr×nh ph¸t triÓn mang tÝnh céng ®ång vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ mÆt xW héi nhiÒu

h¬n. Chñ nghÜa vÞ kû c¸ nh©n xuÊt ph¸t tõ thÞ tr−êng tù do cã thÓ sÏ kh«ng ®−îc

chÊp thuËn mét c¸ch réng rki. Nh÷ng lùa chän kh«ng cã giíi h¹n hay thiÕu sù

kiÒm chÕ cã thÓ trë thµnh nh÷ng hµnh ®éng mang tÝnh ph¸ ho¹i. ë mét khÝa c¹nh

kh¸c, qu¸ tr×nh trao quyÒn cã thÓ kh«ng x©m h¹i hay h¹n chÕ quyÒn cña ng−êi

kh¸c, nh−ng qu¸ tr×nh nµy rÊt dÔ bá qua nh÷ng nhãm ng−êi yÕu thÕ h¬n trong xW

héi. Ph¸t triÓn con ng−êi trªn quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng cho phÐp ®iÒu nµy tån t¹i.

V× vËy, qu¸ tr×nh më réng sù lùa chän cho ng−êi d©n lµ mét qu¸ tr×nh v« h¹n trong

®ã lîi Ých hay quyÒn cña tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n ®−îc tÝnh ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt.

Thø n¨m, ph¸t triÓn con ng−êi phô thuéc vµo c¸ch thøc mµ d©n chóng lùa

chän hay hîp t¸c víi nhau ®Ó cïng chung sèng. Con ng−êi sèng trong mét m¹ng

l−íi tæng hîp cña c¸c cÊu tróc xW héi tõ gia ®×nh tíi nhµ n−íc, tõ c¸c hiÖp héi ®Þa

ph−¬ng ®Õn c¸c tæ chøc ®a quèc gia. Trong m¹ng l−íi nµy, con ng−êi lµ nh÷ng thùc

thÓ xW héi coi träng sù tham gia vµo cuéc sèng céng ®ång. Sù tham gia nµy ®em l¹i

cho con ng−êi sù c¶m nhËn vÒ môc ®Ých, ý nghÜa cuéc sèng. Vµ chÝnh sù c¶m nhËn

vÒ sù g¾n bã céng ®ång ®Æt trªn nÒn t¶ng v¨n hãa vµ c¸c gi¸ trÞ còng nh− niÒm tin

®−îc chia sÎ, ®W ®Þnh h×nh cho sù ph¸t triÓn c¸ nh©n con ng−êi. V× thÕ, nÕu d©n

chóng cïng hîp t¸c, chung sèng hßa thuËn víi nhau theo c¸ch cïng t¹o ra nguån

vèn xW héi, cïng lµm giÇu lÉn nhau, th× sù lùa chän cña c¸ nh©n hä sÏ ®−îc më

réng. Do vËy, ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng chØ phô thuéc vµo d©n chóng víi t− c¸ch

lµ nh÷ng c¸ thÓ mµ cßn phô thuéc vµo c¸ch thøc d©n chóng hîp t¸c víi nhau trong

c¸c céng ®ång.

Thø s¸u, ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh nu«i d−ìng c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa

truyÒn thèng tèt ®Ñp. Ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc biÕt lµ qu¸ tr×nh gia t¨ng sù lùa

chän ®Ó ®¹t c¸c gi¸ trÞ sèng mµ con ng−êi coi träng. Nh−ng nh÷ng gi¸ trÞ nµo ®−îc

con ng−êi ®¸nh gi¸ cao? Trªn thùc tÕ, mçi c¸ nh©n, mçi céng ®ång ng−êi hay mçi

d©n téc, ngoµi nh÷ng gi¸ trÞ sèng c¬ b¶n, ®Òu cã nh÷ng quan niÖm riªng vÒ cuéc

sèng, vÒ h¹nh phóc. Sù kh¸c biÖt nµy do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau quy ®Þnh trong ®ã

v¨n hãa lµ yÕu tè gi÷ vai trß then chèt. Nh−ng ngµy nay, nhiÒu gi¸ trÞ v¨n hãa

truyÒn thèng, nhiÒu nÒn v¨n hãa d©n téc kh¸c nhau ®ang bÞ ¸p ®¶o bëi nh÷ng gi¸ trÞ

v¨n hãa míi hay nh÷ng nÒn v¨n hãa cã sù hËu thuÉn m¹nh mÏ cña nh÷ng tiÕn bé vÒ

kinh tÕ. Trong xu thÕ toµn cÇu hãa, sù kh¸c biÖt vÒ v¨n hãa th−êng bÞ nhÊn ch×m.

NhiÒu quèc gia cßn cho r»ng v¨n hãa d©n téc cßn lµ mét c¶n trë sù ph¸t triÓn. V×

vËy, coi träng nh÷ng trÞ sèng kh¸c nhau do mçi ng−êi lùa chän, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

con ng−êi ph¶i thu n¹p vµ nu«i d−ìng c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa tèt ®Ñp kh¸c nhau.

Thø b¶y, ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i ®−îc ®Æt trong mét m«i tr−êng an toµn.

Tõ qu¸ l©u, trong t− duy, ý nghÜ an toµn th−êng ®−îc g¾n víi an ninh qu©n sù hay

sù an toµn cña c¸c chÝnh phñ. Kh«ng phñ nhËn suy nghÜ nµy, nh−ng râ rµng nhu

cÇu phæ biÕn nhÊt cña con ng−êi kh«ng hoµn toµn nh− vËy. Nhu cÇu hµng ®Çu cña

con ng−êi chÝnh lµ nhu cÇu ®−îc an toµn vÒ sinh kÕ. N¹n thÊt nghiÖp lu«n ®e däa,

r×nh rËp hµng triÖu ng−êi, t−íc ®i quyÒn cã thu nhËp vµ c¸c lîi Ých kh¸c cña con

ng−êi ë c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn hay chËm ph¸t triÓn. Ngoµi nhu cÇu an toµn vÒ m−u

sinh, con ng−êi cßn muèn ®−îc tho¸t khái nh÷ng ®e däa th−êng xuyªn ®Õn tõ

nh÷ng dÞch bÖnh, téi ph¹m, chiÕn tranh khñng bè, xung ®ét s¾c téc, m«i tr−êng «

nhiÔm, thêi tiÕt bÊt th−êng do biÕn ®æi khÝ hËu hay thiªn tai Ýt cã kh¶ n¨ng ®−îc

c¶nh b¸o sím nãi chung. NhiÒu mèi ®e däa trë lªn nguy hiÓm h¬n khi mang tÝnh

toµn cÇu. Ph¸t triÓn con ng−êi râ rµng ph¶i lo¹i bá hay gi¶m thiÓu ®−îc nh÷ng hiÓm

häa nµy, gióp con ng−êi ®−îc h−ëng mét møc ®é an toµn tèi thiÓu.

Cuèi cïng, ®iÓm cÇn l−u ý lµ ph¸t triÓn con ng−êi ë khÝa c¹nh néi dung vËt

chÊt chÝnh lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc hay nguån vèn con ng−êi, nh−ng ng−îc l¹i,

kh«ng thÓ hoµn toµn ®ång nhÊt ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ph¸t triÓn con

ng−êi.

C¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ gÇn ®©y ®W chØ ra r»ng ®éng lùc quan träng

nhÊt cña sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng chÝnh lµ con ng−êi. Chi tiªu cho con

ng−êi, trong nhiÒu tr−êng hîp, kh«ng ph¶i lµ mét kho¶n tiªu dïng ®¬n thuÇn mµ lµ

mét kho¶n ®Çu t− ®Ó h×nh thµnh mét lo¹i nguån vèn quan träng, cã kh¶ n¨ng sinh

s¶n ra c¸c nguån thu nhËp trong t−¬ng lai - ®ã lµ nguån vèn con ng−êi th«ng qua

viÖc t¹o lËp kÜ n¨ng, kiÕn thøc, kinh nghiÖm, n¨ng lùc s¸ng t¹o. §Çu t− vµo vèn con

ng−êi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc, ®µo t¹o, ch¨m sãc søc khoÎ, c¸c ch−¬ng

tr×nh b¶o ®¶m viÖc lµm... ®−îc xem lµ c¸ch thøc ®Çu t− hiÖu qu¶ nhÊt, quyÕt ®Þnh

kh¶ n¨ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng cña mét quèc gia. H¬n n÷a, khi

viÖc ®Çu t− nµy ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch réng kh¾p th× viÖc ph©n phèi c¸c lîi Ých

cña t¨ng tr−ëng còng tá ra c«ng b»ng h¬n. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ quy ph¸t triÓn con

ng−êi vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Sù kh¸c biÖt chñ yÕu chÝnh lµ kh¸c biÖt gi÷a

ph−¬ng tiÖn vµ môc ®Ých, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc coi con ng−êi chØ ®¬n thuÇn lµ

ph−¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®−îc mét s¶n l−îng hµng ho¸ lín h¬n. Ph¸t triÓn con ng−êi, tr¸i

l¹i, coi con ng−êi lµ môc ®Ých, nh×n nhËn h¹nh phóc cña con ng−êi lµ môc tiªu cao

nhÊt vµ duy nhÊt cña ph¸t triÓn. Nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng ph¸t triÓn con ng−êi cã

mét quan ®iÓm kh¸c h¼n. Ch¾c ch¾n lµ hä quan t©m ®Õn nh÷ng c¶i thiÖn vÒ y tÕ vµ

gi¸o dôc, nh−ng xem chóng lµ cã gi¸ trÞ tù th©n, dï cho chóng cã lµm t¨ng n¨ng

suÊt lao ®éng hay kh«ng. C¸c n¨ng lùc cña con ng−êi, ch¼ng h¹n nh− søc khoÎ hay

kiÕn thøc, kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®−îc h¹nh phóc cña con ng−êi. Chóng

cßn lµ nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh quan träng cña h¹nh phóc cña con ng−êi.

MÆc dï cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ

ph¸t triÓn con ng−êi, vÉn cã nh÷ng lÜnh vùc quan t©m chung. Cã thÓ cho r»ng nÕu

c¶ hai qu¸ tr×nh ®ã cïng dÉn ®Õn mét kÕt qu¶, vÝ dô nh− søc khoÎ hoÆc gi¸o dôc tèt

h¬n th× sù kh¸c biÖt lµ kh«ng quan träng. C¸c ®éng c¬ cã thÓ kh¸c nhau, nh−ng kÕt

qu¶ sÏ lµ nh− nhau. Nh−ng cã nh÷ng t×nh huèng mµ trong ®ã, c¸c ®éng c¬ kh¸c

nhau sÏ dÉn ®Õn nh÷ng lùa chän kh¸c nhau.

Suy cho cïng, sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a ph¸t triÓn con ng−êi vµ ph¸t triÓn

nguån nh©n lùc lµ sù kh¸c nhau gi÷a ph−¬ng tiÖn vµ môc ®Ých. §iÓm kh¸c c¨n b¶n

ë ®©y lµ trong quan niÖm vÒ ph¸t triÓn con ng−êi, con ng−êi lµ môc tiªu chø kh«ng

ph¶i lµ ph−¬ng tiÖn cña sù ph¸t triÓn; cßn khi ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,

con ng−êi chñ yÕu ®−îc nh×n nhËn víi tÝnh c¸ch lµ mét nguån lùc, dï lµ quan träng

nhÊt, bªn c¹nh c¸c nguån lùc kh¸c, ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn.

1.1.3 Mét sè chØ sè tæng hîp ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh më réng sù lùa chän cña con ng−êi nh»m

h−íng tíi mét cuéc sèng mµ hä coi träng. C¸c gi¸ trÞ c¬ b¶n mµ con ng−êi h−íng

tíi chÝnh lµ mét cuéc sèng khoÎ m¹nh, tr−êng thä, cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng sèng.

Cïng víi thêi gian, c¸c gi¸ trÞ ®−îc con ng−êi ®¸nh gi¸ cao ch¾c ch¾n sÏ thay ®æi

vµ më réng kh«ng ngõng. §Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn nµy, ngoµi c¸c chØ

tiªu thµnh phÇn ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ trªn, mét lo¹t c¸c chØ sè tæng hîp ®W ®−îc x©y

dùng mµ phæ biÕn nhÊt tõ nh÷ng n¨m 1990 lµ ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi. Cã thÓ

thÊy, viÖc ®o l−êng c¸c tiÕn bé trong lÜnh vùc ph¸t triÓn con ng−êi ®W nhËn ®−îc

mét sù quan t©m hÕt søc ®Æt biÖt. Kh«ng ngõng hoµn thiÖn c¸c chØ sè ®W cã vÒ mÆt

kü thuËt, nhiÒu chØ sè míi ®W ra ®êi nh»m ph¶n ¸nh ®a chiÒu vµ s©u s¾c h¬n nh÷ng

khÝa c¹nh kh¸c nhau cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn (vèn còng lµ mét tiÕn tr×nh biÕn ®æi

liªn tôc). Th«ng qua hÖ thèng c¸c chØ sè nµy, chÊt l−îng ph¸t triÓn sÏ ®−îc ph©n

tÝch, nhËn diÖn ch©n thùc h¬n vµ chÝnh x¸c h¬n cho nh÷ng ®iÒu chØnh ph¸t triÓn

trong t−¬ng lai. Tù th©n qu¸ tr×nh më réng kh«ng ngõng c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ nµy

còng ®W t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t− duy vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn h−íng tíi con ng−êi.

Nh÷ng chØ sè c¬ b¶n nhÊt bao gåm c¸c chØ sè thµnh phÇn vµ c¸c chØ sè tæng hîp

ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ c¬ b¶n nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

* Mét sè chØ sè thµnh phÇn quan träng

Tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi tr−íc hÕt ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua mét lo¹t

c¸c chØ sè sau:

- Nhãm chØ sè vÒ tuæi thä gåm: tuæi thä b×nh qu©n; tû lÖ ng−êi chÕt tr−íc 40 tuæi;

tØ lÖ ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô y tÕ c¬ b¶n vµ nguån n−íc s¹ch;

tû lÖ tö vong ë trÎ s¬ sinh, tØ lÖ trÎ em d−íi 5 tuæi suy dinh d−ìng, …

- Nhãm chØ sè vÒ gi¸o dôc gåm: tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷; tû lÖ häc sinh nhËp häc

c¸c cÊp, …

- Nhãm chØ sè vÒ thu nhËp gåm: tæng s¶n phÈm quèc d©n, tèc ®é t¨ng tr−ëng

kinh tÕ, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi, møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp (Gini),

c¸c chØ sè vÒ nghÌo ®ãi, …

* ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI) [16-17,03]

HDI lµ th−íc ®o tæng hîp vÒ sù ph¸t triÓn con ng−êi trªn ba ph−¬ng diÖn

søc kháe, tri thøc vµ thu nhËp:

o Cuéc sèng tr−êng tån vµ kháe m¹nh ®−îc ®o b»ng tuæi thä trung b×nh tõ lóc

sinh - (ChØ sè tuæi thä).

o KiÕn thøc ®−îc ®o b»ng tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ (víi quyÒn sè 2/3) vµ tû lÖ nhËp

häc cña c¸c cÊp gi¸o dôc tiÓu häc, trung häc vµ ®¹i häc (víi quyÒn sè 1/3) - (ChØ

sè gi¸o dôc).

o Møc sèng ®−îc ®o b»ng GDP thùc tÕ ®Çu ng−êi theo søc mua t−¬ng ®−¬ng tÝnh

b»ng ®«la Mü (PPP USD) - (ChØ sè thu nhËp)

HDI lµ mét th−íc ®o t−¬ng ®èi tæng hîp, v−ît ra khái khÝa c¹nh kinh tÕ

thuÇn tuý vÒ sù ph¸t triÓn, bæ sung cho th−íc ®o GDP. Cã thÓ nãi, víi HDI, viÖc

®¸nh gi¸ vÒ thµnh tùu ph¸t triÓn trë nªn toµn diÖn h¬n vµ ph¶n ¸nh ch©n thùc h¬n

tÝnh môc tiªu cña nã. Theo thêi gian, HDI kh«ng chØ ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i vµ nh÷ng

tiÕn bé vÒ ph¸t triÓn con ng−êi, mµ cßn lµ mét c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh vµ lùa chän c¸c

môc tiªu vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn. Tuy nhiªn HDI lµ mét chØ sè cßn t−¬ng ®èi gi¶n

®¬n, kh«ng bao qu¸t hÕt tÝnh phong phó, nhiÒu mÆt cña sù ph¸t triÓn con ng−êi. Nã

chØ ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp, do ®ã ch−a ®Çy ®ñ vµ cßn bá qua mét sè khÝa c¹nh cã liªn

quan ®Õn chÊt l−îng sèng cña con ng−êi nh− chÝnh trÞ, v¨n ho¸, m«i tr−êng hay

møc ®é tham gia cña ng−êi d©n. HDI cña mét quèc gia chØ lµ mét chØ sè trung b×nh,

do ®ã còng nh− GDP, nã cã thÓ che lÊp c¸c qu¸ tr×nh ph©n phèi, t×nh tr¹ng bÊt b×nh

®¼ng, hay sù kh¸c biÖt vÒ ph¸t triÓn con ng−êi gi÷a c¸c vïng vµ c¸c nhãm d©n c−.

Nã cã thÓ kh«ng lµm næi bËt ®−îc nh÷ng th¸ch thøc cÇn ®−îc −u tiªn gi¶i quyÕt cña

mét quèc gia trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn. C¸c khÝa c¹nh chÊt l−îng cña c¸c yÕu tè

cÊu thµnh HDI còng khã cã thÓ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ: tr×nh ®é gi¸o dôc thËt ra kh«ng

chØ thÓ hiÖn b»ng tØ lÖ biÕt ch÷ hay sè n¨m ®i häc mµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè

kh¸c mµ nh− chÊt l−îng gi¸o dôc, kh¶ n¨ng vµ c¬ héi lùa chän cña ng−êi häc, ®Æc

biÖt víi gi¸o dôc bËc cao. NhËn xÐt nµy còng cã thÓ ¸p dông cho c¸c yÕu tè kh¸c

cña HDI.

Cho ®Õn nay HDI vÉn lµ mét chØ sè tèt nhÊt ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t

triÓn con ng−êi cña mét quèc gia. Tuy nhiªn, nh÷ng xem xÐt võa nªu trªn ®©y cho

thÊy HDI cÇn ®−îc sö dông cïng víi nhiÒu th−íc ®o bæ sung kh¸c. Ch¼ng h¹n,

nh»m chØ râ sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi gi÷a c¸c vïng, c¸c nhãm

xW héi, cÇn x©y dùng HDI chi tiÕt cho tõng ®Þa ph−¬ng vµ tõng nhãm ®èi t−îng d©n

c− cÇn nghiªn cøu. Ngoµi ra, ®Ó nhÊn m¹nh nh÷ng th¸ch thøc cã tÝnh −u tiªn, mçi

quèc gia hoÆc vïng cã thÓ ®−a thªm vµo chØ sè HDI chung mét vµi khÝa c¹nh cã tÝnh

chÊt ®Æc thï quèc gia hoÆc vïng ®ã.

* ChØ sè NghÌo khæ tæng hîp (HPI) [167,08]

NÕu ph¸t triÓn con ng−êi lµ nh»m më réng kh¶ n¨ng lùa chän cña con ng−êi

th× nghÌo khæ lµ sù thiÕu thèn c¸c c¬ héi vµ sù lùa chän c¬ b¶n nhÊt ®Ó ph¸t

triÓn. Sù thiÕu thèn nµy v−ît qua ý nghÜa cña sù nghÌo khæ vÒ thu nhËp bëi nã ph¶n

¸nh nguyªn nh©n cña nghÌo khæ vµ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn quyÒn lùa chän còng

nh− c¸c hµnh ®éng kh¸c nh»m c¶i thiÖn c¸c c¬ héi cho mäi ng−êi. V× vËy, c¶i thiÖn

vÊn ®Ò nghÌo khæ ph¶i tiÕn hµnh trªn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh chø kh«ng chØ dõng l¹i ë

viÖc c¶i thiÖn thu nhËp. Trªn c¬ së ®ã, n¨m 1997 UNDP ®W ®−a ra chØ sè NghÌo

khæ tæng hîp (Human Poverty Index- HPI) trong ®ã cã d¹ng thøc dµnh riªng cho

c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ HPI-1 vµ cho c¸c n−íc OECD lµ HPI – 2.

HPI -1 ph¶n ¸nh møc ®é nghÌo ®ãi cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Phï hîp

víi quan niÖm chung vÒ ph¸t triÓn con ng−êi, chØ sè HPI-1 ph¶n ¸nh sù thiÕu thèn

hay kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o ®−îc 3 gi¸ trÞ c¬ b¶n nh− trong chØ sè HDI. Thay

v× ®o l−êng sù nghÌo khæ chØ dùa trªn thu nhËp, chØ sè HPI-1 ®−îc x©y dùng dùa

trªn ba yÕu tè c¬ b¶n h×nh thµnh HDI song theo h−íng ph¶n ¸nh møc ®é thiÕu thèn

vÒ ph−¬ng diÖn n¨ng lùc. §ã lµ:

o Kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o mét cuéc sèng tr−êng tån, kháe m¹nh thÓ hiÖn chñ

yÕu ë tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng dÉn ®Õn chÕt ë ®é tuæi t−¬ng ®èi trÎ - tuæi thä thÊp

vµ ®−îc ®o b»ng tØ lÖ sè ng−êi cã kh¶ n¨ng chÕt tr−íc 40 tuæi;

o ThiÕu thèn vÒ kiÕn thøc thÓ hiÖn ë sù bÞ lo¹i trõ ra khái céng ®ång cña nh÷ng

ng−êi biÕt ch÷ vµ cã kh¶ n¨ng giao tiÕp. ChØ sè bé phËn nµy ®−îc ®o b»ng tØ lÖ

sè ng−êi tr−ëng thµnh mï ch÷ (tØ lÖ mï ch÷ trong sè ng−êi tõ 15 tuæi trë lªn);

o ThiÕu thèn vÒ vËt chÊt - møc sèng thÊp do kh«ng ®−îc tiÕp cËn c¸c ®iÒu kiÖn

sinh ho¹t tèi thiÓu nh− y tÕ, n−íc s¹ch vµ vÖ sinh. ChØ tiªu nµy ®−îc ®o b»ng

c¸ch tæng hîp qu©n b×nh 3 yÕu tè: tØ lÖ sè ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn

dÞch vô y tÕ c¬ b¶n, kh«ng ®−îc sö dông c¸c nguån n−íc s¹ch vµ tØ lÖ trÎ em

d−íi 5 tuæi suy dinh d−ìng

HPI-2 lµ chØ sè tËp trung ph¶n ¸nh møc ®é nghÌo khæ ë c¸c n−íc OECD theo

3 khÝa c¹nh gièng nh− HPI-1, nh−ng cã thªm mét khÝa c¹nh n÷a lµ møc ®é bÞ g¹t ra

ngoµi xW héi (®−îc ®o b»ng tû lÖ thÊt nghiÖp dµi h¹n trªn 12 th¸ng trë lªn).

Tr−íc ®©y, ®Ó chØ râ møc ®é nghÌo khæ, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c th−íc

®o c¨n cø theo thu nhËp. HiÖn t¹i, HPI sÏ lµ mét sù bæ sung h÷u Ých cho th−íc ®o

nghÌo khæ nµy. Tuy nhiªn, HPI còng cã nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh. HPI ®o l−êng

møc ®é nghÌo khæ hay thiÕu thèn mang tÝnh nh©n v¨n cña mét nhãm ng−êi yÕu thÕ

nhÊt trong xW héi, v× vËy, kh«ng thÓ g¾n møc nghÌo khæ cña xW héi nãi chung víi

sù bÇn cïng cña mét nhãm ng−êi yÕu thÕ nµy ®−îc.

* ChØ sè ph¸t triÓn Giíi (GDI)[18,03]

Liªn quan ®Õn khÝa c¹nh c«ng b»ng trong ph¸t triÓn, sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a

phô n÷ vµ nam giíi lµ ®iÒu rÊt ®¸ng ®−îc quan t©m. T¹i hÇu hÕt c¸c quèc gia, phô

n÷ th−êng bÞ thiÖt thßi so víi nam giíi trong viÖc tiÕp cËn c¸c c¬ héi vµ n©ng cao

n¨ng lùc ph¸t triÓn. Hä th−êng cã Ýt quyÒn lùc h¬n, ®−îc h−ëng thô Ýt h¬n c¸c lîi

Ých ph¸t triÓn so víi nh÷ng cèng hiÕn cña hä. NhiÒu ho¹t ®éng lao ®éng cña phô n÷

cã vai trß to lín trong ph¸t triÓn con ng−êi, trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt xW héi nh−

viÖc nu«i d¹y con c¸i, ch¨m sãc ng−êi giµ vµ nh÷ng ng−êi èm ®au, lµm c¸c c«ng

viÖc néi trî trong gia ®×nh. Tuy nhiªn c¸c ho¹t ®éng nµy th−êng kh«ng ®−îc ®¸nh

gi¸, ®o l−êng ®óng ®¾n vµ kh«ng ®−îc tr¶ c«ng. V× vËy, thóc ®Èy b×nh ®¼ng ®ßi hái

tr−íc hÕt ph¶i quan t©m ®Õn sù b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi ph¸t triÓn gi÷a phô n÷ vµ nam

giíi. §Ó ®¸nh gi¸ thµnh tùu vÒ vÊn ®Ò nµy, n¨m 1995 UNDP ®W ®−a ra ChØ sè ph¸t

triÓn giíi tÝnh (Gender Development Index - GDI). GDI còng ph¶n ¸nh c¸c yÕu tè

c¬ b¶n cña ph¸t triÓn con ng−êi nh− søc khoÎ, gi¸o dôc, thu nhËp, nh−ng g¾n chóng

víi sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a phô n÷ vµ nam giíi. Nãi kh¸c ®i, GDI chÝnh lµ HDI bÞ

chiÕt khÊu theo møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi tÝnh. Møc ®é bÊt b×nh ®¼ng giíi tÝnh

cµng cao th× møc chªnh lÖch gi÷a GDI vµ HDI cµng lín.

ChØ sè GDI ®iÒu chØnh thµnh tùu HDI ®Ó ph¶n ¸nh sù bÊt b×nh ®¼ng giíi theo

c¸c th−íc ®o sau:

o Mét cuéc sèng tr−êng thä vµ kháe m¹nh ®−îc ®o b»ng tuæi thä trung b×nh tõ lóc

sinh (tÝnh riªng cho nam vµ n÷).

o Cuéc sèng giÇu tri thøc ®−îc ®o b»ng tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ vµ tû lÖ nhËp häc

cña c¸c cÊp gi¸o dôc tiÓu häc, trung häc vµ ®¹i häc (tÝnh riªng cho nam vµ n÷).

o Mét cuéc sèng vËt chÊt ®Çy ®ñ ®−îc ®o b»ng thu nhËp (PPP USD) (tÝnh riªng

cho nam vµ n÷).

o Tû lÖ phô n÷ trong tæng sè d©n.

Trªn ®©y lµ 3 chØ sè c¬ b¶n nhÊt ph¶n ¸nh nh÷ng tiÕn bé quan träng nhÊt

trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Ngoµi c¸c chØ sè c¬ b¶n nµy, ®Ó nhËn diÖn râ

h¬n bøc tranh ph¸t triÓn con ng−êi, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tõng lÜnh vùc cô thÓ cña

®êi sèng xW héi còng nh− c¸c chØ tiªu tæng hîp kh¸c ®W ®−îc liªn tôc bæ sung nh−

sè ®o vÞ thÕ theo giíi tÝnh (GEM) n¨m 1995, ChØ sè nghÌo n¨ng lùc (CPM) n¨m

1996 hay ChØ sè ph¸t triÓn c«ng nghÖ (TAI) n¨m 2001… Mét chØ tiªu riªng rÏ

th−êng Ýt cã ý nghÜa. V× vËy, viÖc phèi hîp c¸c chØ tiªu ®ã cïng víi c¸c chØ sè tæng

1.2. Kh¸i qu¸t vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

hîp sÏ t¹o c¬ së tèt h¬n cho viÖc ®¸nh gi¸ c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi.

1.2.1 Kh¸i niÖm chung

T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét kh¸i niÖm c¬ b¶n ph¶n ¸nh sù gia t¨ng vÒ quy m«

s¶n l−îng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. T¨ng tr−ëng

kinh tÕ t¹o ra tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ (th−êng ®−îc hiÓu lµ mét

qu¸ tr×nh t¨ng tiÕn vÒ mäi mÆt bao gåm nh÷ng tiÕn bé vÒ t¨ng tr−ëng vµ c¬ cÊu

kinh tÕ xW héi). V× vËy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét néi dung ®−îc chó träng tõ rÊt

sím, ngay tõ khi khoa häc kinh tÕ h×nh thµnh. Trong nhiÒu thËp kû gÇn ®©y, t¨ng

tr−ëng kinh tÕ trë thµnh träng t©m nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ kinh tÕ. Hµng lo¹t c¸c

lý thuyÕt, c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc x©y dùng nh»m t×m kiÕm c¸c c¸ch

thøc kh«ng ngõng gia t¨ng cña c¶i vËt chÊt. TÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ë c¸c

chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, dï ®W giÇu hay cßn nghÌo ®Òu h−íng tíi môc tiªu t¨ng

tr−ëng. “T¨ng tr−ëng kinh tÕ trë thµnh mét lèi sèng” [151,12].

§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ng−êi ta th−êng tÝnh to¸n sù gia

t¨ng (tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi) cña c¸c chØ tiªu tæng hîp lµ Tæng s¶n phÈm quèc d©n

(GNP), Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) và Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi.

Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) lµ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô

cuèi cïng ®−îc s¶n xuÊt ra trªn mét ph¹m vi lWnh thæ quèc gia trong mét thêi gian

nhÊt ®Þnh (th−êng lµ mét n¨m).

Tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) lµ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô

cuèi cïng ®−îc t¹o ra bëi c«ng d©n cña mét n−íc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh

(th−êng lµ mét n¨m).

Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi (PCI) lµ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm hµng hãa vµ

dÞch vô tÝnh b×nh qu©n theo ®Çu ng−êi cña mét quèc gia trong mét thêi gian nhÊt

®Þnh. ChØ tiªu nµy cho thÊy b¶n chÊt møc sèng cña ng−êi d©n v× vËy lµ chØ tiªu ®−îc

sö dông bæ sung h÷u hiÖu cho hai chØ tiªu tæng hîp GDP vµ GNP ë trªn.

T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶n ¸nh thµnh tùu mµ nÒn kinh tÕ ®¹t ®−îc trong viÖc

khai th¸c c¸c nh©n tè s¶n xuÊt, c¸c nguån lùc trong n−íc vµ n−íc ngoµi. V× vËy,

t¨ng tr−ëng kinh tÕ tr−íc hÕt phô thuéc s©u s¾c vµo c¸c nh©n tè ®Çu vµo, c¸c nguån

lùc t¨ng tr−ëng nh− lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn hay tiÕn bé c«ng nghÖ. Bªn c¹nh ®ã, t¨ng

tr−ëng kinh tÕ cßn phô thuéc vµ chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ cña m«i tr−êng t¨ng tr−ëng

trong ®ã c¸c yÕu chÝnh trÞ, thÓ chÕ hay v¨n hãa cã mét vÞ trÝ quyÕt ®Þnh.

1.2.2 Mét sè lý thuyÕt vµ m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®iÓn h×nh

T¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− thÕ nµo lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng

xuyªn suèt lÞch sö t− t−ëng kinh tÕ. Theo tiÕn tr×nh lÞch sö, c¸c lý thuyÕt hay m«

h×nh vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W ph¸t triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau. VÒ c¬ b¶n,

c¸c giai ®o¹n nµy bao gåm: i) C¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ cæ ®iÓn xuÊt hiÖn

vµo thÕ kû XVIII (mµ ®iÓn h×nh lµ ë t− t−ëng cña A.Smith vµ D.Ricardo); ii) Lý

thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña C.M¸c ë thÕ kû XIX; iii) M« h×nh t¨ng tr−ëng kinh

tÕ cña Keynes vµ hËu Keynes (®iÓn h×nh lµ cña Harrod - Domar) ngay tõ ®Çu thÕ kû

XX; iv) M« h×nh t¨ng tr−ëng T©n cæ ®iÓn (®iÓn h×nh lµ cña R. Solow vµ T.Swan) tõ

gi÷a thÕ kû XX vµ v) M« h×nh t¨ng tr−ëng Néi sinh tõ cuèi thÕ kû XX víi t− t−ëng

®iÓn h×nh cña Arrow vµ A.Lucas [12,05]. D−íi ®©y lµ mét sè lý thuyÕt vµ m« h×nh

t¨ng tr−ëng tiªu biÓu.

1.2.2.1 Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng cña A.Smith

Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng cña A.Smith ra ®êi trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ

tr−êng ®ang ë giai ®o¹n tù do c¹nh tranh cuèi thÕ kû XVII ®Çu thÕ kû XVIII. Giíi

kinh tÕ häc coi viÖc xuÊt b¶n cuèn “Cña c¶i cña c¸c d©n téc” n¨m 1776 cña

A.Smith lµ ®iÓm mèc ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña khoa häc kinh tÕ, lµ xuÊt ph¸t ®iÓm

cña c¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Trªn c¬ së nh÷ng xuÊt ph¸t ®iÓm nµy,

A.Smith ®W x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè t¨ng tr−ëng vµ cho r»ng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do

c¹nh tranh tù nã vËn ®éng sÏ dÉn ®Õn sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã hiÖu qu¶. Nhµ n−íc

kh«ng nªn can thiÖp vµo thÞ tr−êng. Trong m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña

A.Smith, c¸c nh©n tè t¨ng tr−ëng ®−îc biÕt ®Õn lµ lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai vµ tiÕn bé

kü thuËt trong ®ã lao ®éng lµ nh©n tè quan träng ®Ó t¹o ra cña c¶i cña c¸c n−íc.

Quèc gia nµo cã nhiÒu lao ®éng th× ë ®ã nguån cña c¶i t¹o ra lµ nhiÒu vµ ®−¬ng

nhiªn quèc gia ®ã sÏ giµu cã h¬n. Bªn c¹nh ®ã A.Smith cßn cho thÊy vai trß cña

ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ ®èi víi viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ

t¨ng tr−ëng cña c¶i.

1.2.2.2 Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña C¸c M¸c

Häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c xuÊt hiÖn vµo gi÷a thÕ kû XIX lµ mét sù kiÖn

quan träng. Häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c lµ sù ¸p dông thÕ giíi quan duy vËt biÖn

chøng vµo ph©n tÝch ®èi nÒn kinh tÕ t− b¶n. Theo ®ã, c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn t¨ng

tr−ëng kinh tÕ lµ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn vµ tiÕn bé kü thuËt. M¸c ®W chØ râ ®éng lùc

cña chñ nghÜa t− b¶n – khai th¸c gi¸ trÞ thÆng d−. M¸c kh¼ng ®Þnh, gi¸ trÞ thÆng d−

do lao ®éng t¹o ra vµ bÞ t−íc ®o¹t bëi v× nh÷ng ng−êi lao ®éng nµy kh«ng cã quyÒn

së h÷u ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt.

Theo C. M¸c, ng−êi lao ®éng lµ nguån lùc ®Çu tiªn, quan träng nhÊt ®Ó t¨ng

tr−ëng kinh tÕ. Hä lµ ng−êi sö dông t− liÖu s¶n xuÊt, t¹o ra gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ

hµng ho¸. Trong CNTB, søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n xuÊt lµ hµng ho¸. Do ®ã, muèn

cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, nhµ t− b¶n ph¶i cã vèn (t− b¶n). Søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n

xuÊt bao giê còng kÕt hîp víi nhau theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh tû lÖ

ph©n chia t− b¶n dïng ®Ó mua t− liÖu s¶n xuÊt vµ mua søc lao ®éng (cÊu t¹o h÷u c¬

cña t− b¶n). Do tr×nh ®é kü thuËt ngµy cµng cao, cÊu t¹o h÷u c¬ cña t− b¶n ngµy

cµng t¨ng. Tõ ®ã, tû suÊt lîi nhuËn cã xu h−íng gi¶m; kÐo theo ®Çu t− gi¶m vµ nÒn

kinh tÕ t¨ng tr−ëng chËm l¹i. Nh− vËy, theo C. M¸c, t¨ng tr−ëng kinh tÕ tr−íc hÕt

phô thuéc vµo bèn nguån lùc c¬ b¶n. T¨ng tr−ëng kinh tÕ cßn phô thuéc vµo sù c©n

®èi gi÷a 2 khu vùc cña nÒn kinh tÕ (c¬ cÊu kinh tÕ); vµo sù phï hîp cña quan hÖ s¶n

xuÊt víi lùc l−îng s¶n xuÊt...

Lý luËn cña M¸c ®W v−ît lªn trªn khÝa c¹nh kinh tÕ häc thuÇn tóy. Víi th¸i

®é phª ph¸n chÕ ®é t− b¶n, ¤ng chØ ra nh÷ng m©u thuÉn trong lßng nã dÉn ®Õn sù

sôp ®æ cña chÕ ®é t− b¶n vµ sù xuÊt hiÖn cña mét trËt tù kinh tÕ míi. Trong trËt tù

kinh tÕ míi nµy, con ng−êi kh«ng cÇn ®−îc khuyÕn khÝch b»ng tiÒn hay vËt chÊt ®Ó

lao ®éng. D−íi chÕ ®é CNXH, mçi ng−êi ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ tuú theo

kh¶ n¨ng vµ nhËn ®−îc mét kho¶n thu nhËp t−¬ng ®−¬ng víi ®ãng gãp cña m×nh.

Trong CNCS, mçi ng−êi cã thÓ ®ãng gãp theo kh¶ n¨ng nh−ng l¹i tiªu dïng theo

nhu cÇu cña hä. D−íi chÕ ®é xW héi míi, con ng−êi sÏ ®−îc t«n träng víi ®óng gi¸

trÞ con ng−êi; cã c¬ héi ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn.

1.2.2.3 M« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Keynes

Vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp diÔn

ra th−êng xuyªn, nghiªm träng. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 - 1933

chøng tá r»ng lý thuyÕt "Tù ®iÒu tiÕt" nÒn kinh tÕ cña tr−êng ph¸i cæ ®iÓn vµ t©n cæ

®iÓn lµ thiÕu tÝnh chÊt x¸c ®¸ng, lý thuyÕt "Bµn tay v« h×nh" cña A.Smith tá ra kÐm

hiÖu qu¶, kh«ng ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn lµnh m¹nh. §iÒu nµy ®ßi hái

c¸c nhµ kinh tÕ ph¶i ®−a ra ®−îc nh÷ng häc thuyÕt míi cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi

t×nh h×nh míi. N¨m 1936 víi viÖc ra ®êi t¸c phÈm "Lý thuyÕt chung vÒ viÖc lµm, lWi

suÊt vµ tiÒn tÖ" cña J.Maynard Keynes (1883-1946) ®W ®¸nh dÊu sù ra ®êi häc

thuyÕt kinh tÕ míi.

Qua ph©n tÝch tæng quan vÒ viÖc lµm, Keynes ®W ®i ®Õn kÕt luËn, muèn tho¸t

khái khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, nhµ n−íc ph¶i thùc hiÖn ®iÒu tiÕt b»ng c¸c chÝnh

s¸ch kinh tÕ nh»m t¨ng cÇu tiªu dïng vµ ®Çu t−. §Ó kÝch thÝch ®Çu t− nhµ n−íc cÇn

ph¶i cã biÖn ph¸p t¨ng lîi nhuËn vµ gi¶m lWi suÊt, ph¶i sö dông ng©n s¸ch trî cÊp

vèn cho c¸c doanh nghiÖp vµ ®Çu t− vµo c«ng tr×nh c«ng céng nh− mét h×nh thøc

kÝch cÇu. Nh− vËy, lý thuyÕt cña Keynes ®W tiÕp cËn t¨ng tr−ëng kinh tÕ trªn c¬ së

tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ trong ®ã vèn ®Çu t− thùc sù lµ mét ®éng lùc t¨ng tr−ëng

chñ ®¹o vµ lµ ®éng lùc dµi h¹n ®−îc t¨ng c−êng nhê biÖn ph¸p kÝch thÝch tõ phÝa

c¸c chÝnh phñ.

1.2.2.4 M« h×nh t¨ng tr−ëng cña Harrod – Domar

Dùa vµo t− t−ëng cña Keynes, vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XX, víi sù

nghiªn cøu mét c¸ch ®éc lËp, hai nhµ kinh tÕ häc Roy Harrod ë Anh vµ Evsay

Domar ë Mü ®W cïng ®−a ra m« h×nh gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a sù t¨ng tr−ëng vµ

c¸c nhu cÇu vÒ vèn. M« h×nh nµy cho r»ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña mét quèc gia

phô thuéc vµo vèn: quy m« vµ hiÖu qu¶ cña vèn.

g = s k

Trong ®ã, g lµ tèc ®é t¨ng tr−ëng; s lµ tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t−; k (ICOR) lµ

hÖ sè ®o l−êng n¨ng lùc s¶n xuÊt hay hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t−. T¨ng tr−ëng kinh tÕ

tû lÖ thuËn víi l−îng vèn ®Çu t− vµ tû lÖ nghÞch víi hÖ sè ICOR.

1.2.2.5 M« h×nh t¨ng tr−ëng Solow

Dùa trªn lý thuyÕt thÞ tr−êng tù do cña tr−êng ph¸i t©n cæ ®iÓn, n¨m 1956,

Robert Solow vµ Trevor Swan ®W ®ång thêi x©y dùng m« h×nh t¨ng tr−ëng t©n cæ

®iÓn cßn gäi t¾t lµ m« h×nh Solow. Kh«ng chØ xÐt ®Õn vai trß cña vèn ®èi víi t¨ng

tr−ëng kinh tÕ mµ nh©n tè lao ®éng vµ tiÕn bé c«ng nghÖ còng ®W ®−îc ®−a vµo

ph−¬ng tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. M« h×nh nµy cho biÕt tiÕt kiÖm, t¨ng d©n sè vµ

tiÕn bé c«ng nghÖ cã t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña mét

nÒn kinh tÕ theo thêi gian. Theo ®ã, viÖc t¨ng vèn ®Çu t− chØ ¶nh h−ëng ®Õn t¨ng

tr−ëng kinh tÕ trong ng¾n h¹n. Mét nÒn kinh tÕ cã tû lÖ ®Çu t− cao h¬n th× nÒn kinh

tÕ sÏ cã møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao h¬n nh−ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn t¨ng tr−ëng

kinh tÕ trong dµi h¹n. LËp luËn ë ®©y lµ, khi nÒn kinh tÕ cµng tÝch luü nhiÒu vèn, lîi

tøc biªn cña vèn sÏ gi¶m dÇn vµ ®Õn mét ®iÓm nµo ®ã ®éng c¬ tÝch luü sÏ biÕn mÊt.

Tõ m« h×nh nµy c¸c t¸c gi¶ cßn ph¸t hiÖn vµ chØ ra mét phÇn lín chªnh lÖch

d− ra tõ t¨ng tr−ëng s¶n l−îng víi t¨ng tr−ëng tÝnh theo c¸c yÕu tè ®Çu vµo chñ yÕu

kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn. Khi x¸c ®Þnh phÇn ®ãng gãp vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña c¸c

yÕu tè ®Çu vµo, ng−êi ta thÊy cßn cã mét phÇn lín d− ra kh«ng thÓ gi¶i thÝch b»ng

sù gia t¨ng cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo. PhÇn d− nµy ®−îc gäi lµ phÇn d− Solow hay

t¨ng tr−ëng tæng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp - TFP. PhÇn d− nµy ®−îc coi lµ kÕt

qu¶ cña c¸c “tiÕn bé c«ng nghÖ” hiÓu theo nghÜa réng, lµ th−íc ®o t¨ng tr−ëng kinh

tÕ khi c¸c yÕu tè ®Çu vµo kh«ng thay ®æi.

1.2.2.6 M« h×nh t¨ng tr−ëng néi sinh

Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay, nhiÒu m« h×nh t¨ng tr−ëng ®W ®−îc x©y

dùng nh»m khai th¸c c¬ chÕ néi sinh vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cßn gäi lµ m« h×nh néi

sinh. Víi n¨ng suÊt biªn cña vèn gi¶m dÇn, c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng t©n cæ ®iÓn

cho r»ng vèn ®Çu t− chØ dÉn ®Õn t¨ng tr−ëng ng¾n h¹n. Nh−ng víi m« h×nh néi

sinh, ®Çu t− cã thÓ dÉn tíi t¨ng tr−ëng liªn tôc. LËp luËn ®−îc ®−a ra ë ®©y lµ tèc ®é

t¨ng tr−ëng dµi h¹n cã thÓ phô thuéc vµo sù can thiÖp cña c¸c chÝnh phñ ®èi víi c¸c

ho¹t ®éng ph¸t minh, s¸ng chÕ, nghiªn cøu khoa häc nãi chung. T¨ng tr−ëng kinh

tÕ cã thÓ ®−îc thóc ®Èy nhê vµo viÖc tÝch luü kiÕn thøc (m« h×nh Arrow – 1962 vµ

Romer - 1990); hay réng h¬n lµ nhê vµo viÖc ph¸t triÓn vèn con ng−êi (m« h×nh

Lucas – 1988, Robelo – 1991 vµ Mankiw – 1992). Vèn con ng−êi ë ®©y bao gåm

c¸c kh¶ n¨ng, kü n¨ng, kiÕn thøc…cã ®−îc cña mçi con ng−êi. Vèn nµy ®−îc gia

t¨ng nhê vµo viÖc häc tËp hay gi¸o dôc vµ kiÕn thøc hiÖn cã l¹i lµ yÕu tè chñ yÕu ®Ó

t¹o ra chÝnh c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc. Trong m« h×nh nµy, vèn con ng−êi ®−îc x¸c

®Þnh lµ phô thuéc vµo thêi gian dµnh cho gi¸o dôc. Thêi gian dµnh cho gi¸o dôc

cµng lín th× nÒn kinh tÕ cã c¬ héi t¨ng tr−ëng cµng cao. §©y lµ nh©n tè t¨ng tr−ëng

n»m bªn trong m« h×nh v× vËy lµ nh©n tè néi sinh. C¸c chÝnh phñ, v× vËy, cã nhiÒu

c¬ héi ®Ó tù lùa chän tèc ®é t¨ng tr−ëng dù ®Þnh.

Nh×n chung, c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng trªn ®©y ®Òu lµ c¸c m« h×nh kinh tÕ

®Æc tr−ng cho tõng giai ®o¹n, tõng quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. C¸c m« h×nh

t¨ng tr−ëng nµy ®Òu dùa trªn t×nh h×nh thùc tÕ ®Ó kh¸i qu¸t thµnh hÖ thèng lý luËn

vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. M« h×nh sau võa kÕ thõa, võa t¹o ra nÐt ®Æc tr−ng riªng biÖt.

TiÕp cËn tõ vai trß vµ vÞ trÝ thùc cña nh©n tè con ng−êi trong c¸c m« h×nh t¨ng

tr−ëng nµy, cã thÓ thÊy vÒ tæng thÓ, con ng−êi trong c¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng ®Òu

®−îc ®¸nh gi¸ lµ nh©n tè c¬ b¶n t¹o ra sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Víi nhiÒu dông ý

ph¸t triÓn kh¸c nhau, n¨ng lùc cña con ng−êi ngµy cµng ®−îc më réng nh−ng tù

th©n l¹i kh«ng ph¶i v× b¶n th©n con ng−êi. Gi¶i phãng con ng−êi khái chøc n¨ng lµ

mét c«ng cô t¨ng tr−ëng, M¸c ®W chØ ra mét m« h×nh t¨ng tr−ëng míi, nh−ng ®©y

chØ lµ nh÷ng ph¸c ho¹ cã tÝnh chÊt ®Þnh h−íng ban ®Çu. Râ rµng cÇn ph¶i cã mét t−

duy míi vÒ ph¸t triÓn dùa trªn viÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c môc tiªu ph¸t triÓn mµ con

1.3. mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

ng−êi víi t− c¸ch võa lµ chñ thÓ võa lµ ®èi t−îng cÇn ®¹t ®−îc.

1.3.1. C¸c xu thÕ kh¸c nhau trong t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

ph¸t triÓn con ng−êi trªn thÕ giíi thêi gian gÇn ®©y

Theo quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ph−¬ng tiÖn c¬

b¶n nh»m n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng. Víi c¸ch tiÕp cËn nh− vËy th× ®−¬ng

nhiªn t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ lµ biÕn sè quyÕt ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi(?).

Kh¶o s¸t t×nh h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi cña 177 n−íc

theo sè liÖu b¸o c¸o cña UNDP n¨m 2007 ®W ®−îc thùc hiÖn. B»ng m« h×nh håi quy

t−¬ng quan ®¬n (trong ®ã chØ sè HDI lµ biÕn phô thuéc vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu

ng−êi (USD PPP) lµ biÕn ®éc lËp - xem phô lôc 6) ng−êi ta thÊy, ë møc thu nhËp

cµng cao th× chØ sè HDI cµng tiÕn gÇn trÞ gi¸ b»ng 1 (H×nh 1.2). Tøc lµ, t¨ng tr−ëng

kinh tÕ trªn thùc tÕ cã quan hÖ ®ång thuËn víi chÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi.

Nh−ng xu thÕ trªn ®©y kh«ng ®ñ ®Ó kÕt luËn r»ng, ®−¬ng nhiªn cø t¨ng

tr−ëng kinh tÕ sÏ n©ng cao ®−îc chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi d©n. T¨ng tr−ëng kinh

tÕ kh«ng ph¶i lµ mét ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn con ng−êi tù ®éng mµ nã cßn phô thuéc

vµo nhiÒu yÕu tè trung gian kh¸c nhau ®Ó chuyÓn ho¸ c¸c thµnh tùu t¨ng tr−ëng

HDI

1000

800

600

400

200

Observed

Inverse

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

TNBQ

H×nh 1.2. §å thÞ ph¶n ¸nh t−¬ng quan gi÷a HDI vµ TNBQ ®Çu ng−êi (Sö dông sè liÖu tæng hîp tõ HDR n¨m 2007)

kinh tÕ thµnh chÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi.

Sù thùc, sè liÖu thùc tÕ vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi th«ng

qua c¸c chØ sè c¬ b¶n trong nhiÒu n¨m qua ®W minh chøng cho tÝnh s¸t thùc cña suy

luËn trªn. Theo B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP n¨m 1993, thÕ giíi cã 50

n−íc cã thø tù xÕp h¹ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cao h¬n hoÆc thÊp h¬n thø

tù xÕp h¹ng theo chØ sè HDI h¬n 20 bËc. MÆc dï gi¶m theo thêi gian, n¨m 2001 thÕ

giíi vÉn ghi nhËn 29 quèc gia cã møc chªnh lÖch t−¬ng tù. Sau ®ã 6 n¨m - n¨m

B¶ng 1.1. Sè n−íc cã chªnh lÖch thø h¹ng theo møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu

ng−êi vµ thø h¹ng HDI tõ 20 bËc trë lªn trong kho¶ng 15 n¨m qua

(TÝnh to¸n theo sè liÖu thèng kª cña UNDP)

1993

1997

2001

2007

Sè n−íc cã chªnh lÖch thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi

vµ thø h¹ng HDI tõ 20 bËc trë lªn

Sè n−íc cã hiÖu sè chªnh lÖch d−¬ng (t¨ng tr−ëng xÕp

trªn ph¸t triÓn con ng−êi tõ 20 bËc trë lªn)

Sè n−íc cã hiÖu sè chªnh lÖch ©m (t¨ng tr−ëng xÕp

d−íi ph¸t triÓn con ng−êi tõ 20 bËc trë lªn)

2007, con sè nµy lµ 24 quèc gia (B¶ng 1.1).

Víi ®é chªnh lÖch ®−îc tÝnh ®Õn 20 bËc trë lªn, râ rµng sù t−¬ng thÝch gi÷a

t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi lµ kh«ng dÔ xÈy ra. NhiÒu quèc gia víi

®é lÖch rÊt cao nh− Albania, Myanma hay Angola cho thÊy sù t−¬ng thÝch hoµn

toµn lµ mét th¸ch thøc thùc sù lín. Th¸ch thøc nµy kh«ng chØ ®Æt ra ®èi víi c¸c

nhãm n−íc cã chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi thÊp mµ ë ngay c¶ nh÷ng n−íc ®−îc ®¸nh

gi¸ cao h¬n (B¶ng 1.2). Nh− vËy, b−íc ®Çu cã thÓ nhËn ®Þnh, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng dÔ dµng ¨n khíp víi nhau.

B¶ng 1.2. Mét sè n−íc ®iÓn h×nh vÒ chªnh lÖch thø h¹ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu

ng−êi vµ thø h¹ng HDI theo b¸o c¸o n¨m 2007 cña UNDP

XÕp h¹ng GDP/ng−êi (1)

Chªnh lÖch (1) - (2)

XÕp h¹ng HDI (2)

Nhãm n−íc ph¸t triÓn con ng−êi cao

o Cu ba

o Albani

Nhãm n−íc ph¸t triÓn con ng−êi trung b×nh

138

113

o Uzebekistan

-23

o Tunisia

121

-65

o South Africa

167

132

o Myanma

Nhãm n−íc ph¸t triÓn con ng−êi thÊp

130

160

-30

o Guinea

129

162

-33

o Angola

§Ó cñng cè cho nhËn ®Þnh trªn, nh÷ng kh¶o cøu s©u h¬n ®W ®−îc thùc hiÖn.

Thùc tÕ mét lÇn n÷a l¹i ghi nhËn, nhiÒu quèc gia cã kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng tèt nh−

nhau nh−ng kh«ng c¶i thiÖn ®−îc chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi nh− nhau. Kh¶o s¸t

mét sè c¸c quèc gia cã møc t¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Çu ng−êi t−¬ng ®−¬ng nhau

(møc trªn d−íi 5.000 PPP.USD/ng−êi ®−îc chän ®Ó ph©n tÝch), cã thÓ nhËn thÊy

mét sù kh¸c biÖt râ rÖt gi÷a c¸c chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña c¸c quèc gia nµy.

Sù kh¸c biÖt nh− vËy ®−îc m« t¶ cô thÓ h¬n ë h×nh 1.3. Ch¼ng h¹n, Marocco ®−îc

biÕt ®Õn víi møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi lµ 4555USD t−¬ng ®−¬ng víi møc

thu nhËp cña SriLanca lµ 4595USD, nh−ng chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña SriLanca

l¹i cao h¬n 0,097 ®iÓm, t−¬ng ®−¬ng 15% so víi møc chØ sè nµy cña Marocco. Nh−

vËy lµ, mÆc dï cïng ®¹t mét kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng kinh tÕ t−¬ng ®−¬ng nhau,

nh−ng kh«ng ph¶i c¸c lîi Ých tõ t¨ng tr−ëng ®−¬ng nhiªn sÏ ch¶y trµn lµm gia

t¨ng chÊt l−îng cuéc sèng nh− nhau.

Hình 1.3. HDI của một số quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người tương đương nhau (khoảng 5.000USD) theo HDR năm 2007

0.9

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

HDI

GDP/Người (10.000$.PPP)

0.1

Jodan

Albania

Maldives

Philippines

Azebaijan

Armenia

Swaziland

SriLanca

Guatemala

Morocco

T−¬ng tù nh− vËy, nhiÒu quèc gia cã thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi nh− nhau

nh−ng kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− nhau. Khi

kh¶o s¸t c¸c quèc gia cã chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi t−¬ng ®−¬ng nhau (møc 0,750

®−îc chän ®Ó kh¶o s¸t), thÕ giíi còng ghi nhËn mét sù kh¸c biÖt n÷a gi÷a møc thu

nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña c¸c quèc gia nµy. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi khi

nµy lµ mét ®−êng h×nh sin lªn xuèng víi nhiÒu biªn ®é kh¸c nhau (H×nh 1.4). Tõ

®©y cã thÓ kÕt luËn r»ng, kh«ng ph¶i chÊt l−îng cuéc sèng nh− nhau ®Òu lµ hÖ

qu¶ tÊt yÕu cña c¸c thµnh tùu nh− nhau vÒ kinh tÕ.

Hình 1.4. Mức thu nhập bình quân đầu người của một số quốc gia có chỉ số HDI tương đương nhau (khoảng 0.750) theo HDR năm 2007

GDP/Người (1.000US$ PPP)

HDI

Philippines

Tunisia

Iran

Georgia

Azerbaijan

SriLanca

Maldives

Jamaica

Algeria

Vietnam

Nh÷ng kÕt luËn nh− trªn kh¸ ®¬n gi¶n nh−ng d−êng nh− l¹i cã mét ý nghÜa

lín lao tr−íc mét thùc tÕ lµ trong suèt mét thêi gian nhiÒu thËp kû võa qua, nhiÒu

n−íc trªn thÕ giíi ®W ®eo ®uæi môc tiªu t¨ng tr−ëng vµ tin t−ëng mWnh liÖt r»ng ®ã

lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó chÊt l−îng cuéc sèng ®−îc c¶i thiÖn t−¬ng øng. CÇn ph¶i hiÓu

r»ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn nh−ng ch−a ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ®−¬ng nhiªn ®−îc c¶i thiÖn.

1.3.2. Sù t−¬ng t¸c gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

1.3.2.1. T¸c ®éng hai chiÒu cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi

C¸c xu thÕ kh¸c nhau trong quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn

con ng−êi trªn ®©y cho thÊy mét nhËn ®Þnh quan träng: t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ®iÒu

kiÖn cÇn cho ph¸t triÓn con ng−êi, nh−ng kh«ng ®−¬ng nhiªn cø t¨ng tr−ëng kinh tÕ

th× chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi d©n ®−îc n©ng lªn. T¨ng tr−ëng kinh tÕ cã thÓ t¸c

®éng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi, ®Æc biÖt trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc

lùa chän cña ng−êi d©n, nh−ng nhiÒu khi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi kh«ng ®−îc

tÝnh ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ, thËm trÝ cßn bÞ triÖt tiªu trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh

tÕ. T¸c ®éng cã tÝnh chÊt hai chiÒu nµy cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi v× vËy cÇn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn

con ng−êi cho c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Trªn lý thuyÕt, t¸c ®éng hai chiÒu

nµy chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c nh©n tè, c¸c kªnh dÉn sau ®©y:

Thø nhÊt, theo chiÒu h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn

con ng−êi

ChiÒu h−íng nµy vËn hµnh chñ yÕu dùa vµo mét sè kªnh dÉn c¬ b¶n sau:

1. T¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng−êi d©n

Thu nhËp lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hµng ®Çu cho lùa chän cña con

ng−êi, gióp con ng−êi më réng c¬ héi lùa chän vµ gia t¨ng n¨ng lùc lùa chän ®Ó ®¹t

®−îc mét cuéc sèng cã ý nghÜa nhÊt. Víi t− c¸ch nµy, thu nhËp cã ¶nh h−ëng quyÕt

®Þnh ®Õn chÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ®em l¹i c¸c c¬ héi

viÖc lµm, t¹o ra thu nhËp cho ng−êi d©n, v× vËy mÆc nhiªn trë thµnh ph−¬ng tiÖn

®−a con ng−êi tõng b−íc ph¸t triÓn. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc duy tr× æn ®Þnh sÏ

®¶m b¶o ®−îc chç viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng−êi d©n. §©y lµ t¸c ®éng trùc diÖn

nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Do ®ã, tèc ®é t¨ng

tr−ëng kinh tÕ lu«n lµ mét môc tiªu quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ

xW héi cña hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, nhÊt lµ víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.

2. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc

Trong hÇu hÕt c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ, con ng−êi lu«n cã vai trß lµ

mét nguån ®Çu vµo kh«ng thÓ thiÕu. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng

nghÖ, vai trß nµy cña con ng−êi ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh vµ trë lªn v÷ng ch¾c

®Æc biÖt lµ tr−íc xu thÕ lîi tøc biªn cña vèn vµ c¸c nh©n tè kh¸c ®ang gi¶m dÇn. Cã

thÓ nãi, nguån vèn con ng−êi ®W vµ ®ang gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tèc ®é vµ

chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Thùc tÕ nµy khiÕn c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

ph¶i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña nguån vèn con ng−êi. Nguån vèn con ng−êi cã chÊt

l−îng cao ®−îc xem lµ ®éng lùc thùc sù cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. V× vËy, ph¸t triÓn

nguån vèn con ng−êi mÆc nhiªn trë thµnh nhu cÇu thiÕt thùc cña nÒn kinh tÕ.

Kh«ng thÓ ®ång nhÊt ph¸t triÓn con ng−êi víi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,

nguån vèn con ng−êi, nh−ng ë mét khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh, con ng−êi ®−îc ®Çu t−

ph¸t triÓn víi môc ®Ých n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt tù th©n ®W gióp con ng−êi cã thÓ

t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän, cã thÓ tù do h¬n trong viÖc lùa chän vµ hiÖn thùc ho¸

c¸c c¬ héi kinh tÕ. T¨ng c−êng ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi d©n, n©ng cao tr×nh ®é

v¨n hãa, kiÕn thøc hay kü n¨ng lao ®éng cho ng−êi d©n nh»m n©ng cao chÊt l−îng

nguån nh©n lùc trong tr−êng hîp nµy còng chÝnh lµ c¸c gi¶i ph¸p h−íng ®Õn viÖc

ph¸t triÓn con ng−êi. Víi c¸ch tiÕp cËn nh− vËy, mÆc dï kh«ng tù ®Þnh, nhu cÇu

t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W gi¸n tiÕp t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

th«ng qua viÖc ph¸t triÓn nguån vèn con ng−êi. Trong lÜnh vùc nµy, ph¸t triÓn y tÕ

vµ gi¸o dôc lµ hai vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh.

3. Më réng chi tiªu ng©n s¸ch nhµ n−íc cho thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch xP héi

T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµm t¨ng nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n−íc. B»ng ng©n

s¸ch cña m×nh, nhµ n−íc cã thÓ triÓn khai thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch xW héi, ®Çu t−

®Ó cung cÊp c¸c hµng ho¸ c«ng céng ®Æc biÖt ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô xW héi c¬ b¶n

dµnh cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n. Nhà n−íc còng cã thÓ sö dông ng©n s¸ch ®Ó t¸i ph©n

phèi c¸c c¬ héi kinh tÕ vµ thu nhËp. Víi chøc n¨ng nµy, nhµ n−íc cã thÓ t¹o ra mét

m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó mäi ng−êi d©n cã c¬ héi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kh¸c

nhau nhÊt lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, cã n¨ng lùc vµ n¨ng lùc nh− nhau trong viÖc

thùc hiÖn c¸c c¬ héi ®W ®−îc lùa chän. ChÝnh s¸ch chi tiªu nãi chung cña chÝnh

phñ, v× thÕ, sÏ cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn c¸ch thøc vµ chÊt l−îng cuéc sèng

ng−êi d©n. Trªn mét khÝa c¹nh t−¬ng tù, viÖc h×nh thµnh ng©n s¸ch còng cã t¸c

dông ®iÒu chØnh, vËn hµnh nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch thuÕ. V× vËy, c¸c

b»ng ngay chÝnh ho¹t ®éng thu chi ng©n s¸ch, nhµ n−íc còng cã thÓ can thiÖp nh»m

c¶i thiÖn ®êi sèng cña ®«ng ®¶o ng−êi d©n.

VÒ b¶n chÊt, nhµ n−íc ®ang ph©n phèi l¹i thu nhËp th«ng qua c¸c ho¹t ®éng

chi tiªu cã ®Þnh h−íng cña m×nh v× ng©n s¸ch nhµ n−íc phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c

kho¶n thu tõ thuÕ thu nhËp do chÝnh c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®ãng gãp.

Trong khi ®ã, thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp nµy ®−¬ng nhiªn phô

thuéc vµo t×nh h×nh t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung. V× vËy, cã thÓ kh¼ng

®Þnh, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®ang t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi

d©n th«ng qua viÖc t¨ng nguån thu ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ chÝnh s¸ch tiªu dïng

nguån ng©n s¸ch nµy cña c¸c chÝnh phñ. §Õn l−ît m×nh, nhµ n−íc l¹i sö dông ng©n

s¸ch cña m×nh ®Ó khuyÕn khÝch mäi ng−êi tham gia tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ vµo c¸c

qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng, v× vËy t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã thÓ ®−îc duy tr×, ng©n s¸ch nhµ

n−íc ®−îc ®¶m b¶o vµ nhµ n−íc tiÕp tôc hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, xW héi

vèn cã. §iÓm mÊu chèt ë ®©y lµ ho¹t ®éng chi tiªu cña c¸c nhµ n−íc ph¶i ®−îc

kiÓm so¸t mét c¸ch chÆt chÏ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Mét nhµ n−íc thiÕu

kh¶ n¨ng kü trÞ, tham nhòng hay ch¹y theo c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau sÏ kh«ng

thÓ thùc hiÖn ®−îc sø mÖnh nµy.

Ngoµi c¸c nh©n tè nªu trªn, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cßn t¸c ®éng ®Õn ph¸t triÓn

con ng−êi th«ng qua mét sè c¸c nh©n tè kh¸c nh− lîi Ých ch¶y trµn tõ c¸c quü phóc

lîi, tõ sù lùa chän ®a d¹ng trong tiªu dïng thu nhËp hay sù h×nh thµnh mét xW héi

hîp t¸c.

Thø hai, theo chiÒu h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã thÓ kh«ng c¶i thiÖn

hoÆc c¶n trë qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi.

ChiÒu h−íng nµy thÓ hiÖn chñ yÕu ë c¸c nh©n tè sau:

1. T¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng dùa trªn viÖc më réng c¬ héi viÖc lµm

Th«ng th−êng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ t¹o ra nh÷ng c¬ héi viÖc lµm míi cho

ng−êi d©n. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh tù ®éng. Trong nhiÒu tr−êng

hîp, t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng ®i kÌm víi viÖc gia t¨ng c¸c chç lµm viÖc míi. §©y

lµ nh÷ng qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kh«ng dùa trªn viÖc sö dông nhiÒu lao ®éng. Trong

nhiÒu tr−êng hîp kh¸c, c¸c c¬ héi viÖc lµm còng cã thÓ ®−îc më ra nh−ng kh«ng

®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi d©n, nh÷ng ng−êi mong muèn cã nh÷ng viÖc lµm

phï hîp h¬n víi møc l−¬ng t−¬ng xøng. NhiÒu qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng

kh«ng tÝnh ®Õn viÖc t¹o ra c¸c c¬ héi lµm viÖc cho nhãm nh÷ng ng−êi yÕu thÕ h¬n

trong xW héi. Thùc tÕ, tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− vËy ®W kh«ng

®¶m b¶o ®−îc mét m«i tr−êng sinh kÕ an toµn dµnh cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n.

H−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh

t¨ng tr−ëng t¹o ra ®−îc c¸c c¬ héi viÖc lµm cho tÊt c¶ mäi ng−êi.

2. Cã sù bÊt b×nh ®¼ng trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn c¸c c¬ héi kinh tÕ

Thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vÒ nguyªn t¾c sÏ ®−îc ph©n phèi theo phÇn

®ãng gãp cña mçi ng−êi vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng. Trªn thùc tÕ, thµnh qu¶ nµy

th−êng tËp trung vµo mét sè ng−êi hay nhãm ng−êi cã nhiÒu lîi thÕ h¬n. V× vËy, sù

bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp, sù chªnh lÖch giÇu nghÌo ®W xuÊt hiÖn nh− mét hiÖn

t−îng xW héi phæ biÕn. Trong mét xW héi tiªn tiÕn, n¬i mµ c¸c gi¸ trÞ con ng−êi

®−îc coi träng th× qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng nh− trªn

lµ khã cã thÓ chÊp nhËn.

NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, sù bÊt b×nh ®¼ng nh− vËy chØ tån t¹i ë giai

®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng. Sù bÊt b×nh ®¼ng nh− vËy lµ cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra

®éng lùc t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Cã nhµ kinh tÕ s½n sµng chÊp nhËn sù bÊt b×nh ®¼ng

nµy vµ cho r»ng nã sÏ ®−îc gi¶i quyÕt æn tho¶ b»ng c¸c chÝnh s¸ch ph©n phèi l¹i

thu nhËp. Sù thùc, nh÷ng lËp luËn nh− vËy kh«ng h−íng ®Õn sù ph¸t triÓn con ng−êi

mét c¸ch trùc diÖn vµ triÖt ®Ó nhÊt. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i lµ mét qu¸

tr×nh do chÝnh con ng−êi thùc hiÖn. Nã khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng−êi

d©n tÝch cùc vµ chñ ®éng tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®Ó cïng

h−ëng lîi tõ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng. §iÒu nµy chØ cã thÓ ®−îc ®¶m b¶o khi sù

b×nh ®¼ng ®−îc duy tr× ngay trong qu¸ tr×nh ph©n phèi c¸c c¬ héi kinh tÕ, trong qu¸

tr×nh tiÕp cËn c¸c nguån lùc s¶n xuÊt cña mäi ng−êi d©n. Sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¸c

qu¸ tr×nh nµy sÏ lµ nguån gèc dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp, sù chªnh lÖch

ngµy cµng gia t¨ng vÒ thu nhËp gi÷a nh÷ng nhãm ng−êi kh¸c nhau. V× vËy, c¸c qu¸

tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i më ra c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng−êi tham gia, nhÊt lµ

nh÷ng ng−êi yÕu thÕ, phô n÷ vµ nh÷ng ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng trong xW héi. §©y lµ

mét th¸ch thøc lín ®Æt ra ®èi víi tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Do ®ã,

trªn thùc tÕ, nhiÒu qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng thùc hiÖn ®−îc yªu cÇu nµy

®W mÆc nhiªn ®Èy con ng−êi ra ngoµi quü ®¹o cña sù ph¸t triÓn.

3. M«i tr−êng kinh tÕ thiÕu d©n chñ, c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ kh¸c nhau kh«ng

®−îc duy tr× nh− nhau

Trong nhiÒu tr−êng hîp, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ khã cã thÓ tr¸nh khái

bÞ t¸c ®éng bëi c¸c nhãm lîi Ých xW héi kh¸c nhau. §eo ®uæi lîi Ých cña c¸c nhãm

xW héi nµy, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W g¹t ra bªn lÒ tiÕng nãi cña nhãm nh÷ng

ng−êi cßn l¹i. Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn con ng−êi, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

nh− vËy lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng lÖch l¹c vµ thiÕu hiÖu qu¶, chøa ®ùng nhiÒu

nguy c¬ tham nhòng, thiªn vÞ vµ khã kiÓm so¸t. Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nµy còng

kh«ng t¹o ®−îc sù ®ång thuËn cña xW héi, nguån vèn xW héi bÞ triÖt tiªu cïng víi sù

xãi mßn niÒn tin cña d©n chóng vµ cÇn ®−îc ®iÒu chØnh h−íng tíi lîi Ých cña tÊt c¶

céng ®ång.

ë mét khÝa c¹nh kh¸c, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã thÓ t¹o ra lîi thÕ vËt chÊt cho

c¸c nhãm lîi Ých xW héi nhÊt ®Þnh. B»ng lîi thÕ vËt chÊt cã ®−îc, c¸c nhãm xW héi

nµy cã ®iÒu kiÖn, cã ph−¬ng tiÖn ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña

m×nh. Khi ®ã, v¨n ho¸ cña nhãm xW héi nµy sÏ ®−îc khuyÕch tr−¬ng vµ ¸p ®¶o

trong ®êi sèng xW héi. Nh÷ng xung ®ét tiÒm Èn vÒ v¨n ho¸ cã nguy c¬ nÈy sinh bÊt

cø lóc nµo vµ x©m ph¹m trùc tiÕp vµo c¸c gi¸ trÞ sèng, c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ kh¸c nhau

mµ mçi ng−êi cã quyÒn ®−îc tù do lùa chän. Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− vËy

®W t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c¸ch thøc lùa chän cuéc sèng cña ng−êi d©n v× thÕ cÇn

®−îc lo¹i bá.

4. Tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ c¹n kiÖt, m«i tr−êng sèng bÞ ph¸ huû

Ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc nh×n nhËn lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng

theo ®ã viÖc tho¶ mWn nhu cÇu cña thÕ hÖ hiÖn t¹i kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc

tho¶ mWn nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. V× vËy, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

dùa trªn viÖc khai th¸c vµ sö dông trµn lan c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn sÏ lµ

qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kh«ng bÒn v÷ng, kh«ng v× lîi Ých l©u dµi cña chÝnh b¶n th©n

con ng−êi. C¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− vËy cÇn ®−îc kiÓm so¸t mét c¸ch

chÆt chÏ nh»m h¹n chÕ sù phung phÝ nguån lùc, lµm c¹n kiÖt nguån lùc vèn rÊt

khan hiÕm mµ c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai cÇn ®Õn.

T−¬ng tù, con ng−êi vÒ b¶n chÊt cÇn cã mét cuéc sèng kháe m¹nh vµ tr−êng

thä. §Ó ®¹t môc tiªu nµy, bªn c¹nh nhiÒu yÕu tè th× viÖc ®¶m b¶o cã mét m«i

tr−êng sèng an toµn, lµnh m¹nh lµ ®ßi hái thiÕt yÕu cña con ng−êi ë c¸c thÕ hÖ kh¸c

nhau. V× vËy, c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng quan t©m thÝch ®¸ng ®Õn

khÝa c¹nh m«i tr−êng, g©y « nhiÔm m«i tr−êng lµ ®ang trùc tiÕp x©m h¹i ®Õn lîi Ých

tr−íc m¾t vµ l©u dµi cña con ng−êi. Trªn thùc tÕ, nhiÒu qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nh−

vËy ®W lµm « nhiÔm bÇu khÝ quyÓn, « nhiÔm s«ng ngßi, nguån n−íc, hÖ ®éng thùc

vËt, lµm c¹n kiÖt nhiÒu nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau. Râ

rµng, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kiÓu nµy kh«ng ®¸ng ®Ó con ng−êi duy tr× v× lîi Ých cña

m×nh vµ c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai.

Ngoµi c¸c nh©n tè nªu trªn, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cßn t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi th«ng qua nhiÒu nh©n tè kh¸c nh− khuynh h−íng tiªu

dïng lÖch l¹c, niÒm tin xW héi bÞ xãi mßn...

§iÓm ®¸ng l−u ý lµ ranh giíi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè nªu trªn ®©y kh«ng

ph¶i lóc nµo còng cã thÓ nhËn diÖn mét c¸ch râ rµng. V× vËy, c¸c qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ cÇn ph¶i ®−îc th−êng xuyªn xem xÐt vµ lùa chän ®Ó thùc hiÖn môc

tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

1.3.2.2. T¸c ®éng cña ph¸t triÓn con ng−êi ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ

T¨ng tr−ëng kinh tÕ (theo chiÒu h−íng tÝch cùc) lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn con

ng−êi cã tÝnh chÊt tiªn quyÕt, kh«ng thÓ thiÕu. Tuy nhiªn, ph¸t triÓn con ng−êi nh×n

tæng thÓ cßn lµ mét ®éng lùc t¨ng tr−ëng kinh tÕ quan träng. UNDP trong B¸o c¸o

ph¸t triÓn con ng−êi n¨m 1996 ®W ®−a ra mét nghiªn cøu vµ nhËn ®Þnh: “Nh÷ng

tiÕn bé trong ng¾n h¹n vÒ ph¸t triÓn con ng−êi lµ cã thÓ ®¹t ®−îc, song chóng sÏ

kh«ng cã kh¶ n¨ng duy tr× nÕu t¨ng tr−ëng kh«ng tiÕp tôc. Ng−îc l¹i, t¨ng tr−ëng

kinh tÕ sÏ kh«ng bÒn v÷ng nÕu kh«ng cã ph¸t triÓn con ng−êi”[10,14]. Ph¸t triÓn

con ng−êi víi t− c¸ch lµ ®éng lùc cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc nh×n nhËn chñ yÕu

dùa trªn m« h×nh t¨ng tr−ëng néi sinh víi c¸c khÝa c¹nh chÝnh sau ®©y:

1. Ph¸t triÓn nguån vèn con ng−êi

Ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc nh×n nhËn chñ yÕu tõ hai qu¸ tr×nh lµ më réng vµ

t¨ng c−êng n¨ng lùc lùa chän cho ng−êi d©n. Hai qu¸ tr×nh nµy khi ®−îc thùc hiÖn,

nhÊt lµ th«ng qua viÖc ph¸t triÓn y tÕ vµ gi¸o dôc, tù th©n ®W lµm cho nguån vèn con

ng−êi ®−îc gia t¨ng. HÖ qu¶ lµ, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc c¶i thiÖn khi nguån vèn

con ng−êi lu«n ®−îc sö dông nh− mét nguån ®Çu vµo quan träng bËc nhÊt. §Õn ®©y

cã thÓ kh¼ng ®Þnh, nguån vèn con ng−êi kh«ng chØ lµ môc tiªu (nh− ®W tr×nh bµy ë

phÇn trªn) mµ cßn lµ ®éng lùc cña c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

2. T¨ng c−êng sù tham gia cña ®«ng ®¶o ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng.

Ph¸t triÓn con ng−êi khuyÕn khÝch viÖc më réng c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng−êi

tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ mét c¸ch b×nh ®¼ng nh»m cïng chia

sÎ lîi Ých tõ chÝnh c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nµy. Khi khuyÕn khÝch nh− vËy, hiÓn

nhiªn mäi nguån lùc trong xW héi vÒ c¬ b¶n sÏ ®−îc huy ®éng vµo t¨ng tr−ëng; c¸c

qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ ®−îc gi¸m s¸t mét c¸ch chÆt chÏ h¬n v× môc tiªu

hiÖu qu¶, tr¸nh ®−îc sù bÞ chi phèi bëi c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau, tr¸nh bÞ thiªn vÞ

do c¸c hµnh vi tham nhòng ®iÒu phèi. Víi t− c¸ch nµy, sù tham gia cña ®«ng ®¶o

ng−êi d©n cã thÓ ®−îc coi lµ mét nh©n tè thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

3. Ph©n bæ nguån lùc b×nh ®¼ng.

Ph¸t triÓn con ng−êi bao hµm c¶ khÝa c¹nh mäi ng−êi ph¶i cã c¬ héi ph¸t

triÓn nh− nhau. Khi mäi ng−êi ®−îc tiÕp cËn c¸c c¬ héi ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ tiÕp

cËn c¸c nguån lùc t¨ng tr−ëng kinh tÕ mét c¸ch b×nh ®¼ng th× c¸c nguån lùc sÏ

®−îc sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Víi t− c¸ch nµy, qu¸ tr×nh ph©n bæ nguån lùc

theo h−íng b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng−êi sÏ lµ nh©n tè ®¶m b¶o tÝnh

hiÖu qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh.

Ngoµi c¸c yÕu tè trªn, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi cßn t¸c ®éng tÝch cùc

®Õn qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ th«ng qua hµng lo¹t c¸c nh©n tè kh¸c nh− nhê

vµo sù ph¸t triÓn nguån vèn xW héi, kh¶ n¨ng duy tr× mét m«i tr−êng t¨ng tr−ëng æn

®Þnh vµ bÒn v÷ng…

1.3.3. NhËn diÖn mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi

Trong nhiÒu thËp kû gÇn ®©y, tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ë c¸c chÕ ®é

chÝnh trÞ kh¸c nhau, dï ®W giÇu hay cßn nghÌo ®Òu h−íng tíi môc tiªu t¨ng tr−ëng

kinh tÕ v× t¨ng tr−ëng lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn con ng−êi. Tuy nhiªn, t¨ng tr−ëng

kinh tÕ còng cã thÓ hy sinh c¶ lîi Ých cña con ng−êi v× môc tiªu t¨ng tr−ëng. Nh÷ng

xu thÕ t¸c ®éng cã tÝnh chÊt tr¸i chiÒu nh− vËy khiÕn viÖc nhËn diÖn hay l−îng ho¸

t¸c ®éng tæng hîp cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi trë nªn kh¸

phøc t¹p.

Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ nµy, ®Ó ®o l−êng t¸c ®éng chung cña qu¸

tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®èi víi thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi, c¸c nhµ nghiªn cøu

th−êng tÝnh to¸n gi¸ trÞ biªn cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng (hay ®é co giWn cña thµnh

tùu ph¸t triÓn con ng−êi ®èi víi t¨ng tr−ëng) bÊt chÊp thµnh tùu ph¸t triÓn con

ng−êi cßn lµ hÖ qu¶ cña hµng lo¹t c¸c yÕu tè kh¸c nhau. Hai biÕn cã thÓ ®−îc lÊy

lµm ®¹i diÖn cho hai qu¸ tr×nh nµy chÝnh lµ tèc ®é thay ®æi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi - ∆y (%) vµ tèc ®é thay ®æi tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi - ∆HDI (%).

Khi ®ã, hÖ sè gi÷a ∆HDI vµ ∆y sÏ cho thÊy mét ®¬n vÞ phÇn tr¨m gia t¨ng thu nhËp

b×nh qu©n ®Çu ng−êi sÏ c¶i thiÖn ®−îc bao nhiªu phÇn tr¨m vÒ thµnh tùu ph¸t triÓn

con ng−êi. NÕu gäi hÖ sè nµy lµ HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi - Ghd, th× Ghd sÏ

®−îc tÝnh to¸n nh− sau:

Ghd = ∆HDI/∆y

HÖ sè nµy cµng cao th× hiÖu qu¶ t¨ng tr−ëng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

cµng ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cao. HÖ sè Ghd khi nhËn gi¸ trÞ d−¬ng sÏ cho thÊy ph¸t triÓn

con ng−êi ®ang ®−îc c¶i thiÖn. §−¬ng nhiªn hÖ sè nµy còng nhËn gi¸ trÞ ©m vµ khi

®ã t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng thÓ hiÖn lµ ®éng c¬ chÝnh gióp n©ng cao chÊt l−îng

cuéc sèng ng−êi d©n. Víi ý nghÜa nh− vËy, mÆc dï cã nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh

vèn cã, hÖ sè nµy sÏ cho phÐp c¸c nhµ nghiªn cøu kh¶o s¸t chÝnh x¸c h¬n mèi liªn

hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn con ng−êi, nh÷ng thµnh tùu còng nh− ®é nh¹y hay

tèc ®é c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi d©n theo mét c¸ch Ýt c¶m tÝnh h¬n.

§Ó ch¾c ch¾n r»ng, hÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh

chiÒu s©u t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng ®èi víi thùc tr¹ng ph¸t triÓn con ng−êi, c¸ch tèt

nhÊt lµ ®−a nh÷ng chØ sè nµy vµo ph©n tÝch t×nh huèng. B¶ng 1.3 d−íi ®©y lµ sè liÖu

B¶ng 1.3. HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi Ghd cña mét sè quèc gia n¨m 2007

theo HDR n¨m 2007

Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu

HDI

ChØ sè

ng−êi (PPPUS$)

Quèc gia

Ghd

2006

2007

(%)

2006

2007

(%)

28077

29663

5,64

0,916

0,922

0,65

Singapore

0,11

10276

10882

5,89

0,805

0,811

0,74

Malaysia

0,12

8090

8677

7,25

0,784

0,781

- 0,38

Thailand

- 0,05

4614

5137

11,33

0,763

0,771

1,04

Philippines

0,09

3609

3843

6,48

0,711

0,728

2,39

Indonesia

0,36

1954

2039

4,35

0,553

0,601

8,67

Laos

1,99

2423

2727

12,54

0,583

0,598

2,57

Cambodia

0,20

tæng hîp vÒ Ghd cña mét sè quèc gia §«ng Nam ¸.

Bæ sung cho hÖ sè t¨ng tr−ëng Ghd (vèn chñ yÕu ®o l−êng ®é nh¹y hay tèc

®é chuyÓn ®æi lîi Ých t¨ng tr−ëng cho ph¸t triÓn con ng−êi), tû phÇn ®ãng gãp cña

t¨ng tr−ëng ®èi víi tiÕn bé ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét chØ sè quan träng. Tû phÇn

nµy ph¶n ¸nh ®é lín cña t¨ng tr−ëng trong vai trß lµ mét yÕu tè cÊu thµnh t¹o nªn

chÊt l−îng cuéc sèng. Khi kÕt hîp víi hÖ sè t¨ng tr−ëng Ghd, ng−êi ta sÏ nhËn biÕt

thªm ®−îc tèc ®é chuyÓn hãa cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ chñ yÕu qua kªnh nµo trong

sè c¸c kªnh vÒ tuæi thä, thu nhËp vµ gi¸o dôc. VÒ c¸ch tÝnh, t−¬ng tù nh− tÝnh hÖ sè

Ghd, tû phÇn ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng víi ph¸t triÓn con ng−êi cã thÓ x¸c ®Þnh dùa

vµo chØ sè thu nhËp vµ chØ sè HDI. Sù biÕn thiªn cña chØ sè HDI mét phÇn lµ do ¶nh

h−ëng cña nh÷ng biÕn thiªn tõ chØ sè thu nhËp víi tû phÇn ®ãng gãp ®−îc tÝnh to¸n

(Pi – P1) x 100%

Tû phÇn ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng thu nhËp vµo ph¸t triÓn con ng−êi (%) =

(P1+P2+P3) x ∆HDI

Trong ®ã: P1 lµ chØ sè thu nhËp n¨m so s¸nh, Pi lµ chØ sè thu nhËp n¨m nghiªn cøu, P2 vµ P3 lµ chØ sè tuæi thä vµ chØ sè gi¸o dôc n¨m so s¸nh, ∆HDI lµ tèc ®é thay ®æi chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi n¨m nghiªn cøu so víi n¨m so s¸nh (%)

nh− sau:

Tû phÇn nµy trªn lý thuyÕt lµ kh«ng cã giíi h¹n vµ cã thÓ mang gi¸ trÞ ©m.

Tû phÇn nµy ®−îc coi lµ tèt nÕu nã mang gi¸ trÞ d−¬ng vµ t−¬ng ®−¬ng víi tû phÇn

cña c¸c yÕu tè kh¸c (tuæi thä vµ gi¸o dôc). §iÓm cÇn l−u ý lµ tû phÇn nµy kh«ng

cho biÕt kh¶ n¨ng lan to¶ cña t¨ng tr−ëng thu nhËp ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi th«ng

qua viÖc thóc ®Èy c¸c chØ sè vÒ y tÕ vµ gi¸o dôc, v× vËy, nã lµ chØ sè ®o l−êng mét

c¸ch t−¬ng ®èi phÇn ®ãng gãp trùc tiÕp cña t¨ng tr−ëng thu nhËp trong viÖc ®¸nh

gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi.

Thö ¸p dông chØ sè tû träng ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng thu nhËp vµo ph¸t

triÓn con ng−êi ®Ó tÝnh to¸n cho tr−êng hîp cña quèc gia cã hÖ sè Ghd cao nhÊt lµ

quèc gia Lµo, cã thÓ nhËn thÊy tû phÇn nµy lµ 2,18%. Tû phÇn nµy cña Lµo mang

gi¸ trÞ d−¬ng chøng tá thu nhËp lµ mét nh©n tè gãp phÇn lµm gia t¨ng chØ sè HDI.

Nh−ng râ rµng sù gia t¨ng chØ sè HDI cña Lµo chñ yÕu kh«ng ph¶i do thu nhËp

®em l¹i v× tû phÇn thu nhËp chØ chiÕm 2,18%. Nguyªn nh©n thùc sù khiÕn chØ sè

HDI cña Lµo ®−îc c¶i thiÖn chÝnh lµ do Lµo ®W cã nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vÒ ch¨m

sãc y tÕ, søc kháe chø kh«ng ph¶i t¨ng tr−ëng kinh tÕ. TÝnh to¸n t−¬ng tù, ng−êi ta

thÊy ®ãng gãp cña chØ sè tuæi thä vµo sù gia t¨ng HDI cña Lµo lªn ®Õn 95,63%

(B¶ng 1.4).

B¶ng 1.4. Tû phÇn ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng thu nhËp vµo ph¸t triÓn con ng−êi

ë Lµo theo HDR n¨m 2006/2007

2006

2007

Gia t¨ng ®iÓm%

Tû phÇn (%)

ChØ sè tuæi thä

0,5

0,637

8,30

95,63

ChØ sè gi¸o dôc

0,66

0,663

0,19

2,18

ChØ sè thu nhËp

0,5

0,503

0,19

2,18

HDI

0,553

0,601

8,68

100,00

Thø ba, mèi t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi cã

thÓ ®−îc nhËn diÖn th«ng qua “®−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi”. Dùa trªn

c¸c sè liÖu HDI hiÖn thùc, t−¬ng øng víi mçi møc thu nhËp b×nh qu©n, ng−êi ta cã

thÓ ph¸c th¶o c¸c ®−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi kh¸c nhau. Mçi ®−êng vµnh

®ai nµy lµ mét tËp hîp c¸c ®iÓm mµ ë mçi ®iÓm ®ã chØ sè HDI t−¬ng øng víi mçi

møc thu nhËp lµ cao nhÊt. Nãi mét c¸ch kh¸c, còng t¹i ®iÓm ®ã, t¨ng tr−ëng thu

nhËp ®¹t ®−îc møc hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc chuyÓn hãa thµnh c¸c thµnh tùu ph¸t

triÓn con ng−êi. V× vËy, ®−êng nµy lµ ®−êng c¬ së ®Ó ®Þnh vÞ tr×nh ®é ph¸t triÓn con

ng−êi cña tõng quèc gia, khu vùc. NÕu chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña c¸c quèc gia

khu vùc nµy n»m cµng gÇn víi ®−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi, th× quèc gia

khu vùc ®ã cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cµng s¸t víi møc ph¸t triÓn cao nhÊt hiÖn cã.

Tr−êng hîp chØ sè HDI cña quèc gia nµy n»m bªn trªn ®−êng vµnh ®ai hiÖn t¹i th×

khi Êy chÝnh quèc gia ®ã chø kh«ng ph¶i ai kh¸c lµ ng−êi ®W më réng vµnh ®ai ph¸t

triÓn con ng−êi, lµ ng−êi ®W v¹ch ra mét ®−êng vµnh ®ai míi cho thÕ giíi (H×nh

1.5). Sù xuÊt hiÖn cña ®−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi cã mét ý nghÜa to lín

bëi v× nã cã thÓ cung cÊp cho c¸c quèc gia mét c¸i nh×n tæng thÓ vÒ tr×nh ®é ph¸t

triÓn con ng−êi hiÖn t¹i cña m×nh vµ nhê ®ã chÝnh phñ vµ ng−êi d©n cña c¸c quèc

gia nµy cã thÓ kÞp thêi ®−a ra nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn phï hîp nhÊt.

Hình 1.5. Một minh họa về Đường vành đai phát triển con người dựa trên số liệu HDI của một tập hợp mẫu các nước trên thế giới theo HDR năm 2007

1

0.9

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1 HDI của các nước khác nhau trên thế giới

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Cuèi cïng, t¸c ®éng cña ph¸t triÓn con ng−êi ®Õn thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh

tÕ cã thÓ l−îng ho¸ s¬ bé dùa vµo lùc l−îng lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng, n¨ng suÊt

c¸c nh©n tè tæng hîp (Total Factor Productivity - TFP) hay réng h¬n lµ vèn con

ng−êi.

Tr−íc tiªn, nguån vèn con ng−êi lµ mét nguån ®Çu vµo kh«ng thÓ thiÕu cña

mäi qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Nguån vèn con ng−êi cã thÓ ®ãng gãp trùc tiÕp

vµ gi¸n tiÕp vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Møc ®é ®ãng gãp cña nã ®−îc ®o l−êng tr−íc

hÕt bëi lùc l−îng lao ®éng vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Lùc l−îng lao ®éng nh×n kh¸i

qu¸t lµ nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi cã kh¶ n¨ng lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng ®−îc

hiÓu lµ n¨ng lùc t¹o ra c¸c s¶n phÈm mµ con ng−êi cã thÓ thùc hiÖn trong mét

kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Nã ph¶n ¸nh mÆt chÊt cña lùc l−îng lao ®éng. Lùc

l−îng vµ n¨ng suÊt lao ®éng cho phÐp ng−êi ta l−îng ho¸ phÇn ®ãng gãp cña nguån

vèn con ng−êi vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Lùc l−îng vµ n¨ng suÊt lao ®éng cµng lín

th× ®ãng gãp cña chóng vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cµng nhiÒu.

ViÖc l−îng ho¸ ®ãng gãp cña nguån vèn con ng−êi vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ

còng cã thÓ ®−îc tÝnh to¸n mét c¸ch trùc diÖn h¬n (Lucas - 1988). Theo ®ã, t¨ng

tr−ëng kinh tÕ phô thuéc vµo tèc ®é gia t¨ng vèn con ng−êi (gh). §Õn l−ît m×nh,

tèc ®é gia t¨ng vèn con ng−êi phô thuéc vµo thêi gian dµnh cho häc tËp (1-u) vµ

n¨ng suÊt cña toµn bé khu vùc gi¸o dôc nãi chung (B) theo quan hÖ:

gh = B (1-u) -1.

Khi nµy, vai trß cña vèn con ng−êi ®−îc l−îng ho¸ theo c«ng thøc:

Y=K α [(1-u)H]1-α.

(Trong ®ã, K lµ vèn vËt chÊt, α lµ hÖ sè co giWn cña vèn vËt chÊt, H lµ vèn con

ng−êi vµ 1-u lµ phÇn thêi gian dµnh cho häc tËp).

Tuy nhiªn, ngoµi c¸c yÕu tè n¨ng suÊt lao ®éng (vµ n¨ng suÊt c¸c yÕu tè ®Çu

vµo hiÖn h÷u kh¸c nh− vèn ®Çu t−, tµi nguyªn thiªn nhiªn), ng−êi ta thÊy t¨ng

tr−ëng kinh tÕ cßn ®¹t ®−îc nhê mét lo¹t c¸c yÕu tè kh¸c ch−a thÓ l−îng ho¸ cô

thÓ. C¸c nhµ nghiªn cøu gäi ®©y lµ phÇn d− Solow hay n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng

hîp – TFP (Solow - 1956). Nh©n tè nµy lµ kÕt qu¶ cã ®−îc chñ yÕu tõ sù kÕt hîp

gi÷a tr×nh ®é ng−êi lao ®éng víi tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ do con ng−êi t¹o ra.

Do vËy, ë mét gãc ®é nhÊt ®Þnh cã thÓ coi ®©y lµ yÕu tè thuéc vÒ c«ng nghÖ. XÐt

mét c¸ch b¶n chÊt h¬n, nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é khai th¸c khoa häc c«ng nghÖ cña

ng−êi lao ®éng nªn nã còng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi ë mét khÝa c¹nh

quan träng nhÊt – kh¶ n¨ng së h÷u vµ triÓn khai tri thøc. §©y lµ yÕu tè t¨ng tr−ëng

v−ît ra ngoµi nh÷ng yÕu tè vÒ l−îng ®¬n thuÇn nh− vèn ®Çu t− hay lao ®éng vµ v×

vËy lµ nh©n tè ph¶n ¸nh chiÒu s©u, ph¶n ¸nh chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Víi ý

nghÜa nh− vËy, TFP cã thÓ sö dông nh− mét tiªu chÝ l−îng ho¸ chÊt l−îng t¨ng

tr−ëng, l−îng ho¸ ®ãng gãp cña tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi ®èi víi t¨ng tr−ëng

kinh tÕ. Víi ý nghÜa nµy, tiªu chÝ TFP ®W ®−îc sö dông mét c¸ch phæ biÕn trªn thÕ

giíi. C¸c sè liÖu thùc tiÔn cho thÊy, trong giai ®o¹n gÇn ®©y, nguån gèc t¨ng tr−ëng

kinh tÕ cña thÕ giíi d−êng nh− ®ang h−íng ®Õn n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp

TFP.

Trªn ®©y lµ mét sè c¸ch tiÕp cËn c¬ b¶n nh»m b−íc ®Çu nhËn diÖn hay

l−îng ho¸ t¸c ®éng tæng thÓ cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con

ng−êi vµ ng−îc l¹i. C¸c c¸ch tiÕp cËn nµy mÆc dï cßn ph¶i ®−îc hiÖu chØnh hay bæ

sung, nh−ng tr−íc m¾t sÏ lµ nh÷ng c«ng cô ®o l−êng quan träng gióp c¸c qu¸ tr×nh

1.4 vai trß cña nhµ n−íc trong viÖc ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc

tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã thÓ vËn hµnh theo quü ®¹o ph¸t triÓn con ng−êi.

§Æc ®iÓm bao trïm lªn toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi chÝnh lµ tÝnh

môc tiªu cña sù ph¸t triÓn, theo ®ã, con ng−êi lµ môc tiªu ®Ých thùc cña sù ph¸t

triÓn chø kh«ng ph¶i lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. V× vËy, vÒ nguyªn t¾c, qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kh«ng bÞ thiªn lÖch chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®¶m b¶o n¨ng lùc lùa chän cña con

ng−êi ®−îc ph¸t triÓn tèt, c¸c c¬ héi lùa chän ®−îc ph©n phèi c«ng b»ng. T¨ng

tr−ëng c¸i g×(?) t¨ng tr−ëng nh− thÕ nµo(?) vµ cho ai(?) ph¶i ®−îc ®Æt trong nh÷ng

rµng buéc nªu trªn. Khi nh÷ng rµng buéc nµy ®−îc tÝnh ®Õn, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng

kinh tÕ cã thÓ ®−îc coi lµ b¾t ®Çu vËn hµnh theo quü ®¹o h−íng tíi môc tiªu ph¸t

triÓn con ng−êi. Trªn quü ®¹o cña m×nh, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nµy sÏ v−ît qua

nh÷ng lîi Ých “nhá giät” ®Ó chñ ®éng t¹o ra mét cuéc sèng cã chÊt l−îng. Tuy

nhiªn, viÖc ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

nµy ph¶i ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸c cam kÕt chÝnh trÞ m¹nh mÏ cña c¸c chÝnh phñ bëi

t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng hoàn toàn mÆc nhiªn sÏ thóc ®Èy nh÷ng tiÕn bé vÒ ph¸t

triÓn con ng−êi nhÊt lµ trong ng¾n h¹n.

Mét chÝnh phñ quyÕt t©m hËu thuÉn cho viÖc t¨ng c−êng liªn kÕt gi÷a t¨ng

tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi, t¨ng c−êng t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ

®Õn ph¸t triÓn con ng−êi theo chiÒu h−íng tÝch cùc sÏ cã mét vÞ trÝ, mét vai trß “b«i

tr¬n” ®Æc biÖt quan träng. B»ng søc m¹nh cña m×nh, th«ng qua c¸c chiÕn l−îc, c¸c

c«ng cô chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt, c¸c chÝnh phñ cã thÓ t¹o ra mét m«i tr−êng võa

ph¸t triÓn con ng−êi ®ång thêi vÉn duy tr× ®−îc nhÞp ®iÖu t¨ng tr−ëng kinh tÕ mong

muèn. MÆc dï ph¸t triÓn con ng−êi cã søc m¹nh tù th©n kh«ng nhá, nh−ng sù can

thiÖp cña chÝnh phñ sÏ vÉn cÇn thiÕt trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. Quan träng h¬n, sù

can thiÖp nµy sÏ lµ c¬ së t¹o ra sù ®ång thuËn cña c¶ xW héi trong viÖc x©y dùng vµ

thùc thi mét chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng v× con ng−êi.

Vai trß cña c¸c chÝnh phñ trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu tiªu ph¸t triÓn con

ng−êi tr−íc hÕt n»m ë viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - xW héi.

Mét chiÕn l−îc ph¸t triÓn lÊy con ng−êi lµ trung t©m sÏ lµ nÒn t¶ng quan träng

®Þnh h−íng sù vËn hµnh cña c¶ nÒn kinh tÕ xW héi nãi chung. Víi chiÕn l−îc tæng

thÓ nµy, mét chÝnh phñ cam kÕt ph¸t triÓn con ng−êi sÏ ph¶i x¸c ®Þnh vµ x©y dùng

®−îc mét m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ mang tÝnh nh©n v¨n, m« h×nh t¨ng tr−ëng

kinh tÕ v× lîi Ých trùc diÖn vµ bÒn v÷ng cña con ng−êi. Trong m« h×nh nµy, c¸c t¸c

®éng tÝch cùc cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi cÇn ®−îc duy tr× vµ

t¨ng c−êng, ng−îc l¹i nh÷ng t¸c ®éng theo chiÒu h−íng tiªu cùc cÇn ®−îc lo¹i bá.

V× vËy, c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ ph¶i chÞu nh÷ng rµng buéc mµ qu¸

tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ®Æt ra. Trªn nguyªn t¾c nµy, (i) nh©n tè ®Çu vµo cho t¨ng

tr−ëng ph¶i lµ mét nguån vèn con ng−êi cã chÊt l−îng cao ®−îc t¹o ra b»ng sù

tham gia cña tÊt c¶ mäi ng−êi d©n mét c¸ch d©n chñ b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c, kh«ng

ph©n biÖt giíi tÝnh, d©n téc vµ v¨n ho¸. (ii) C¸ch thøc t¨ng tr−ëng ph¶i lµ c¸ch thøc

t¹o ra nhiÒu viÖc lµm mét c¸ch ch¾c ch¾n, ®ång thêi lµ c¸ch thøc t¨ng tr−ëng kh«ng

lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn, kh«ng x©m h¹i ®Õn m«i tr−êng. (iii) S¶n phÈm

cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nµy ph¶i lµ nh÷ng “s¶n phÈm s¹ch”, cã kh¶ n¨ng phôc vô

vµ ®Þnh h−íng tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Víi c¸ch tiÕp cËn ®ã, c¸c

chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× con ng−êi ph¶i b¸m s¸t c¸c nh©n tè h−íng

t¨ng tr−ëng kinh tÕ tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi, c¸c nh©n tè cã kh¶ n¨ng

t¨ng c−êng sù chuyÓn ho¸ c¸c thµnh tùu t¨ng tr−ëng thµnh c¸c tiÕn bé vÒ con

ng−êi:

1. T¹o ra ®−îc c¸c c¬ héi viÖc lµm

Thu nhËp lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ng−êi d©n cã ph−¬ng tiÖn n©ng cao n¨ng lùc

lùa chän cña m×nh. V× vËy, c¸c c¬ héi viÖc lµm mang l¹i thu nhËp cho ng−êi d©n lµ

mét trong nh÷ng môc tiªu mµ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng ph¶i tÝnh ®Õn. Theo quan

®iÓm toµn diÖn, c¬ héi viÖc lµm ë ®©y ph¶i ®−îc më ra cho tÊt c¶ mäi ng−êi d©n

kh«ng ph©n biÖt tÇng líp, t«n gi¸o, v¨n hãa hay giíi tÝnh. Nh−ng ¸p lùc viÖc lµm

nh− vËy, trªn thùc tÕ, kh«ng ph¶i lµ nhá. NhiÒu n−íc kh«ng cã sù t¨ng tr−ëng nªn

®−¬ng nhiªn kh«ng cã c¬ héi më réng viÖc lµm. Nh−ng ngay c¶ ë nh÷ng n−íc cã

t¨ng tr−ëng nhanh h¬n th× còng kh«ng cã g× ®¶m b¶o r»ng, ®Êy lµ mét qu¸ tr×nh

t¨ng tr−ëng t¹o nhiÒu viÖc lµm. V× vËy, t¹o ra c¸c c¬ héi viÖc lµm trong c¸c chiÕn

l−îc t¨ng tr−ëng tr−íc hÕt ph¶i ®−îc ®¶m b¶o b»ng c¸c cam kÕt chÝnh trÞ ®−îc kiÓm

so¸t chÆt chÏ. Còng cã nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã

mét cam kÕt nµo c¶ bëi v× khi cã thu nhËp do cã viÖc lµm, thu nhËp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn

gióp con ng−êi c¶i thiÖn ®−îc c¸c n¨ng lùc c¸ nh©n. §ång nghÜa víi ®ã lµ vèn con

ng−êi cña xW héi ®ang ®−îc gia t¨ng. Vèn con ng−êi lín h¬n cã thÓ t¹o ra mét vßng

t¸c ®éng nh©n qu¶ mµ theo ®ã vèn con ng−êi cao h¬n sÏ t¹o ra mét n¨ng suÊt lao

®éng cao h¬n, nÒn kinh tÕ sÏ t¨ng tr−ëng nhanh h¬n. VÒ phÝa ng−êi lao ®éng, hä sÏ

cã thu nhËp cao h¬n vµ ®Õn ®©y, hä l¹i cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp tôc ®Çu t− cho con

ng−êi víi c¶ hai t− c¸ch: ®Çu t− cho ph¸t triÓn con ng−êi vµ còng lµ ®Çu t− cho mét

nguån ®Çu vµo quan träng - vèn con ng−êi. Nãi tãm l¹i, dï thÕ nµo, c¸c chÝnh s¸ch

t¨ng tr−ëng còng cÇn ph¶i ®−îc ho¹ch ®Þnh theo h−íng khuyÕn khÝch më réng c¸c

c¬ héi viÖc lµm cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n. M« h×nh t¨ng tr−ëng t¹o nhiÒu viÖc lµm

cÇn ®−îc xem nh− lµ mét −u tiªn hµng ®Çu.

2. §¶m b¶o qu¸ tr×nh m−u sinh ®−îc an toµn

Mét yÕu tè cÊu thµnh quan träng cña ph¸t triÓn con ng−êi lµ sinh kÕ ®−îc

®¶m b¶o. §èi víi ®a sè d©n chóng, sù ®¶m b¶o nµy ®ång nghÜa víi viÖc cã mét viÖc

lµm ®em l¹i thu nhËp æn ®Þnh. C¸c c¬ héi viÖc lµm v× thÕ mét lÇn n÷a ®−îc nh¾c

®Õn víi vai trß lµ cÇu nèi t¨ng tr−ëng víi ph¸t triÓn con ng−êi. Nh−ng h¬n thÕ, viÖc

lµm víi t− c¸ch lµ ph−¬ng tiÖn sinh kÕ nÕu bÞ mÊt ®i cßn t−íc ®o¹t lu«n c¶ c¬ héi

n©ng cao n¨ng lùc, thËm trÝ c¶ nh©n phÈm vµ lßng tù träng cña mét con ng−êi. ViÖc

lµm kh«ng ®−îc ®¶m b¶o th× xW héi kh«ng thÓ duy tr× æn ®Þnh l©u dµi vµ rÊt dÔ l©m

vµo t×nh tr¹ng thiÕu an toµn víi nhiÒu mèi ®e däa th−êng trùc h¬n. An toµn xW héi

r¬i vµo tr¹ng th¸i lung lay. Trong t×nh tr¹ng nµy, kiÕm ®−îc kÕ sinh nhai cho tö tÕ

sÏ lµ mét th¸ch thøc thùc sù ®èi víi ng−êi d©n. V× vËy, chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm æn

®Þnh kh«ng chØ cã ý nghÜa kinh tÕ, mµ cßn nh»m ph¸t triÓn con ng−êi.

Ngoµi nguy c¬ thÊt nghiÖp, ng−êi d©n cßn ph¶i ®èi phã víi sù bÊt an ®Õn tõ

nhiÒu nguån kh¸c nhau nh− dÞch bÖnh, chiÕn tranh, « nhiÔm m«i tr−êng… Nh÷ng

nh©n tè nµy cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn n¨ng lùc vµ m«i tr−êng lµm viÖc cña

ng−êi d©n, trùc tiÕp ®Õn c¬ héi viÖc lµm vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña hä, ®ång thêi

cã thÓ lµm cho nÒn s¶n xuÊt bÞ ngõng trÖ, thËm trÝ bÞ khñng ho¶ng nghiªm träng.

Ng−îc l¹i, an toµn xW héi (nhÊt lµ sù æn ®Þnh chÝnh trÞ) ®−îc duy tr× sÏ lµ m«i

tr−êng cÇn thiÕt cña t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng. V× vËy, c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng ph¶i

chó ý ®Õn viÖc gi¶m thiÓu thÊt nghiÖp, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i xÊu ®Õn sù an toµn

cña m«i tr−êng sinh kÕ.

3. §¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng theo quan ®iÓm

toµn diÖn. C¸c thÕ hÖ t−¬ng lai còng cÇn ®−îc ®¶m b¶o mét cã mét m«i tr−êng

sèng Ýt nhÊt ®−îc nh− hiÖn t¹i. V× vËy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh»m phôc vô lîi Ých cña

thÕ hÖ hiÖn t¹i kh«ng ®−îc lµm xãi mßn c¸c c¬ héi t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña thÕ

hÖ t−¬ng lai. Theo ý nghÜa nµy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh ®i kÌm víi sù gia t¨ng «

nhiÔm m«i tr−êng, sù c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng

kh«ng cã t−¬ng lai. Trong khi ®ã, tÝch lòy cho t−¬ng lai lµ tiÒn ®Ò ®Ó t¨ng tr−ëng

bÒn v÷ng. V−ît ra ngoµi khu«n khæ cña vÊn ®Ò m«i tr−êng, c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i cßn

ph¶i l−êng tr−íc ®−îc nh÷ng th¸ch thøc kh¸c mµ thÕ hÖ t−¬ng lai ph¶i g¸nh chÞu do

nh÷ng hµnh ®éng thiÕu c©n nh¾c cña m×nh. Nh÷ng c¨n bÖnh xW héi kinh niªn hay

nh÷ng mãn nî tµi chÝnh khæng lå (nhÊt lµ nî n−íc ngoµi) kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tµi

s¶n mµ thÕ hÖ t−¬ng lai muèn thõa kÕ. V× vËy, ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó

ph¸t triÓn con ng−êi vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

4. Ph¸t triÓn c¸c dÞch vô y tÕ, gi¸o dôc vµ khoa häc c«ng nghÖ

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh n©ng cao n¨ng lùc lùa chän cho ng−êi d©n.

C¸c n¨ng lùc c¬ b¶n nµy kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó ng−êi d©n ®¹t ®−îc mét cuéc

sèng kháe m¹nh, tr−êng tån, giÇu tri thøc vµ h¹nh phóc bÒn v÷ng mµ xÐt cho cïng,

b¶n th©n chóng còng chÝnh lµ c¸c nh©n tè cÊu thµnh h¹nh phóc con ng−êi. V× vËy,

nh÷ng nç lùc n©ng cao n¨ng lùc con ng−êi th«ng qua viÖc ph¸t triÓn c¸c dÞch vô y

tÕ, gi¸o dôc vµ khoa häc c«ng nghÖ lµ nh÷ng hµnh xö mang tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c.

ë khÝa c¹nh vËt chÊt, nã lµ qu¸ tr×nh ®Çu t− vèn con ng−êi nh− c¶i thiÖn søc kháe,

t¨ng c−êng ®µo t¹o kü n¨ng nghÒ nghiÖp, tËn dông c¸c lîi Ých chÈy trµn cña gi¸o

dôc hay t¨ng c−êng kh¶ n¨ng nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµo thùc

tiÔn cuéc sèng... Nh÷ng nç lùc c¶i thiÖn vèn con ng−êi nh− vËy sÏ t¸c ®éng lµm

thay ®æi triÓn väng vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ bëi v× nguån vèn con ng−êi lµ nÒn t¶ng

®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng v× thÕ mµ vèn con ng−êi ngµy cµng cã ¶nh

Hình 1.6. Đóng góp của các yếu tố vào tăng trưởng kinh tế ( theo WB năm 1995)[13,14]

h−ëng m¹nh mÏ ®Õn cÊu thµnh cña c¶i quèc gia (H×nh 1.6).

Đóng góp của vốn vật chất (16%)

Đóng góp của vốn tự nhiên (20%)

Đóng góp của vốn xã hội và con người (64%)

5. Kh«ng ngõng më réng d©n chñ

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh trao quyÒn lùa chän ngµy mét réng rWi h¬n

cho ng−êi d©n, ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh do chÝnh ng−êi d©n thùc hiÖn v× vËy

ng−êi d©n ph¶i ®−îc chñ ®éng tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¶ vÒ chÝnh trÞ

lÉn kinh tÕ ®Ó quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chÝnh m×nh. MÆt kh¸c, ph¸t triÓn

con ng−êi kh«ng ph¶i kh«ng cã giíi h¹n. QuyÒn cña mçi ng−êi ph¶i ®−îc ®¶m b¶o

trªn c¬ së kh«ng x©m h¹i quyÒn cña ng−êi kh¸c vµ kh«ng lµm tæn h¹i lîi Ých cña xW

héi. Nh−ng thùc tÕ cho thÊy, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo còng

®−îc vËn hµnh d−íi sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña d©n chóng. Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng

nh− vËy th−êng ®−îc xem lµ thiÕu d©n chñ vµ cÇn ph¶i ®−îc lo¹i bá. M« h×nh t¨ng

tr−ëng hiÖn ®¹i ph¶i kÕt hîp ®−îc víi mét xW héi d©n chñ. NhiÒu chuyªn gia UNDP

cho r»ng, mét nÒn d©n chñ n¨ng ®éng cã thÓ hç trî t¨ng tr−ëng theo rÊt nhiÒu c¸ch

kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, mét nÒn kinh tÕ ®−îc ®iÒu hµnh mét c¸ch c«ng khai, minh

b¹ch sÏ lµm gi¶m bít n¹n tham nhòng vµ nh÷ng quy ®Þnh ®éc ®o¸n. Khi ®ã, xW héi

sÏ gi¶m thiÓu sù mÐo mã vµ v× thÕ hiÖu qu¶ t¨ng tr−ëng sÏ cao h¬n. Gi¸o s−

Amartya Sen ®W tõng ®−a ra mét thÝ dô ®iÓn h×nh khi cho r»ng, n¹n ®ãi hiÕm khi

x¶y ë nh÷ng n−íc cã nÒn d©n chñ, cã sù tù do b¸o chÝ. Bëi v×, nÕu kh«ng cã c¸c

cuéc bÇu cö d©n chñ, kh«ng cã c¸c diÔn ®µn phª ph¸n c«ng khai th× nh÷ng ng−êi

cÇm quyÒn sÏ kh«ng ph¶i lo l¾ng vÒ hËu qu¶ chÝnh trÞ do viÖc hä ®W kh«ng ng¨n

chÆn ®−îc n¹n ®ãi. Do vËy, n¹n ®ãi do vËy rÊt dÔ x¶y ra. Nh−ng chÝnh sù d©n chñ

®W buéc c¸c nhµ chøc tr¸ch (v× lîi Ých chÝnh trÞ cña m×nh) ph¶i quan t©m ®Õn t¨ng

tr−ëng kinh tÕ, ng¨n chÆn kh«ng ®Ó n¹n ®ãi hoµnh hµnh cho dï hä ch¾c ch¾n kh«ng

bÞ chÕt ®ãi khi n¹n ®ãi x¶y ra. Nh×n chung, më réng d©n chñ trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc

lµ mét nhu cÇu thiÕt yÕu cho ph¸t triÓn con ng−êi. Më réng d©n chñ lµ mét m¾t

xÝch then chèt kÕt nèi t¨ng tr−ëng víi ph¸t triÓn con ng−êi.

6. B×nh ®¼ng trong ph©n phèi c¬ héi

Theo quan ®iÓm toµn diÖn, ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i h−íng tíi viÖc t¹o ra

sù b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng−êi. QuyÒn tiÕp cËn c¸c nguån lùc ph¶i

®−îc trao cho réng rWi mäi ng−êi d©n. Trªn c¬ së ®ã, ng−êi d©n míi cã kh¶ n¨ng

trong viÖc duy tr× vµ c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng. Tõ b×nh diÖn xW héi, sù b×nh

®¼ng hay c«ng b»ng trong viÖc ph©n bæ c¸c c¬ héi cßn lµ nÒn t¶ng h×nh hµnh mét

xW héi ph¸t triÓn mang tÝnh nh©n v¨n. NhÊn m¹nh ®Õn quyÒn lîi (th−êng lµ yÕu thÕ

h¬n) cña ng−êi phô n÷, sù b×nh ®¼ng ë ®©y bao hµm c¶ khÝa c¹nh b×nh ®¼ng vÒ giíi.

Phô n÷ còng cã quyÒn ®−îc h−ëng c¸c c¬ héi ph¸t triÓn nh− nam giíi. Trªn thùc tÕ,

nhiÒu qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng th−êng ®i ®«i víi sù bÊt b×nh ®¼ng. Th«ng th−êng, sù

bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi sÏ ®−îc chuyÓn hãa vµ biÓu hiÖn râ nÐt nhÊt ë sù bÊt b×nh

®¼ng vÒ thu nhËp. Nh−ng khi nh×n bøc tranh tæng thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy, ng−êi ta thÊy

mét m¶ng lín sù ph©n c¸ch giÇu nghÌo. NhiÒu qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng chñ yÕu ®em

l¹i lîi Ých cho nhãm nh÷ng ng−êi vèn ®W giÇu cã v× ng−êi giÇu vÉn ®−îc coi lµ

nh÷ng ng−êi cã xu h−íng tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− nhiÒu h¬n. Sù thùc, qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng sai lÇm nµy ®−îc nhiÒu nhµ ph©n tÝch gäi lµ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kh«ng cã

l−¬ng t©m (Ruthless Growth)[60,14]. Thùc chÊt, sù ph©n bæ c«ng b»ng vÒ c¬ héi nãi

chung, nhÊt lµ c¬ héi tiÕp cËn c¸c nguån lùc nh− ®Êt ®ai, tÝn dông, h¹ tÇng c¬ së khi

®−îc ®¶m b¶o sÏ cã xu h−íng thóc ®Èy t¨ng tr−ëng nhê cã nh÷ng t¸c ®éng kÝch

thÝch d©n chóng lµm giÇu mét c¸ch s©u s¾c vµ réng lín h¬n. Nã khai th¸c sù ®ãng

gãp cña tÊt c¶ mäi ng−êi vµo sù ph¸t triÓn chung vµ lµm gi¶m thiÓu c¸c chi phÝ

dµnh cho viÖc æn ®Þnh xW héi. MÆt kh¸c, khi ®−îc ph©n phèi mét c¸ch c«ng b»ng,

c¸c c¬ héi kinh doanh (c¸c nguån lùc) sÏ ®−îc tËn dông mét c¸ch tèi −u h¬n, hiÖu

qu¶ h¬n vµ hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ lîi Ých t¨ng tr−ëng sÏ cao h¬n. ë khÝa c¹nh b×nh ®¼ng

giíi, nh÷ng c¬ héi c«ng b»ng h¬n cho phô n÷, nhÊt lµ c¬ héi tiÕp cËn ®Çy ®ñ c¸c

dÞch vô gi¸o dôc, ch¨m sãc trÎ em hay viÖc lµm, ®Òu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn con

ng−êi cña hä vµ liªn ®íi trùc tiÕp lµ sù ph¸t triÓn ®èi víi gia ®×nh cña hä. Bªn c¹nh

®ã, víi chÊt l−îng ph¸t triÓn cao h¬n, phô n÷ sÏ cã vai trß tÝch cùc h¬n trong viÖc

gia t¨ng lîi Ých t¨ng tr−ëng.

7. X©y dùng x· héi hîp t¸c

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh t«n träng c¸c gi¸ trÞ sèng còng nh−

c¸ch thøc mµ d©n chóng lùa chän ®Ó cïng chung sèng. Trong sè ®ã, sù tham gia

vµo c¸c ho¹t ®éng céng ®ång cña c¸c c¸ thÓ ®−îc ®Æc biÖt coi träng. C¸c thÓ chÕ

d©n chñ vµ tù nguyÖn lµ m«i tr−êng hîp t¸c quan träng, liªn kÕt chÆt chÏ mäi ng−êi

víi nhau. Trong c¸c thÓ chÕ nh− vËy, c¸c c¸ nh©n sÏ cã mét søc m¹nh míi ®Ó t¨ng

c−êng n¨ng lùc hµnh ®éng, lùa chän vµ kiÓm so¸t, t¨ng c−êng sù ¶nh h−ëng ®Õn

c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng. NÕu d©n chóng c¶m nhËn ®−îc gi¸

trÞ thùc sù cña sù g¾n kÕt xW héi kh«ng ph¶i theo c¸ch cæ truyÒn (lµ th«ng qua c¸c

cam kÕt xW héi) mµ lµ dùa trªn c¬ së cña niÒm tin vµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa chung kh¸c

th× xW héi sÏ trë lªn ®ång thuËn h¬n trong viÖc hîp t¸c víi nhau ®Ó t¹o nªn søc

m¹nh céng ®ång. Trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ, sù hîp t¸c nµy t¹o ra mét nguån vèn

míi v« h×nh – nguån vèn xW héi. Nguån vèn nµy sÏ trë thµnh ®éng lùc t¨ng tr−ëng

chñ yÕu, bæ sung h÷u hiÖu cho nguån vèn vËt chÊt vµ vèn con ng−êi tõng b−íc

®ang mÊt ®i vai trß bëi quy luËt n¨ng suÊt biªn gi¶m dÇn. Xu h−íng g¾n kÕt, hîp

t¸c chÆt chÏ h¬n còng sÏ ®Èy lïi c¸c xung ®ét xW héi.V× vËy, viÖc x©y dùng mét xW

héi hîp t¸c lµ võa lµ tiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn, võa lµ tiÒn ®Ò cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

MÆc dï xW héi hîp t¸c lµ m¾t xÝch liªn kÕt quan träng nh− vËy, nh−ng ®¸ng l−u ý lµ

d−êng nh− chÝnh phñ l¹i khã cã thÓ cã nh÷ng ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ nµo ngo¹i trõ viÖc

Hép 1.2. Vèn x· héi lµ g×? [1-4,24]

Vèn xW héi ®−îc tiÕp cËn tõ nhiÒu h−íng kh¸c nhau, nh−ng tùu chung cã thÓ hiÓu ®ã lµ mét nguån lùc ®−îc h×nh thµnh vµ cã t¸c ®éng râ rÖt ®Õn lîi Ých kinh tÕ tõ 3 yÕu tè xW héi: (1) Sù tin cÈn gi÷a nh÷ng ng−êi cïng mét céng ®ång (kh«ng nhÊt thiÕt bao trïm c¶ quèc gia), (2) Sù tu©n thñ theo lÒ thãi, phong tôc cña céng ®ång Êy (kh«ng cÇn ph¸p luËt c−ìng chÕ hay v× hÊp dÉn cña lîi Ých vËt chÊt) vµ (3) m¹ng l−íi xW héi (cã thÓ lµ c¸c hiÖp héi hay c¸c gia téc…)

Vèn xW héi cã thÓ gióp tiÕt kiÖm chi phÝ giao dÞch. Nã còng cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn chÊt l−îng vµ tèc ®é tÝch lòy c¸c lo¹i vèn kh¸c nhÊt lµ vèn con ng−êi. Mét xW héi nhiÒu vèn xW héi lµ mét xW héi Ýt téi ph¹m, Ýt xung ®ét, c¸c cam kÕt ®−îc thùc thi nhiÒu h¬n, tham nhòng Ýt ®i, c¸c quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc cµng minh b¹ch vµ dÔ kiÓm so¸t. Vèn xW héi cµng ®−îc t¨ng c−êng th× xW héi cµng ®−îc hîp t¸c chÆt chÏ víi nhau h¬n nhÊt lµ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt tËp thÓ.

Vèn xW héi ph¶n ¸nh mèi t−¬ng t¸c cña c¸c céng ®ång vµ c¸c thÓ chÕ ®Õn thµnh tùu

më ra kh«ng gian tù do cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh mét xW héi hîp t¸c.

8. B¶o tån ®−îc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh dung d−ìng sù kh¸c biÖt vÒ v¨n hãa. C¸c

gi¸ trÞ sèng mµ mçi ng−êi d©n coi träng ®Òu tån t¹i b×nh ®¼ng víi nhau trong sù ®a

d¹ng vÒ v¨n hãa. V× vËy, b¶o tån c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau, nhÊt lµ c¸c gi¸ trÞ

v¨n hãa truyÒn thèng tèt ®Ñp lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn. Tuy

nhiªn trªn thùc tÕ, sù thèng nhÊt vÒ chÝnh trÞ hay søc nÆng cña nÒn v¨n hãa cã tiÒm

lùc kinh tÕ nhiÒu khi ®W nhÊn ch×m sù ®a d¹ng vÒ v¨n hãa. Trong xu thÕ toµn cÇu

hãa, sù ®a d¹ng vÒ v¨n hãa cßn bÞ mê nh¹t bëi c¸c h×nh mÉu cã tÝnh chÊt toµn cÇu.

Nã lµm hao mßn chÊt l−îng cuéc sèng cña mäi ng−êi. V× vËy, trong qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng tèt ®Ñp kh¸c nhau cÇn ph¶i ®−îc

b¶o tån. Khi nµy, xW héi sÏ kh«ng ph¶i g¸nh chÞu c¸c xung ®ét v¨n hãa, m«i tr−êng

t¨ng tr−ëng sÏ ®−îc ®¶m b¶o.

9. H×nh thµnh khu«n mÉu tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh do chÝnh ng−êi d©n thùc hiÖn v× lîi Ých cña

chÝnh m×nh. V× vËy, hµnh vi cña ng−êi d©n cã ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn chÊt l−îng

cuéc sèng theo quan ®iÓm ph¸t triÓn con ng−êi. Trong sè nh÷ng hµnh vi nµy (tiªu

dïng cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t) th× hµnh vi tiªu dïng cho s¶n xuÊt cã mét vÞ trÝ

then chèt hµng ®Çu v× nã lµ c¬ së t¹o ra thu nhËp t¨ng thªm cho ng−êi tiªu dïng.

Tuy nhiªn, hµnh vi tiªu dïng vµo sinh ho¹t còng gi÷ mét vÞ trÝ rÊt quan träng. C¸c

hé gia ®×nh gãp phÇn vµo ph¸t triÓn con ng−êi b»ng c¸ch sö dông thu nhËp cña hä

®Ó mua c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c nhau nh− l−¬ng thùc, thùc phÈm, thuèc men hay

s¸ch vë nh»m n©ng cao n¨ng lùc vµ h−ëng thô cuéc sèng. HiÖu øng ®ãng gãp nµy

kh«ng chØ phô thuéc vµo ®é lín cña thu nhËp mµ quan träng lµ phô thuéc vµo h×nh

mÉu tiªu dïng thu nhËp mµ c¸c hé gia ®×nh ®ã lùa chän. NÕu h×nh mÉu nµy thiªn vÒ

tiªu dïng cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc t−¬ng øng víi mçi møc thu nhËp gia t¨ng th×

®ã lµ h×nh mÉu ph¸t triÓn con ng−êi. Nh÷ng h×nh mÉu nh− vËy cÇn ®−îc khuyÕn

khÝch trªn b×nh diÖn xW héi. §iÒu ®¸ng nãi lµ nh÷ng h×nh mÉu tiªu dïng nµy kh«ng

c¶n trë môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× nã kh«ng lµm sôt gi¶m møc tiªu dïng cña

c¸c hé gia ®×nh. NÒn kinh tÕ kh«ng v× thÕ bÞ thiÕu cÇu tiªu dïng vµ t¨ng tr−ëng

chËm l¹i.

KÕt luËn ch−¬ng 1

o Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh më réng nh÷ng lùa chän cña con ng−êi

nh»m h−íng tíi mét cuéc sèng kháe m¹nh, tr−êng thä; cã kiÕn thøc vµ cã c¬ héi

tiÕp cËn c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc møc sèng tö tÕ, cã ý nghÜa ®èi víi con

ng−êi. Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh më réng c¬ héi lùa chän cña con ng−êi

nh−ng ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh n©ng cao n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi nh»m

h−íng tíi mét cuéc sèng h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng. Néi dung vµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi cho thÊy kh¶ n¨ng nhËn diÖn còng nh− kh¶ n¨ng

kiÓm so¸t vµ dÉn d¾t c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn h−íng tíi con ng−êi.

o T−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi trªn thùc tÕ hiÖn

nay ®W tiÕn triÓn theo nhiÒu xu thÕ kh¸c nhau trong ®ã cã nh÷ng xu thÕ tr¸i chiÒu

nhau. T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn chø kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó mÆc

nhiªn thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ t¸c ®éng ®Õn

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi theo hai chiÒu h−íng tr¸i ng−îc nhau th«ng qua

nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ViÖc nhËn diÖn c¸c yÕu tè nµy lµ c¬ së ban ®Çu ®Ó ho¹ch

®Þnh c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× con ng−êi. §Ó l−îng hãa t¸c ®éng cña

t¨ng tr−ëng víi thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi, hÖ sè t¨ng tr−ëng v× ng−êi nghÌo

®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét hÖ sè c«ng cô quan träng. ChØ sè tû träng ®ãng gãp cña t¨ng

tr−ëng thu nhËp vµo ph¸t triÓn con ng−êi (%) còng cã thÓ ®−îc sö dông nh− mét sù

bæ sung cÇn thiÕt.

o Vai trß cña nhµ n−íc trong viÖc h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn môc tiªu ph¸t

triÓn con ng−êi thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh

tÕ xW héi, ë viÖc x¸c ®Þnh c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ phï hîp. C¸c chÝnh s¸ch

t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi cÇn ®−îc ®¶m b¶o bëi c¸c ®iÒu

kiÖn rµng buéc nhÊt ®Þnh, cÇn ph¶i phï hîp víi c¸c nh©n tè ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng

kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Mét sè nh©n tè nµy lµ:

ê − g n n o c n Ó i r t t ¸ h P

T ¨ n g t r − ë n g k n h t Õ

H×nh 1.7. Mét sè nh©n tè h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi -------------------------------------------------------- 1. T¹o ra ®−îc c¸c c¬ héi viÖc lµm 2. §¶m b¶o qu¸ tr×nh m−u sinh ®−îc an toµn 3. §¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng 4. Kh«ng ngõng më réng d©n chñ 5. B×nh ®¼ng trong ph©n phèi c¬ héi 6. H×nh thµnh lªn mét xk héi hîp t¸c 7. B¶o tån ®−îc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau 8. Ph¸t triÓn c¸c dÞch vô y tÕ, gi¸o dôc vµ KHCN 9. H×nh thµnh khu«n mÉu tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi cña d©n chóng

Ch−¬ng 2 Ch−¬ng 2 Ch−¬ng 2 Ch−¬ng 2

T¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam: T¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam: T¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam: T¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt nam:

2.1 Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y

Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra

2.1.1. T×nh h×nh chung

ë ViÖt Nam, tõ l©u, con ng−êi ®W ®−îc quan niÖm lµ môc tiªu vµ ®éng lùc

cña sù ph¸t triÓn. Víi ®Þnh h−íng nh− vËy, m« h×nh ph¸t triÓn hiÖn thùc cña ViÖt

Nam ®W kh«ng ngõng ®−îc t×m kiÕm nh»m thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

®W ®Æt ra. Nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng kinh tÕ thêi

gian qua ®W trë thµnh nÒn t¶ng c¬ së quan träng gióp ViÖt Nam tõng b−íc hoµn

thµnh môc tiªu nµy.

Sau nhiÒu nç lùc c¶i c¸ch liªn tôc kÓ tõ khi thùc hiÖn c«ng cuéc §æi míi ®Õn

nay, h¬n hai thËp kû qua, ViÖt Nam ®W liªn tôc ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ

cao, trung b×nh kho¶ng 7%/n¨m. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam tiÕp tôc cã

nh÷ng b−íc t¨ng tr−ëng æn ®Þnh víi xu thÕ ®i lªn (H×nh 2.1). N¨m 2000, tèc ®é

t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam lµ 6,8%, n¨m 2004 t¨ng lªn møc 7,79% vµ tiÕp

tôc t¨ng lªn 8,48% n¨m 2007 (B¶ng 2.1). TÝnh trung b×nh, tõ n¨m 2000 ®Õn nay,

tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña ViÖt Nam ®W ®¹t trªn 7,6% mçi n¨m.

§i ®«i víi ®µ t¨ng tr−ëng cao vµ æn ®Þnh, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®W cã sù

chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh mÏ theo xu h−íng tû träng cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ

dÞch vô t¨ng lªn nhanh chãng. NÒn kinh tÕ dÇn ®−îc hiÖn ®¹i ho¸. Tõ n¨m 1986

®Õn nay, tû träng cña n«ng nghiÖp trong GDP ®W gi¶m tõ kho¶ng 40% xuèng cßn

20%, tû träng c«ng nghiÖp t¨ng tõ 30% lªn h¬n 40%, tû träng cña ngµnh dÞch vô

t¨ng tõ 30% lªn gÇn 40%.

8.48

8.44

8.17

7.79

7.34

7.08

6.9

6.8

5.76

4.77

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008*

Hình 2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam (%) theo số liệu của Tổng cục Thống kê

Cã ®−îc kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng liªn tôc cao nh− vËy, theo nhiÒu nhµ ph©n tÝch

lµ do ViÖt Nam ®W t¹o lËp ®−îc c¬ chÕ, t¹o lËp ®−îc m«i tr−êng ®Ó thu hót vµ khai

th¸c c¸c nguån lùc vµo t¨ng tr−ëng ®Æc biÖt lµ nguån vèn ®Çu t− ph¸t triÓn kÓ c¶

nguån vèn n−íc ngoµi.

Trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y, tæng vèn ®Çu t− toµn xW héi cña ViÖt Nam ®¹t

møc kh¸ cao. N¨m 1998, tæng vèn ®Çu t− ®¹t møc 32,4% so víi GDP, n¨m 2000 lµ

34,2%, 2004 lµ 40,7% vµ n¨m 2008 lµ 43,1%. TÝnh b×nh qu©n, møc vèn ®Çu t− toµn

xW héi trong thËp kû qua ë ViÖt Nam lµ trªn 37%GDP. Tõ n¨m 2000 ®Õn nay, møc

®Çu t− nµy liªn tôc ®−îc duy tr× trªn 40% (B¶ng 2.1). §©y lµ møc ®Çu t− thuéc diÖn

cao nhÊt trªn thÕ giíi, chØ thÊp h¬n so víi Trung Quèc (cã møc ®Çu t− vµo kho¶ng

44%).

Víi møc ®Çu t− cao nh− vËy, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®W ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh

tùu t¨ng tr−ëng quan träng, bé mÆt kinh tÕ xW héi cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc.

B¶ng 2.1. T×nh h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong thêi gian qua

Theo sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª vµ TBKT Sµi gßn [76,23][70,98]

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

5,76

4,77

6,80 6,90 7,08

7,34

7,79

8,44 8,17

8,48

6,23

T¨ng tr−ëng (%)

32,4

32,8

34,2 35,4 37,4

39,0

40,7

40,9 41,0

45,6

43,1

Tæng vèn ®Çu t− (%)

ICOR

5,62

6,88

4,96 5,13 5,28

5,31

5,22

4,85 5,02

5,38

6,92

GDP/Vèn

3,09

3,05

2,95 2,82 2,67

2,56

2,46

2,45 2,44

2,19

2,32

(®ång/®ång)

2,47

3,37

3,63 4,29 3,67

3,08

2,86

2,77 2,96

3,07

2,19

Vèn /GDP (®ång/®ång)

Tuy nhiªn, t×nh h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam thêi gian qua còng

béc lé nh÷ng dÊu hiÖu bÊt æn. DÊu hiÖu nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ tèc ®é t¨ng

tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®W phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo l−îng vèn ®Çu t−.

Mét sè chuyªn gia tÝnh to¸n cho thÊy, trong giai ®o¹n tõ n¨m 1998 ®Õn nay,

tû träng ®ãng gãp cña yÕu tè vèn vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ chiÕm h¬n 57%. MÆc dï

®W gi¶m kh¸ nhiÒu so víi giai ®o¹n tr−íc ®ã (kho¶ng 69%), nh−ng ®©y vÉn lµ mét

tû träng kh¸ cao, trong khi ®ã ®ãng gãp cña n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp (TFP)

chØ chiÕm 22,5% (H×nh 2.2). C¬ cÊu nµy chøng tá, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn phô

thuéc nÆng nÒ vµo l−îng vèn ®Çu t− mµ ch−a chuyÓn sang ph¸t triÓn theo chiÒu s©u,

chñ yÕu vÉn ®ang ph¸t triÓn theo chiÒu réng, thiÕu bÒn v÷ng víi viÖc më réng khai

th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh thÊp: Trong thêi gian qua,

hµng nguyªn liÖu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chiÕm trªn 20,1% nÕu chØ tÝnh riªng cho

dÇu th«, than ®¸, ®¸ vµ kim lo¹i quý; Hµng n«ng thuû s¶n ch−a qua chÕ biÕn hoÆc

míi s¬ chÕ nh− g¹o, cµ phª, h¹t ®iÒu, chÌ, thuû s¶n ®W chiÕm 20,6%. C¸c mÆt hµng

®W qua chÕ biÕn nh−ng chñ yÕu l¹i lµ gia c«ng nh− dÖt may, giµy dÐp, s¶n phÈm gç

®W chiÕm 26,4% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu [45,98].

Hình 2.2. Tỷ lệ đóng góp của các yếu tố vào tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 1998 - 2007 (%) [7,23]

Đóng góp của Lao động (20.0%)

Đóng góp của vốn (57.5%)

Đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (22.5%)

(HiÖn nay, trªn thÕ giíi, yÕu tè TFP cã thÓ ®ãng gãp ®Õn h¬n 60% vµo t¨ng

tr−ëng kinh tÕ. Møc ®ãng gãp nµy so víi møc hiÖn thêi 22,5% cña ViÖt Nam lµ mét

c¸ch biÖt kh¸ xa. HiÖu qu¶ thÊp trong sö dông vèn ®Çu t− ë ViÖt Nam thùc sù lµ

mét dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i).

Ph©n tÝch hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t− ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y,

c¸c nhµ nghiªn cøu ®W tÝnh to¸n vµ cho thÊy, trong thËp kû qua, hÖ sè GDP/vèn ®Çu

t− ë ViÖt Nam lµ kh¸ thÊp vµ cã xu h−íng ®i xuèng. N¨m 1998, mét ®ång vèn ®Çu

t− t¹o ra ®−îc 3,05 ®ång GDP, n¨m 2000 lµ 2,82 ®ång, n¨m 2003 gi¶m cßn 2,56

®ång, ®Õn n¨m 2007 gi¶m chØ cßn 2,48 ®ång (B¶ng 2.1). T−¬ng tù, trong giai ®o¹n

tõ 1999 – 2003, ®Ó cã thÓ t¹o ra thªm mét ®ång GDP, ViÖt Nam ®W ph¶i ®Çu t− h¬n

3,0 ®ång vèn. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y h¬n, hiÖu qu¶ sö dông vèn cña ViÖt Nam ®W cã

b−íc c¶i thiÖn so víi giai ®o¹n tr−íc ®ã khi chØ cÇn kho¶ng 2,8 ®ång vèn ®Çu t− ®Ó

t¹o ra mét ®ång GDP (B¶ng 2.1). Tuy nhiªn, ®©y vÉn lµ møc cao so víi thÕ giíi.

NÕu dùa vµo hÖ sè ICOR ®Ó tÝnh to¸n th× trong kho¶ng m−êi n¨m gÇn ®©y, møc

ICOR ë ViÖt Nam ®Þnh vÞ ë møc kh¸ cao so víi thÕ giíi. TÝnh b×nh qu©n tõ n¨m

2001 ®Õn nay, møc ICOR nµy lµ 5,08. ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸

tr×nh ph¸t triÓn, v× vËy, l−îng vèn ®Çu t− ban ®Çu cao, kÐo theo møc ICOR cao lµ

khã tr¸nh khái. Tuy nhiªn, so víi mét sè n−íc trong khu vùc (còng ë giai ®o¹n ph¸t

triÓn t−¬ng tù ViÖt Nam hiÖn nay), møc ICOR cña ViÖt Nam lµ cao h¬n kh¸ nhiÒu

(B¶ng 2.2). Ch¼ng h¹n, Hµn quèc trong suèt giai ®o¹n tõ 1961 ®Õn 1980, ®Ó duy tr×

tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n 7,9%, hµng n¨m chØ cÇn ®Çu t− h¬n 23%GDP. HiÖu

qu¶ ®Çu t− cña Hµn quèc lµ rÊt cao ë møc ICOR b»ng 3,0. T−¬ng tù, §µi Loan cã

hiÖu suÊt sö dông vèn còng rÊt cao, gÇn gÊp ®«i ViÖt Nam víi møc ICOR lµ 2,7. So

ngay víi mét sè n−íc trong khu vùc, ViÖt Nam vÉn ®øng ®Çu vÒ møc ICOR, cao

B¶ng 2.2. HÖ sè ICOR cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong khu vùc

Theo sè liÖu cña §H Harvard – Ch−¬ng tr×nh Ch©u ¸ [1,26]

N−íc

Giai ®o¹n

ICOR

T¨ng tr−ëng GDP (%/n¨m)

Tæng vèn ®Çu t− (%GDP)

Hµn Quèc

1961-1980

23,3

3,0

7,9

§µi Loan

1961-1980

26,2

2,7

9,7

Indonesia

1981-1995

25,7

3,7

6,9

Malaysia

1981-1995

32,9

4,6

7,2

Thailand

1981-1995

33,3

4,1

8,1

Trung Quèc

2001-2006

38,8

4,0

9,7

ViÖt Nam

2001-2007

39,2

5,08

7,7

h¬n Trung Quèc (4,0), Th¸i Lan (4,1) hay Indonesia (3,7).

Nh×n chung, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã hiÖu suÊt ®Çu t− thÊp. T¨ng tr−ëng

kinh tÕ ë ViÖt Nam chñ yÕu dùa vµo nh©n tè t¨ng tr−ëng theo chiÒu réng lµ vèn ®Çu

t−. Víi hiÖu suÊt biªn cña vèn gi¶m dÇn, ViÖt Nam cÇn ph¶i n©ng cao chÊt l−îng

t¨ng tr−ëng nÕu kh«ng muèn r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt æn. §©y kh«ng ph¶i lµ mét c¶nh

b¸o xa khi gÇn ®©y nÒn kinh tÕ ViÖt Nam thùc sù cã dÊu hiÖu cña sù bÊt æn vÜ m«.

Nã ®Æc biÖt tá ra ®¸ng quan ng¹i khi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi cã thÓ bÞ ®Çy lïi

vÒ phÝa sau ®Ó dµnh cho môc tiªu æn ®Þnh vÜ m« vµ duy tr× t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

2.1.2. Nh÷ng th¸ch thøc t¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam hiÖn nay

Nh− ®W ph©n tÝch vµ c¶nh b¸o, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong

h¬n mét thËp kû qua lµ ®¸ng ®−îc ghi nhËn, nh−ng chÊt l−îng t¨ng tr−ëng cña ViÖt

Nam l¹i kh«ng ph¶i lµ cao khi qu¸ phô thuéc vµo l−îng vèn ®Çu t−. N©ng cao chÊt

l−îng t¨ng tr−ëng ®k ®Õn lóc tù th©n sÏ lµ mét th¸ch thøc lín ®Æt ra cho ViÖt

Nam.

§i s©u ph©n tÝch cã thÓ thÊy viÖc th©m dông vèn ®Çu t− rÊt cao vµo t¨ng

tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam giai ®o¹n võa qua võa lµ biÓu hiÖn ®ång thêi còng lµ hÖ

qu¶ cña mét chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng theo chiÒu réng. Sau nh÷ng nç lùc ®æi míi c¬

chÕ kinh tÕ, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ViÖt Nam ®W t¹o ®−îc mét ®éng lùc t¨ng

tr−ëng dùa trªn viÖc gi¶i phãng, më réng khai th¸c vµ huy ®éng c¸c nguån lùc tiÒm

n¨ng vµo t¨ng tr−ëng nh− ®Êt ®ai, lao ®éng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Huy ®éng

c¸c nguån vèn ®Çu t− vµo khai th¸c c¸c nguån lùc t¨ng tr−ëng nµy, ViÖt Nam ®W

®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng mong muèn ®Ó tho¸t ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ xW

héi tõ cuèi thËp niªn 80. Tuy nhiªn, còng chÝnh v× thÕ mµ ViÖt Nam kh«ng cã

nh−ng c¶i thiÖn lín nµo vÒ n¨ng suÊt lao ®éng, vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vµ chÊt l−îng

t¨ng tr−ëng. Sau h¬n hai thËp kû t¨ng tr−ëng theo diÖn réng nh− vËy, c¸c ®éng lùc

t¨ng tr−ëng nµy ®ang mÊt dÇn vÞ thÕ. T×m kiÕm ®éng lùc t¨ng tr−ëng míi tù th©n lµ

mét ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ, ®ßi hái

nµy cµng trë lªn cÊp thiÕt nÕu ViÖt Nam kh«ng muèn tôt hËu. ChuyÓn sang ph¸t

triÓn theo chiÒu s©u lµ con ®−êng nh−ng còng lµ th¸ch thøc t¨ng tr−ëng míi cña

ViÖt Nam.

Qu¶ thùc, tõ cuèi n¨m 2007 ®Õn nay, ViÖt Nam cã nguy c¬ ph¶i ®èi mÆt víi

nh÷ng th¸ch thøc t¨ng tr−ëng nghiªm träng nhÊt kÓ tõ sau ®æi míi. Nh÷ng dÊu hiÖu

bÊt æn vÜ m« b¾t ®Çu béc lé râ nÐt ë ViÖt Nam vµ ®−îc nhËn biÕt tr−íc hÕt b»ng sù

gia t¨ng m¹nh mÏ cña chØ sè gi¸ tiªu dïng (CPI).

MÆc dï tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng cã sù gia t¨ng ®¸ng kÓ nµo, trung

b×nh 7,6%/n¨m, nh−ng chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam l¹i t¨ng ®ét biÕn trong thêi

gian qua. Tõ møc kho¶ng 3% - 4% vµo ®Çu nh÷ng n¨m 2000, chØ sè CPI ®W t¨ng

lªn møc 12,6% n¨m 2007. Theo −íc tÝnh, n¨m 2008 chØ sè gi¸ tiªu dïng cßn t¨ng

Tốc độ tăng trưởng

CPI

Đường xu thế

12.6

9.5

8.4

6.6

0.8

2008*

2003

2002

2001

2007

2006

2005

vät ®Õn møc 19,89% so víi cïng kú (H×nh 2.3)

2004 Hình 2.3. Chỉ số giá tiêu dùng của Việt Nam trong thời gian gần đây (Bộ KH & ĐT)[5,23]

T×nh h×nh biÕn ®éng cña chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam nh− vËy ®W thu hót

sù quan t©m cña hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu, giíi chøc còng nh− ng−êi d©n.

Nguyªn nh©n c¬ b¶n cña t×nh h×nh nµy ®−îc biÕt ®Õn lµ do sù biÕn ®éng chung cña

nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Cô thÓ, gi¸ x¨ng dÇu vµ mét sè nguyªn liÖu s¶n xuÊt trªn thÞ

tr−êng thÕ giíi t¨ng nhanh trong thêi gian qua ®W t¸c ®éng lµm t¨ng gi¸ nhiÒu mÆt

hµng tiªu dïng cuèi cïng. ViÖt Nam ®ang tõng b−íc héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu,

nhÊt lµ sau khi chÝnh thøc gia nhËp tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), v× vËy

khã cã thÓ tr¸nh khái bÞ tæn th−¬ng tõ nh÷ng có sèc kiÓu nh− vËy. Do ®ã, t¸c ®éng

bªn ngoµi nµy ®−îc coi lµ nguyªn nh©n kh¸ch quan dÉn ®Õn t×nh tr¹ng t¨ng gi¸ tiªu

dïng võa qua ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, so víi tèc ®é t¨ng gi¸ cña mét sè n−íc cïng

chÞu t¸c ®éng t−¬ng tù, chØ sè CPI cña ViÖt Nam l¹i cao h¬n ®¸ng kÓ (H×nh 2.4).

§iÒu nµy cho thÊy, b¶n th©n bªn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã nh÷ng bÊt æn tiÒm

tµng khiÕn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ®W xuÊt hiÖn vµ bïng næ.

Hình 2.4. Chỉ số giá tiêu dùng của Việt Nam so với một số nước trên thế giới [3,26]

12.6

CPI (2007, %)

6.5

6.3

3.4

2.7

1.9

Việt Nam T. quốc

Indonesia Hàn quốc Thái lan Singapore Malaysia Đài loan

§¸nh gi¸ nguyªn nh©n l¹m ph¸t tõ nh÷ng yÕu tè bªn trong nÒn kinh tÕ, nhiÒu

nhµ kinh tÕ thèng nhÊt cho r»ng, l¹m ph¸t ë ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ chÝnh møc ®é

®Çu t− vèn qu¸ lín trong khi ®ã hiÖu suÊt sö dông vèn l¹i qu¸ thÊp, nhÊt lµ ë khu

vùc kinh tÕ nhµ n−íc. §Ó duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng trªn 8%, ViÖt Nam ®W thóc ®Èy

t¨ng tr−ëng tÝn dông qu¸ nhanh ®Æc biÖt lµ tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp nhµ

n−íc. Tèc ®é t¨ng tr−ëng tÝn dông cña ViÖt Nam trong 5 n¨m gÇn ®©y vµo kho¶ng

30%/n¨m vµ ®ét biÕn t¨ng ®Õn h¬n 40% n¨m 2007 [2,26]. Béi chi ng©n s¸ch còng

lµm cho t×nh tr¹ng thªm trÇm träng. Theo sè liÖu chÝnh thøc, th©m hôt ng©n s¸ch

cña ViÖt Nam hiÖn nay chiÕm kho¶ng 5%GDP. Nh−ng theo tÝnh to¸n cña ng©n

hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) th× c¸c kho¶n chi ngoµi dù to¸n cña ViÖt Nam cã

thÓ lªn tíi 7%GDP vµ ®Æc biÖt t¨ng m¹nh trong n¨m 2007 [2,39]. Trong khi ®ã, ®Ó

h¹n chÕ th©m hôt c¸n c©n th−¬ng m¹i, gi÷ æn ®Þnh ®ång néi tÖ, ViÖt Nam ®W b¬m ra

mét l−îng tiÒn kh«ng nhá ®Ó mua vµo kho¶ng 9 tû USD. Võa t¨ng cung tiÒn tÖ ®ét

ngét, võa më réng tÝn dông qu¸ møc ®W khiÕn cho l¹m ph¸t x¶y ra nh− mét tÊt yÕu.

NhiÒu nhµ ph©n tÝch nhÊt lµ c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi cho r»ng, nguyªn nh©n s©u

xa cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t nªu trªn n»m ë nh÷ng yÕu kÐm néi t¹i mang tÝnh c¬ cÊu

cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, mét nÒn kinh tÕ l−ìng thÓ [1,34]. NÕu ViÖt Nam kh«ng

cã nh÷ng hµnh ®éng kiªn quyÕt th× nÒn kinh tÕ cã thÓ sÏ bÞ tæn th−¬ng nghiªm

träng. Trªn thùc tÕ, mÆc dï ph¶n øng ch−a thËt chñ ®éng nh−ng nhiÒu biÖn ph¸p

k×m chÕ l¹m ph¸t ®W ®−îc chÝnh phñ ViÖt Nam thùc thi. T¸m nhãm gi¶i ph¸p nh−

th¾t chÆt tiÒn tÖ th«ng qua viÖc n©ng cao vµ bá trÇn lWi suÊt c¬ b¶n, th¾t chÆt chi tiªu

c«ng b»ng c¸ch t¹m dõng ®Çu t− vµo nh÷ng h¹ng môc ch−a cÇn thiÕt… ®W ®−îc

triÓn khai. T×nh h×nh l¹m ph¸t ®Õn nöa cuèi n¨m 2008 ®W cã dÊu hiÖu gi¶m xuèng

(H×nh 2.5). Tuy nhiªn, khi tÝnh chung th× tèc ®é t¨ng gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam n¨m

H×nh 2.5. ChØ sè gi¸ tiªu dïng trong thêi gian gÇn ®©y [1,76]

2008 vÉn ë møc cao, −íc tÝnh kho¶ng gÇn 20% so víi cïng kú.

L¹m ph¸t cao khiÕn c¸c doanh nghiÖp khã kiÓm so¸t chi phÝ vµ dÔ bÞ mÊt thÞ

tr−êng nªn nguy c¬ ph¸ s¶n cã thÓ x¶y ra, møc sèng cña ®¹i bé phËn ng−êi tiªu

dïng nhÊt lµ nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp sÏ bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ. §¸ng lo ng¹i

h¬n lµ l¹m ph¸t ®W lµm xuÊt hiÖn c¸c “bong bãng tµi s¶n” trªn thÞ tr−êng bÊt ®éng

s¶n vµ chøng kho¸n ViÖt Nam. C¸c bong bãng nµy nÕu vì sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ ®æ

vì cña hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i v× tû lÖ d− nî tÝn dông cho vay ®Çu t− vµo

bÊt ®éng s¶n cña ng©n hµng th−¬ng m¹i ViÖt Nam kh¸ cao (kho¶ng gÇn 10%)[2,33]

Tr−íc th¸ch thøc t¨ng tr−ëng míi nh− vËy, ®Õn cuèi n¨m 2008, ViÖt Nam l¹i

ph¶i ®−¬ng ®Çu ngay víi mét cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu b¾t ®Çu tõ Mü

vµ nhanh chãng lan ra toµn thÕ giíi. Nã ®Æt ra mét rµo c¶n míi cho qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam.

Cuéc khñng ho¶ng nµy ®W lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi suy gi¶m nghiªm

träng ®èi víi c¶ nh÷ng nÒn kinh tÕ khæng lå nh− Anh, §øc hay NhËt B¶n. Nguyªn

nh©n cña cuéc khñng ho¶ng nµy ®−îc biÕt ®Õn nh− lµ hÖ qu¶ cña mét lo¹t nh÷ng

ho¹t ®éng “sai lÇm” trong hÖ thèng ng©n hµng cña Mü. §iÓn h×nh lµ sù “bu«ng

láng tÝn dông”, nhÊt lµ cho vay bÊt ®éng s¶n thÕ chÊp, kÓ c¶ cho vay d−íi chuÈn.

Theo sè liÖu s¬ bé th× c¸c ng©n hµng Mü ®W ký c¸c hîp ®ång cho vay thÕ chÊp bÊt

®éng s¶n lªn tíi 12 ngh×n USD trong ®ã kho¶ng 3 ®Õn 4 ngh×n tû lµ d−íi chuÈn vµ

khã ®ßi. Nh÷ng sai lÇm nµy l¹i ®−îc tiÕp tay bëi sù “thiÕu kiÓm so¸t” cña chÝnh

phñ Mü khiÕn c¸c tr¸i phiÕu ph¸i sinh ®−îc ban hµnh réng rWi mµ kh«ng cã sù ®¶m

b¶o cÇn thiÕt. Nh− mét hiÖu øng d©y truyÒn trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu, cuéc khñng

ho¶ng nµy ®W lan nhanh vµ kÐo theo sù sôp ®æ tµi chÝnh cña nhiÒu quèc gia kh¸c

nhau. Dï víi bÊt cø nguyªn nh©n nµo th× hÖ luþ tøc th× cña nã còng rÊt nghiªm

träng buéc chÝnh phñ nhiÒu n−íc ph¶i ra tay øng cøu víi c¸c gãi tµi chÝnh lªn ®Õn

hµng tr¨m tû USD. Kh«ng n»m ngoµi hÖ luþ nµy, nh÷ng dÊu hiÖu suy gi¶m kinh tÕ

®W xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam.

Cïng víi hiÖu øng tõ c¸c gi¶i ph¸p kiÒm chÕ l¹m ph¸t tr−íc ®ã, c¸c dÊu hiÖu

suy gi¶m nµy ngµy cµng béc lé râ nÐt trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ tõ s¶n xuÊt

kinh doanh, tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu ®Õn ho¹t ®éng ®Çu t− vµ viÖc lµm

cña ng−êi lao ®éng. ChØ sè gi¸ tiªu dïng t¨ng cao trong thêi gian ng¾n tr−íc ®ã ®W

gi¶m xuèng møc ©m. (Theo Tæng côc Thèng kª, chØ sè gi¸ th¸ng 10 n¨m 2008 lµ

©m 0,19%, th¸ng 11 n¨m 2008 lµ ©m 0,76%. NhiÒu nhµ kinh tÕ lo ng¹i cho r»ng

®©y lµ biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng thiÓu ph¸t ®ang h×nh thµnh ë ViÖt Nam).

T¸c ®éng dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ khi nÒn kinh tÕ toµn cÇu suy gi¶m, ho¹t ®éng

xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®W cã xu h−íng bÞ ch÷ng l¹i. Tr−íc ®©y, kho¶ng 50% kim

ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ sang thÞ tr−êng Mü, EU vµ NhËt B¶n. Nay c¸c

nÒn kinh tÕ nµy r¬i vµo khñng ho¶ng (dù b¸o th−¬ng m¹i thÕ giíi n¨m 2008 t¨ng

tr−ëng 6,2%, nh−ng sang ®Õn n¨m 2009 sÏ chØ lµ -2,1%[2,76]) khiÕn nhu cÇu ®èi

víi c¸c mÆt hµng ViÖt Nam gi¶m xuèng. H¬n n÷a, gi¸ cña nhiÒu mÆt hµng xuÊt

khÈu vèn lµ chñ lùc cña ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi còng gi¶m ®¸ng kÓ.

Thèng kª s¬ bé cho thÊy, ®Õn cuèi th¸ng 10/2008, gi¸ dÇu th« ®W gi¶m 33,6%, gi¸

cao su gi¶m 36%, gi¸ g¹o gi¶m 13% so víi tr−íc khi x¶y ra khñng ho¶ng. V× vËy,

kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam b−íc ®Çu ®−îc ghi nhËn ®W cã chiÒu h−íng

gi¶m dÇn. Th¸ng 9 vµ th¸ng 10 n¨m 2008, møc kim ng¹ch nµy chØ ®¹t kho¶ng h¬n

5 tû USD mét th¸ng, thÊp h¬n nhiÒu so víi møc trung b×nh mçi th¸ng tr−íc ®ã lµ

trªn 6 tû USD[2,45]. §¸ng l−u ý lµ sù sôt gi¶m cña khu vùc xuÊt khÈu sÏ cã ¶nh

h−ëng lan to¶ rÊt m¹nh ®Õn ®êi sèng xW héi v× ®©y lµ khu vùc thu hót rÊt nhiÒu lao

®éng, nhÊt lµ lao ®éng n«ng th«n lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸c

doanh nghiÖp xuÊt khÈu n«ng l©m thuû s¶n.

Thø hai, ho¹t ®éng ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam còng cã xu thÕ

bÞ gi¶m sót. Trong vßng m−êi th¸ng ®Çu n¨m 2008, ViÖt Nam ®W thu hót ®−îc gÇn

60 tû USD vèn ®¨ng ký, t¨ng gÊp nhiÒu lÇn so n¨m 2007. §èi víi nhiÒu nhµ ®Çu t−

n−íc ngoµi, ViÖt Nam vÉn ®−îc xem lµ mét n¬i ®Çu t− ®¸ng tin cËy. Tuy nhiªn,

cam kÕt vÒ ®Çu t− vµo ViÖt Nam cã thÓ lµ cao nh− vËy, nh−ng thùc tÕ møc ®é thùc

hiÖn vµ gi¶i ng©n sÏ kh«ng hoµn toµn diÔn ra thuËn lîi. Nguyªn nh©n lµ vèn FDI

vµo ViÖt Nam phÇn lín lµ vèn ®i vay nªn khi thÞ tr−êng tÝn dông thÕ giíi gÆp khã

kh¨n sÏ khiÕn c¸c kho¶n ®Çu t− míi khã cã thÓ ®−îc huy ®éng. Theo −íc tÝnh cña

Côc ®Çu t− n−íc ngoµi, tû lÖ vèn FDI thùc hiÖn so víi cam kÕt n¨m 2008 lµ 17%,

ch−a b»ng mét nöa so víi n¨m 2007 ë møc 38% [H×nh 2.6].

100%

90%

Tỷ l ệ v ốn FD I t h ực h i ện so v ới c a m k ết

80%

69%

70%

60%

50%

40%

38%

40%

30%

17%

20%

10%

2001 - 2005

2006

2007

2008*

Hình 2.6. Tỷ lệ vốn FDI hiện thực so với cam kết [2,69]

Trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh, khñng ho¶ng cßn lµm cho thÞ tr−êng nµy bÞ thu hÑp

vµ chøa ®ùng nhiÒu rñi ro h¬n. C¸c nhµ ®Çu t− nhÊt lµ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi

buéc ph¶i c¬ cÊu l¹i danh môc ®Çu t−, chuyÓn vèn ra n−íc ngoµi. §éng th¸i nµy

dÉn ®Õn sù tôt gi¶m cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. TÝnh riªng th¸ng 10/2008, c¸c nhµ

®Çu t− n−íc ngoµi ®W b¸n rßng kho¶ng 540 triÖu USD tr¸i phiÕu chÝnh phñ ®Ó thu

håi vèn, cñng cè c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− t¹i n−íc së t¹i.

Thø ba, s¶n xuÊt cã dÊu hiÖu ngõng trÖ, thÊt nghiÖp gia t¨ng lµm ¶nh h−ëng

m¹nh mÏ ®Õn ®êi sèng ng−êi lao ®éng. Theo b¸o c¸o cña HiÖp héi doanh nghiÖp

võa vµ nhá, kho¶ng 20% c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang ®øng tr−íc nguy c¬

ph¸ s¶n, 60% c¸c doanh nghiÖp nµy ®ang trong t×nh tr¹ng khã kh¨n, s¶n xuÊt ®×nh

trÖ do t¸c ®éng cña l¹m ph¸t vµ khñng ho¶ng kinh tÕ [2,46]. Theo b¸o c¸o cña

ChÝnh phñ t¹i phiªn häp th−êng kú th¸ng 11 n¨m 2008, trong 5 th¸ng gÇn ®©y, gi¸

trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp liªn tôc gi¶m. Trong m−êi mét th¸ng qua, gi¸ trÞ s¶n xuÊt

c«ng nghiÖp chØ t¨ng 15%, gi¸ trÞ gia t¨ng ngµnh x©y dùng gi¶m 0,33% so víi cïng

kú. Còng trong thêi gian qua, nhiÒu doanh nghiÖp ®øng tr−íc nguy c¬ ph¶i ®ãng

cöa hay t¹m ngõng s¶n xuÊt ®W ph¶i c¬ cÊu l¹i nh©n sù ®Ó gi¶m thiÓu chi phÝ. V×

vËy, nhiÒu ng−êi lao ®éng ®W mÊt viÖc lµm, ®êi sèng bÞ ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ. Ch−a

cã sè liÖu thèng kª cô thÓ, nh−ng hiÖn t−îng c¾t gi¶m lao ®éng trong c¸c doanh

nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®W

cho thÊy møc ®é nghiªm träng cña nã. Ch¼ng h¹n nh− tr−êng hîp cña c«ng ty Ford

ViÖt Nam. ChÞu t¸c ®éng chung cña cuéc khñng ho¶ng toµn cÇu, do doanh thu tôt

gi¶m, C«ng ty Ford ViÖt Nam ®W ph¶i c¾t gi¶m 20% sè lao ®éng hµnh chÝnh. C«ng

ty «t« Tr−êng H¶i gièng nh− c¸c c«ng ty ngµnh « t« nãi chung còng ph¶i cho 500

lao ®éng nghØ viÖc h−ëng mét phÇn l−¬ng vµ cã thÓ sÏ ph¶i cho nghØ h¼n trong thêi

gian tíi. ChØ trong th¸ng 10 n¨m 2008, t¹i quËn B×nh T©n, thµnh phè Hå ChÝ Minh

®W cã 4 doanh nghiÖp chÊm døt ho¹t ®éng khiÕn gÇn 2.000 c«ng nh©n mÊt viÖc.

Riªng c«ng ty TNHH Silver Star ®ãng cöa ®W lµm h¬n 1700 ng−êi kh«ng cã viÖc

lµm. H¬n 400 nh©n c«ng cña C«ng ty Sunrising Kim Vina còng võa bÞ nî l−¬ng

võa bÞ thÊt nghiÖp. GÇn ®©y, do t×nh h×nh kinh doanh khã kh¨n, C«ng ty FPT còng

®W tuyªn bè c¾t gi¶m 10% lao ®éng t−¬ng øng kho¶ng 1.000 ng−êi. C«ng ty

Donafoods §ång Nai còng dù kiÕn gi¶m h¬n 2.000 lao ®éng. C«ng ty Sony ViÖt

Nam buéc ph¶i chuyÓn h−íng kinh doanh còng khiÕn h¬n 200 ng−êi kh«ng cßn

chç lµm. Theo Bé Lao ®éng – Th−¬ng binh vµ XW héi, chØ tÝnh riªng mét sè tØnh –

n¬i tËp trung nhiÒu khu c«ng nghiÖp, mÊy th¸ng cuèi n¨m 2008 ®W cã kho¶ng

22.000 lao ®éng mÊt viÖc lµm [3,89]. Nh×n chung, tû lÖ thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam

trong thêi gian tíi khã cã thÓ duy tr× ë møc cña n¨m 2007. Víi sù gi¶m sót t¨ng

tr−ëng kinh tÕ n¨m 2008 xuèng møc d−íi 6,5%, −íc tÝnh tû lÖ thÊt nghiÖp t−¬ng

øng sÏ ph¶i t¨ng thªm Ýt nhÊt 1%.

Tr−íc nguy c¬ nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng ®×nh trÖ, c¸c gi¶i ph¸p kiÒm chÕ

l¹m ph¸t tr−íc ®ã ®W ®−îc c©n nh¾c l¹i vµ n¨m nhãm gi¶i ph¸p träng ®iÓm míi ®W

®−îc chÝnh phñ bµn th¶o triÓn khai nh»m kÝch cÇu ®Çu t− vµ tiªu dïng, thóc ®Èy s¶n

xuÊt kinh doanh vµ xuÊt khÈu, ®¶m b¶o gi¶m thiÓu ®−îc nh÷ng t¸c ®éng cña khñng

ho¶ng ®Õn ®êi sèng ng−êi d©n. ChÝnh phñ còng ®W ®−a ra gãi tµi chÝnh dù kiÕn tõ 1

tû ®W lªn ®Õn 6 tû USD ®Ó kÝch cÇu. Theo nhiÒu chuyªn gia kinh tÕ, ®©y còng lµ c¬

héi ®Ó ViÖt Nam thùc hiÖn c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n.

Tuy nhiªn, tr−íc khi nh÷ng can thiÖp cña chÝnh phñ cã thÓ ph¸t huy t¸c

dông, ViÖt Nam râ rµng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng bÊt æn vÜ m«, ®èi mÆt víi

nh÷ng th¸ch thøc t¨ng tr−ëng kh«ng nhá. NhiÒu chuyªn gia ph©n tÝch vµ dù b¸o,

møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam n¨m 2008 sÏ gi¶m xuèng d−íi 6,5%, n¨m

2009 chØ ®¹t kho¶ng 5%. V× thÕ, c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi khã cã ®iÒu

kiÖn ®Ó duy tr× trong thêi gian tíi. §êi sèng ng−êi d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi

nghÌo sÏ chÞu nhiÒu t¸c ®éng bÊt lîi nhÊt.

§¸nh gi¸ chung: §éng th¸i t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong giai

®o¹n h¬n mét thËp kû qua lµ kh¸ tÝch cùc. ViÖt Nam ®k duy tr× ®−îc mét nhÞp ®é

t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh. §©y sÏ lµ tiÒn ®Ò quan träng cã ¶nh h−ëng

quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng lùc c¶i thiÖn vµ n©ng chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi d©n, ®Õn

kh¶ n¨ng n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, c¸ch

thøc t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam thêi gian qua cßn béc lé nh÷ng dÊu hiÖu

bÊt æn. ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng ë ViÖt Nam thùc sù ch−a cao. ChÞu t¸c ®éng tõ

cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt

Nam trong thêi gian tíi sÏ gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá. §iÒu nµy

khiÕn cho nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi

2.2 T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë viÖt nam

thêi gian gÇn ®©y

®−îc dù b¸o sÏ gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i khã l−êng.

2.2.1 Thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trong thêi gian qua

MÆc dï tõ cuèi n¨m 2007, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam b¾t ®Çu cã nh÷ng dÊu hiÖu

bÊt æn vÜ m« cã thÓ dÉn ®Õn nguy c¬ rñi ro xW héi do t¸c ®éng kÐp cña t×nh h×nh

l¹m ph¸t vµ khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu, nh−ng vÒ c¬ b¶n víi thµnh tùu t¨ng

tr−ëng kinh tÕ liªn tôc cao trong suèt hai thËp kû tr−íc ®ã, cïng víi viÖc nhÊt qu¸n

thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc, c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ - xW héi (Hép 2.1), tiÕn

tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam ®W cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc.

Hép 2.1. ViÖt Nam nhÊt qu¸n hµnh ®éng H−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

1. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xk héi 10 n¨m 2001 – 2010:

N¨m 2001, t¹i §¹i héi §¶ng toµn Quèc lÇn thø IX, chiÕn l−îc nµy ®W ®−îc th«ng qua víi mét môc tiªu ph¸t triÓn râ rµng lµ “d©n giÇu, n−íc m¹nh, xP héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh”. Môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn l−îc lµ “®−a n−íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn; n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nªn nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp theo h−íng hiÖn ®¹i”.

Môc tiªu cô thÓ ®Õn n¨m 2010 nh− sau: o T¨ng GDP n¨m 2010 lªn gÊp ®«i n¨m 2000,

o N©ng lªn ®¸ng kÓ chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi HDI, o TiÕp tôc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,

o Thùc hiÖn phæ cËp gi¸o dôc phæ th«ng trung häc c¬ së, o Gi¶m tû lÖ trÎ em suy dinh d−ìng xuèng d−íi 20%.

2. Cam kÕt thùc hiÖn c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû (MGDs):

T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh Thiªn niªn kû, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia ®W cam kÕt thùc hiÖn c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû (MGDs). C¸c môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû cã gi¸ trÞ nh− lµ mét lêi kh¼ng ®Þnh vÒ quyÒn ph¸t triÓn, vÒ mét møc sèng ®µng hoµng cho tÊt c¶ mäi ng−êi. Tuyªn bè Thiªn niªn kû vµ c¸c môc tiªu MDGs lµ lé tr×nh tiÕn tíi x©y dùng mét thÕ giíi mµ ë ®ã kh«ng cßn nghÌo ®ãi, tÊt c¶ trÎ em ®−îc häc hµnh, søc khoÎ cña ng−êi d©n ®−îc n©ng cao, m«i tr−êng ®−îc duy tr× bÒn v÷ng vµ mäi ng−êi ®−îc h−ëng tù do, c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû còng cã gi¸ trÞ nh− lµ c¸c chuÈn mùc quèc tÕ ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng tiÕn bé cña quèc gia. T¸m môc tiªu MGDs cô thÓ ®W ®−îc ViÖt Nam nç lùc thùc hiÖn.

3. X©y dùng vµ triÓn khai c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn ViÖt Nam (VDGs):

QuyÕt t©m thùc hiÖn c¸c môc tiªu MGDs ®Æc biÖt lµ c¸c môc tiªu gi¶m nghÌo cïng cùc vµ thiÕu ®ãi, phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc, b¶o vÖ m«i tr−êng, ng¨n chÆn ®¹i dÞch HIV vµ n©ng cao søc khoÎ bµ mÑ, gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ s¬ sinh, ViÖt Nam ®W ho¹ch ®Þnh cho riªng m×nh c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn ViÖt Nam – VDGs. C¸c môc tiªu nµy (bao gåm 12 môc tiªu) ®W ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng mét lo¹t c¸c chØ tiªu cô thÓ phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam, nh−ng ®ång thêi còng b¸m s¸t c¸c chuÈn mùc cña thÕ giíi.

4. X©y dùng vµ triÓn khai ChiÕn l−îc ph¸t triÓn c¸c ngµnh, lÜnh vùc giai ®o¹n 2001 -2010: Nh»m thùc hiÖn Môc tiªu ph¸t triÓn ViÖt Nam, chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi giai ®o¹n 2001 -2010, ViÖt Nam ®W x©y dùng vµ triÓn khai c¸c ch−¬ng tr×nh, chiÕn l−îc hµnh ®éng cô thÓ cho tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc. D−íi ®©y lµ mét sè chiÕn l−îc vµ ch−¬ng tr×nh ®iÓn h×nh:

ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001 -2010

o o ChiÕn l−îc ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Õn n¨m 2010

o ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n o ChiÕn l−îc quèc gia vÒ sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010

o ChiÕn l−îc quèc gia vÒ ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n o ChiÕn l−îc quèc gia vÒ dinh d−ìng giai ®o¹n 2001 - 2010

o ChiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 o Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ V¨n ho¸

o Ch−¬ng tr×nh môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm giai ®o¹n 2001 -2005 o Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn KTXH c¸c xP ®Æc biÖt khã kh¨n miÒn nói, vïng s©u, vïng xa

o Ch−¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ n−íc

5. Thùc hiÖn ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (CPRGS):

N¨m 2002, ViÖt Nam ®W x©y dùng vµ triÓn khai thùc hiÖn ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. §©y lµ ch−¬ng tr×nh nh»m cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p chung cña ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi 10 n¨m 2001 – 2010, chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc thµnh c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ cã kÌm theo lé tr×nh tõng n¨m ®Ó thùc hiÖn hµi hoµ ®Þnh h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ChiÕn l−îc nµy ®W x¸c ®Þnh c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n trªn mét sè nÐt chÝnh sau:

o Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng xW héi nh»m n©ng cao ®iÒu kiÖn, chÊt l−îng cuéc sèng cña mäi tÇng líp d©n c−. o TiÕp tôc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, s¾p xÕp, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ n−íc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh, ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr−ëng nhanh vµ bÒn v÷ng. T¹o m«i tr−êng kinh doanh b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, bao gåm c¶ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, trong viÖc h−ëng lîi tõ c¸c dÞch vô c«ng vµ c¬ héi ®Çu t− kinh doanh, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá.

o Më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i, thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ ®W tho¶ thuËn, chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn gia nhËp WTO. o C¬ cÊu l¹i ng©n s¸ch, c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i, s¾p xÕp vµ lµnh m¹nh

ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ.

o Thùc hiÖn ®æi míi, t¹o chuyÓn biÕn c¬ b¶n, toµn diÖn vÒ ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo

t¹o, ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ.

o H×nh thµnh vµ më réng m¹ng l−íi an sinh xW héi cho ng−êi nghÌo, gi¶m thiÓu møc ®é dÔ tæn th−¬ng cho ng−êi d©n. T¨ng c−êng vai trß cña c¸c ®oµn thÓ tham gia vµo m¹ng l−íi an sinh xW héi.

o T¨ng c−êng b×nh ®¼ng giíi. Gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c vÊn ®Ò xW héi n¶y sinh trong

qu¸ tr×nh CNH vµ ®« thÞ ho¸, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp.

o Thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh trªn 4 lÜnh vùc: c¶i c¸ch thª chÕ, c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh, n©ng cao chÊt l−îng ®éi ngò c¸n bä c«ng chøc vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng ®Ó c¸n bé, chÝnh quyÒn thay ®æi phong c¸ch lµm viÖc cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc vµ ng−êi d©n tiÕp cËn dÔ dµng h¬n c¸c dÞch vô c«ng, ®¶m b¶o b×nh ®¼ng xW héi. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ Quy chÕ d©n chñ c¬ së nh»m c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vµ thu hót sù tham cña ng−êi d©n vµo qóa tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ thùc thi c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi céng ®ång.

6. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ – xk héi 5 n¨m vµ c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m:

C¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m vµ hµng n¨m lµ c¸c b−íc triÓn khai nhiÖm vô chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xW héi 10 n¨m 2001 -2010. C¸c kÕ ho¹ch nµy g¾n kÕt chÆt chÏ víi ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

Theo b¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi c¸c n¨m cña UNDP, n¨m 1993 chØ sè ph¸t

triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam míi ®¹t møc 0,539, ®Õn n¨m 1998 ®W ®¹t møc 0,671,

B¶ng 2.3. ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam

(Tæng hîp vµ tÝnh to¸n tõ B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP c¸c n¨m 1995 – 2007)

Tuæi thä

Thu nhËp

Gi¸o dôc

HDI

N¨m

XÕp h¹ng

GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi

ChØ sè HDI

Thùc tÕ (n¨m)

ChØ sè tuæi thä

ChØ sè gi¸o dôc

ChØ sè thu nhËp

Tû lÖ nhËp häc c¸c cÊp (%)

Tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ (%)

(PPP US$)

1993

65,2

0,63

1010

0,38

91,9

0,78

0,539

120/170

1994

65,5

0,63

1040

0,39

92,5

0,79

0,540

121/174

1995

66,0

0,63

1208

0,42

93,0

0,80

0,557

121/175

1996

66,4

0,64

1236

0,42

93,7

0,81

0,560

122/174

1997

67.4

0.71

1630

0,47

91,9

0,82

0,644

110/174

1998

67.8

0.71

1684

0,47

92,2

0,83

0,671

108/174

1999

67,8

0,71

1860

0,49

93,1

0,84

0,682

101/162

2000

68,2

0,72

1996

0,50

93,4

0,84

0,688

109/173

2001

68,6

0,73

2070

0,51

92,7

0,83

0,688

109/175

2002

69.0

0.73

2300

0,52

90,3

0,82

0,691

112/177

2003

70.5

0.76

2490

0,54

90,3

0,82

0,704

108/177

2004

70.8

0.76

2745

0,55

90,3

0,81

0,709

109/177

2005

73,7

0,81

3071

0,57

90,3

63,9

0,81

0,733

105/177

2006*

0,80

0,60

0,83

0,744

2007*

0,80

0,64

0,82

0,753

n¨m 2003 lµ 0,704 vµ n¨m 2005 t¨ng lªn lµ 0,733.

Theo −íc tÝnh, n¨m 2006 vµ 2007, chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam vÉn

tiÕp tôc gia t¨ng ®¹t 0,744 vµ 0,753. Thø h¹ng ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam

trªn thÕ giíi theo ®ã ®W ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, v−ît 15 bËc tõ vÞ trÝ 120 n¨m 1993

lªn vÞ trÝ 105 n¨m 2005 (B¶ng 2.3). ChÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam

còng t−¬ng ®èi ®ång ®Òu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn toµn diÖn cuéc sèng

ng−êi d©n cña ViÖt Nam. C¶ ba chØ sè cÊu thµnh HDI lµ chØ sè thu nhËp, tuæi thä vµ

gi¸o dôc ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua ®Òu ®−îc duy tr× hoÆc gia t¨ng t−¬ng

®èi æn ®Þnh. Theo −íc tÝnh, chØ sè tuæi thä t¨ng tõ 0,63 n¨m 1993 lªn ®Õn 0,80 n¨m

2007; chØ sè thu nhËp t¨ng tõ 0,38 n¨m 1993 lªn 0,64 n¨m 2007. Riªng chØ sè gi¸o

dôc biÕn thiªn víi biªn ®é giao ®éng nhá nh−ng ë møc rÊt cao lµ 0,81 (thÊp nhÊt lµ

n¨m 1993 ë møc 0,78, cao nhÊt lµ møc 0,84 ë c¸c n¨m 1999 vµ 2000). Nguyªn

nh©n lµ tõ l©u ViÖt Nam ®W rÊt chó träng ph¸t triÓn gi¸o dôc. V× vËy, ngay tõ n¨m

1993, ViÖt Nam ®W ®¹t chØ sè gi¸o dôc kh¸ cao lµ 0,78. §©y còng lµ chØ sè ®ãng

gãp tû träng lín nhÊt vµ cã ý nghÜa nhÊt vµo thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam trong thêi gian qua. TiÕp tôc duy tr× chØ sè nµy lµ nh÷ng nç lùc ®¸ng ghi nhËn,

nh−ng ch¾c ch¾n trong thêi gian tíi ViÖt Nam vÉn cÇn c¶i c¸ch triÖt ®Ó h¬n n÷a

trong viÖc më réng vµ n©ng cao chÊt l−îng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.

Víi nh÷ng sè liÖu trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, t×nh h×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë

ViÖt Nam thêi gian qua ®W ®¹t ®−îc nhiÒu tiÕn triÓn tÝch cùc vµ cã chiÒu h−íng ®i

lªn mÆc dï gia tèc ®¹t ®−îc kh«ng ph¶i lµ cao (H×nh 2.7). Xu thÕ ph¸t triÓn nµy

cho thÊy b¶n chÊt s©u xa bªn trong lµ nh÷ng nç lùc v−¬n lªn cña ViÖt Nam trªn

mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ – xk héi, h−íng tíi mét cuéc sèng h¹nh phóc

bÒn v÷ng cho mäi ng−êi d©n.

Hình 2.7. Động thái chính về phát triển con người ở Việt Nam theo chỉ số HDI (s(cid:1) li(cid:2)u l(cid:3)y t(cid:4) b(cid:5)ng 2.3 )

1

0.8

0.6

0.4

0.2 HDI

Xu thế phát triển

0

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006*

2008**

Nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trong thêi gian qua lµ

®¸ng tr©n träng. ViÖt Nam ®−îc céng ®ång thÕ giíi ghi nhËn nh− mét h×nh mÉu vÒ

ph¸t triÓn. N¨m 2005, víi chØ sè HDI lµ 0,733, ViÖt Nam ®−îc xÕp ë vÞ trÝ trung

b×nh cña thÕ giíi (0,743), ë vÞ trÝ cao h¬n trong nhãm c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn

(0,691) còng nh− trong nhãm c¸c n−íc ph¸t triÓn con ng−êi trung b×nh (H×nh 2.8).

N¨m 2006 vµ 2007, theo −íc tÝnh, ViÖt Nam sÏ tiÕp tôc c¶i thiÖn ®−îc vÞ trÝ xÕp

1. Thế giới (0.743)

0.8

2. Các nước có thu nhập thấp (0.570)

0.6

3. Các nước có thu nhập cao (0.936)

4. Các nước có HDI cao (0.897)

0.4

5. Các nước có HDI trung bình (0.698)

6. Các nước Nam Á (0.611)

0.2

7. Các nước đang phát triển (0.691)

Việt Nam (0.733)

HDI

h¹ng toµn cÇu.

Hình 2.8. So sánh chỉ số phát triển con người của Việt Nam và thế giới theo HDR năm 2007

100

§Ó ®Þnh vÞ chÝnh x¸c h¬n vÞ trÝ cña ViÖt Nam trªn tiÕn tr×nh nç lùc ph¸t triÓn

con ng−êi, viÖc x¸c ®Þnh täa ®é ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trªn ®−êng vµnh ®ai ph¸t

triÓn con ng−êi lµ mét c¸ch tiÕp cËn cÇn thiÕt. Theo sè liÖu c«ng bè n¨m 2007,

®−êng vµnh ®ai ph¸t triÓn con ng−êi cung ®o¹n cã møc thu nhËp tõ 2500 ®Õn 3500

0.9

0.8

(USDPPP) ®−îc ph¸c th¶o nh− sau (H×nh 2.9):

0.733

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

3452

3430

3413

3365

3335

3225

3071

2819

2727

2563

3500 USD

2500 USD

Hình 2.9. Đường vành đai phát triển con người năm 2007 Cung đoạn thu nhập bình quân từ 3500 - 2500 USDPPP (Theo HDR 2007 của UNDP)

Trong cung ®o¹n nµy, ViÖt Nam ®−îc ®Þnh vÞ ë vÞ trÝ thu nhËp lµ 3071USD

(PPP) víi chØ sè HDI lµ 0.733. VÞ trÝ nµy s¸t ngay trªn cung ®−êng vµnh ®ai n¨m

2007 cho thÊy, ë møc thu nhËp t−¬ng tù cña ViÖt Nam hiÖn nay, kh«ng cã mét

quèc gia nµo cã thµnh tÝch ph¸t triÓn con ng−êi cao h¬n ViÖt Nam.

MÆc dï cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc h¬n trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con

ng−êi, song th¸ch thøc ph¸t triÓn phÝa tr−íc cña ViÖt Nam lµ kh¸ lín. Sù thùc lµ

ViÖt Nam cßn xa míi ®−îc xÕp vµo nhãm c¸c n−íc ph¸t triÓn con ng−êi cao. NÕu

theo sè liÖu n¨m 2005, ViÖt Nam ph¶i v−ît qua 35 quèc gia míi cã thÓ ngang b»ng

víi Brazil ®Ó ®−îc xÕp vµo nhãm gåm kho¶ng 70 n−íc ph¸t triÓn con ng−êi cao - cã

chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi tõ 0,800 trë lªn. Tõ møc ph¸t triÓn lµ 0,733 n¨m 2005

101

®Ó v−¬n lªn ®¹t møc 0,800 ®èi víi ViÖt Nam lµ mét kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn kh«ng

nhá. Thùc tiÔn ph¸t triÓn cña chÝnh ViÖt Nam ®W chØ ra r»ng, mét thËp kû qua tõ

n¨m 1996 ®Õn 2005, chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam chØ míi gia t¨ng

®−îc 0,173 ®iÓm tõ 0,560 ®Õn 0,733, t−¬ng ®−¬ng víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n gÇn

3%/n¨m. Th¸ch thøc ph¸t triÓn nµy cña ViÖt Nam ®−îc béc lé râ nÐt h¬n khi thµnh

tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam ®−îc ®Æt c¹nh víi nh÷ng tiÕn bé mµ c¸c

n−íc trong cïng khu vùc ®W ®¹t ®−îc. Dï muèn lËp luËn trªn khÝa c¹nh nµo th× sù

thùc ViÖt Nam vÉn xÕp bªn d−íi nhiÒu n−íc l¸ng giÒng vÒ chØ sè ph¸t triÓn con

B¶ng 2.4. ChØ sè HDI cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong cïng khu vùc

(Tæng hîp tõ B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP c¸c n¨m 2005 – 2007)

ViÖt

Trung

Hµn

HDR n¨m

Indonesia

Philippin

Thailan Malaysia

Singapo

Nam

quèc

0,697

0,755

0,758

0,778

0,796

0,901

0,907

0,704

Gi¸ trÞ

2005

110

108

XÕp h¹ng

0,711

0,768

0,763

0,784

0,805

0,912

0,916

0,709

Gi¸ trÞ

2006

108

109

XÕp h¹ng

0,728

0,777

0,771

0,781

0,811

0,921

0,922

0,733

Gi¸ trÞ

2007

107

105

XÕp h¹ng

ng−êi HDI (B¶ng 2.4).

Theo nghiªn cøu cña UNDP c«ng bè trong b¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi 3

n¨m gÇn ®©y, thø h¹ng HDI cña ViÖt Nam thÊp h¬n cña Trung quèc vµ Philippines

kho¶ng 20 bËc, thÊp h¬n Th¸i Lan kho¶ng 30 bËc vµ thÊp h¬n Malaysia kho¶ng 40

bËc. §Æc biÖt, xÕp h¹ng HDI cña ViÖt Nam thÊp h¬n Hµn quèc vµ Singapore mét

kho¶ng c¸ch kû lôc gÇn 80 bËc. Trong sè c¸c n−íc l¸ng giÒng gÇn gòi nµy, ViÖt

Nam chØ cã thÓ c¹nh tranh thø h¹ng víi Indonesia. N¨m 2005, ViÖt Nam chØ xÕp

102

trªn Indonesia 2 bËc, ngay sau ®ã tôt xuèng xÕp d−íi quèc gia nµy 1 bËc tr−íc khi

lÊy l¹i ®−îc kho¶ng c¸ch xÕp trªn 2 bËc vµo n¨m 2005. Râ rµng, thµnh tùu ph¸t

triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam ®k cã nh÷ng tiÕn triÓn nhÊt ®Þnh, nh−ng ë møc ®é

cßn rÊt khiªm tèn. Nã t¹o ¸p lùc lªn toµn bé nÒn kinh tÕ, ®ßi hái nÒn kinh tÕ ViÖt

Nam ph¶i cã nh÷ng b−íc ®i bµi b¶n vµ bÒn v÷ng. Trong khi ®ã, ngay tõ ®Çu n¨m

2008, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®W béc lé nhiÒu dÊu hiÖu ph¸t triÓn kh«ng thùc sù

thuËn lîi, nh÷ng dÊu hiÖu bÊt æn vÜ m«, t¨ng tr−ëng chËm, sè häc sinh bá häc t¨ng

m¹nh, sè lao ®éng mÊt viÖc gia t¨ng, chØ sè HDI n¨m 2008 dù b¸o sÏ kh«ng ®−îc

c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. NhiÖm vô ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi

lµ rÊt nÆng nÒ.

Thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam nh×n trªn b×nh diÖn chung –

cÊp quèc gia lµ nh− vËy, nh−ng trªn gi¸c ®é ph¸t triÓn cÊp tØnh, tiÕn tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam tiÕp tôc béc lé nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá. Chia

nhá chØ sè HDI theo cÊp tØnh, thµnh nh»m h¹n chÕ tÝnh b×nh qu©n cña chØ sè HDI

cÊp quèc gia - vèn che lÊp sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c vïng, c¸c tØnh thµnh trong mét

n−íc, tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi cña 64 tØnh thµnh ë ViÖt Nam ®W ®−îc ®Þnh vÞ

theo møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi nh− sau (H×nh 2.10):

1000

900

800

700

600

500

400

300

200 HDI (1000)

100 Xu thế HDI

0 2000

4000

6000

8000

10000

12000

Hình 2.10. Chỉ số HDI năm 2004 của 64 tỉnh thành Việt Nam theo mức thu nhập bình quân (HDR Việt Nam 2001)[53-54,32]

103

B¶n ®å ®Þnh vÞ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi cña c¸c tØnh theo møc thu nhËp

b×nh qu©n ®Çu ng−êi trªn ®©y cho thÊy xu thÕ HDI t¨ng dÇn cïng víi sù gia t¨ng vÒ

thu nhËp. Song ®¸ng l−u ý lµ b¶n ®å nµy còng cho thÊy mét sù chªnh lÖch ph¸t triÓn

râ rÖt gi÷a c¸c vïng ë ViÖt Nam. NÕu kh«ng tÝnh 3 tØnh thµnh cã chØ sè v−ît tréi lµ

thµnh phè Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh Bµ rÞa - Vòng tÇu th× 5 ®Þa

ph−¬ng ë nhãm dÉn ®Çu cã chØ sè HDI b×nh qu©n lµ 0,765, cao h¬n chØ sè cña

nhãm 5 ®Þa ph−¬ng xÕp cuèi (0,570) lµ gÇn 0,2 ®iÓm. Nh×n réng h¬n, ViÖt Nam chØ

cã 33 tØnh thµnh cã chØ sè HDI cao (trªn 0,7), cßn 27 ®Þa ph−¬ng cã chØ sè HDI

trung b×nh (tõ 0,6 ®Õn cËn 0,7) vµ 4 tØnh cã chØ sè HDI thÊp - d−íi 0,6 (xem phô lôc

7). Chªnh lÖch nµy lµ mét th¸ch thøc thùc sù cña ViÖt Nam trong t−¬ng lai.

ë mét khÝa c¹nh kh¸c, nÕu coi nh÷ng tØnh thµnh cã chØ sè HDI trªn 0,7 lµ

cao th× b¶n ®å ®Þnh vÞ nªu trªn sÏ x¸c lËp lªn 2 vïng: Vïng A lµ vïng thÓ hiÖn c¸c

®Þa ph−¬ng cã thu nhËp thÊp h¬n nh−ng cã chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cao h¬n vµ

ng−îc l¹i, vïng B lµ vïng chØ ra nh÷ng ®Þa ph−¬ng cã møc thu nhËp b×nh qu©n cao

h¬n nh−ng chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi th× l¹i thÊp h¬n. Theo thèng kª s¬ bé, n¨m

2004 ViÖt Nam cã 9 ®Þa ph−¬ng cã xÕp h¹ng thu nhËp vµ xÕp h¹ng HDI chªnh

nhau tõ 20 bËc trë lªn. Xu thÕ tr¸i chiÒu nµy cho thÊy, ngay ë cÊp vïng c¸c lîi Ých

tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng kh«ng chuyÓn hãa tèt nhÊt thµnh c¸c kÕt qu¶ vÒ ph¸t

triÓn con ng−êi. Ngay ë cÊp vïng, chÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi còng phô thuéc

s©u s¾c vµo c¸c nh©n tè, c¸c chÝnh s¸ch chuyÓn hãa t¨ng tr−ëng thµnh chÊt l−îng

cuéc sèng. Trong thêi gian tíi, c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam

ph¶i tÝnh ®Õn cÊp tØnh thµnh, tÝnh ®Õn tõng ®Þa ph−¬ng cô thÓ.

Tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam sÏ ®−îc nh×n nhËn toµn diÖn

h¬n th«ng qua chØ sè nghÌo khæ tæng hîp HPI: NÕu chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi

HDI ph¶n ¸nh n¨ng lùc lùa chän cña con ng−êi, ph¶n ¸nh møc ®é th¨ng tiÕn vÒ

chÊt l−îng cuéc sèng th× chØ sè nghÌo khæ tæng hîp HPI ph¶n ¸nh sù thiÕu thèn c¸c

c¬ héi vµ sù lùa chän c¬ b¶n nhÊt ®Ó ph¸t triÓn. ChØ sè HDI víi tÝnh qu©n b×nh cña

nã, kh«ng cho thÊy sù thiÕu thèn vÒ thu nhËp vµ c¸c n¨ng lùc kh¸c cña bé phËn d©n

104

c− yÕu thÕ nhÊt trong céng ®ång. V× vËy, møc ®é gi¶m dÇn cña chØ sè nghÌo khæ

tæng hîp lµ mét tiªu chÝ quan träng cÇn ®−îc nhËn biÕt th−êng xuyªn. Trong gÇn

mét thËp kû qua, chØ sè HPI ë d¹ng thøc dµnh cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn

B¶ng 2.5. ChØ sè nghÌo khæ tæng hîp cña ViÖt Nam [6,32]

(Tæng hîp tõ B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP c¸c n¨m 2003 – 2007)

HPI_1

ChØ sè

HDI

B¸o c¸o PTCN n¨m

ChØ sè (%) XÕp h¹ng

TØ lÖ trÎ em d−íi 5 tuæi suy dinh d−ìng (%)

TØ lÖ sè ng−êi cã kh¶ n¨ng kh«ng sèng qua tuæi 40 (%)

TØ lÖ sè ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån n−íc s¹ch

TØ lÖ mï ch÷ ë ng−êi tr−ëng thµnh (% trong ®é tuæi tõ 15 trë lªn)

1998

6,3

26,1

0,560

1999

11,6

8,1

28,7

51/92

0,644

2000

11,2

7,1

28,2

47/85

0,671

2001

12,8

6,9

29,1

45/90

0,682

2002

12,8

6,6

27,1

43/88

0,688

2003

10,7

7.3

19,9

39/94

0,688

2004

10,7

9,7

20,0

41/95

0,691

2005

9,4

9,7

21,2

47/103

0,704

2006

9,4

9,7

15,7

33/103

0,709

2007

6,7

9,7

15,2

36/108

0,733

(HPI_1) cña ViÖt Nam ®−îc tiÕn triÓn nh− sau (B¶ng 2.5):

Sè liÖu thùc tiÔn trªn ®©y cho thÊy, chØ sè HPI cña ViÖt Nam cã xu h−íng

gi¶m xuèng m¹nh mÏ. §Çu nh÷ng n¨m 2000, chØ sè nµy giao ®éng ë møc 28% th×

®Õn nay ®W gi¶m xuèng gÇn mét nöa ë møc 15%. Xu h−íng nµy lµ hÖ qu¶ cña

nh÷ng tiÕn bé nhÊt ®Þnh mµ ViÖt Nam ®¹t ®−îc trong viÖc c¶i thiÖn thu nhËp vµ c¸c

n¨ng lùc kh¸c cho bé phËn d©n c− yÕu thÕ trong xW héi. Theo ®ã, sù bÇn cïng vÒ

105

thu nhËp ®W ®−îc gi¶m nhiÒu nhÊt víi tû lÖ trÎ em d−íi 5 tuæi suy dinh d−ìng gi¶m

tõ 45% xuèng 27%; sè ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån n−íc s¹ch

gi¶m tõ 57% xuèng cßn 15%. MÆt kh¸c, møc c¶i thiÖn vÒ chØ sè HPI cña ViÖt Nam

gÇn nh− lµ ®ång thêi víi møc c¶i thiÖn vÒ chØ sè HDI (H×nh 2.11). Sù ®ång thuËn

nµy cho thÊy mét nhËn ®Þnh quan träng lµ nhãm nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt trong xW

héi ViÖt Nam ®W ®−îc chó träng ®Çu t− ph¸t triÓn, c¶i thiÖn vÞ trÝ vµ chÊt l−îng

cuéc sèng. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng nghÌo khæ cña ViÖt Nam cßn rÊt nghiªm träng.

Theo xÕp h¹ng HPI, ViÖt Nam hiÖn ®ang ®øng d−íi nhiÒu quèc gia trong khu vùc

nh− Singapore, Malaysia hay Trung Quèc. Tû lÖ ng−êi lín kh«ng biÕt ch÷ ë ViÖt

Nam ®ang cã xu h−íng gia t¨ng (tõ 6,3% lªn 9,7%) ®W ®Æt ra cho ViÖt Nam mét

vÊn ®Ò míi vÒ gi¸o dôc. Râ rµng ViÖt Nam ph¶i nç lùc h¬n n÷a míi cã thÓ v−ît ra

0.9

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

HPI_1

HDI Xu thế HPI_1

0.1

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

khái ng−ìng cña mét n−íc nghÌo trªn ph−¬ng diÖn cña sù nghÌo khæ tæng hîp.

Hình 2.11. Xu thế biến động của HPI so với HDI của Việt Nam (1998 - 2007)

106

VÒ sù b×nh ®¼ng giíi trong ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ. Theo b¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam giai ®o¹n 1999 – 2004, chØ sè GDI cña ViÖt Nam n¨m 2005 ®W ®¹t møc kh¸ cao kho¶ng 0,73 ®iÓm (trong ®ã chØ sè b×nh ®¼ng thu nhËp ë møc gÇn 0,74 vµ chØ sè b×nh ®¼ng gi¸o dôc vµ tuæi

B¶ng 2.6. ChØ sè GDI cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc trong cïng khu vùc [8,32]

(Tæng hîp tõ B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP c¸c n¨m 2001 – 2007)

Hµn

HDR n¨m

Indonesia ViÖt Nam

Trungquèc Thai land Malaysia

quèc

Gi¸ trÞ

0,671

0,715

0,755

0,768

0,868

0,680

2001

XÕp h¹ng

(92)

(76)

(58)

(55)

(29)

(89)

Gi¸ trÞ

0,678

0,724

0,760

0,776

0,875

0,687

2002

XÕp h¹ng

(91)

(60)

(54)

(29)

(77)

(89)

Gi¸ trÞ

0,718

0,677

0,766

0,784

0,873

0,687

2003

XÕp h¹ng

(83)

(91)

(61)

(53)

(30)

(89)

Gi¸ trÞ

0,741

0,685

0,766

0,786

0,882

0,689

2004

XÕp h¹ng

(71)

(90)

(61)

(52)

(29)

(87)

Gi¸ trÞ

0,754

0,691

0,774

0,791

0,896

0,702

2005

XÕp h¹ng

(64)

(87)

(57)

(50)

(27)

(83)

Gi¸ trÞ

0,765

0,704

0,781

0,795

0,905

0,708

2006

XÕp h¹ng

(64)

(81)

(58)

(51)

(25)

(80)

Gi¸ trÞ

0,721

0,776

0,779

0,802

0,910

0,732

2007

XÕp h¹ng

(94)

(73)

(71)

(58)

(26)

(91)

thä lµ kho¶ng 0,72). Tuy nhiªn, t−¬ng tù nh− chØ sè HDI, t×nh h×nh ph¸t triÓn giíi ë ViÖt Nam so víi c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc nh− Trung Quèc, Thailand hay Malaysia cßn lµ mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. Theo HDR n¨m 2007, xÕp h¹ng cña ViÖt Nam theo GDI chØ ë vÞ trÝ thø 91 trong khi ®ã vÞ trÝ nµy cña Malaysia lµ 58, Thailand lµ 71 (B¶ng 2.6). Râ rµng, nh÷ng c¶i thiÖn vÒ GDI cña ViÖt Nam ch−a ®ñ ®Ó so s¸nh víi c¸c n−íc nµy. §©y lµ mét th¸ch thøc mµ ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó cã b−íc tiÕn thËt sù vÒ ph¸t triÓn con ng−êi trong thêi gian tíi.

§¸nh gi¸ chung: §éng th¸i ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam trong h¬n

mét thËp kû qua lµ kh¸ tÝch cùc. ViÖt Nam ®k tõng b−íc c¶i thiÖn ®−îc vÞ trÝ cña

107

m×nh trªn b¶n ®å ph¸t triÓn con ng−êi thÕ giíi. Tuy nhiªn, ViÖt Nam sù thùc vÉn

lµ mét quèc gia thuéc nhãm ph¸t triÓn con ng−êi trung b×nh. Nã ®óng c¶ trªn

ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn giíi vµ t×nh tr¹ng gi¶m thiÓu nghÌo khæ tæng hîp. §Ó

v−¬n lªn trë thµnh mét quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi cao h¬n, ViÖt

Nam sÏ ph¶i nç lùc hµnh ®éng trªn mäi lÜnh vùc ®Æc biÖt lµ nh÷ng nç lùc trong

viÖc t¹o dùng nÒn t¶ng, ph−¬ng tiÖn vËt chÊt cho sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng−êi

– mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i nhanh vµ bÒn v÷ng ë ViÖt Nam.

2.2.2. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi

2.2.2.1. T¸c ®éng chung

T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ ph−¬ng tiÖn quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cuéc

sèng ng−êi d©n. Trong nh÷ng n¨m qua, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam liªn tôc

t¨ng cao ®W t¹o ra c¬ së cho nh÷ng tiÕn bé cña ViÖt Nam vÒ ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn

con ng−êi. T¸c ®éng nµy ®−îc ®¸nh gi¸ tæng quan nh− sau:

Tæng hîp vµ −íc tÝnh theo sè liÖu do UNDP cung cÊp, hÖ sè t¨ng tr−ëng v×

con ng−êi ë ViÖt Nam trong thËp kû qua biÕn thiªn kh¸ phøc t¹p. Trong vßng

kho¶ng 10 n¨m tõ 1999 ®Õn 2007, n¨m 1999 lµ n¨m ViÖt Nam cã hÖ sè t¨ng tr−ëng

v× con ng−êi cao víi møc Ghd ®−îc ghi nhËn lµ 0,344. N¨m 2001, hÖ sè t¨ng

tr−ëng v× con ng−êi tôt xuèng møc thÊp nhÊt ë chØ sè b»ng 0 (B¶ng 2.7). Mét sè

n¨m, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng cao, nh−ng hÖ sè hÖ sè Ghd l¹i kh¸ cao vµ

ng−îc l¹i. Ch¼ng h¹n, n¨m 1999, tèc ®é t¨ng GDP chØ lµ 4,77%, nh−ng Ghd l¹i ®¹t

møc 0,344. Tr¸i l¹i, n¨m 2005 tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ thuéc møc cao nhÊt trong

thËp kû lµ 8,44%, nh−ng hÖ sè Ghd chØ xÊp xØ n¨m 1999 dõng l¹i ë møc 0,401.

N¨m 2000 vµ 2001, ViÖt Nam ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ ngang nhau, nh−ng hÖ

sè Ghd hai n¨m nµy chªnh lÖch nhau kh¸ lín, b»ng 0,129 ®¬n vÞ. Nh×n chung, hÖ sè

Ghd cña ViÖt Nam thay ®æi kh«ng theo mét xu thÕ nµo nhÊt ®Þnh mÆc dï ë tÊt c¶

c¸c n¨m ®Òu nhËn gi¸ trÞ d−¬ng, chøng tá t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Òu cã nh÷ng ®ãng

gãp trùc diÖn thóc ®Èy tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn,

nh÷ng ®ãng gãp nµy lµ thÊt th−êng vµ rÊt kh«ng t−¬ng xøng víi tèc ®é t¨ng tr−ëng

108

kinh tÕ (H×nh 2.11). TÝnh b×nh qu©n giai ®o¹n 1999 – 2007, cø 1% t¨ng tr−ëng kinh

tÕ ë ViÖt Nam t¹o ra ®−îc kho¶ng 0,178% gia t¨ng vÒ chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi

B¶ng 2.7. HÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi ë ViÖt Nam

(Tæng hîp vµ tÝnh to¸n tõ HDR cña UNDP c¸c n¨m tõ 1997 – 2007)

N¨m

HDI

Ghd

Tèc ®é t¨ng tr−ëng (%)

Tèc ®é t¨ng HDI (%)

1999

0,682

4,77

0,344

1,64

2000

0,688

6,80

0,129

0,88

2001

0,688

6,90

2002

0,691

7,08

0,062

0,44

2003

0,704

7,34

0,256

1,88

2004

0,709

7,79

0,091

0,71

2005

0,733

8,44

0,401

3,39

2006*

0,744

8,17

0,183

1,5

2007*

0,753

8,48

0,141

1,2

HDI (Ghd b×nh qu©n b»ng 0,178).

Thùc tr¹ng trªn ®©y cho thÊy, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam

d−êng nh− phô thuéc nhiÒu h¬n vµo c¸c nh©n tè, c¸c chÝnh s¸ch chuyÓn hãa lîi

Ých t¨ng tr−ëng kinh tÕ thµnh c¸c tiÕn bé vÒ con ng−êi. §−¬ng nhiªn, nh÷ng tiÕn

bé trong lÜnh vùc ph¸t triÓn con ng−êi cßn phô thuéc vµo sù tiÕn triÓn cña ViÖt Nam

trªn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− y tÕ, gi¸o dôc chø kh«ng chØ kinh tÕ. Nh−ng

xÐt tõ ph−¬ng diÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ th× kh¶ n¨ng chuyÓn hãa c¸c lîi Ých t¨ng

tr−ëng thµnh chÊt l−îng cuéc sèng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh. Trong khi ®ã, kh¶ n¨ng

chuyÓn hãa nµy ë ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng vËn hµnh mét c¸ch æn ®Þnh cho thÊy

c¸ch thøc mµ ViÖt Nam t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong thêi gian qua ch−a thùc sù hiÖu

qu¶ theo h−íng ph¸t triÓn con ng−êi. §iÒu nµy còng cho thÊy mong muèn vµ

ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam kh«ng thËt t−¬ng thÝch chÆt chÏ víi

nhau. Nãi mét c¸ch kh¸c, ViÖt Nam ch−a thËt chñ ®éng trong viÖc sö dông ph−¬ng

tiÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸t triÓn con ng−êi. Râ rµng, ViÖt

109

Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao nhÊt trªn

thÕ giíi (b×nh qu©n 7,6%/n¨m trong gÇn mét thËp kû qua), nh−ng tèc ®é ph¸t triÓn

con ng−êi l¹i khiªm tèn h¬n rÊt nhiÒu. NhiÒu nhµ ph©n tÝch cho r»ng, ph¸t triÓn con

ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi cã hiÖu øng thay ®æi rÊt chËm vµ ®−¬ng nhiªn cã thÓ

cã ®é trÔ nhÊt ®Þnh. Nh−ng sù thÊt th−êng lªn xuèng cña hÖ sè Ghd ë ViÖt Nam

thêi gian qua kh«ng cho thÊy râ nÐt ®é trÔ nµy khi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt

Nam lµ t−¬ng ®èi æn ®Þnh víi mét gia tèc tÝnh ®Õn nay lµ kh¸ ®Òu. V× vËy, hiÖu qu¶

t¨ng tr−ëng râ rµng lµ mét biÕn sè ch−a ®−îc ViÖt Nam kiÓm so¸t mét c¸ch chÆt

chÏ vµ cã chñ ®Ých. TÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu mµ hÖ sè Ghd ®em l¹i trªn ®©y khiÕn bøc

tranh vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam mê nh¹t h¬n trong vÞ trÝ lµ ph−¬ng tiÖn

n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng ng−êi d©n. Nh÷ng dÊu hiÖu nµy mang ®Ëm gi¸ trÞ

®Þnh h−íng chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng cho ViÖt Nam trong t−¬ng lai.

MÆc dï nh− vËy, bøc tranh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam còng cÇn ®−îc

nh×n nhËn mét c¸ch tæng quan h¬n. NiÒm tin vµo c«ng n¨ng ph¸t triÓn con ng−êi

cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ ®−îc n©ng lªn khi ng−êi ta b×nh tÜnh ®¸nh gi¸ vµ ph¸t

hiÖn ra r»ng, hÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi cña ViÖt Nam mÆc dï kh¸ thÊt th−êng

nh−ng chØ giao ®éng ë mét biªn ®é trung b×nh. Trong thËp kû qua, biªn ®é nµy

®−îc x¸c ®Þnh vµo kho¶ng 0,178 víi hÖ sè Ghd cao nhÊt lµ 0,401 (n¨m 2005), thÊp

nhÊt lµ 0 (n¨m 2001), thÊp h¬n hÖ sè cña Lµo vµ t−¬ng ®−¬ng cña Indonesia n¨m

0.9

GDP (%) HDI

Ghd Xu thế Ghd

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Hình 2.12. Hệ số tăng trưởng vì con người của Việt Nam giai đoạn 1998 - 2007 (s(cid:1) li(cid:2)u l(cid:3)y t(cid:4) b(cid:5)ng 2.7)

110

2007 (B¶ng 1.3).

§Ó nhËn diÖn râ h¬n t¸c ®éng cña tiÕn tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn thµnh

tùu ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam giai ®o¹n gÇn ®©y, viÖc x¸c ®Þnh tû phÇn ®ãng

gãp cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµo sù gia t¨ng chØ sè HDI ®W ®−îc thùc hiÖn. KÕt qu¶

B¶ng 2.8. §ãng gãp cña c¸c chØ sè cÊu thµnh vµo tèc ®é t¨ng HDI

(TÝnh to¸n dùa trªn sè liÖu b¸o c¸o cña UNDP vµ sè liÖu −íc tÝnh giai ®o¹n 2 n¨m mét tõ 2005 ®Õn nay)

ChØ sè HDI

ChØ sè Tuæi thä

ChØ sè Gi¸o dôc

ChØ sè Thu nhËp

ChØ sè n¨m 2004

0,709

0,76

0,55

0,81

ChØ sè n¨m 2005

0,733

0,81

0,57

0,81

Tèc ®é t¨ng 2005/2004 (%)

6,578

3,636

3,3

§ãng gãp vµo tèc ®é t¨ng HDI 2005/2004 (®iÓm %)

2,358

0,943

3,3

Tû phÇn ®ãng gãp vµo t¨ng HDI 2005/2004(%)

100

ChØ sè n¨m 2006

0,744

0,80

0,60

0,83

Tèc ®é t¨ng 2006/2005 (%)

1,82

-1,234

5,263

2,469

§ãng gãp vµo tèc ®é t¨ng HDI 2006/2005 (®iÓm %)

1,82

-0,456

1,369

0,913

Tû phÇn ®ãng gãp vµo t¨ng HDI 2006/2005(%)

100

-25

ChØ sè n¨m 2007

0,753

0,80

0,64

0,82

Tèc ®é t¨ng 2007/2006 (%)

1,35

6,666

-1,2

§ãng gãp vµo tèc ®é t¨ng HDI 2007/2006 (®iÓm %)

1,35

1,794

-0,447

Tû phÇn ®ãng gãp vµo t¨ng HDI 2007/2006(%)

100

133

-33

tÝnh to¸n nµy ®−îc ph¶n ¸nh ë b¶ng 2.8 d−íi ®©y.

Theo sè liÖu tõ b¶ng 2.8, n¨m 2005, t¨ng tr−ëng kinh tÕ hay chØ sè thu nhËp

chØ ®ãng gãp vµo sù gia t¨ng chØ sè HDI víi tû phÇn lµ 29%. N¨m 2006, tû phÇn

nµy t¨ng lªn lµ 75%. N¨m 2007, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®ãng gãp v−ît tréi h¬n víi tû

phÇn lµ h¬n 130%.

§¸ng l−u ý lµ n¨m 2005, tèc ®é chuyÓn ®æi lîi Ých t¨ng tr−ëng kinh tÕ cho

111

ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam l¹i rÊt cao víi møc Ghd b»ng 0.401, trong khi

®ã tû phÇn ®ãng gãp chØ chiÕm 29%. §iÒu nµy cho thÊy c¸c lîi Ých t¨ng tr−ëng

kinh tÕ chuyÓn hãa thµnh c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi chñ yÕu kh«ng ph¶i

th«ng qua kªnh thu nhËp, kh«ng ph¶i trùc tiÕp do sù gia t¨ng vÒ thu nhËp ®em l¹i,

mµ ®−îc chuyÓn hãa th«ng qua kªnh tuæi thä (víi tû phÇn chiÕm ®Õn 71%). Trong

tr−êng hîp nµy, rÊt cã thÓ c¸c kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W ®em l¹i mét cuéc sèng

cã chÊt l−îng cao h¬n ë ph−¬ng diÖn ch¨m sãc søc kháe céng ®ång, c¶i thiÖn c¸c

dÞch vô y tÕ c¬ së, vÖ sinh m«i tr−êng hay kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi nguån

n−íc s¹ch cña d©n chóng… Nh÷ng tiÕn bé nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng chÝnh

s¸ch xW héi cña nhµ n−íc vÒ y tÕ, tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− c«ng trong lÜnh vùc c¶i

thiÖn søc kháe. Nã còng cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña qóa tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhiÒu

n¨m tr−íc ®ã do hiÖu øng chuyÓn ®æi chËm ch¹p mang l¹i (®é trÔ xuÊt hiÖn).

N¨m 2007, nh÷ng tiÕn bé trong lÜnh vùc y tÕ vµ gi¸o dôc kh«ng ®−îc ®¸nh

gi¸ cao. V× vËy, thu nhËp trë thµnh nh©n tè quan träng kÐo toµn bé chØ sè HDI gia

t¨ng 1.35% so víi n¨m 2006 víi tèc ®é chuyÓn ®æi lµ 0.141 vµ tû phÇn lªn ®Õn

133%. XÐt tõ ph−¬ng diÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ th× tû phÇn nµy cho thÊy vai trß tÝch

cùc cña kªnh thu nhËp ®èi víi ®êi sèng ng−êi d©n. Nh−ng nÕu nh×n réng h¬n th×

n¨m 2007, nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam thiÕu ®i sù toµn diÖn.

Sù gi¶m sót vÒ y tÕ vµ gi¸o dôc khiÕn tû phÇn ®ãng gãp cña thu nhËp ®W ph¶i tréi

lªn, bï ®¾p cho sù gi¶m sót tõ c¸c lÜnh vùc kh¸c. Sù mÊt c©n ®èi nµy rÊt dÔ bÞ bá

qua khi mµ chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi vÉn cã sù tiÕn triÓn nhÊt ®Þnh. ChØ chõng

nµo tû phÇn cña tÊt c¶ c¸c yÕu tè cÊu thµnh t−¬ng ®−¬ng nhau th× lóc ®ã ViÖt Nam

míi cã mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mang tÝnh hµi hßa h¬n.

Nh×n chung, sù thay ®æi tû phÇn ®ãng gãp cña thu nhËp vµo ph¸t triÓn con

ng−êi trong thêi gian võa qua mét lÇn n÷a cho thÊy thu nhËp ch−a ph¶i lµ mét kªnh

dÉn trùc tiÕp t¹o ra nh÷ng tiÕn bé vÒ chÊt l−îng cuéc sèng. Nh÷ng tiÕn bé nµy phô

112

thuéc nhiÒu h¬n vµo c¸c nh©n tè chuyÓn ho¸ trung gian kh¸c.

§¸nh gi¸ chung: Nh÷ng kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ ViÖt Nam ®¹t

®−îc trong thêi gian qua nh×n tæng thÓ ®k t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn tiÕn tr×nh ph¸t

triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ liªn tôc cao vµ æn

®Þnh trong h¬n m−êi n¨m qua ®k gióp ViÖt Nam c¶i thiÖn ®−îc ®¸ng kÓ tr×nh ®é

ph¸t triÓn con ng−êi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n ®−îc ghi nhËn

lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn con ng−êi. Tuy nhiªn, nh÷ng ph©n tÝch s©u h¬n dùa

trªn hÖ sè t¨ng tr−ëng v× con ng−êi còng nh− tû phÇn ®ãng gãp cña thu nhËp

vµo ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam võa qua cho thÊy:

i) §èi víi ViÖt Nam, t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng kh«ng mÆc nhiªn dÉn ®Õn

nh÷ng tiÕn bé vÒ ph¸t triÓn con ng−êi. Nh÷ng tiÕn bé nµy phô thuéc vµo

c¸ch thøc t¨ng tr−ëng mµ ViÖt Nam thùc thi trong thêi gian qua;

ii) Thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam cßn phô thuéc nhiÒu h¬n vµo

c¸c nh©n tè chuyÓn ho¸ lîi Ých t¨ng tr−ëng thµnh c¸c tiÕn bé vÒ con ng−êi.

Kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ cña c¸c nh©n tè nµy kh«ng th−êng xuyªn æn ®Þnh vµ

kh¸c nhau, v× vËy, nhËn diÖn chÝnh x¸c kh¶ n¨ng nµy cña tõng nh©n tè

chuyÓn ho¸ cô thÓ, tõng kªnh dÉn cô thÓ sÏ cã ý nghÜa hÕt søc quan träng

nh»m t×m ra ®óng b¶n chÊt c¬ chÕ t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. PhÇn d−íi

®©y sÏ lµ mét sè ph©n tÝch nh− vËy.

2.2.2.2. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh dÉn vÒ c¬ héi viÖc lµm vµ thu nhËp

T¸c ®éng trùc diÖn nhÊt, dÔ nhËn thÊy nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t

triÓn con ng−êi chÝnh lµ ë n¨ng lùc t¹o ra c¸c c¬ héi viÖc lµm mang l¹i thu nhËp

cho ng−êi d©n. NÒn kinh tÕ nÕu gi÷ ®−îc nhÞp ®é t¨ng tr−ëng cao vµ æn ®Þnh, vÒ c¬

b¶n, sÏ duy tr× vµ t¹o ®−îc c¸c chç lµm viÖc míi. Lóc nµy, ng−êi lao ®éng sÏ cã thu

nhËp ®Ó tiªu dïng vµo viÖc t¸i t¹o, n©ng cao n¨ng lùc lµm viÖc còng nh− ®Ó h−ëng

thô mét cuéc sèng mµ hä coi träng. Khi nÒn kinh tÕ bÞ ngõng trÖ, ®−¬ng nhiªn hiÖn

113

t−îng thÊt nghiÖp sÏ gia t¨ng, ®êi sèng ng−êi d©n sÏ trë lªn bÊp bªnh do thu nhËp bÞ

c¾t gi¶m. C¬ chÕ t¸c ®éng th«ng qua viÖc lµm vµ thu nhËp ë ®©y lµ kh¸ ®¬n gi¶n,

nh−ng liÒu l−îng hay n¨ng suÊt t¹o ra viÖc lµm vµ thu nhËp cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ

l¹i rÊt phøc t¹p, khã nhËn diÖn vµ kiÓm so¸t.

ë ViÖt Nam, trong h¬n mét thËp kû qua, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ lu«n

®−îc duy tr× æn ®Þnh ë møc cao, b×nh qu©n trªn 7,0%/n¨m ®W t¹o ra nh÷ng chuyÓn

biÕn tÝch cùc trong viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi d©n. Lµ mét quèc gia ®«ng

d©n, víi tèc ®é gia t¨ng d©n sè trung b×nh vµo kho¶ng 1,5%, hµng n¨m ViÖt Nam

cã thªm kho¶ng 1 triÖu lao ®éng míi. T×nh tõ n¨m 1990 ®Õn nay, ViÖt Nam ph¶i

gi¶i quyÕt viÖc lµm cho gÇn 14,8 triÖu ng−êi. ¸p lùc vÒ viÖc lµm cña ViÖt Nam thùc

sù lµ rÊt lín. ¸p lùc nµy cßn gia t¨ng khi tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña ng−êi

lao ®éng ViÖt Nam ch−a phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr−êng, nhu cÇu th−êng xuyªn

biÕn ®æi cao cña ng−êi sö dông, chÊt l−îng lao ®éng nh×n chung cßn thÊp, c¬ cÊu

lao ®éng còng cßn bÊt cËp khi thiÕu lao ®éng cã kü n¨ng chuyªn m«n, cã tay nghÒ

trong khi thõa lao ®éng nãi chung. Tuy nhiªn, víi ®µ t¨ng tr−ëng æn ®Þnh, nÒn kinh

tÕ ViÖt Nam ®W hÊp thu ®−îc phÇn lín sè lao ®éng nµy.

Sau nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc nhê thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, ViÖt Nam

tiÕp tôc cã nh÷ng ®iÒu chØnh nh»m hoµn thiÖn m«i tr−êng t¨ng tr−ëng. Mét mÆt, c¶i

thiÖn m«i tr−êng thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, ®ång thêi b»ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ

ph¸p luËt nh»m khuyÕn khÝch khu vùc kinh tÕ t− nh©n ®Çu t− ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh

t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam ®W t¹o ra ®−îc c¸c chç lµm míi, gi¶m ®¸ng kÓ ¸p

lùc vÒ viÖc lµm lªn xW héi. Nh÷ng ®æi míi trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc nhÊt lµ

tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n−íc ®ang diÔn ra s«i ®éng võa qua còng

lµm thay ®æi ®¸ng kÓ ¸p lùc vÒ viÖc lµm. ViÖc ViÖt Nam héi nhËp ngµy cµng s©u

réng vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®W t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu ph¸t triÓn vµ

thu hót mét l−îng lín lao ®éng vµo c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu. Qu¸ tr×nh c«ng

nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ diÔn ra nhanh chãng ë ViÖt Nam thêi gian qua ®W thu hót

mét l−îng lín lao ®éng tõ khu vùc n«ng th«n. Ngay trong n«ng nghiÖp, nh÷ng

chuyÓn ®æi vÒ c¬ cÊu vËt nu«i, c©y trång theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ còng cñng

114

cè vµ më réng viÖc lµm cho ng−êi n«ng d©n. Nh×n chung, thÞ tr−êng lao ®éng ë

ViÖt Nam ®ang dÇn ®−îc hoµn thiÖn. Ng−êi lao ®éng ®W cã kh¶ n¨ng thay ®æi c«ng

viÖc cao h¬n khi cã thÓ tù do h¬n trong viÖc lùa chän viÖc lµm trªn thÞ tr−êng nµy.

Trªn thùc tÕ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang sö dông h¬n 44,1 triÖu lao ®éng.

Trong giai ®o¹n 2001 ®Õn 2007, trung b×nh 1% t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ViÖt Nam ®W

t¹o ra ®−îc 0,31% viÖc lµm míi. Khu vùc kinh tÕ t− nh©n vµ khu vùc kinh tÕ cã vèn

®Çu t− n−íc ngoµi ®W thÓ hiÖn kh¶ n¨ng ®ãng gãp lín m¹nh vµo t¨ng tr−ëng viÖc

lµm nµy. HiÖn t¹i, hai khu vùc ®W t¹o ra h¬n 90% tæng sè viÖc lµm trong nÒn kinh tÕ

B¶ng 2.9. tû träng ®ãng gãp cña c¸c khu vùc vµo t¨ng tr−ëng viÖc lµm(%)

(Tæng côc Thèng kª) [75,23][67,98]

1995

2000

2005

2007

2008

1990

29412,2 33.030,6 37.609,6 42.526,9 44.171,9 45.037,2

Tæng sè (ngh×n ng−êi) :

Tû träng theo ngµnh kinh tÕ:

N«ng, l©m vµ thuû s¶n

73,0

71,3

65,1

57,2

54,6

52,5

C«ng nghiÖp vµ x©y dùng

11,2

11,4

13,1

18,2

19,6

20,8

DÞch vô

15,7

17,4

21,8

24,6

25,9

26,7

Tû träng theo lo¹i h×nh kinh tÕ:

Khu vùc nhµ n−íc

11,6

9,2

9,3

9,5

9,0

Khu vùc t− nh©n

88,4

90,8

90,1

88,9

89,4

86,9

Khu vùc cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi

0,0

0,6

1,6

4,1

(B¶ng 2.9).

Mét sè tÝnh to¸n cßn cho thÊy, ngµnh kinh tÕ cã n¨ng lùc thu hót ®−îc nhiÒu

viÖc lµm nhÊt ph¶i kÓ ®Õn lµ ngµnh dÞch vô. Trong tæng sè 14,8 triÖu lao ®éng t¨ng

thªm nªu trªn th× riªng ngµnh dÞch vô ®W gi¶i quyÕt viÖc lµm cho h¬n 6,799 triÖu

ng−êi chiÕm 46,9% tæng sè ng−êi lao ®éng t¨ng thªm. TiÕp ®Õn, ngµnh c«ng

nghiÖp còng ®W t¹o ra ®−îc kho¶ng 5,332 triÖu viÖc lµm t−¬ng ®−¬ng 36% tæng sè.

Ngµnh n«ng nghiÖp chØ thu hót sö dông 2,627 triÖu ng−êi t−¬ng ®−¬ng17,8% tæng

115

sè [21,23]. §éng th¸i nµy ®W lµm c¬ cÊu lao ®éng viÖc lµm cña ViÖt Nam ®W cã

nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc theo h−íng tû träng lao ®éng trong lÜnh vùc c«ng

nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng t¨ng lªn (tõ 26,9% n¨m 1990 lªn ®Õn 45,5% n¨m

2007); tû träng lao ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp gi¶m xuèng (tõ 73,0% n¨m

1990 xuèng cßn 54,6% n¨m 2007) – (B¶ng 2.9).

Nh×n nhËn t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn viÖc lµm trªn khÝa c¹nh

t−¬ng tù lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, cã thÓ thÊy, ®ãng gãp vµo t¨ng tr−ëng viÖc lµm

cña c¸c khu vùc kinh tÕ ®W lµm tû lÖ thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam gi¶m xuèng ®¸ng kÓ.

Theo thèng kª s¬ bé, tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc thµnh thÞ

ViÖt Nam ®W gi¶m liªn tôc. N¨m 1998, tû lÖ nµy lµ 6,9% th× ®Õn n¨m 2002 gi¶m

chØ cßn 6,01%, ®Õn n¨m 2008 chØ lµ 4,65% (H×nh 2.13).

Hình 2.13. Tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi khu vực thành thị (%) (TCTK)-[75,23] [67,98]

6.9

6.7

6.42

6.3

6.01

5.78

5.6

5.31

4.82

4.65

4.64

Tỷ lệ thất nghiệp

Xu thế phát triển

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Trong khu vùc n«ng th«n, tû lÖ thêi gian nhµn dçi kh«ng cã viÖc lµm cña

ng−êi lao ®éng (trong ®é tuæi) còng cã chiÒu h−íng gi¶m xuèng. Ng−êi lao ®éng

khu vùc n«ng th«n ®W cã thêi gian lµm viÖc nhiÒu h¬n víi tû lÖ tõ 71,13% n¨m

1998 lªn ®Õn 82,5% n¨m 2007 (H×nh 2.14). Trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi kinh tÕ võa

qua, ViÖt Nam kh«ng ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp hµng lo¹t nh− nhiÒu

116

quèc gia kh¸c.

Tỷ lệ thời gian làm việc (%)

Tỷ lệ thời gian không có việc làm (%)

82.5

17.5

81.79

18.21 2006

80.65

19.35

79.1

20.9 2004

77.65

22.35

75.42

24.58 2002

74.26

25.74

74.16

25.84 2000

73.56

26.44

71.13

28.87 1998

0

20

40

60

80

100

Hình 2.14. Tỷ lệ thời gian làm việc của lao động trong độ tuổi khu vực nông thôn (Theo Tổng cục Thống kê)

Theo mét ®éng th¸i kh¸c, t¨ng tr−ëng viÖc lµm ®W mang l¹i thu nhËp cho

ng−êi d©n víi mét sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Mét mÆt, t¨ng tr−ëng ®W t¹o ra nhiÒu viÖc

lµm h¬n, v× thÕ nhiÒu ng−êi thÊt nghiÖp cã c¬ héi cã viÖc lµm vµ thu nhËp h¬n. MÆt

kh¸c, t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng t¹o ra c¸c c¬ héi viÖc lµm ®em l¹i thu nhËp cao h¬n

cho ng−êi lao ®éng. Ng−êi lao ®éng còng ®−îc tr¶ l−¬ng t−¬ng xøng h¬n víi n¨ng

suÊt vµ chÊt l−îng lµm viÖc. So víi n¨m 2000, ViÖt Nam cã møc thu nhËp b×nh

qu©n ®Çu ng−êi t¨ng h¬n gÊp ®«i tõ 402USD lªn 835,9USD n¨m 2007. Nh÷ng −íc

tÝnh ban ®Çu cho biÕt, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña ViÖt Nam n¨m 2008

vµo kho¶ng 1024USD/ ng−êi (B¶ng 2.10). ViÖt Nam ®ang dÇn b−íc vµo nhãm

nh÷ng n−íc cã thu nhËp trung b×nh trªn thÕ giíi. Tõ ph−¬ng diÖn nµy, c«ng t¸c xo¸

117

®ãi gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam ®W cã nh÷ng tiÕn triÓn tÝch cùc.

B¶ng 2.10. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi tÝnh b»ng VND

vµ USD theo tû gi¸ thùc tÕ (TCTK) - [76,23] [68,98]

N¨m

Tû gi¸ VND/USD

GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi (1000VND)

GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi tÝnh b»ng USD

5688,7

14148

402,1

2000

6116,7

14814

412,9

2001

6719,9

15272

440,0

2002

7582,5

15414

491,9

2003

8719,9

15770

552,9

2004

10098,0

15800

639,1

2005

11271,3

15958

725,1

2006

13421,5

16056

835,9

2007

2008

17162,0

16.760

1024,0

Kh«ng thÓ quy toµn bé nh÷ng tiÕn triÓn trong c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ

kÕt qu¶ trùc tiÕp cã ®−îc tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× bªn c¹nh ®ã c«ng t¸c nµy ë ViÖt

Nam cßn ®−îc trî lùc bëi rÊt nhiÒu c¸c chÝnh s¸ch t¸i ph©n phèi thu nhËp - c¸c

chÝnh s¸ch xW héi kh¸c nhau (Hép 2.1). Nh−ng râ rµng t¨ng tr−ëng kinh tÕ míi lµ

c¬ së gèc, míi lµ ph−¬ng tiÖn v÷ng ch¾c, c¬ b¶n nhÊt ®Ó ng−êi d©n gi¶m thiÓu

nghÌo ®ãi. Trªn thùc tÕ, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W t¸c ®éng lµm ngµy cµng gi¶m thiÓu

t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam. ¦íc tÝnh theo ng−ìng nghÌo chung (lµ chi phÝ

cho mét ræ hµng tiªu dïng cÇn thiÕt cho mét cuéc sèng khoÎ m¹nh - ë ViÖt Nam

®−îc x¸c ®Þnh lµ ®ñ ®Ó cung cÊp 2.100Kcal mçi ng−êi mçi ngµy), trong h¬n mét

thËp kû qua, ViÖt Nam ®W gi¶m nghÌo cho kho¶ng 42% d©n sè t−¬ng ®−¬ng 35

triÖu ng−êi. NÕu n¨m 1993 ViÖt Nam cã 58,1% hé gia ®×nh sèng d−íi ng−ìng

nghÌo th× ®Õn n¨m 2002 sè hé nghÌo ®W gi¶m mét nöa cßn 28,9%. §Õn nay, theo

−íc tÝnh, ViÖt Nam chØ cßn kho¶ng 16% ng−êi d©n sèng d−íi ng−ìng nghÌo, sè

118

ng−êi nghÌo ë n«ng th«n ®W gi¶m gÇn 2/3 tõ 66,4% xuèng cßn 20,4% (B¶ng 2.11).

B¶ng 2.11. tû lÖ nghÌo ë ViÖt Nam trong thêi gian qua (UNDP)[4,35]

1993

1998

2002

2004

2006

Tû lÖ nghÌo chung:

58,1

37,4

28,9

19,5

16,0

- Thµnh thÞ

25,1

9,2

6,6

3,6

3,9

- N«ng th«n

66,4

45,5

35,6

25,0

20,4

Tû lÖ nghÌo l−¬ng thùc:

24,9

15,0

10,9

7,4

6,7

- Thµnh thÞ

7,9

2,5

1,9

0,8

1,2

- N«ng th«n

29,1

18,6

13,6

9,7

8,7

Kho¶ng c¸ch nghÌo:

18,5

9,5

6,9

4,7

3,8

- Thµnh thÞ

6,4

1,7

1,3

0,7

- N«ng th«n

21,5

11,8

8,7

6,1

4,9

NÕu theo ng−ìng nghÌo quèc tÕ – ng−ìng 1USD (PPP) mçi ng−êi mçi ngµy,

tèc ®é gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam so víi nhiÒu quèc gia khu vùc lµ rÊt Ên t−îng

(H×nh 2.15). HiÖn ViÖt Nam chØ cßn kho¶ng 4,9% d©n sè sèng d−íi ng−ìng theo

tiªu chÝ nghÌo nµy [5,35]. §é s©u cña t×nh tr¹ng nghÌo ë ViÖt Nam còng ®−îc c¶i

thiÖn khi tû lÖ ng−êi nghÌo l−¬ng thùc cã xu h−íng gi¶m tõ møc 24,9% n¨m 1993

xuèng 10,9% n¨m 2002 vµ 6,7% n¨m 2006. Kho¶ng c¸ch nghÌo (lµ møc chªnh

lÖch b×nh qu©n gi÷a chi tiªu cña ng−êi nghÌo vµ ng−ìng nghÌo) ®W gi¶m tõ 18,5

xuèng cßn 3,8 ®iÓm phÇn tr¨m. Theo tiªu chÝ nµy, nh÷ng ng−êi nghÌo ë ViÖt Nam

®ang tiÕn s¸t dÇn víi ng−ìng nghÌo. QuWng ®−êng ®Ó hä tiÕp cËn vµ v−ît qua

ng−ìng nghÌo ®W ®−îc thu ng¾n l¹i.

Nh×n chung, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua ®W cã

nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, t¹o thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o

cuéc sèng ng−êi d©n. Sè ng−êi nghÌo ®W gi¶m xuèng ®¸ng kÓ khiÕn ViÖt Nam trë

thµnh mét ®iÓn h×nh vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Trªn ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn

119

con ng−êi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®W ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao

chÊt l−îng ®êi sèng ng−êi d©n. ChØ sè thu nhËp ®W t¨ng tõ 0,38 n¨m 1993 lªn ®Õn

0,47 n¨m 1998, 0,55 n¨m 2004 vµ −íc tÝnh lªn tíi 0,64 n¨m 2007 (xem thªm b¶ng

2.3). MÆc dï cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nh− vËy, nh−ng g¸nh nÆng cña t¨ng tr−ëng

kinh tÕ ®èi víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam vÉn cßn rÊt lín. ChÆng

®−êng ph¸t triÓn phÝa tr−íc cña ViÖt Nam cßn rÊt khã kh¨n khi tû lÖ thÊt nghiÖp

vÉn ë møc cao, tû lÖ ng−êi nghÌo vÉn cßn kh¸ lín. Khñng hoµng tµi chÝnh toµn cÇu

H×nh 2.15. Tèc ®é gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc cïng khu vùc

(UNDP) - [20,57]

cµng lµm cho t×nh h×nh thªm phøc t¹p vµ khã l−êng.

2.2.2.3. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Nh− ®W ph©n tÝch, nguån vèn con ng−êi ®W vµ ®ang gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi

víi tèc ®é vµ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong hÇu hÕt c¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng.

V× vËy, ph¸t triÓn nguån vèn con ng−êi mÆc nhiªn trë thµnh nhu cÇu thiÕt yÕu, lµ

®ßi hái cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng. Vµ khi con ng−êi

®−îc ®Çu t− ph¸t triÓn víi môc ®Ých n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt, tù th©n viÖc nµy ®W

gióp con ng−êi cã thÓ t¨ng c−êng n¨ng lùc vµ më réng c¬ héi lùa chän, tù th©n gióp

con ng−êi ph¸t triÓn. Víi c¸ch tiÕp cËn nh− vËy, mÆc dï kh«ng tù ®Þnh, nhu cÇu

t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W gi¸n tiÕp t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi

120

th«ng qua viÖc ph¸t triÓn nguån vèn con ng−êi. Trong lÜnh vùc nµy, nh÷ng nç lùc

n©ng cao nguån vèn con ng−êi th«ng qua viÖc ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ

nh÷ng nç lùc cã nhiÒu ý nghÜa nhÊt.

ë ViÖt Nam trong thêi gian qua, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®W ®−îc quan t©m ph¸t

triÓn chñ yÕu víi t− c¸ch lµ mét môc tiªu xW héi tèt ®Ñp nhiÒu h¬n lµ víi t− c¸ch

cña mét ph−¬ng tiÖn t¨ng tr−ëng thiÕt yÕu. Song kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng chÝnh

nhu cÇu t¨ng tr−ëng míi lµ ®éng lùc chÝnh cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy. Nhu cÇu

t¨ng tr−ëng, nhu cÇu vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng nguån nh©n lùc ngµy cµng cao ®W

gãp phÇn kÝch thÝch vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë ViÖt Nam trong

thêi gian qua.

Trong lÜnh vùc gi¸o dôc: ViÖt Nam ®W ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan

vÒ gi¸o dôc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc. HÖ thèng tr−êng líp vµ gi¸o viªn c¸c cÊp ®W t¨ng

lªn liªn tôc trong nh÷ng n¨m qua. Sè liÖu thèng kª s¬ bé cho thÊy, sè tr−êng mÉu

gi¸o ®W t¨ng tõ 8.933 tr−êng n¨m 2001 lªn ®Õn 11.582 tr−êng n¨m 2007. Sè tr−êng

tiÓu häc n¨m 2001 chØ míi cã lµ 13.859 tr−êng th× ®Õn n¨m 2007 ®W cã 15.441

tr−êng. ë c¸c cÊp häc phæ th«ng kh¸c, sè tr−êng häc còng gia t¨ng ®¸ng kÓ. Theo

®ã, sè gi¸o viªn míi tuyÓn thªm c¸c cÊp còng ®−îc duy tr× vµ më réng t−¬ng øng.

Duy nhÊt tû lÖ sè häc sinh trªn mçi gi¸o viªn cÊp tiÓu häc gi¶m nhÑ tõ 21,4 xuèng

20,5 häc sinh/gi¸o viªn, cßn ®èi víi c¸c cÊp häc kh¸c, tû lÖ nµy ®Òu gi¶m xuèng

®¸ng kÓ cho thÊy møc ®é ®Çu t− n©ng chuÈn chÊt l−îng cña hÖ thèng gi¸o dôc ë

B¶ng 2.12. t×nh h×nh ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o (TCTK)[85,23]

2000-2001 2005-2006 2006-2007 2007-2008

MÉu gi¸o:

Sè tr−êng (tr−êng)

8.933

10.927

11.582

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

103,3

117,2

122,9

Sè häc sinh (ngh×n häc sinh)

2.212

2.426,9

2.524,3

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

21,4

20,7

20,5

TiÓu häc:

Sè tr−êng (tr−êng)

13.589

14.688

14.834

15.441

121

ViÖt Nam (B¶ng 2.12).

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

355,9

354,8

349,5

346,7

Sè häc sinh (ngh×n häc sinh)

9.741,1

7.304,0

7.029,4

6.875,2

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

27,4

20,6

20,1

19,8

Trung häc c¬ së:

Sè tr−êng (tr−êng)

7.741

9383

9635

9841

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

233,8

310,2

314,9

313,8

Sè häc sinh (ngh×n häc sinh)

5.863,6

6.371,3

6.152,0

5.868,3

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

25,1

20,5

19,5

18,7

Trung häc phæ th«ng:

Sè tr−êng (tr−êng)

1258

1952

2044

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

72,0

115,5

125,2

132,0

Sè häc sinh (ngh×n häc sinh)

2.171,4

2.975,3

3.075,2

3.084,5

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

30,2

25,8

24,6

23,4

Trung cÊp chuyªn nghiÖp:

Sè tr−êng (tr−êng)

253

248

269

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

10,1

14,2

14,5

Sè häc sinh (ngh×n häc sinh)

255,4

500,3

468,8

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

25,3

35,2

32,3

Cao ®¼ng ®¹i häc:

Sè tr−êng (tr−êng)

178

255

299

Trong ®ã: sè tr−êng ngoµi c«ng lËp

Sè gi¸o viªn (ngh×n ng−êi)

32,3

48,6

53,4

Sè sinh viªn (ngh×n sinh viªn)

899,5

1.387,1

1.666,2

Tû lÖ häc sinh trªn gi¸o viªn

27,8

28,5

31,2

Trªn thùc tÕ, sù më réng vÒ c¬ së vËt chÊt vµ n©ng chuÈn tû lÖ gi¸o viªn nh−

vËy ®W t¹o ra nÒn t¶ng thu hót ®«ng ®¶o häc sinh tíi tr−êng. B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt

Nam n¨m 2007 cho biÕt, n¨m häc 2003 – 2004, tû lÖ ®i häc tinh cña häc sinh tiÓu

häc lµ 94,4%, cña häc sinh trung häc c¬ së lµ 90,1% vµ häc sinh trung häc phæ

th«ng lµ 63%[93,57]. Còng v× vËy, tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ ë ViÖt Nam lu«n ®¹t

122

møc trªn 90% trong suèt nhiÒu n¨m gÇn ®©y.

Trong lÜnh vùc ®µo t¹o, kÕt qu¶ ®¸ng kÓ nhÊt lµ sù më réng cña hÖ thèng

c¸c tr−êng ®µo t¹o tõ cÊp trung häc cho tíi ®¹i häc. N¨m 2001,ViÖt Nam míi cã

253 tr−êng trung cÊp vµ 178 tr−êng cao ®¼ng ®¹i häc th× n¨m 2007, sè tr−êng trung

cÊp ë ViÖt Nam ®W t¨ng lªn thµnh 269 tr−êng, sè tr−êng cao ®¼ng vµ ®¹i häc t¨ng

lªn lµ 299 tr−êng. §¸ng l−u ý lµ, hÖ thèng c¸c tr−êng ngoµi c«ng lËp còng gia t¨ng

®¸ng kÓ. N¨m 2001, sè c¸c tr−êng ®¹i häc cao ®¼ng ngoµi c«ng lËp chØ lµ 30 tr−êng

th× ®Õn n¨m 2007 ®W cã thªm 16 tr−êng míi ®−îc thµnh lËp n©ng tæng sè c¸c

tr−êng lo¹i h×nh nµy lªn thµnh 46 tr−êng. Sù gia t¨ng cña hÖ thèng c¸c tr−êng ®µo

t¹o còng kÐo theo sù gia t¨ng cña sè l−îng sinh viªn nhËp häc. N¨m 2007, tæng sè

sinh viªn trong c¸c tr−êng ®¹i häc cao ®¼ng ®W lªn tíi h¬n 1,66 triÖu ng−êi, t¨ng

gÊn gÊp ®«i so víi n¨m 2001 víi sè sinh viªn chØ lµ xÊp xØ 900 ngh×n ng−êi.

Trªn mét khÝa c¹nh kh¸c, chi tiªu cho gi¸o dôc ®µo t¹o cã thÓ ®−îc coi lµ

mét biÓu hiÖn hiÖn h÷u h¬n n÷a t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn

nguån vèn con ng−êi. Trong thêi gian qua, chi tiªu cho gi¸o dôc lµ mét trong

nh÷ng kho¶n môc ®−îc −u tiªn ë ViÖt Nam tõ ng©n s¸ch cña c¸c hé gia ®×nh còng

nh− chÝnh phñ. N¨m 2000, ViÖt Nam ®W dµnh 2,8%GDP cho c¸c ho¹t ®éng gi¸o

dôc vµ ®µo t¹o. §Õn nay, tû lÖ ng©n s¸ch dµnh cho lÜnh vùc nµy ®W t¨ng gÇn gÊp ®«i

víi møc ®Çu t− lµ 4,4%GDP (n¨m 2006) (B¶ng 2.13). Sè tiÒn thùc tÕ mµ chÝnh phñ

ViÖt Nam ®W chi cho gi¸o dôc ®µo t¹o n¨m 2006 vµo kho¶ng 42,2 ngh×n tû ®ång

t¨ng gÇn gÊp 3,3 lÇn sè chi ra n¨m 2000 lµ 12,6 ngh×n tû ®ång [166,35]. C¸c kho¶n

chi tiªu nµy ®−îc dµnh chñ yÕu cho gi¸o dôc tiÓu häc, cho c¸c trÎ em thuéc c¸c hé

gia ®×nh khã kh¨n ®Ó gióp tÊt c¶ trÎ em cã ®−îc c¬ héi ®Õn tr−êng. VÒ chi tiªu cña

c¸c hé gia ®×nh cho ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, c¸c thèng kª ch−a cho biÕt c¸c

sè liÖu chÝnh x¸c, nh−ng −íc tÝnh chi tiªu cho gi¸o dôc cña nhãm 20% hé giÇu nhÊt

gÊp 5 lÇn so víi nhãm 20% ng−êi nghÌo, song tÝnh b×nh qu©n cã ®Õn 50% ng©n

123

s¸ch cña c¸c hé gia ®×nh kÓ c¶ hé nghÌo lµ dµnh cho viÖc häc tËp [95,57].

B¶ng 2.13. Chi ng©n s¸ch cho c¸c ho¹t ®éng x· héi (%GDP)- UNDP[166,35]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Gi¸o dôc

2,2

2,5

2,6

2,8

2,9

3,5

§µo t¹o

0,6

0,7

0,8

0,9

0,7

0,9

Y tÕ

0,8

0,9

0,8

1,3

Khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr−êng

0,3

Trî cÊp xk héi

2,4

2,8

2,5

2,7

2,4

2,8

2,9

Tæng chi ho¹t ®éng xk héi

6,9

7,8

7,6

8,2

7,7

9,2

9,4

Nh×n chung, lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trong giai ®o¹n võa qua ®W cã

nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. Nh÷ng chuyÓn biÕn nµy cho thÊy tÇm ¶nh h−ëng nhÊt

®Þnh cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®èi víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng nguån vèn con ng−êi

nãi riªng vµ sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam nãi chung. ChØ sè gi¸o dôc

cña ViÖt Nam trong suèt h¬n mét thËp kû qua ®W liªn tôc ®−îc duy tr× ë mét møc

kh¸ cao lµ 0,80. KÕt qu¶ nµy ®W gãp phÇn quan träng vµo viÖc c¶i thiÖn chØ sè HDI

vµ thø h¹ng ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. B¶n chÊt ®»ng sau

®ã lµ mét cuéc sèng cã chÊt l−îng ngµy cµng cao h¬n ®W ®−îc t¹o ra cho ng−êi d©n

ViÖt Nam.

2.2.2.4. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh ph¸t triÓn c¸c dÞch vô vÒ y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ ng−êi d©n

T−¬ng ®ång víi lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh−ng ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch

trùc diÖn h¬n, lÜnh vùc y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ ng−êi d©n cã vai trß ®Æc biÖt

quan träng ®èi víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng nguån vèn con ng−êi. Gièng nh− gi¸o

dôc vµ ®µo t¹o, ho¹t ®éng y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ ng−êi d©n còng chÞu lùc ®Èy

ph¸t triÓn tõ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Nhu cÇu t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®ßi hái ph¶i cã mét

lùc l−îng lao ®éng cã chÊt l−îng cao, nh−ng tr−íc hÕt ®ã ph¶i lµ mét lùc l−îng lao

®éng khoÎ m¹nh vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn. SÏ lµ kh«ng qu¸ ¸p ®Æt khi cho r»ng ®ßi

124

hái nµy ®W thóc ®Èy vµ ®Þnh h−íng nhÊt ®Þnh sù quan t©m ®Çu t− cña xW héi vµo

viÖc ch¨m sãc søc khoÎ. Trªn gi¸c ®é nµy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W cã nh÷ng ¶nh

h−ëng tÝch cùc ®èi víi t×nh h×nh ph¸t triÓn y tÕ ë ViÖt Nam giai ®o¹n võa qua.

XÐt tõ ph−¬ng diÖn ch¨m sãc ban ®Çu, c¶i thiÖn søc khoÎ ng−êi d©n, hÖ

thèng y tÕ cña ViÖt Nam ®W cã nh÷ng thµnh tÝch rÊt quan träng. §©y lµ kÕt qu¶ tæng

hîp cña nhiÒu yÕu tè nh−ng kh«ng thÓ bá qua nh÷ng chuyÓn biÕn trong néi t¹i cña

hÖ thèng nµy. N¨m 2006 so víi n¨m 2000, ®éi ngò c¸c c¸n bé y tÕ ®W t¨ng lªn ®¸ng

kÓ, nhÊt lµ ®éi ngò b¸c sü ®W t¨ng tõ 39,2 ngh×n lªn ®Õn 52,8 ngh×n ng−êi. Tû lÖ b¸c

sü trªn 1 v¹n d©n ®W t¨ng tõ 5,0 lªn ®Õn 6,2 ng−êi. TÝnh gép, hiÖn nay ViÖt Nam cã

kho¶ng 200.000 c¸n bé y tÕ trong ®ã cã 982 ng−êi cã tr×nh ®é th¹c sü, 337 tiÕn sü

vµ 188 gi¸o s−, phã gi¸o s− [81,35].

Sè bÖnh viÖn c«ng lËp ë ViÖt Nam còng ®W t¨ng tõ 835 n¨m 2000 lªn ®Õn

903 bÖnh viÖn n¨m 2006. N¨m 2007, sè bÖnh viÖn c«ng lËp cña ViÖt Nam ®W t¨ng

lªn 1.030 bÖnh viÖn. §Æc biÖt sè tr¹m y tÕ xW ph−êng, thÞ trÊn ®W ®−îc ®Çu t− t¨ng

tõ 10.271 lªn ®Õn 10.627 c¬ së ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô y tÕ ban ®Çu còng nh− y tÕ

dù phßng cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n nhÊt lµ d©n c− n«ng th«n (B¶ng 2.14).

§¸ng l−u ý lµ hÖ thèng y tÕ t− nh©n ®W cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, më ra c¬

héi réng lín h¬n cho ng−êi d©n tiÕp cËn c¸c dÞch vô y tÕ. HiÖn nay hÖ thèng y tÕ

nµy ®W hiÖn diÖn víi 49 bÖnh viÖn (n¨m 2007) vµ 65.000 c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh t−

nh©n (n¨m 2004) ®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng trªn toµn quèc, thu hót kho¶ng 60%

dÞch vô ngo¹i tró, 4% dÞch vô néi tró vµ 11% ch¨m sãc dù phßng. Trªn mét ®éng

th¸i kh¸c, sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ tù nguyÖn víi sù hç trî cña chÝnh phñ

®ang ngµy mét ®−îc më réng. BHYT ®W më ra triÓn väng cung cÊp dÞch vô ch¨m

sãc søc khoÎ tèt h¬n cho ng−êi nghÌo. Sè ng−êi ®−îc thô h−ëng ch−¬ng tr×nh

BHYT ®W lan réng tõ 25% lªn ®Õn trªn 40% d©n sè. Trªn gãc ®é chi tiªu cho c¸c

ho¹t ®éng y tÕ, møc chi nµy cña ViÖt Nam ®W gia t¨ng ®¸ng kÓ. §ãng gãp cña ng©n

s¸ch nhµ n−íc vµo hÖ thèng y tÕ ®W t¨ng tõ 0,8%GDP n¨m 2000 lÕn ®Õn 1,3%GDP

n¨m 2006. NÕu tÝnh gép c¶ ng©n s¸ch gia ®×nh cho y tÕ th× møc tæng chi y tÕ cña

ViÖt Nam ®W t¨ng tõ møc 25,4 USD (n¨m 2003) lªn ®Õn trªn 35 USD/ng−êi/n¨m

125

(n¨m 2006) [85,35].

B¶ng 2.14. T×nh h×nh ph¸t triÓn y tÕ (TCTK)[86,23][78,98]

2000

2005

2006

2007

13.117

13.243 11.232 13.438

Sè c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh c«ng lËp:

BÖnh viÖn

835

878

903

956

Phßng kh¸m ®a khoa khu vùc

936

880

847

829

Tr¹m y tÕ xk ph−êng thÞ trÊn

10271

10613 10627 10851

Sè gi−êng bÖnh (ngh×n gi−êng)

192,0

197,2

198,4

210,8

B×nh qu©n sè gi−êng bÖnh trªn 1 v¹n

24,7

23,7

23,6

24,8

d©n

Sè c¸n bé y tÕ (ngh×n ng−êi):

B¸c sü

39,2

51,5

52,8

54,8

B×nh qu©n (sè b¸c sü/10.000ng−êi)

5,0

6,2

6,3

6,4

Y sü

50,8

49,7

48,8

Y t¸

46,2

51,6

55,4

60,3

N÷ hé sinh

14,2

18,1

19,0

20,8

D−îc sü cao cÊp

6,0

5,6

5,5

5,7

D−îc sü trung cÊp

7,8

9,5

10,8

12,4

D−îc t¸

9,3

8,1

7,9

8,5

Nh÷ng chuyÓn biÕn trong hÖ thèng y tÕ trªn ®©y ®W t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn

n¨ng lùc c¶i thiÖn søc khoÎ, nhÊt lµ søc khoÎ ban ®Çu cña ng−êi d©n. Theo b¸o c¸o

ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2008, tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005, tû lÖ tö vong ë trÎ s¬

sinh ®W gi¶m tõ 36,7 xuèng cßn 17,8/1000 ng−êi. Tû lÖ tö vong ë trÎ em d−íi 5 tuæi

gi¶m tõ 42,0 xuèng cßn 27,5/1000 trÎ. Tû lÖ bµ mÑ tö vong ®W gi¶m tõ 85/100.000

ca sinh an toµn vµo n¨m 2002 xuèng cßn 80 vµo n¨m 2005. Tû lÖ trÎ suy dinh

126

d−ìng trong sè trÎ em d−íi 5 tuæi gi¶m tõ 33,8% n¨m 2001 xuèng cßn kho¶ng

25,2% n¨m 2005 (cã tµi liÖu cho r»ng tû lÖ nµy cao h¬n lµ 27%). KÕt qu¶ lµ tuæi

thä b×nh qu©n cña ng−êi ViÖt Nam ®W t¨ng tõ 67,8 n¨m lªn ®Õn 71,3 n¨m [78,35].

ChØ sè tuæi thä ®W t¨ng tõ møc 0,63 n¨m 1993 lªn ®Õn 0,71 n¨m 2000. HiÖn nay chØ

sè nµy vµo kho¶ng 0,81. Nh÷ng thµnh tùu nµy lµ rÊt Ên t−îng mµ thÕ giíi ph¶i ghi

nhËn cho mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt Nam.

2.2.2.5. T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam theo kªnh dÉn vÒ kh¶ n¨ng sö dông ng©n s¸ch cho ph¸t triÓn con ng−êi

cña nhµ n−íc

Søc m¹nh cña nhµ n−íc kh«ng chØ n»m ë n¨ng lùc ®iÒu tiÕt xW héi th«ng qua

c¸c ho¹t ®éng chi tiªu ng©n s¸ch. Nh−ng râ rµng nhµ n−íc cã t¸c ®éng xW héi rÊt

lín b»ng c¸ch thøc mµ nhµ n−íc lùa chän ®Ó chi tiªu còng nh− g©y dùng ng©n s¸ch.

Th«ng qua hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ vµ chi tiªu ng©n s¸ch, nhµ n−íc cã

thÓ triÓn khai thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch xW héi ®Ó cung cÊp c¸c hµng ho¸ c«ng céng,

®Æc biÖt ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô xW héi c¬ b¶n dµnh cho ®«ng ®¶o ng−êi d©n. Nhà

n−íc còng cã thÓ sö dông ng©n s¸ch ®Ó t¸i ph©n phèi c¸c c¬ héi kinh tÕ vµ thu

nhËp, ®Ó mäi ng−êi d©n cã c¬ héi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, cã n¨ng lùc

trong viÖc thùc hiÖn c¸c c¬ héi ®W ®−îc lùa chän. ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch cña nhµ

n−íc, v× thÕ, sÏ cã vai trß quan träng ®èi víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. Nh−ng

ng©n s¸ch nhµ n−íc cã ®−îc h×nh thµnh hay kh«ng, ®é lín cña nã nh− thÕ nµo... vÒ

c¬ b¶n phô thuéc vµo søc m¹nh cña nÒn kinh tÕ, phô thuéc vµo t×nh h×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ. Do ®ã, ng©n s¸ch nhµ n−íc ®−îc coi lµ kªnh truyÒn dÉn t¸c ®éng

cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn con ng−êi.

Trong thêi gian võa qua, chÝnh s¸ch thu chi ng©n s¸ch cña ViÖt Nam ®W ®−îc

vËn hµnh thµnh c«ng trong viÖc hç trî ng−êi d©n cñng cè vµ n©ng cao chÊt l−îng

cuéc sèng. §©y tr−íc hÕt lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc x©y dùng ng©n s¸ch mét c¸ch

khoa häc, kh«ng ®Ó thÊt thu ®ång thêi còng kh«ng triÖt tiªu ®éng lùc t¨ng tr−ëng

kinh tÕ trong ®ã LuËt ng©n s¸ch lµ mét ®¹o luËt quan träng. Nh÷ng chÝnh s¸ch thuÕ

®W ®−îc c¶i c¸ch ngµy cµng hoµn thiÖn (nhÊt lµ ®èi víi thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ

127

xuÊt nhËp khÈu, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n), v× vËy

nguån thu cho ng©n s¸ch ®W ®−îc ®¶m b¶o mét c¸ch hîp lý h¬n. Theo sè liÖu cña

Bé tµi chÝnh, tæng thu ng©n s¸ch nhµ n−íc n¨m 2000 ®W ®¹t 20,5%GDP. N¨m 2006

®W t¨ng lªn 27,1%GDP. HiÖn nay, ng©n s¸ch nhµ n−íc ®−îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ

thuÕ VAT vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Hai nguån nµy chiÕm tû träng lªn ®Õn

67% trong ®ã, c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc lµ nguån chÝnh, ®ãng gãp kho¶ng 54%

thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ 42% thuÕ VAT trong ®ã dÇu má lµ ngµnh kinh tÕ

®−îc xem lµ ®em l¹i nguån thu quan träng nhÊt. Sù bïng næ cña c¸c doanh nghiÖp

t− nh©n ®W c¶i thiÖn ®¸ng kÓ c¬ cÊu thuÕ. Trong giai ®o¹n 2001 -2006, víi thuÕ suÊt

kho¶ng 28% thu nhËp tr−íc thuÕ, thuÕ tõ c¸c doanh nghiÖp t− nh©n ®W t¨ng 3,3 lÇn

[52,35]. Theo tÝnh to¸n s¬ bé, trong ba n¨m gÇn ®©y tõ 2004 – 2006, b×nh qu©n 1%

B¶ng 2.15. §é co gi·n cña thu ng©n s¸ch ®èi víi t¨ng tr−ëng

(TÝnh to¸n theo sè liÖu cña TCTK)

2003

2004

2005

2006

Tæng thu ng©n s¸ch (theo gi¸ so s¸nh – tû ®ång)

85069,23 99307,19 100615,9

113511

Tèc ®é t¨ng thu ng©n s¸ch (%)

16,74

1,32

12,82

Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ (%)

7,8

8,4

8,2

§é co gikn cña thu ng©n s¸ch ®èi víi t¨ng tr−ëng

2,15

0,16

1,57

t¨ng tr−ëng ®W ®em l¹i 1,29% t¨ng thu ng©n s¸ch (B¶ng 2.15).

Víi nguån thu cã ®−îc, ng©n s¸ch nhµ n−íc ®W ®¸p øng ®−îc nh÷ng kho¶n

chi c¨n b¶n. HiÖn nay tæng chi cña ViÖt Nam chiÕm kho¶ng 27,5%GDP (n¨m

2006). Nhµ n−íc ®W sö dông ng©n s¸ch chi cho ®Çu t− ph¸t triÓn 8,8% GDP, chiÕm

t−¬ng lai víi møc béi chi kho¶ng cao nhÊt hiÖn nay lµ 5%GDP (H×nh 2.16). Nî

c«ng vµ nî cã ®¶m b¶o cña nhµ n−íc hiÖn nay còng ®−îc xem lµ ch−a v−ît ng−ìng

an toµn v× h¬n mét nöa sè nî n−íc ngoµi lµ tõ vèn vay −u ®Wi. N¨m 2007, nî n−íc

128

ngoµi cña ViÖt Nam theo gi¸ trÞ danh nghÜa lµ kho¶ng 31%GDP. Dù b¸o, møc nî

nµy sÏ gi¶m xuèng 27% GDP trong vßng 5 n¨m tíi víi ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng vay nî

®−îc kiÓm so¸t chÆt chÏ. Tû lÖ thanh to¸n nî n−íc ngoµi so víi gi¸ trÞ kim ng¹ch

vÒ c¬ b¶n ®W ®¸p øng ®−îc nhu cÇu chi tiªu, ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tµi kho¸ cña nhµ

n−íc ViÖt Nam trong thêi gian qua.

Nh×n chung, ViÖt Nam ®W ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng trong viÖc thiÕt

dùng m«i tr−êng khuyÕn khÝch ®Çu t−, æn ®Þnh chÝnh trÞ xW héi vµ thùc hiÖn c¸c

n÷a cho thÊy vai trß to lín cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®èi víi thµnh tùu ph¸t triÓn con

ng−êi mµ ViÖt Nam ®ang nç lùc thùc hiÖn.

§¸nh gi¸ chung: Trong thêi gian qua, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®k

rÊt khã kh¨n. Tuy nhiªn, víi c¬ chÕ t¸c ®éng cã c¬ së râ rµng, ®éng th¸i ph¸t

129

triÓn cña chóng còng cho phÐp b−íc ®Çu dù liÖu phÇn nµo tÝnh chÊt vµ møc ®é

t¸c ®éng cña chóng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. §ã lµ mét ®éng th¸i hÕt

2.3. nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t

triÓn con ng−êi ë viÖt nam hiÖn nay

søc tÝch cùc mÆc dï quy m« ¶nh h−ëng cña chóng ch−a thËt lµ cao.

D−íi t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong nh÷ng thËp kû qua, sù

nghiÖp ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam ®W ®¹t ®−îc nhiÒu tiÕn triÓn quan träng.

Tuy nhiªn, ViÖt Nam vÉn lµ mét quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi thuéc

diÖn trung b×nh cña thÕ giíi vµ xÕp d−íi nhiÒu n−íc trong cïng khu vùc. Nh÷ng

chuyÓn hãa lîi Ých t¨ng tr−ëng kinh tÕ thµnh c¸c tiÕn bé vÒ con ng−êi. Trong khi

ViÖt Nam tõ nöa cuèi n¨m 2007 tá ra ph¸t triÓn kh«ng thùc sù lµnh m¹nh. Nh÷ng

dÊu hiÖu bÊt æn vÜ m« néi t¹i vµ t¸c ®éng bªn ngoµi tõ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh

toµn cÇu ®ang ®e däa tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam. V× thÕ, chÆng ®−êng

ph¸t triÓn con ng−êi cßn dµi cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi sÏ gÆp ph¶i nhiÒu

th¸ch thøc rÊt lín:

Thø nhÊt, chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÊp

Thu nhËp lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan träng t¹o nªn chÊt l−îng cuéc sèng

vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ trªn

khÝa c¹nh tæng thÓ nhÊt vÉn lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn ®−îc −u tiªn hµng ®Çu. Cã

t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng, thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi míi ®−îc duy tr× vµ cñng cè.

§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu t¨ng tr−ëng, trong nhiÒu n¨m qua, ViÖt Nam ®W duy tr× mét

vµo viÖc më réng vèn ®Çu t−. Nh−ng hiÖu suÊt ®Çu t− ë ViÖt Nam thêi gian qua

130

ch−a thËt sù cao, nhÊt lµ trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc. Trong giai ®o¹n tõ n¨m

1998 ®Õn nay, tû träng ®ãng gãp cña vèn vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam

chØ chiÕm 22,5%. MÆt kh¸c, nh− ®W nªu, ®Ó t¹o ra 1 ®¬n vÞ t¨ng tr−ëng, ViÖt Nam

ph¶i cÇn ®Õn kho¶ng 5 ®¬n vÞ vèn ®Çu t−. §−¬ng nhiªn, mét nÒn kinh tÕ míi ph¸t

triÓn nh− ViÖt Nam th× l−îng vèn ®Çu t− ban ®Çu nhÊt lµ cho c¬ së h¹ tÇng, c«ng

nghÖ… sÏ ph¶i cao h¬n. Nh−ng so víi c¸c n−íc cã cïng giai ®o¹n ph¸t triÓn, hÖ sè

ICOR cña ViÖt Nam l¹i cao h¬n kh¸ nhiÒu (xem l¹i B¶ng 2.2). V× vËy, víi hiÖu suÊt

biªn cña vèn gi¶m dÇn, ViÖt Nam khã cã thÓ duy tr× nhÞp t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao

tr−ëng sÏ lµ ph−¬ng c¸ch t¨ng tr−ëng h−íng ®Õn sù ph¸t triÓn con ng−êi mét c¸ch

bÒn v÷ng nhÊt.

ë mét khÝa c¹nh kh¸c, khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc víi t− c¸ch lµ khu vùc kinh

tÕ “chñ ®¹o”, sÏ khã cã thÓ ®¶m b¶o n¨ng lùc ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô xW héi c¬

t×nh tr¹ng «m ®åm vµ kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− cña khu vùc kinh tÕ

nhµ n−íc, nhÊt lµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− c«ng mµ theo lý thuyÕt nhµ n−íc cã thÓ lµm

thªm 1 ®ång GDP, khu vùc nhµ n−íc ®W ph¶i ®Çu t− 3,8 ®ång n¨m 2005, 4,47 ®ång

®Ó t¹o ra 1 ®ång GDP, nÕu tÝnh chung, toµn bé nÒn kinh tÕ chØ cÇn ®Çu t− kho¶ng

bªn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. D−íi t¸c ®éng khã l−êng cña cuéc khñng ho¶ng

tµi chÝnh toµn cÇu, nh÷ng bÊt cËp nµy cµng trë lªn trÇm träng h¬n. Nhanh chãng

kh¾c phôc nh÷ng bÊt cËp lµ c¬ së ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i vµo ph¸t triÓn theo chiÒu

131

s©u.

Nh×n chung, chÊt l−îng t¨ng tr−ëng ®ang lµ trë ng¹i kh«ng chØ ®èi víi môc

tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ ®èi víi c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ®ang diÔn ra ë

ViÖt Nam hiÖn nay.

®¼ng

réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lùc cho tÊt c¶ mäi ng−êi lµ nÒn t¶ng ®¶m b¶o sù hiÖu

qu¶ vµ b×nh ®¼ng trong ph¸t triÓn, h−íng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn v× tÊt c¶ mäi

nguån lùc tá ra ch−a thùc sù c«ng b»ng, hiÖu qu¶. Khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc vÉn

nhËn ®−îc nhiÒu −u ®Wi, nhÊt lµ nh÷ng −u ®Wi vÒ tÝn dông. Khu vùc nµy còng lµ n¬i

thùc hiÖn hÇu hÕt c¸c dù ¸n ®Çu t− c«ng bÊt chÊp mét thùc tÕ lµ hiÖu qu¶ ®Çu t− rÊt

c¸ch ®óng møc. RÊt nhiÒu c¸c h¹ng môc ®Çu t− cña chÝnh phñ cã gi¸ trÞ thÊp h¬n

nhiÒu so víi c¸c kho¶n nî mµ chóng t¹o ra. Theo b¸o c¸o cña Bé Tµi chÝnh, ë thêi

®iÓm cuèi n¨m 2007, nî cña 70 tËp ®oµn vµ c¸c tæng c«ng ty ®W lªn tíi 28 tû USD

tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam giai ®o¹n võa qua. TiÕp cËn ®Êt ®ai vµ tµi chÝnh lµ

vËy, më réng c¬ héi tiÕp cËn c¸c nguån lùc, c¬ héi kinh doanh trªn nguyªn t¾c

c¹nh tranh sÏ lµ c¬ së ®¶m b¶o t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng cã

132

chÊt l−îng vµ thùc sù h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

Thø ba, n¨ng lùc tÝch luü vèn con ng−êi cho t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn

cßn thÊp

Thùc tiÔn ph¸t triÓn cho thÊy, c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng ®ang dÇn phô thuéc

chÊt l−îng cao lµ nÒn t¶ng cho mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng. D−íi gãc ®é

lùc tÝch luü vèn con ng−êi vÉn cã thÓ ®−îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®ång thuËn võa

h−íng tíi môc tiªu t¨ng tr−ëng, võa h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Thùc

tiÔn ë ViÖt Nam trong thêi gian qua cho thÊy, n¨ng lùc tÝch luü vèn con ng−êi cßn

lùc lµ mét trong nh÷ng h¹n chÕ lín nhÊt, ®−îc coi lµ “nót th¾t cæ chai” lín nhÊt

kiÒm chÕ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Sè liÖu thèng kª s¬ bé cho

thÊy, tû lÖ lao ®éng ®W qua ®µo t¹o hiÖn nay ë ViÖt Nam chØ chiÕm kho¶ng 30% lùc

l−îng lao ®éng. NÕu chØ tÝnh riªng sè lao ®éng cã b»ng cÊp th× tû lÖ nµy thÊp h¬n

nhËp thÞ tr−êng lao ®éng. §¸ng l−u ý lµ chÊt l−îng ®µo t¹o còng kh«ng cao. NhiÒu

nhµ ®Çu t− ë ViÖt Nam ®ang gÆp khã kh¨n v× thiÕu lao ®éng cã søc khoÎ, cã chuyªn

m«n kü thuËt, cã ý thøc tæ chøc kû luËt vµ t¸c phong c«ng nghiÖp. §a phÇn c¸c

doanh nghiÖp th−êng ph¶i ®µo t¹o l¹i lao ®éng khi sö dông. XÐt cho cïng tõ khÝa

c¹nh n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l−îng lao ®éng ë ViÖt Nam thùc sù lµ rÊt thÊp khi

n¨ng suÊt lao ®éng xW héi ë ViÖt Nam hiÖn −íc tÝnh chØ ®¹t kho¶ng 1,6 ngh×n USD

lùc tÝch luü vèn con ng−êi râ rµng lµ mét trong nh÷ng “nót th¾t” cÇn ®−îc −u tiªn

gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái nh÷ng c¶i c¸ch m¹nh mÏ tr−íc hÕt tõ c¸c lÜnh vùc y

133

nhÊt ë ViÖt Nam trong thêi gian qua.

* Trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, hÖ thèng nµy cña ViÖt Nam ®ang gÆp

ph¶i nh÷ng th¸ch thøc ph¸t triÓn kh«ng nhá:

Trong lÜnh vùc ®µo t¹o, chÊt l−îng ®µo t¹o thÊp lµ bÊt cËp lín nhÊt mµ ViÖt

Nam ph¶i tËp trung ®ét ph¸. Nh÷ng h¹n chÕ trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o lµ mét

cña nÒn kinh tÕ. C¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cña ViÖt Nam hiÖn nay ch−a thùc sù

còng lµ c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸ cøng nh¾c, kh«ng ®ñ linh ho¹t ®Ó b¸m s¸t vµ ®ãn ®Çu

sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng lao ®éng. C¸c ch−¬ng tr×nh còng kh«ng nhËn ®−îc mÊy

sù tham gia thiÕt kÕ vµ thi c«ng cña c¸c doanh nghiÖp, nh÷ng ng−êi cã kinh nghiÖm

thùc tiÔn vµ sÏ sö dông s¶n phÈm ®µo t¹o sau nµy. Néi dung gi¶ng d¹y còng cã

nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu ch−¬ng tr×nh víi néi dung gi¶ng d¹y thiªn vÒ chØ dÉn lý

dung gi¶ng d¹y còng khã ®−îc ®¶m b¶o lµ sÏ ®−îc cËp nhËt vµ truyÒn t¶i tèt nhÊt

®Õn ng−êi häc. ChÊt l−îng ®éi ngò nh÷ng ng−êi truyÒn t¶i néi dung nµy ch−a thËt

lµ cao khi chØ cã 12% ®¹t tr×nh ®é tiÕn sü trong khi ®ã ¸p lùc c«ng viÖc ®W cao l¹i

t¨ng dÇn (víi tû lÖ sinh viªn trªn mçi gi¶ng viªn ®ang gia t¨ng tõ 27,8 n¨m 2001

lªn 31,2 sinh viªn/gi¶ng viªn n¨m 2007). Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y Ýt ®−îc c¶i thiÖn.

PhÇn lín gi¶ng viªn l¹i kh«ng tham gia ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. Theo

thèng kª s¬ bé, trung b×nh mçi gi¶ng viªn ®¹i häc chØ cã 0,4 bµi viÕt mçi n¨m trªn

c¸c Ên phÈm trong ®ã 80% lµ ®¨ng trªn c¸c Ên phÈm trong n−íc [97,57]. Bao trïm

lªn nh÷ng h¹n chÕ nµy lµ sù thiÕu liªn th«ng gi÷a c¸c bËc ®µo t¹o. Cã rÊt Ýt c¸c c¬

së ®µo t¹o trong n−íc chÊp nhËn liªn th«ng víi nhau. Sinh viªn ViÖt Nam ®a phÇn

còng kh«ng liªn th«ng ®−îc víi c¸c c¬ së ®µo t¹o trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh héi

VÒ tæ chøc qu¶n lý, trong thêi gian qua, c¸c tr−êng ®¹i häc còng ch−a cã sù

134

ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tiªn tiÕn, ®æi míi néi dung gi¶ng d¹y... ViÖc kiÓm so¸t chÊt

l−îng ®µo t¹o hiÖn nay vÉn chñ yÕu dùa trªn c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh nh− chØ ®¹o

tæ chøc tuyÓn sinh, quy ®Þnh ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y khung. C¸c ho¹t ®éng kiÓm

®Þnh chÊt l−îng vµ xÕp h¹ng c¸c tr−êng ®µo t¹o ch−a ®−îc ¸p dông phæ biÕn víi

míi ®W ®−îc thµnh lËp nh−ng mét sè kh«ng Ýt trong ®ã kh«ng ®¸p øng ®−îc chÊt

l−îng vÒ c¬ së vËt chÊt, gi¶ng viªn ®Ó tæ chøc tuyÓn sinh vµ gi¶ng d¹y.

sinh ®Õn tr−êng lµ nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt cña ngµnh gi¸o dôc. HiÖn nay, chÊt

l−îng gi¸o dôc ë ViÖt Nam ®−îc ®¸nh gi¸ lµ thÊp vµ ch−a thËt phï hîp víi ®ßi hái

ë mçi cÊp häc, trong ®ã néi dung ch−¬ng tr×nh ®−îc coi lµ vÊn ®Ò lín nhÊt cÇn tiÕn

hµnh c¶i c¸ch. NhiÒu chuyªn gia cho r»ng, môc tiªu gi¸o dôc (mµ theo ®ã ch−¬ng

thùc tiÔn ph¸t triÓn cña thêi ®¹i - thêi ®¹i cña toµn cÇu ho¸ vµ kinh tÕ tri thøc. Theo

®ã, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc trë lªn nÆng nÒ, cøng nh¾c, kh«ng thùc sù

kÝch thÝch t− duy ng−êi häc. HiÖn t−îng trÎ em trong ®é tuæi ®i häc nh−ng bá häc

cã chiÒu h−íng gia t¨ng lµ mét th¸ch thøc míi ®Æt ra cho ViÖt Nam. Theo th«ng tin

chÝnh thøc tõ Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, sè häc sinh bá häc n¨m 2006 lµ 0,92%, n¨m

2007 lµ 0,9% vµ sè häc sinh bá häc tÝnh ®Õn hÕt th¸ng 3 n¨m 2008 lµ gÇn 150

ngh×n häc sinh chiÕm 0,94% tæng sè häc sinh trong c¶ n−íc, trong ®ã sè häc sinh

bá häc cÊp tiÓu häc t¨ng h¬n 6 ngh×n em, cÊp trung häc c¬ së t¨ng trªn 7 ngh×n em

vµ cÊp trung häc phæ th«ng t¨ng h¬n 14 ngh×n em. Theo mét sè chuyªn gia th× tû lÖ

sinh bá häc ph¶i trªn d−íi 1 triÖu em. Con sè nµy còng kh¸ t−¬ng thÝch víi con sè

thèng kª mµ UNESCO c«ng bè (sè trÎ em ®ang ë ®é tuæi häc “ë ngoµi nhµ tr−êng”

lµ kho¶ng 1 triÖu em)[2,66]. Tû lÖ ng−êi lín kh«ng biÕt ch÷ còng ®¸ng ®−îc l−u ý

nhiÒu h¬n khi tõ n¨m 2004 ®Õn nay, tû lÖ nµy ®W t¨ng vµ duy tr× ë møc 9,7%.

* VÒ lÜnh vùc y tÕ: ChÊt l−îng dÞch vô vµ më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch

135

vô nµy lµ mét th¸ch thøc cña ngµnh y tÕ ViÖt Nam.

HiÖn nay, m¹ng l−íi y tÕ tuyÕn c¬ së vèn lµ x−¬ng sèng cña ngµnh y tÕ ®W bÞ

Kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ h−ëng lîi tõ c¸c dÞch vô y tÕ nhÊt lµ c¸c dÞch vô ch¨m

sãc søc khoÎ ban ®Çu vµ y tÕ dù phßng gi÷a c¸c vïng vµ nhãm thu nhËp lµ cã sù

kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. Sè liÖu cho thÊy, tû lÖ tö vong ë trÎ s¬ sinh ë MiÒn Nam vµ

bÊt b×nh ®¼ng vÒ tû lÖ tiªm chñng còng ®−îc ghi nhËn lµ t¨ng lªn khi tû lÖ nµy ë

nhãm 20% giÇu nhÊt ®W t¨ng lªn 55% trong khi ®ã ë nhãm 20% nghÌo nhÊt th×

kh«ng cã tiÕn triÓn [79,35].

Thø t−, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a khuyÕn khÝch më réng c¸c c¬

Theo quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi, thu nhËp lµ mét trong nh÷ng lùa chän

chän cña m×nh. V× vËy, c¸c c¬ héi viÖc lµm mang l¹i thu nhËp æn ®Þnh cho mäi

tr−ëng v× môc tiªu con ng−êi. Nh−ng ng−îc l¹i, t¨ng tr−ëng kinh tÕ dùa trªn viÖc

më réng nguån vèn con ng−êi, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm, nhÊt lµ nh÷ng viÖc lµm ®ßi

hái chÊt l−îng lao ®éng cao, ®ang lµ m« thøc t¨ng tr−ëng ®−îc −u tiªn lùa chän. V×

vËy, më réng c¸c c¬ héi viÖc lµm thùc sù sÏ lµ cÇu nèi quan träng gi÷a t¨ng tr−ëng

víi ph¸t triÓn con ng−êi.

hiÖn kho¶ng 1,5%/ n¨m, hµng n¨m ViÖt Nam cã thªm gÇn 1 triÖu lao ®éng vµ

th−êng xuyªn t¹o ra mét ¸p lùc míi vÒ c«ng ¨n viÖc lµm. Víi nhiÒu chÝnh s¸ch

kh¸c nhau, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®W thu hót mét lùc l−îng lín

ng−êi lao ®éng. Tû lÖ thÊt nghiÖp gi¶m ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc

lµm vÉn lµ mét th¸ch thøc ®Æt ra cho nÒn kinh tÕ. Ngay c¶ khi cã viÖc lµm th× nhu

136

cÇu cã mét chç lµm tèt h¬n ®¶m b¶o cã thu nhËp cao vµ æn ®Þnh còng lµ mét kiÓu

th¸ch thøc. SÏ kh«ng thÓ cã mét sù biÖn minh nµo cho nh÷ng th¸ch thøc nµy khi

thùc tÕ hiÖn nay ë ViÖt Nam vÉn cßn kho¶ng 13,5 triÖu ng−êi (t−¬ng ®−¬ng 16%)

l−¬ng thùc. §ång thêi, tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc thµnh

thÞ n¨m 2005 lµ h¬n 5,3%, n¨m 2006 lµ 4,82% vµ n¨m 2007 −íc tÝnh lµ 4,64%. Tû

lÖ thêi gian kh«ng cã viÖc lµm cña lao ®éng trong ®é tuæi khu vùc n«ng th«n b×nh

tÕ cã xu h−íng gi¶m dÇn. Theo tÝnh to¸n s¬ bé, n¨m 2001, cø 1% t¨ng tr−ëng kinh

tÕ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã thÓ t¹o ra 0,37% viÖc lµm míi, ®Õn n¨m 2004 gi¶m

B¶ng 2.16. §é co gi·n cña viÖc lµm ®èi víi t¨ng tr−ëng

(TÝnh to¸n dùa theo sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª)

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

37610

38563

39508

40574

41586

42527

43347

44171

Tæng sè viÖc lµm (ngh×n)

2,53

2,45

2,70

2,49

2,26

1,93

1,90

Tèc ®é t¨ng tr−ëng viÖc

lµm

6,9

7,1

7,3

7,8

8,4

8,2

8,4

Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh

tÕ

0,37

0,35

0,37

0,32

0,27

0,24

0,23

§é co gikn cña viÖc lµm

®èi víi t¨ng tr−ëng

xuèng chØ cßn 0,32%. HiÖn nay, n¨ng lùc nµy dõng l¹i ë møc 0,23% (B¶ng 2.16).

§¸ng l−u ý lµ, n¨ng lùc t¹o thªm viÖc lµm míi cña khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc

kinh tÕ nhµ n−íc t¹o ra chØ chiÕm cã 3,8% tæng sè. HÇu hÕt lùc l−îng lao ®éng míi

t¹o ra mét chç lµm míi, khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc ph¶i cÇn ®Õn 40 triÖu ®ång th×

137

®Êt ®ai, nguån vèn… mét c¸ch b×nh ®¼ng nh− c¸c khu vùc kh¸c. Trong thêi gian

tr−íc m¾t, ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi phã víi sù suy gi¶m kinh tÕ, t×nh tr¹ng thÊt

nghiÖp gia t¨ng do ¶nh h−ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu. TÝnh ®Õn

hÕt n¨m 2008, ViÖt Nam ®W cã kho¶ng 30.000 lao ®éng mÊt viÖc lµm. Dù b¸o, t×nh

h×nh nµy cßn gia t¨ng m¹nh mÏ trong n¨m 2009.

Râ rµng, ¸p lùc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong ng¾n h¹n vµ c¶ dµi h¹n buéc c¸ch

thøc t¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh nh»m khuyÕn khÝch më

réng viÖc lµm. C¸c nguån lùc nhÊt lµ c¸c gãi tµi chÝnh kÝch cÇu tr−íc m¾t cÇn ®−îc

Thø n¨m, nh÷ng t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng ch−a ®−îc xÐt ®Õn ®Çy ®ñ trong

qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng thêi gian qua

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh mang tÝnh bÒn v÷ng h−íng tíi lîi Ých

tr−êng, lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn dµnh cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai lµ c¸c qu¸

tr×nh t¨ng tr−ëng cÇn ®−îc xem xÐt l¹i.

Trong suèt giai ®o¹n t¨ng tr−ëng kinh tÕ rÊt Ên t−îng ë ViÖt Nam võa qua,

nh÷ng t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng møc. Cã thÓ s¬

bé nhËn thÊy vÊn ®Ò nµy khi 80% c¬ së s¶n xuÊt ë ViÖt Nam sö dông c«ng nghÖ

cña nh÷ng n¨m 80; trong 2.000 lµng nghÒ th× cã tíi 70% (kho¶ng 1.400) lµng «

sao cã tíi 70% khu c«ng nghiÖp, 90% c¬ së s¶n xuÊt kh«ng cã hÖ thèng xö lý «

nhiÔm nh−ng vÉn ®−îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng?” [1,16]. Trªn thùc tÕ, c¸c dù ¸n

tr×nh phª duyÖt bao giê còng cã b¸o c¸o t¸c ®éng m«i tr−êng. Nh−ng tÝnh chÝnh

Qu¸ tr×nh triÓn khai dù ¸n còng kh«ng ®−îc gi¸m s¸t chÆt chÏ. V× vËy, míi cã

138

nh÷ng con sè kh«ng ph¶i lµ thiÕu c¬ së thùc tiÔn ®−îc nªu ra chÊt vÊn ë trªn.

Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý n÷a lµ, c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc ®¸nh ®æi

b»ng sù « nhiÔm m«i tr−êng sÏ lµ c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng gi¶ t¹o. Chi phÝ m«i

tr−êng cã thÓ san lÊp hoµn toµn mäi thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng nÕu c¸c qu¸ tr×nh t¨ng

pha gi÷a m«i tr−êng vµ t¨ng tr−ëng ®ang ngµy cµng cã xu h−íng gia t¨ng. Hµng

träng nh− vô nhµ m¸y Vedan, Miwon hay tr−êng hîp cña c«ng ty Hyundai

Th«ng tin M«i tr−êng thuéc Côc b¶o vÖ m«i tr−êng th× c¸c chuyªn gia quèc tÕ nhËn

®Þnh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam chØ ë møc 3 - 4% thay v× 8% nh− c«ng bè

nÕu xÐt tíi c¸c tæn thÊt vÒ m«i tr−êng do t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®em l¹i. XÕp h¹ng vÒ

an toµn m«i tr−êng, ViÖt Nam xÕp cuèi cïng trong c¸c n−íc ASEAN vµ thø 98

trong 117 n−íc ®ang ph¸t triÓn [4,63].

Râ rµng, n¨ng lùc kiÓm so¸t m«i tr−êng cña ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. N¨ng

lùc nµy ch−a theo kÞp thùc tiÔn t¨ng tr−ëng ë ViÖt Nam thêi gian qua. Nh÷ng h¹n

chÕ nµy cÇn ®−îc tÝnh ®Õn ®Çy ®ñ ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ trë thµnh mét qu¸ tr×nh

Thø s¸u, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu, gi¶m

thiÓu chªnh lÖch vÒ giíi vµ thu nhËp

gia vµ thô h−ëng c¸c thµnh tùu t¨ng tr−ëng. Sù tham gia nµy ph¶i ®−îc dùa trªn

nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, hîp t¸c vµ t«n träng c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ kh¸c biÖt. V× vËy,

viÖc ho¹ch ®Þnh vµ gi¸m s¸t c¸c quyÕt ®Þnh nhÊt lµ c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng; ii)

139

h−ëng c¸c thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng cã ®−îc.

Trong thêi gian võa qua, ViÖt Nam ®W thùc hiÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ theo

chiÒu réng. Tr−íc nh÷ng biÕn ®éng cña thÕ giíi trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, c¸ch

hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña kinh tÕ tri thøc. V× vËy, ViÖt Nam cÇn cã mét c¬ chÕ

kinh tÕ cã thÓ nu«i d−ìng vµ thu hót ®−îc nhiÒu nhÊt l−îng tri thøc vµo t¨ng tr−ëng

kinh tÕ. Mét trong nh÷ng h×nh thøc chÝnh cña c¬ chÕ kiÓu nµy lµ cã thÓ thu hót sù

vµo viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh t¨ng tr−ëng. Trªn lÜnh vùc nµy, ViÖt Nam ®W cã nhiÒu nç

®−îc tÇm ¶nh h−ëng. C¬ chÕ ph¶n biÖn chÝnh s¸ch ë ViÖt Nam còng ®W h×nh thµnh.

ViÖt Nam ®W cã c¸c viÖn nghiªn cøu ®éc lËp vµ c¶ hµng tr¨m tê b¸o kh¸c nhau.

ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ biÓu hiÖn næi bËt lµ tÝnh kh¶ thi

vµ hiÖu qu¶ ch−a cao cña nhiÒu chÝnh s¸ch hay dù ¸n, nhÊt lµ c¸c dù ¸n c«ng ë ViÖt

Nam trong thêi gian võa qua. ThiÕu sù gi¸m s¸t hay tham dù cã chÊt l−îng cña

cña KiÓm to¸n nhµ n−íc, n¨m 2007 vi ph¹m trong c¸c c¬ quan doanh nghiÖp nhµ

biÕt, n¨m 2008 sau khi thanh tra ë 20 tØnh thµnh phÝa nam ®W ph¸t hiÖn h¬n 475 tû

®ång sai ph¹m [1,68]. Theo tæ chøc Minh b¹ch thÕ giíi, chØ sè c¶m nhËn vÒ tham

nhòng cña ViÖt Nam ®W t¨ng lªn tõ 2,6 ®iÓm n¨m 2007 lªn 2,7 ®iÓm n¨m 2008.

MÆc dï vËy, thø h¹ng cña ViÖt Nam trªn thÕ giíi theo chØ sè nµy vÉn thÊp h¬n so

víi rÊt nhiÒu n−íc. HiÖn t¹i, ViÖt Nam chØ ®øng ë vÞ trÝ 121 trªn tæng sè 180 quèc

gia tham gia xÕp h¹ng [1,67].

tr−ëng cßn lµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn c¸c c¬ héi viÖc lµm vµ c¸c c¬ héi kinh tÕ kh¸c.

140

ng−êi s½n cã vµ c¸c nguån lùc kh¸c mµ hä cã. KÕt qu¶, hä sÏ ®−îc h−ëng thô thµnh

qu¶ t¨ng t¨ng tr−ëng, cã thu nhËp nhê nh÷ng g× ®W ®ãng gãp. Nh−ng võa qua ë ViÖt

Nam, sù tham gia nh− vËy ch−a ®−îc ®¶m b¶o. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë sù kh¸c biÖt vÒ

tû lÖ nghÌo gi÷a c¸c vïng ViÖt Nam. Vïng nói phÝa B¾c, vïng Duyªn h¶i B¾c

B¶ng 2.17. Tû lÖ nghÌo theo vïng vµ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt NaN (UNDP)[7-11,35]

1993

1998

2002

2004

2006

Vïng nói phÝa b¾c

81,5

64,2

43,9

35,4

30,2

§ång b»ng s«ng Hång

62,7

29,3

22,4

12,1

8,8

Duyªn h¶i B¾c Trung bé

74,5

48,1

43,9

31,9

29,1

Duyªn h¶i Nam Trung bé

47,2

34,5

25,2

19,0

12,6

T©y nguyªn

70,0

52,4

51,8

33,1

28,6

§«ng Nam bé

37,0

12,2

10,6

5,4

5,8

§ång b»ng s«ng Cöu long

47,1

36,9

23,4

15,9

10,3

ViÖt Nam

58,1

37,4

28,9

19,5

16,0

20%giÇunhÊt/20%nghÌo nhÊt

5,0

5,3

5,9

6,3

6,0

HÖ sè Gini

0,34

0,35

0,37

0,36

(B¶ng 2.17).

Sù bÊt b×nh ®¼ng cã xu h−íng gia t¨ng còng cho thÊy sù kh¸c biÖt n÷a vÒ kh¶

nhau. HÖ sè Gini ë ViÖt Nam ®−îc gi÷ t−¬ng ®èi æn ®Þnh ë møc thÊp kho¶ng 0.35,

nh−ng vÉn kh«ng che lÊp ®−îc mét chØ sè quan träng ph¶n ¸nh sù bÊt b×nh ®¼ng

®¸ng kÓ gi÷a nhãm 20% ng−êi nghÌo nhÊt vµ 20% sã giÇu nhÊt, trong ®ã nh÷ng

ng−êi giÇu cã thu nhËp gÊp nhiÒu lÇn nhãm ng−êi nghÌo - gÊp 5 lÇn n¨m 1993 vµ

gia t¨ng liªn tôc gÊp ®Õn 6 lÇn n¨m 2006. Sù bÊt b×nh ®¼ng nµy ®W lµm cho chØ sè

(H×nh 2.10). Thùc tÕ nµy khiÕn qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong thêi gian tíi ph¶i

141

vïng miÒn. Sù tham gia vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ trªn gi¸c ®é b×nh ®¼ng

giíi ë ViÖt Nam còng cã nh÷ng bÊt cËp. Mét nghiªn cøu cho thÊy, ngoµi lÜnh vùc

n«ng nghiÖp, phô n÷ ë khu vùc lao ®éng tù do chiÕm 26% sè n÷, nhiÒu h¬n nam

giíi - 19% sè nam. §ång thêi, còng chØ cã 26% sè n÷ lµm viÖc ë khu vùc lµm c«ng

¨n l−¬ng, Ýt h¬n so víi nam giíi lµ 41%. Trong khu vùc nµy, kho¶ng c¸ch giíi vÒ

thu nhËp còng kh¸ cao, vµo kho¶ng 15% theo sè liÖu thèng kª n¨m 2004. Phô n÷

th−êng tËp trung lµm nh÷ng c«ng viÖc kÐm uy tÝn h¬n vµ ë vÞ thÕ t−¬ng ®èi thÊp

h¬n trong thang bËc nghÒ nghiÖp[117,57]. Theo HDR n¨m 2007, chØ sè GDI cña

ViÖt Nam lµ 0,73 song xÕp h¹ng cña ViÖt Nam theo chØ sè nµy vÉn thÊp h¬n nhiÒu

so mét sè quèc gia trong cïng khu vùc. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó phô n÷ cã thÓ tham gia

nhiÒu h¬n, xøng ®¸ng h¬n giíi vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ c¬ së ®Ó xo¸ dÇn nh÷ng

bÊt b×nh ®¼ng giíi trong ph¸t triÓn.

Thø b¶y, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a dùa trªn viÖc ®Þnh h−íng c¸c hµnh vi

tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× ph¸t triÓn con ng−êi ®ßi hái c¸c hµnh vi tiªu

dïng ph¶i h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. T−¬ng tù, ®Çu ra cña qu¸ tr×nh

®Õn con ng−êi hay Ých lîi cña nã qu¸ nhá ®Ó cã thÓ bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i mµ nã

dïng v× lîi Ých cña chÝnh hä.

Trong giai ®o¹n võa qua, ë ViÖt Nam, tiªu dïng néi ®Þa ®−îc coi lµ mét

trong nh÷ng ®éng lùc t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thu hót nguån vèn ®Çu t− trong n−íc vµ

n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, t¨ng tr−ëng kinh tÕ míi chØ dùa vµo ®éng lùc nµy ®Ó t¨ng

tr−ëng mét c¸ch thô ®éng mµ ch−a chñ ®éng ®Þnh h−íng tiªu dïng v× lîi Ých ph¸t

khuynh h−íng nµy còng cã thÓ c¶nh b¸o møc ®é nguy h¹i cã thÓ xÈy ra. §iÓn h×nh

lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c s¶n phÈm ch−a ®−îc kiÓm so¸t chÆt chÏ ®W ®−îc ®−a vµo

tiªu dïng cho sinh ho¹t nh− c¸c lo¹i thùc phÈm bÞ d− thõa c¸c chÊt kÝch thÝch hay

142

b¶o qu¶n; c¸c s¶n phÈm dÞch vô game online, s¸ch b¸o cã néi dung xÊu ch−a kÞp

n÷ cã ®é tuæi tõ 13 ®Õn 15 sö dông thuèc l¸ ë ViÖt Nam lµ kho¶ng 12% [398,66].

Còng trong n¨m 2007, trong c¬ cÊu nhËp khÈu, ViÖt Nam ®W dïng ®Õn h¬n 1,44 tû

c− trong ®ã cã c¶ ng−êi nghÌo vµ c¶ nh÷ng ng−êi míi giÇu xæi (chñ yÕu do ®−îc

®Òn bï hay b¸n quyÒn sö dông ®Êt). Hä tiªu dïng chñ yÕu vµo c¸c s¶n phÈm hµng

ho¸ dÞch vô kh«ng thiÕt thùc ®em l¹i c¬ héi c¶i thiÖn thu nhËp hay ch¨m sãc søc

Trong s¶n xuÊt, c¸c ho¹t ®éng tiªu dïng vµo c¸c c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®W qu¸

l¹c hËu hay tiªu dïng ®Êt trång lóa ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c khu c«ng nghiÖp “n»m chê”

§¸ng b¸o ®éng lµ cã mét sè ng−êi v× ch¹y theo b»ng cÊp h×nh thøc, mÊt tiÒn häc

phÝ mµ kh«ng ph¶i ®Ó thu nhËn kiÕn thøc, kü n¨ng còng cã thÓ hiÓu lµ ®ang tiªu

dïng mét lo¹i dÞch vô ®µo t¹o kh«ng ®¸ng cã. Râ rµng, nh÷ng khuynh h−íng tiªu

dïng nh− vËy kh«ng chØ lµm gi¶m ®éng lùc t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ cßn ¶nh h−ëng

Cuèi cïng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a thùc sù t¹o ra mét m«i tr−êng m−u

Ph¸t triÓn con ng−êi lµ qu¸ tr×nh ®¶m b¶o mét m«i tr−êng sinh kÕ cho ng−êi

thùc sù gi¶m thiÓu ®−îc mèi lo ng¹i vÒ sù an toµn cña m«i tr−êng sinh kÕ nµy.

BiÓu hiÖn ®Çu tiªn cña nguy c¬ thiÕu an toµn sinh kÕ lµ kh¶ n¨ng mÊt viÖc

lµm cña ng−êi lao ®éng. Do t¨ng tr−ëng kinh tÕ qu¸ nãng dùa trªn viÖc më réng

®Çu t− mµ kh«ng chó ý thÝch ®¸ng ®Õn chÊt l−îng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam

võa qua ®W ®Èy ng−êi lao ®éng ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. Kh«ng kiÓm

so¸t ®−îc chi phÝ, nhiÒu c¬ së kinh doanh ®øng tr−íc nh÷ng khã kh¨n, ph¶i t¹m

143

l−¬ng lµ nh÷ng ®éng th¸i hiÖn h÷u. ChÞu t¸c ®éng kÐp tõ cuéc khñng hoµng tµi

chÝnh toµn cÇu, ®éng th¸i nµy cã thÓ cßn x¶y ra trªn diÖn réng. ChÊt l−îng t¨ng

tr−ëng thÊp khiÕn kh¶ n¨ng chèng ®ì nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi tõ nÒn kinh tÕ thÕ

giíi còng yÕu ít h¬n. Thùc tÕ cho thÊy, nhiÒu doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt

Nam do søc c¹nh tranh yÕu nªn mÊt ngay thÞ tr−êng khi thÕ giíi cã nh÷ng biÕn

®éng nhá. ViÖc lµm cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng tr¸nh

khái bÞ nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh. Còng trªn khÝa c¹nh nµy, chÊt l−îng t¨ng tr−ëng

s¸ch nhµ n−íc bÞ thÊt thu trong khi nhu cÇu chi tiªu l¹i t¨ng lªn. §¸ng kÓ lµ nh÷ng

kho¶n thÊt thu do doanh thu xuÊt khÈu gi¶m, nhÊt lµ dÇu th« vµ c¸c kho¶n tõ thuÕ

®Õn 15.000 tû ®ång do miÔn gi¶m thuÕ vµ tÝnh chung b×nh gi¸ mçi thïng dÇu th«

ho¶ng còng khiÕn c¸c kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn cña c¸c nhµ tµi trî n−íc ngoµi cã xu

lùc thùc thi c¸c chÝnh s¸ch xW héi v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi khã tr¸nh khái bÞ

¶nh h−ëng nghiªm träng.

C«ng t¸c quy ho¹ch, nhÊt lµ quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt tá ra cßn nhiÒu lóng

khu c«ng nghiÖp chØ ®Ó bá hoang l¹i ®−îc nh¾c ®Õn nh− mét vÝ dô ®iÓn h×nh. T−¬ng

Trong t×nh huèng nµy, an ninh l−¬ng thùc cßn ®Æt ra mét vÊn ®Ò nghiªm tóc h¬n vÒ

c«ng t¸c quy ho¹ch nãi trªn. C¸c dù ¸n nh− “ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®ãng tÇu”,

Mét tr−êng hîp kh¸ phæ biÕn n÷a ë ViÖt Nam lµ c«ng t¸c th«ng tin thÞ

quyÕt s¸ch kinh tÕ quan träng. §iÓn h×nh lµ sù xuÊt hiÖn c¸c kiÓu s¶n xuÊt phong

144

trµo diÔn ®i diÔn l¹i trong thêi gian võa qua. Do thiÕu th«ng tin vµ quy ho¹ch nhiÒu

ng−êi lao ®éng ®W mÊt tr¾ng s¶n nghiÖp khi cø ph¶i thay ®æi c¸c ph−¬ng ¸n s¶n

xuÊt tèn kÐm nh− ph¸ cµ phª trång lóa, ph¸ lóa nu«i t«m…

Theo quan niÖm ph¸t triÓn con ng−êi, m«i tr−êng sinh kÕ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh

an toµn cho c¶ thÕ hÖ t−¬ng lai. V× vËy, xÐt tõ khÝa c¹nh nµy, nh÷ng dù ¸n ®Çu t−

kÐm hiÖu qu¶ b»ng vèn vay n−íc ngoµi cã thÓ t¹o ra nh÷ng kho¶n nî chång chÊt

cho thÕ hÖ t−¬ng lai còng lµ nh÷ng dù ¸n cÇn ®−îc tÝnh to¸n kü l−ìng. Theo nhiÒu

chuyªn gia, nÕu kh«ng ®−îc kiÓm so¸t thËn träng, tæng c«ng nî cña ViÖt Nam cã

H×nh 2.17. Dù b¸o c«ng nî giai ®o¹n 2005 -2011 (WB vµ IMF-2006)[14,57]

thÓ gia t¨ng tõ 44% n¨m 2005 lªn ®Õn 51%GDP vµo n¨m 2011 (H×nh 2.17).

Nh×n chung, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o m«i tr−êng t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn

lùc ®iÒu hµnh, n¨ng lùc qu¶n trÞ cña chÝnh phñ. Mét chÝnh phñ m¹nh lµ mét chÝnh

phñ cã c¸c quyÕt s¸ch t¨ng tr−ëng ®W dù liÖu ®Çy ®ñ nh÷ng tæn th−¬ng cã thÓ ¶nh

cña nhiÒu tæ chøc quèc tÕ, chÝnh phñ ViÖt Nam cã nhiÒu ®iÓm m¹nh trong lÜnh vùc

qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«, hoµ nhËp xW héi. Nh÷ng vÊn ®Ò bÊt cËp nhÊt hiÖn nay lµ n¨ng

lùc ®iÒu hµnh trong lÜnh vùc tµi chÝnh, lao ®éng vµ chèng tham nhòng (H×nh 2.18).

145

ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh n¨m 2008 còng cho thÊy mét bøc tranh t−¬ng

tù ë cÊp ®Þa ph−¬ng trong ®ã lao ®éng, c¬ së h¹ tÇng vµ n¨ng lùc ®iÒu hµnh (thñ tôc

hµnh chÝnh) cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vÉn lµ nh÷ng nót th¾t t¨ng tr−ëng. §−¬ng

H×nh 2.18. §¸nh gi¸ vÒ thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch quèc gia (WB vµ IMF-2006) [24,57]

ph¶i v−ît qua trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

Ngoµi nh÷ng th¸ch thøc nµy, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn

cÇn ph¶i tÝnh ®Õn mét sè c¸c rµo c¶n kh¸c n÷a nh− kh¶ n¨ng t¨ng c−êng liªn

hµnh cña chÝnh phñ h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

cßn cã nh÷ng bÊt cËp nhÊt ®Þnh… Nh÷ng th¸ch thøc nµy vÒ b¶n chÊt lµ nh÷ng

khi ®−îc nh×n nhËn d−íi l¨ng kÝnh ph¸t triÓn con ng−êi. Gi¶i quyÕt ®−îc c¸c

vÊn ®Ò nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ thùc

sù v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Do vËy, c¸c vÊn ®Ò nµy sÏ lµ nh÷ng ®Þnh

h−íng quan träng, quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam

146

trong giai ®o¹n tíi.

KÕt luËn ch−¬ng 2

1. Trong giai ®o¹n h¬n mét thËp kû qua, ViÖt Nam ®W duy tr× ®−îc mét nhÞp

®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh. Thµnh tùu t¨ng tr−ëng nµy lµ nÒn t¶ng quan

träng cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Tuy

nhiªn, c¸ch thøc t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam thêi gian qua cßn béc lé nh÷ng

dÊu hiÖu bÊt æn thÓ hiÖn ë chÊt l−îng t¨ng tr−ëng ch−a thùc sù cao. §iÒu nµy khiÕn

cho nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi ®−îc dù b¸o

sÏ gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i khã l−êng, nhÊt lµ trong bèi c¶nh cña cuéc khñng ho¶ng

tµi chÝnh toµn cÇu.

2. Nh÷ng kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ ViÖt Nam ®¹t ®−îc trong thêi gian

qua nh×n tæng thÓ ®W t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt

Nam, gióp ViÖt Nam c¶i thiÖn ®−îc ®¸ng kÓ vÞ trÝ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng−êi.

T¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n ®−îc ghi nhËn lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn

thÊy:

i) §èi víi ViÖt Nam, t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng kh«ng mÆc nhiªn dÉn ®Õn nh÷ng

tiÕn bé vÒ ph¸t triÓn con ng−êi.

ii) Thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam cßn phô thuéc nhiÒu h¬n vµo

t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®W thÓ hiÖn nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn thµnh tùu

ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®Êy, qu¸ tr×nh t¸c ®éng nµy cßn chØ ra

®−îc nh×n nhËn d−íi mét hÖ thèng më tr−íc hÕt gåm cã 8 nhãm vÊn ®Ò:

o ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÊp.

147

o N¨ng lùc tÝch luü vèn con ng−êi cho t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cßn thÊp.

o Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a khuyÕn khÝch më réng c¸c c¬ héi viÖc

o Nh÷ng t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng ch−a ®−îc xÐt ®Õn ®Çy ®ñ trong qu¸ tr×nh

t¨ng tr−ëng thêi gian qua.

vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu, gi¶m

thiÓu chªnh lÖch vÒ giíi vµ thu nhËp.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a dùa trªn viÖc ®Þnh h−íng c¸c hµnh vi tiªu dïng v×

môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a thùc sù t¹o ra mét m«i tr−êng m−u sinh an toµn

cho ng−êi d©n.

t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam khi chiÕu d−íi l¨ng kÝnh cña c¸c ®iÒu kiÖn t¨ng

tr−ëng v× ph¸t triÓn con ng−êi. Nh÷ng th¸ch thøc nµy thÓ hiÖn n¨ng lùc cßn

nhiÒu bÊt cËp trong viÖc triÓn khai thùc hiÖn môc tiªu vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn

con ng−êi cao ®Ñp mµ ViÖt Nam ®k ®Æt ra. Do vËy, ®Ó ®−a ViÖt Nam v−¬n lªn cao

h¬n tõ mét quèc gia thuéc nhãm ph¸t triÓn con ng−êi cßn thÊp nh− hiÖn nay, v−ît

qua c¸c th¸ch thøc nµy sÏ ph¶i lµ nh÷ng ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng quan

148

träng cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi.

Ch−¬ng 3 Ch−¬ng 3 Ch−¬ng 3 Ch−¬ng 3

§Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t

3.1. Mét sè quan ®iÓm ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu

ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam

3.1.1. Bèi c¶nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ hiÖn nay

triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam

3.1.1.1. Bèi c¶nh quèc tÕ

Kinh tÕ thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ bèi c¶nh míi cã

nhiÒu biÕn ®éng khã l−êng. Sù biÕn ®éng nµy sÏ t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn chiÕn l−îc

tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi, tr−íc hÕt cÇn nhËn diÖn râ nh÷ng chuyÓn biÕn

chÝnh cña bèi c¶nh ph¸t triÓn míi nµy:

1. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ

Xu h−íng toµn cÇu ho¸ ®W xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû thø

XV vµ th−êng ®−îc biÕt ®Õn nh− lµ lµn sãng toµn cÇu ho¸ lÇn thø nhÊt víi sù xuÊt

hiÖn cña c¸c cuéc khai ph¸ c¸c miÒn ®Êt míi, sù bµnh tr−íng thuéc ®Þa cña c¸c

lªn mét b−íc n÷a víi sù xuÊt hiÖn cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp khëi thuû tõ

chiÕn tranh l¹nh, ®Õn nay toµn cÇu ho¸ ®ang trë l¹i víi mét tèc ®é m¹nh mÏ nhê

vµo sù ph¸t triÓn v−ît bËc cña khoa häc c«ng nghÖ. Tê The Economist nhËn ®Þnh:

cµng gi¶m, nhê bé vi xö lý, vÖ tinh, c¸p quang vµ internet; nh−ng ng−êi ta còng

®ang xem xÐt c¸ch nã ®Þnh h×nh toµn bé quan hÖ chÝnh trÞ, th−¬ng m¹i, m«i tr−êng

149

trong n−íc vµ quèc tÕ nh− thÕ nµo”[1,72].

Qu¶ thùc, sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ nhÊt lµ c«ng nghÖ viÔn th«ng

vµ vËn t¶i ®W cho nÒn kinh tÕ toµn cÇu v× thÕ d−êng nh− bÞ thu nhá l¹i vµ mÊt ®i

ranh giíi. Nã cµng trë lªn nhá hÑp h¬n tr−íc sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng nghÖ hiÖn

®¹i, ®Æc biÖt lµ m¹ng th«ng tin toµn cÇu. Nã cuèn hót mäi quèc gia tham dù b»ng

c¸c thÓ chÕ toµn cÇu, c«ng cô toµn cÇu, luËt ch¬i toµn cÇu trªn mét thÞ tr−êng còng

lµ toµn cÇu. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, c¸c quèc gia d−êng nh− bÞ phô thuéc chÆt

chÏ vµo nhau h¬n. Toµn cÇu ho¸ mang ®Õn nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn míi. Tuy nhiªn,

nã còng cã thÓ mang l¹i c¶ nh÷ng rñi ro. §iÒu hiÓn hiÖn lµ toµn cÇu ho¸ vÉn ®ang

tiÕp tôc diÔn ra vµ thÓ hiÖn søc m¹nh tiÒm tµng cña m×nh nh− mét xu thÕ tÊt yÕu.

Xu thÕ nµy vÉn ®ang ®−îc tiÕp søc bëi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña khoa häc

c«ng nghÖ vµ c¸c thÓ chÕ toµn cÇu. C¸c quèc gia nµo biÕt tËn dông c¬ héi mµ nã

®em l¹i sÏ ph¸t triÓn, ng−îc l¹i, toµn cÇu ho¸ sÏ g¹t bá sang bªn lÒ nh÷ng ai kh«ng

cã kh¶ n¨ng tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.

TÝnh chÊt nh− vËy cña toµn cÇu ho¸ khiÕn chÝnh phñ c¸c quèc gia d−êng nh−

ngµy cµng cã Ýt quyÒn kiÓm so¸t h¬n ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ xW héi trong

n−íc, ®ång thêi l¹i chÞu ¸p lùc, chÞu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n bëi c¸c chuÈn mùc

quèc tÕ. Èn chøa c¶ nh÷ng c¬ héi vµ rñi ro, toµn cÇu hãa lµm cho c¸c quèc gia ph¶i

®−¬ng ®Çu víi mét th¸ch thøc míi - th¸ch thøc héi nhËp trong viÖc triÓn khai c¸c

chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®ã cã chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn

con ng−êi. Kh«ng n»m ngoµi xu thÕ chung, c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn h¬n nh− ViÖt

Nam còng ph¶i lu«n tÝnh ®Õn th¸ch thøc nµy trong c¸c chiÕn l−îc vµ m« h×nh ph¸t

triÓn cña m×nh.

2. Xu thÕ h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc

NÒn kinh kinh tÕ thÕ giíi ®ang chuyÓn sang mét tr×nh ®é ph¸t triÓn míi, kh¸c

h¼n tr−íc vÒ chÊt, tr×nh ®é kinh tÕ tri thøc. Thêi ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ®ang ®−îc

theo nguyªn lý “m¹ng” toµn cÇu, víi sù ®an xen, kÕt hîp chÆt chÏ cña c¸c qu¸ tr×nh

150

s¶n xuÊt ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, th«ng qua m«i tr−êng tù do

hãa di chuyÓn c¸c s¶n phÈm vµ c¸c nguån lùc. ë tr×nh ®é ph¸t triÓn nµy, lîi thÕ ph¸t

triÓn n»m ë n¨ng lùc tri thøc vµ c«ng nghÖ cao. Nguån lùc ph¸t triÓn quan träng

thÕ ph¸t triÓn chñ yÕu cña thêi ®¹i. Quèc gia nµo lµm chñ ®−îc lîi thÕ nµy sÏ giµnh

®−îc −u thÕ vµ th¾ng lîi trong c¹nh tranh ®Ó thu ®−îc lîi Ých ph¸t triÓn lín h¬n.

T×nh huèng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña thêi ®¹i nªu trªn t¹o c¬ héi ph¸t triÓn lín

cho c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn ®i sau. §Ó tËn dông ®−îc c¬ héi nµy, c¸c n−íc ®i sau

ph¶i thay ®æi m« h×nh ph¸t triÓn, ®æi míi t− duy h−íng néi, b¶o hé, chuyÓn sang

m« h×nh vµ t− duy ph¸t triÓn míi, h−íng ngo¹i, tù do hãa vµ héi nhËp quèc tÕ.

Sù nhËn diÖn t×nh thÕ ph¸t triÓn nµy cã hµm ý chiÕn l−îc râ rµng: N−íc ®i

sau, ®Ó gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò ph¸t triÓn cña m×nh vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch ph¸t

triÓn víi c¸c n−íc ®i tr−íc, ph¶i thay ®æi c¨n b¶n t− duy ph¸t triÓn; ph¶i lùa chän

chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn theo mét quan ®iÓm vµ c¸ch tiÕp cËn míi. ThÕ

giíi ®W tæng kÕt kinh nghiÖm, kh¸i qu¸t t− duy vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn míi ®ã

thµnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn “r−ît ®uæi” cho c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn ®i sau víi

nh÷ng néi dung then chèt sau:

i) CÇn nhanh chãng tõ bá m« h×nh ph¸t triÓn - r−ît ®uæi truyÒn thèng, lµ m«

t¨ng m¹nh khèi l−îng ®Çu vµo, khai th¸c tèi ®a tµi nguyªn ®Ó chuyÓn sang m« h×nh

ph¸t triÓn - r−ît ®uæi hiÖn ®¹i, theo ®ã, lÊy môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi lµm trung

n¨ng c«ng nghÖ lín) ®Ó thùc hiÖn.

ii) M« h×nh ph¸t triÓn - r−ît ®uæi hiÖn ®¹i lÊy viÖc b¸m ®uæi tri thøc, b¸m

®uæi c«ng nghÖ lµm cèt lâi, coi viÖc “t¨ng c−êng hîp t¸c víi c¸c n−íc cã lîi thÕ

khoa häc - c«ng nghÖ cao, sö dông lîi thÕ ®ã ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ” lµ mÊu chèt ®Ó

tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn.

iii) §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu r−ît ®uæi vµ tiÕn kÞp thÕ giíi, viÖc t¨ng c−êng më

151

cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ãng vai trß lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc, néi

dung chñ yÕu cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn. Thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, ph¸t triÓn ngo¹i

th−¬ng trë thµnh nh÷ng ®éng lùc chñ yÕu cña sù ph¸t triÓn vµ lµ ®ßn bÈy m¹nh mÏ

nhÊt ®Ó ®−a ®Êt n−íc tho¸t khái t×nh tr¹ng tôt hËu ph¸t triÓn.

3. TrËt tù kinh tÕ thÕ giíi míi xuÊt hiÖn

T×nh thÕ ph¸t triÓn rÊt míi lµ sù trçi dËy cña c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn

khæng lå nhÊt lµ Trung Quèc vµ Ên §é. Trong khung c¶nh cuéc ®ua tranh ph¸t triÓn

lµm xuÊt hiÖn mét côc diÖn ph¸t triÓn rÊt míi trong khu vùc vµ trªn ph¹m vi toµn

cÇu.

Trung Quèc vµ Ên §é ®ang vµ sÏ tiÕp tôc ®ãng vai trß lµ ®éng lùc t¨ng

tr−ëng m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi; ®ång thêi còng t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc

ph¸t triÓn cùc kú lín. Trong sè c¸c th¸ch thøc nµy, næi lªn mÊy ®iÓm sau:

i) Quy m« lín vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cao cña hai nÒn kinh tÕ nµy ®ang t¹o ra

mét t−¬ng quan cung cÇu míi vÒ nguyªn liÖu, n¨ng l−îng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.

VÒ dµi h¹n, thÕ giíi sÏ ph¶i chÞu sù c¨ng th¼ng ngµy cµng t¨ng trong viÖc cung cÊp

c¸c yÕu tè ®Çu vµo (gia t¨ng møc ®é khan hiÕm, thóc ®Èy c¹nh tranh mua). HËu qu¶

lµ gi¸ c¸c lo¹i nguyªn liÖu, n¨ng l−îng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi sÏ cã xu h−íng t¨ng

héi.

ii) Còng tõ sù t¨ng tr−ëng m¹nh mÏ cña hai nÒn kinh tÕ khæng lå, hai “®¹i

c«ng x−ëng” cña thÕ giíi hiÖn ®¹i, viÖc c¹nh tranh b¸n s¶n phÈm sÏ trë nªn quyÕt

liÖt h¬n. Nh÷ng nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu gièng víi hai nÒn kinh tÕ nµy sÏ gÆp khã

kh¨n rÊt lín trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm. ThËm chÝ, sÏ cã nh÷ng n−íc bÞ ®Èy bËt ra

thÕ giíi vµ khu vùc.

iii) Víi sù trçi dËy cña Trung Quèc vµ Ên §é, t−¬ng quan søc m¹nh kinh tÕ

152

trªn thÕ giíi vµ khu vùc thay ®æi m¹nh mÏ. TÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ ë §«ng

¸ ®ang ph¶i ®iÒu chØnh chiÕn l−îc kinh tÕ, quèc phßng, an ninh, ngo¹i giao cña

m×nh theo sù thay ®æi nµy.

4. Trong ng¾n h¹n, nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn bÊt æn h¬n do t¸c ®éng

cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu

Tõ cuèi n¨m 2008, khi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang ph¶i chèng chäi víi sù leo

thang cña gi¸ c¶ (H×nh 3.1) th× n−íc Mü r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng trong lÜnh vùc

néi bé n−íc Mü ®W nhanh chãng lan ra toµn thÕ giíi vµ trë thµnh mét cuéc khñng

ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu. Nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn hÖ thèng tµi chÝnh cña nhiÒu

quèc gia, tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ c¸c n−íc

ch−a thÓ l−êng hÕt cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh nµy khiÕn nÒn kinh tÕ thÕ giíi

H×nh 3.1. ChØ sè gi¸ tiªu dïng trªn thÕ giíi (WB)[2,71]

®Þnh, ®iÒu kiÖn kinh tÕ vÜ m« toµn cÇu ®ang trë lªn rÊt phøc t¹p.

153

cña cuéc khñng ho¶ng nµy ®èi víi t¨ng tr−ëng, th−¬ng m¹i, dßng vèn… lµ nh÷ng

bÊt æn lín nhÊt ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh trªn thÕ giíi. NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang

loay hoay ®èi phã víi l¹m ph¸t th× d−êng nh− l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng suy gi¶m

nghiªm träng vµ ®−îc dù b¸o lµ sÏ t¨ng tr−ëng chËm l¹i kho¶ng 2,4 – 2,8% n¨m

B¶ng 3.1. TriÓn väng kinh tÕ toµn cÇu (WB)[2,76]

2008 [1,71].

Mét ®éng th¸i ®¸ng l−u ý ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ, cuéc khñng

ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu cßn cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi nç lùc cña c¸c n−íc nµy

trong cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo vµ t¨ng tr−ëng do viÖn trî tõ c¸c n−íc c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn cã thÓ bÞ c¾t gi¶m m¹nh mÏ. §−îc biÕt, c¸c n−íc G8 bao gåm

Anh, Mü, Ph¸p, ý, §øc, NhËt, Canada vµ Nga ®W cam kÕt ®Õn n¨m 2010 sÏ t¨ng

viÖn trî cho c¸c n−íc nghÌo mãn tµi chÝnh 50 tû USD, nh−ng d−êng nh− G8 ®W

kh«ng gi÷ ®−îc ®óng lêi høa trong thêi kú ®ang bÞ khñng kho¶ng.

§−îc coi lµ kh«ng chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp bëi nh÷ng khñng ho¶ng tµi chÝnh

toµn cÇu, song nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng t¸c ®éng gi¸n tiÕp

vµ b¾t ®Çu cã dÊu hiÖu bÞ suy gi¶m. V× vËy, trong thêi gian tíi, nh÷ng t¸c ®éng rÊt

bÊt æn nµy cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ trong c¸c

154

chiÕn l−îc æn ®Þnh vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.

3.1.1.2. Bèi c¶nh trong n−íc

Nh×n chung, nh÷ng c¶i c¸ch kinh tÕ m¹nh mÏ trong h¬n hai thËp kû ®æi míi

võa qua ®W mang l¹i cho ViÖt Nam nh÷ng thµnh qu¶ b−íc ®Çu rÊt quan träng. ViÖt

Nam ®W t¹o ra ®−îc mét m«i tr−êng kinh tÕ cã tÝnh c¹nh tranh vµ n¨ng ®éng. NÒn

kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ®−îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, t¹o nªn tÝnh hiÖu

qu¶ trong viÖc huy ®éng c¸c nguån lùc xW héi phôc vô cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ. C¸c

quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®W trë nªn th«ng tho¸ng h¬n, thu hót ®−îc ngµy cµng

nhiÒu c¸c nguån vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi, më réng thÞ tr−êng cho hµng hãa

xuÊt khÈu vµ ph¸t triÓn thªm mét sè lÜnh vùc ho¹t ®éng t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ

ngµy cµng lín nh− du lÞch, xuÊt khÈu lao ®éng, tiÕp nhËn kiÒu hèi...

Trong h¬n 20 n¨m ®æi míi, cïng víi nh÷ng thµnh c«ng cña héi nhËp kinh tÕ

quèc tÕ, GDP cña ViÖt Nam ®W t¨ng lªn liªn tôc. NÕu nh− trong giai ®o¹n ®Çu ®æi

2000 tèc ®é t¨ng GDP cña ViÖt Nam lµ 7,5%, thÊp h¬n nöa ®Çu thËp niªn 1990 do

t¨ng GDP cña ViÖt Nam ®W phôc håi, hµng n¨m ®Òu t¨ng ë møc n¨m sau cao h¬n

n¨m tr−íc (n¨m 2001 t¨ng 6,9%, n¨m 2002 t¨ng 7%, n¨m 2003 t¨ng 7,3%, n¨m

2004 t¨ng 7,7%, n¨m 2005 t¨ng 8,4% n¨m 2006 t¨ng 8,2%, n¨m 2007 – 8,5%).

ViÖt Nam ®W dÇn thay thÕ ®−îc c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung -hµnh

chÝnh- bao cÊp, b»ng c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng xW héi chñ nghÜa ngµy

cµng n¨ng ®éng, t¨ng nhanh tèc ®é c«ng nghiÖp hãa, më réng héi nhËp kinh tÕ víi

khu vùc vµ thÕ giíi, t¨ng nhanh gi¸ trÞ ngo¹i th−¬ng, nhÊt lµ xuÊt khÈu, t¨ng thu hót

®Çu t− n−íc ngoµi vµ c¸c kho¶n thu ngo¹i tÖ kh¸c.

Cïng víi tèc ®é t¨ng cao cña GDP, c¬ cÊu kinh tÕ trong n−íc ®W cã sù thay

®æi ®¸ng kÓ. Tõ n¨m 1990 ®Õn 2005, tû träng cña khu vùc n«ng nghiÖp ®W gi¶m tõ

155

38,7% xuèng 20,89% GDP, nh−êng chç cho sù t¨ng lªn vÒ tû träng cña khu vùc

møc gÇn nh− kh«ng thay ®æi: 38,6% n¨m 1990 vµ 38,10% n¨m 2005. Trong tõng

nhãm ngµnh, c¬ cÊu còng cã sù thay ®æi tÝch cùc. Trong khu vùc n«ng nghiÖp bao

gi¶m tõ 84,4% n¨m 1990 xuèng 77,7% n¨m 2003, phÇn cßn l¹i lµ tû träng ngµy

cµng t¨ng cña ngµnh thñy s¶n. Trong c¬ cÊu c«ng nghiÖp, tû träng cña ngµnh c«ng

nghiÖp chÕ biÕn t¨ng tõ 12,3% n¨m 1990 lªn 20,8% n¨m 2003, chÊt l−îng s¶n

hµng, b¶o hiÓm, du lÞch…

C¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngµy cµng ®−îc chuyÓn dÞch theo h−íng ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù

quy m« vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. Tõ

nh÷ng ®Þnh h−íng ®ã, khung ph¸p lý ngµy cµng ®−îc ®æi míi, t¹o thuËn lîi cho

viÖc chuyÓn dÇn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung - hµnh chÝnh - bao cÊp, sang

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, huy ®éng vµ sö dông c¸c

nguån lùc cã hiÖu qu¶, t¹o ®µ cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi.

thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. Bé luËt nµy ®W thÓ chÕ hãa quyÒn tù do kinh doanh cña c¸c

vÒ hµnh chÝnh ®ang lµm trë ng¹i ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp

nh− cÊp giÊy phÐp, thñ tôc, c¸c lo¹i phÝ… Tõ 1/7/2006, LuËt Doanh nghiÖp 2005

(¸p dông chung cho c¶ doanh nghiÖp trong n−íc vµ ®Çu t− n−íc ngoµi) ®W cã hiÖu

lùc, høa hÑn sù lín m¹nh cña c¸c doanh nghiÖp bëi sù b×nh ®¼ng trong quyÒn vµ

Trong khu vùc doanh nghiÖp nhµ n−íc, nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®iÒu

chØnh, s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng biÖn ph¸p vÒ qu¶n lý tµi chÝnh

156

cña c«ng ty nhµ n−íc, qu¶n lý c¸c nguån vèn nhµ n−íc ®Çu t− vµo doanh nghiÖp,

hay viÖc chuyÓn c¸c c«ng ty nhµ n−íc thµnh c«ng ty cæ phÇn... ngµy cµng ®−îc coi

ViÖt Nam ®W sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c thµnh tùu kinh tÕ vµo môc tiªu

ViÖt Nam tõ 0,583, xÕp thø 120/174 n−íc n¨m 1994, lªn xÕp thø 108/177 n−íc trªn

n¨m 1960 lªn 71 tuæi hiÖn nay, gi¶m tû lÖ sè hé ®ãi nghÌo tõ trªn 70% ®Çu nh÷ng

n¨m 1980 xuèng 18,1% n¨m 2004 vµ n¨m 2007 – 14,8%.

ChÝnh s¸ch ®æi míi, më cöa ®W më ra cho ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi míi ®Ó

ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vèn cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lao ®éng

dåi dµo, gi¸ rÎ, sö dông nh÷ng lîi thÕ ®ã vµo viÖc ph¸t triÓn c¸c nguån hµng xuÊt

khÈu ngµy cµng lín, tiªu thô t¹i thÞ tr−êng c¸c n−íc, mang l¹i mét nguån thu ngo¹i

tÖ ngµy cµng cao phôc vô cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp hãa. Trong thêi k×

®æi míi, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam mçi n¨m t¨ng kho¶ng 20%, nhê ®ã ®W

®−a tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tõ møc kho¶ng nöa tû USD/n¨m trong

nh÷ng n¨m tr−íc ®æi míi lªn 26,5 tû USD n¨m 2004, 32,45 tØ USD n¨m 2005 vµ

n¨m 2007 – 48,56 tû USD.

Ngoµi ra viÖc ®Èy m¹nh th¸o gì nh÷ng khã kh¨n v−íng m¾c cho c¸c nhµ ®Çu

m¹nh viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ mét cöa, gi¶m gi¸ dÞch vô viÔn th«ng xuèng ngang

®Çu t−, cho phÐp c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc ®Çu t− vµo mét sè lÜnh vùc

t¹o nªn m«i tr−êng ®Çu t− hÊp dÉn h¬n.

Nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch trªn ®W trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè quan

träng gãp phÇn kh«i phôc vµ t¨ng nhanh nguån vèn FDI ®Çu t− vµo ViÖt Nam trong

157

quan träng kh¸c nh− sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, an ninh vµ quèc phßng; nÒn

kinh tÕ tiÕp tôc ®¹t møc t¨ng tr−ëng cao; c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ

gãp phÇn lµm t¨ng møc cÇu néi ®Þa; tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®−îc ®Èy

m¹nh, uy tÝn vµ th−¬ng hiÖu cña c¸c lo¹i hµng hãa s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam trªn c¸c

Tõ mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, bÞ phong to¶ vµ cÊm vËn, sau 20 n¨m ®æi

míi, thùc hiÖn ®−êng lèi ®èi ngo¹i cëi më “s½n sµng lµ b¹n cña tÊt c¶ c¸c n−íc”,

ViÖt Nam ®W v−¬n ra tr−êng quèc tÕ víi mét vÞ thÕ ngµy cµng v÷ng ch¾c. §Õn nay

ViÖt Nam ®W thiÕt lËp ®−îc quan hÖ ngo¹i giao víi nhiÒu n−íc, më réng bu«n b¸n

th−¬ng m¹i víi h¬n 160 nÒn kinh tÕ vµ tiÕp nhËn vèn ®Çu t− tõ h¬n 70 n−íc vµ vïng

lWnh thæ. Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña nhiÒu tæ chøc kinh tÕ

®Æc biÖt ngµy 7.11.2006, ViÖt Nam ®W ®−îc kÕt n¹p vµo tæ chøc th−¬ng m¹i réng

lín nhÊt hµnh tinh - Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO).

Nh÷ng b−íc tiÕn v÷ng ch¾c trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®W më

biÖt ®èi xö. ViÖt Nam còng cã vÞ thÕ b×nh ®¼ng trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh

s¸ch th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− toµn cÇu, cã c¬ héi ®Ó cïng thiÕt lËp mét trËt tù kinh tÕ

míi c«ng b»ng, hîp lý h¬n v× lîi Ých cña c¸c bªn trong ®ã cã ViÖt Nam. Héi nhËp

vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tiÕn tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam ®−îc thóc ®Èy

nhanh h¬n, ®ång bé vµ hiÖu qu¶ h¬n. Nh÷ng c¶i c¸ch nµy còng thóc ®Èy viÖc t¹o

dùng c¸c thiÕt chÕ qu¶n lý c«ng khai minh b¹ch phï hîp h¬n víi th«ng lÖ quèc tÕ,

n¨ng lùc c¹nh tranh vµ m«i tr−êng ®Çu t−, m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam

còng sÏ ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn h¬n.

Tuy nhiªn, còng cÇn nh×n nhËn kh¸ch quan nh÷ng th¸ch thøc mµ héi nhËp

158

h¬n. Sù phô thuéc cña ViÖt Nam vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi còng trë lªn chÆt chÏ h¬n.

T¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµo nÒn kinh tÕ trong n−íc còng trë lªn nh¹y

h¬n, m¹nh h¬n ®Æc biÖt khi tiÒm lùc kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn yÕu, kinh nghiÖm

øng phã cßn máng. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng s½n sµng g¹t sang bªn lÒ c¸c

quèc gia, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng tËn dông ®−îc c¸c c¬ héi ph¸t triÓn,

phøc t¹p h¬n. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng ®Æt ra c¸c vÊn ®Ò míi trong viÖc gi÷

chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.

nhËp ®W ®em l¹i c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn hiÖn ®¹i cho mét n−íc ®i sau - ViÖt

Nam. Cïng víi nh÷ng thµnh tùu to lín trong n−íc sau h¬n 20 n¨m ®æi míi, vÞ thÕ

cña ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ ®W ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh v÷ng ch¾c. Tuy

nhiªn, th¸ch th¸ch héi nhËp mµ ViÖt Nam ph¶i ®−¬ng ®Çu kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. TËn

dông ®−îc c¬ héi ph¸t triÓn, ViÖt Nam sÏ ®Èy lïi ®−îc c¸c th¸ch thøc vµ t¹o ra

®−îc nh÷ng vËn héi ph¸t triÓn míi. §iÒu nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶ n¨ng ph¸t

huy néi lùc vµ ý chÝ triÖt ®Ó c¶i c¸ch cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi.

TiÕn tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam sau h¬n 20 n¨m qua ®W mang l¹i

nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. ViÖt Nam gièng nh− mét con hæ ®ang chuyÓn m×nh, trçi

dËy m¹nh mÏ víi ®µ t¨ng tr−ëng cao vµ liªn tôc. Trong vßng h¬n 20 n¨m qua, tèc

tr×nh chuyÓn ®æi b»ng viÖc ph¸ vì c¬ chÕ kinh tÕ cò vµ chuyÓn sang c¬ chÕ kinh tÕ

thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®W v−ît qua ®−îc cuéc

159

khñng ho¶ng trong gÇn hÕt thËp niªn 80 vµ nhanh chãng ®i vµo quü ®¹o ph¸t triÓn.

Tuy nhiªn, sau nh÷ng kÕt qu¶ t¨ng tr−ëng ®Çy Ên t−îng nh− vËy, nÒn kinh tÕ

ViÖt Nam b¾t ®Çu béc lé nh÷ng giíi h¹n ph¸t triÓn míi rÊt c¨n b¶n.

chñ yÕu dùa trªn viÖc gi¶i phãng c¸c nguån lùc t¨ng tr−ëng, tËp trung l−îng vèn

®−îc coi lµ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng theo chiÒu réng. N¨ng suÊt lao ®éng vµ n¨ng suÊt

t¨ng tr−ëng nµy còng ®ang dÇn bWo hoµ, hiÖu qu¶ t¨ng tr−ëng thÊp vµ trë lªn thiÕu

bÒn v÷ng. NÒn kinh tÕ d−êng nh− ®W ®Õn ng−ìng cña sù ph¸t triÓn theo chiÒu réng

vµ cã nguy c¬ tôt hËu t−¬ng ®èi. HiÖu suÊt ®Çu t− thÊp buéc nÒn kinh tÕ ViÖt Nam

ph¶i thay ®æi c¸ch thøc hÊp thô l−îng vèn ®Çu t− ®ang ®æ vµo ngµy cµng nhiÒu.

N»m trong nhãm c¸c n−íc cã n¨ng lùc c¹nh tranh thÊp, ViÖt Nam cã nguy c¬ bÞ

lo¹i khái c¸c chuçi gia t¨ng gi¸ trÞ toµn cÇu, m¹ng cung øng c¸c s¶n phÈm vµ dÞch

vô trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Trong khi ®ã, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng cã chiÒu

h−íng gia t¨ng cïng víi sù c¹n kiÖt dÇn cña nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn khiÕn

viÖc më réng t¨ng tr−ëng cµng lµm vÊn ®Ò trë lªn trÇm träng h¬n. TÝnh bÒn v÷ng

mét lÇn n÷a buéc ViÖt Nam ph¶i chuyÓn h−íng t¨ng tr−ëng. Nhu cÇu ph¸t triÓn bÒn

v÷ng ®ßi hái nÒn kinh tÕ ph¶i cã nh÷ng ®éng lùc t¨ng tr−ëng míi. Thêi ®¹i ®W chØ

ra cho c¸c n−íc ®i sau nh÷ng ®éng lùc míi nµy, ®ã lµ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng chñ yÕu

Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay còng ®ang më ra cho

ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi ®Ó thùc thi chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng nµy. Tuy nhiªn, tÊt c¶

mét lÇn n÷a l¹i phô thuéc vµo tÇm nh×n chiÕn l−îc cña chÝnh ViÖt Nam. §W tíi lóc

3.1.2. Mét sè quan ®iÓm ®Þnh h−íng chÝnh

ViÖt Nam ph¶i lùa chän vµ thùc hiÖn mét chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng míi.

Nãi mét c¸ch kh¸c, ph¸t triÓn con ng−êi cã thÓ coi lµ triÕt lý ph¸t triÓn cña ViÖt

Nam. TriÕt lý nµy ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt trong m« h×nh ph¸t triÓn mµ ViÖt Nam ®W

160

lùa chän - m« h×nh mét n−íc céng hoµ xW héi chñ nghÜa, ®éc lËp, tù do vµ h¹nh

phóc. Trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ, ViÖt Nam cã nh÷ng chiÕn l−îc ph¸t

triÓn ®Æc thï riªng nh÷ng vÉn ®¶m b¶o ®Þnh h−íng v× cuéc sèng h¹nh phóc cña

dµi h¬i vµ phï hîp víi triÕt lý vµ m« h×nh ph¸t triÓn h−íng tíi con ng−êi cña ViÖt

Nam, v× vËy, môc tiªu chiÕn l−îc nµy tiÕp tôc sÏ lµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña ViÖt

Nam trong giai ®o¹n tõ nay ®Õn n¨m 2020.

§Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l−îc nµy, ViÖt Nam cÇn qu¸n triÖt hÖ môc tiªu

cô thÓ sau:

c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i h−íng trùc diÖn tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

mét c¸ch bÒn v÷ng.

Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ, ViÖt Nam cÇn ph¶i tranh

thñ tèt h¬n nh÷ng c¬ héi mµ thêi ®¹i ®em l¹i, ®ång thêi còng ph¶i biÕt tËn dông tèi

®a néi lùc ®Ó v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc quèc tÕ bªn ngoµi vµ ë chÝnh bªn trong nÒn

kinh tÕ ViÖt Nam. V× vËy, qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l−îc cña ViÖt Nam

sÏ ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh rót ng¾n g¾n chÆt víi hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h−íng

c¹nh tranh quèc tÕ nh»m tho¸t khái nguy c¬ tôt hËu. Trªn thùc tÕ, chñ tr−¬ng

c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n ®W ®−îc ViÖt Nam qu¸n triÖt thùc hiÖn tõ ®Çu nh÷ng n¨m

161

90. §¹i héi §¶ng lÇn thø IX kh¼ng ®Þnh chñ tr−¬ng c«ng nghiÖp ho¸ theo h−íng

hiÖn ®¹i ho¸. Bèi c¶nh quèc tÕ hiÖn nay ®ßi hái vµ còng cho ViÖt Nam nhiÒu c¬ héi

h¬n ®Ó tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vµ thùc thi môc tiªu ®i t¾t ®ãn ®Çu nµy.

Thùc hiÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn cÇn ®−îc cô thÓ ho¸ thµnh mét lé tr×nh thèng

nhÊt vµ nhÊt qu¸n. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, ViÖt Nam cÇn ph¶i tËp trung æn ®Þnh vÜ

m«, v−ît qua nh÷ng t¸c ®éng tõ khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu, kh«i phôc ®−îc

nhÞp ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµo n¨m 2010 ®Ó sau ®ã cã mét giai ®o¹n 10 n¨m æn

®Þnh vµ ph¸t triÓn theo ®óng môc tiªu ®W lùa chän.

§iÓm then chèt cuèi cïng cÇn tÝnh ®Õn lµ nh÷ng nguån lùc vµ b»ng m« h×nh

nµo cã thÓ gióp ViÖt Nam thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu chiÕn l−îc nµy?

- M« h×nh t¨ng tr−ëng truyÒn thèng víi c¸c ®Æc tr−ng: h−íng néi, thay thÕ

nhËp khÈu, khÐp kÝn, ®−îc thùc hiÖn trong m«i tr−êng ®ãng cöa phi c¹nh tranh, dùa

chñ yÕu vµo khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc, vµo khai th¸c tµi nguyªn vµ ph¸t triÓn chiÒu

réng, −u tiªn môc tiªu t¨ng tr−ëng s¶n l−îng mµ coi nhÑ chÊt l−îng, hiÖu qu¶ vµ

søc c¹nh tranh ph¶i ®−îc tõ bá. T− duy chiÕn l−îc nµy kh«ng cßn thÝch hîp víi thêi

nhËp vµ c¹nh tranh quèc tÕ.

- M« h×nh t¨ng tr−ëng hiÖn ®¹i ®−îc thùc hiÖn trong m«i tr−êng héi nhËp vµ

c¹nh tranh quèc tÕ khèc liÖt. Trong m«i tr−êng nµy, kho¶ng c¸ch tôt hËu, sù thua

kÐm n¨ng lùc c¹nh tranh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù sinh tån cña nÒn kinh tÕ. Do vËy,

m« h×nh t¨ng tr−ëng hiÖn ®¹i ph¶i kh¸c vÒ chÊt víi m« h×nh t¨ng tr−ëng kiÓu cò.

§Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, m« h×nh t¨ng tr−ëng ph¶i b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ:

i) ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng hay n¨ng lùc c¹nh tranh ®Ó tån t¹i trong m«i

tr−êng héi nhËp vµ c¹nh tranh quèc tÕ.

tr−ëng.

iii) Ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nh¶y vät ®Ó rót ng¾n quPng thêi gian ph¸t triÓn so

162

víi c¸c n−íc ®i tr−íc, ®−a nÒn kinh tÕ tho¸t khái tôt hËu.

- M« h×nh t¨ng tr−ëng hiÖn ®¹i ®Æt c¸c môc tiªu chÊt l−îng lªn vÞ trÝ −u tiªn

hµng ®Çu so víi c¸c môc tiªu t¨ng tr−ëng s¶n l−îng. V× vËy, mét trong nh÷ng néi

dung ®æi míi quan träng hiÖn nay lµ cÇn chuyÓn nhanh tõ t− duy coi “t¨ng tr−ëng

cao lµ −u tiªn hµng ®Çu vµ ph¶i ®¹t ®−îc b»ng mäi gi¸” sang t− duy nhÊn m¹nh

hiÖu qu¶, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ tÝnh bÒn v÷ng v× chÊt l−îng cuéc sèng cña ®«ng

®¶o ng−êi d©n.

chÊt l−îng thÊp gi¸ rÎ. Sù thùc, lîi thÕ nµy còng ®ang dÇn mÊt ®i. ViÖt Nam còng

kh«ng thÓ tr«ng chê vµo nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vèn kh«ng cßn nhiÒu ®Ó khai

ph¸ cho t¨ng tr−ëng. V× vËy, m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong

®−îc ®ßi hái cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa rót ng¾n, ®ßi hái cña xu

thÕ héi nhËp vµ h−íng tíi nÒn kinh tÕ tri thøc.

C¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch theo ®ã ph¶i ®−îc thiÕt kÕ nhÊt qu¸n theo mét hÖ

thèng thèng nhÊt v× chiÕn l−îc ph¸t triÓn vµ m« h×nh t¨ng tr−ëng ®W ®−îc lùa chän.

C¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch nµy còng ph¶i b¸m s¸t c¸c th¸ch thøc (®W ®−îc chØ ra ë

ch−¬ng 2) mµ ViÖt Nam sÏ ph¶i ®−¬ng ®Çu trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng h−íng tíi

3.2 c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con

ng−êi ë ViÖt Nam

môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

3.2.1. æn ®Þnh m«i tr−êng kinh tÕ vÜ m« v× m−u sinh cña ®«ng ®¶o ng−êi

d©n

Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi ®Æt ra mét

163

®iÒu kiÖn kh¾t khe, cã tÝnh chÊt bao trïm lµ sù an toµn cña m«i tr−êng m−u sinh

vÒ kinh tÕ (nh− khñng ho¶ng, nî nÇn vµ thÊt nghiÖp); hay vÒ m«i tr−êng (nh− thiªn

tai, bÖnh dÞch vµ « nhiÔm) tÊt c¶ ®Òu ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng m−u sinh, ®Õn

kinh tÕ, c¶n trë c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy, nh÷ng bÊt æn nµy

ph¶i ®−îc h¹n chÕ vµ lo¹i bá trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng nh− trong

tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña loµi ng−êi.

ë ViÖt Nam, trong thêi gian võa qua, nhÊt lµ sau cuéc khñng ho¶ng x¶y ra

chÝnh trÞ xW héi kh¸ æn ®Þnh. ChÝnh m«i tr−êng nµy ®−îc céng ®ång quèc tÕ, ®Æc

biÖt lµ giíi ®Çu t− n−íc ngoµi ghi nhËn lµ mét trong nh÷ng lîi thÕ ph¸t triÓn quan

Nam míi ®−îc ®Æt ra xuÊt ph¸t tõ nh÷ng dÊu hiÖu bÊt æn vÒ kinh tÕ vÜ m«. Nh÷ng

dÊu hiÖu bÊt æn nµy ®−îc cho lµ cã c¨n nguyªn tõ néi t¹i ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ

ViÖt Nam, ®ång thêi còng n¶y sinh tõ t¸c ®éng m¹nh mÏ cña cuéc khñng ho¶ng tµi

chÝnh thÕ giíi. V× vËy, ë ViÖt Nam, thùc chÊt vÊn ®Ò æn ®Þnh m«i tr−êng m−u sinh

víi néi hµm réng lín ®−îc quy l¹i ë viÖc æn ®Þnh m«i tr−êng kinh tÕ vÜ m«. Tuy

nhiªn, cÇn l−u ý r»ng, nh÷ng bÊt æn vÒ kinh tÕ nÕu kh«ng ®−îc gi¶i quyÕt kÞp thêi

chung. V× vËy, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« lµ mét trong nh÷ng ®Þnh h−íng gi¶i ph¸p cÇn

®−îc −u tiªn triÓn khai trong giai ®o¹n hiÖn nay.

T×nh tr¹ng bÊt æn vÜ m« cña ViÖt Nam hiÖn thêi ®−îc thÓ hiÖn tËp trung ë

nguy c¬ suy gi¶m kinh tÕ. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®W cã nh÷ng ph¶n øng ban ®Çu kh¸

nhanh nh¹y víi nhãm 5 gi¶i ph¸p khung vµ gãi tµi chÝnh ®−îc tÝnh to¸n lªn tíi 6 tû

nhá hÑp. V× vËy, viÖc triÓn khai cã hiÖu qu¶ c¸c gi¶i ph¸p nµy mang mét ý nghÜa

164

tÕ. Sù thùc, t¹i thêi ®iÓm cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu bïng ph¸t, ViÖt Nam

kh«ng bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng vÒ tµi chÝnh nh− nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ

nghiÖp ViÖt Nam ph¶i thu thu hÑp hay ngõng s¶n xuÊt chñ yÕu v× thÞ tr−êng ®Çu ra

cÇn thiÕt chÝnh v× nã cÇn cho mét sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu xÐt trong dµi h¹n, nh−ng l¹i

kÝch thÝch ®−îc nÒn kinh tÕ, duy tr× nhÞp ®é t¨ng tr−ëng vµ ®¶m b¶o an sinh trong

ng¾n h¹n ®−¬ng nhiªn víi gi¶ ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p nµy ®−îc thùc thi mét c¸ch thËn

cÇu h−íng tíi lîi Ých dµi h¹n. Víi c¸ch tiÕp cËn nh− vËy, c¸c gi¶i ph¸p cña chÝnh

phñ cÇn tr¸nh bÞ t¸c ®éng bëi c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau vµ nªn ®−îc triÓn khai

nhanh chãng theo h−íng sau:

- §Èy m¹nh kÝch cÇu ®Çu t−, thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, ®Èy m¹nh xuÊt

khÈu b»ng c¸ch th¸o gì khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp cã lîi thÕ c¹nh

tranh, cã kh¶ n¨ng duy tr× ®−îc thÞ tr−êng nhÊt lµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu, cã thÓ

t¹o ®−îc nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm. Trong kÝch cÇu ®Çu t−, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn hç

dèc, khu vùc cã n¨ng lùc t¹o viÖc lµm cao, søc lan to¶ nhanh m¹nh vµ hiÖu

qu¶. Më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån vèn tÝn dông víi lWi suÊt thÊp vµ c¾t

gi¶m mét sè lo¹i thuÕ suÊt nhÊt lµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho khu vùc

kinh tÕ nµy lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cÇn ®−îc triÓn khai nhanh vµ ®ång bé ®Ó t¹o

®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn kinh doanh, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh

nghiÖp võa vµ nhá. C¸c thñ tôc hµnh chÝnh liªn quan ®Õn sù vËn hµnh cña bé

phËn doanh nghiÖp nµy còng cÇn ®−îc rµ so¸t vµ c¶i c¸ch ®Ó ®¶m b¶o sù

th«ng suèt, hç trî tèt nhÊt cho c¸c doanh nghiÖp n¾m b¾t ®−îc thêi c¬, øng

phã ®−îc kÞp thêi víi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ.

- Trong giai ®o¹n hiÖn nay, ViÖt Nam cã thÓ tranh thñ ®Çu t− hoµn thiÖn hÖ

165

thèng c¬ s¬ h¹ tÇng, vèn vÉn ®ang bÞ coi lµ nót th¾t ch−a theo kÞp víi tiÕn

tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, viÖc ®Çu t− nµy còng cÇn hÕt søc

thËn träng trªn nguyªn t¾c −u tiªn cho c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh dë dang

nh−ng cã thÓ sím hoµn thiÖn ®Ó ®−a ngay vµo khai th¸c. MÆt kh¸c, h¹ tÇng

c¬ së n«ng th«n còng lµ h−íng ®Çu t− quan träng v× nh− vËy cã thÓ gi¶i to¶

t¾c nghÏn vÒ h¹ tÇng c¬ së, ®ång thêi cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng tån ®äng trong

n«ng nghiÖp n«ng th«n ViÖt Nam nhÊt lµ viÖc ph¸t triÓn n«ng s¶n hµng ho¸.

- Trong kÝch cÇu tiªu dïng, ViÖt Nam cÇn chó träng ph¸t triÓn thÞ tr−êng néi

tr−ëng cho ViÖt Nam trong suèt thêi gian qua, nh−ng thùc sù ch−a ®−îc coi

träng ®óng møc. Còng cÇn l−u ý r»ng, khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam vÉn

chØ chiÕm kho¶ng 7,5% (n¨m 2006), trong ®ã ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi

- Bªn c¹nh ®ã, ViÖt Nam còng cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p mang tÝnh t×nh thÕ

nh»m ®¶m b¶o an sinh xW héi. ChÝnh phñ cÇn khÈn tr−¬ng ®−a chÝnh s¸ch

b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®i vµo ho¹t ®éng víi nh÷ng tÝnh to¸n ph¸ c¸ch nh»m hç

trî trùc tiÕp cho nh÷ng ng−êi lao ®éng bÞ mÊt viÖc do khñng ho¶ng. Ngoµi

h−ëng cña thiªn tai lµ gi¶i ph¸p ph¶i sím ®−îc tÝnh ®Õn.

§Çu t− cña nhµ n−íc cã mét vÞ trÝ quan träng trong viÖc t¹o dùng m«i tr−êng

V× vËy, hiÖu qu¶ sö dông vèn cña nhµ n−íc cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn chÊt l−îng

t¨ng tr−ëng v× môc tiªu con ng−êi. ë ViÖt Nam, hiÖu qu¶ ®Çu t− cña nhµ n−íc trong

thêi gian qua kh«ng thùc sù cao. ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng v× thÓ còng bÞ gi¶m xuèng.

Thùc tr¹ng nµy b¾t nguån chñ yÕu tõ ph−¬ng thøc vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng cña c¸c

166

doanh nghiÖp nhµ n−íc nhÊt lµ víi c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. C¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ

cao n¨ng lùc c¹nh tranh trªn tr−êng quèc tÕ. Nh−ng thùc tÕ, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ

nµy ®ang lîi dông sù b¶o lWnh cña nhµ n−íc ®Ó t¹o thµnh c¸c c«ng ty ®éc quyÒn

thÕ, c¸c tËp ®oµn nµy th−êng tËn dông sù b¶o lWnh ngÇm cña nhµ n−íc ®Ó gia t¨ng

c¸c kho¶n vay lín trªn thÞ tr−êng vèn quèc tÕ vµ nhanh chãng t¹o ra g¸nh nÆng

ph¸t triÓn khi hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn vay kh«ng cao. MÆt kh¸c, c¸c tËp ®oµn

nhµ n−íc ®W kh«ng tËp trung ph¸t triÓn ngµnh chiÕn l−îc cña m×nh mµ cßn tÝch cùc

më réng ho¹t ®éng mét c¸ch nhanh chãng sang nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh− bÊt

rñi ro rÊt cao nÕu kh«ng ®−îc kiÓm so¸t chÆt chÏ. §Õn nay, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam

®ang bÞ chi phèi m¹nh mÏ bëi c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n−íc kiÓu nµy. V× vËy,

trong thêi gian tíi, nhµ n−íc cÇn ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn

kinh tÕ cña m×nh. Khi ®ã, th¸ch thøc vÒ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ nãi

chung sÏ ®−îc c¶i thiÖn. Khñng ho¶ng kinh tÕ tõ cuèi n¨m 2008 nh− mét có hÝch

cuèi cïng buéc c¸c doanh nghiÖp, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n−íc ph¶i ®−îc c¶i c¸ch

ph¸p cho vÊn ®Ò nµy?

§iÓm then chèt nhÊt cÇn tÝnh ®Õn lµ ViÖt Nam ph¶i gi¶m bít xu thÕ ®éc

quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c tËp ®oµn nhµ n−íc. §Ó nhiÒu doanh nghiÖp cïng

c¹nh tranh khai th¸c thÞ tr−êng nh− trong lÜnh vùc viÔn th«ng hiÖn nay lµ m« h×nh

cã thÓ triÓn khai réng rWi v× víi m« h×nh nµy, c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc buéc ph¶i

lùa chän vµ quyÕt ®Þnh tiªu dïng h¬n trong khi ®ã nhµ n−íc vÉn gi÷ ®−îc ®Þnh

h−íng ph¸t triÓn cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®Êy, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n−íc nªn tËp

cao n¨ng lùc c¹nh tranh, n¨ng lùc xuÊt khÈu vµ gia nhËp v÷ng ch¾c vµo chuçi gia

t¨ng gi¸ trÞ toµn cÇu. Tr−íc m¾t, nhµ n−íc cÇn chÊm døt viÖc b¶o lWnh cho c¸c

167

kho¶n vay trong vµ ngoµi n−íc cña c¸c tËp ®oµn nhµ n−íc. TiÕp tôc kiÓm to¸n ®éc

lËp ®èi víi c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n−íc vµ c«ng khai ho¸ tÊt c¶ c¸c kÕt qu¶ kiÓm

to¸n. Xo¸ bá nh÷ng tËp ®oµn tån t¹i nh− mét tËp hîp láng lÎo c¸c c«ng ty con víi

c«ng nghÖ l¹c hËu, kh«ng cã n¨ng lùc c¹nh tranh.

ë mét khÝa c¹nh kh¸c, ViÖt Nam ®ang “hoang phÝ” vèn cho c¸c h¹ng môc

®Çu t− c«ng kÐm hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ kinh tÕ xW héi cña c¸c dù ¸n nµy th−êng kh«ng

®−îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch thùc sù khoa häc mµ ch¹y theo c¸c nhãm lîi Ých nhÊt ®Þnh.

g¸nh chÞu thªm nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi khi l¹m ph¸t x¶y ra nh− ë giai ®o¹n võa qua.

Trong thêi gian tíi, c¸c dù ¸n ®Çu t− c«ng nªn ®−îc thÈm ®Þnh, thÈm ®Þnh l¹i cÈn

thËn theo tiªu thøc hiÖu qu¶ kinh tÕ. Nh÷ng dù ¸n nµo kh«ng cã hiÖu qu¶ ph¶i bÞ

l¹m ph¸t ®ang gia t¨ng, tõng b−íc æn ®Þnh m«i tr−êng t¨ng tr−ëng. Theo c¸c

chuyªn gia n−íc ngoµi, ®Ó thùc hiÖn viÖc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n c«ng, ViÖt Nam cÇn

n−íc ®èi víi c¸c dù ¸n c«ng nµy.

3.2.3. Më réng c¬ héi viÖc lµm th«ng qua viÖc tiÕp tôc t¹o m«i tr−êng

Th¸ch thøc vÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cao vµ cã xu h−íng ®ang gia t¨ng ®ßi

lµ mét trong nh÷ng ®Þnh h−íng gi¶i ph¸p quan träng cã thÓ gióp ViÖt Nam v−ît qua

th¸ch thøc nµy. Trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt, viÖc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp t−

ph¶n øng rÊt nhanh nh¹y víi c¸c c¬ héi thÞ tr−êng nhÊt lµ c¸c c¬ héi nhá mµ c¸c

168

sù ph¸t triÓn cña khu vùc nµy khiÕn c¸c c¬ héi viÖc lµm sÏ ®−îc gia t¨ng m¹nh mÏ.

ë ViÖt Nam kÓ tõ sau khi cã LuËt doanh nghiÖp thèng nhÊt, m«i tr−êng kinh

ch¬i b×nh ®¼ng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Nh−ng trªn thùc tÕ, khu vùc kinh tÕ t−

héi, c¸c nguån lùc vµ th«ng tin. NhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh cßn phøc t¹p nh− thuÕ vô

vµ h¶i quan. Thñ tôc hµnh chÝnh ë cÊp trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng vÉn cßn cã ®iÓm

V× vËy, trong thêi gian tíi, ViÖt Nam nªn sím lo¹i bá nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng nµy

b»ng c¸ch tù do ho¸ thÞ tr−êng c¸c nguån lùc ®Ó ®¶m b¶o c¸c nguån lùc sÏ ®−îc

dông cao h¬n. Nh÷ng rµo c¶n vÒ mÆt hµnh chÝnh còng cÇn sím ®−îc c¶i thiÖn ®Ó

®Çu t− ph¸t triÓn. Nhµ n−íc cÇn rµ so¸t vµ gi¶m thiÓu giÊy phÐp, thêi gian còng nh−

tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp còng nh− quy tr×nh ®ãng thuÕ vµ kª khai h¶i quan

kinh doanh b×nh ®¼ng h¬n ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ¸p lùc vÒ viÖc lµm ®èi víi ®«ng

h−íng tíi viÖc sö dông lao ®éng cã nhiÒu kü n¨ng h¬n. Khi ®ã n¨ng suÊt vµ thu

nhËp cña ng−êi lao ®éng còng nh− cña doanh nghiÖp sÏ ®−îc ®¶m b¶o.

HiÖn nay, do ¶nh h−ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu, c¸c doanh

NhiÒu doanh nghiÖp ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ ph¸ s¶n, v× vËy, trong giai ®o¹n tr−íc

169

v÷ng vµ v−ît qua giai ®o¹n khã kh¨n. C¸c biÖn ph¸p kÝch cÇu cÇn h−íng ®Õn c¸c

n¨ng duy tr× thÞ tr−êng vµ viÖc lµm.

l−îng c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ y tÕ

®Þnh m« h×nh vµ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh héi

nhËp quèc tÕ vµ sù xuÊt hiÖn cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Nã quyÕt ®Þnh n¨ng lùc c¹nh

tranh, kh¶ n¨ng ®i t¾t ®ãn ®Çu, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu cña ViÖt Nam. Trªn gãc ®é

tr−ëng bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ.

HiÖn nay, hÖ thèng gi¸o dôc cña ViÖt Nam ®ang cã dÊu hiÖu bÊt cËp vÒ nhiÒu

mÆt, nhÊt lµ gi¸o dôc ®¹i häc. Gi¸o dôc ®¹i häc ®ang lµ nót th¾t, c¶n trë sù ph¸t

triÓn cña ViÖt Nam khi kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thÞ tr−êng, nhu cÇu cña c¸c

nhµ sö dông lao ®éng nhÊt lµ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. V× vËy, c¶i c¸ch toµn diÖn

®èi víi gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét b−íc c¶i c¸ch mang tÝnh then chèt vµ cÊp thiÕt. Nã

cßn cã kh¶ n¨ng lan to¶ buéc c¶ hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung ph¶i cã nh÷ng

chuyÓn biÕn tÝch cùc.

§Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng gi¸o dôc ®¹i häc, tr−íc hÕt ViÖt Nam cÇn x¸c ®Þnh

cho c¸c quyÕt s¸ch cô thÓ vµ cã hÖ thèng nhÊt. Theo nhiÒu chuyªn gia, gi¸o dôc ®¹i

häc ViÖt Nam cÇn ph¶i ®−îc ph¸t triÓn h−íng tíi thÞ tr−êng lao ®éng b»ng chÝnh c¬

170

chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n−íc. Mét mÆt, hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc

®−îc ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng trùc tiÕp nhu cÇu thÞ tr−êng, nhu cÇu cña nh÷ng

ng−êi sö dông lao ®éng, ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Nh−ng mÆt kh¸c, nhµ

n−íc còng cã thÓ can thiÖp ®Ó hÖ thèng nµy ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng cña m×nh

b»ng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. Nhµ n−íc cã thÓ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn khoa häc c¬

kiÖn ®−îc häc tËp b»ng c¸c ch−¬ng tr×nh tÝn dông, b»ng c¸c ®¬n ®Æt hµng vµ hÖ

cña sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ theo tÝn hiÖu cña thÞ tr−êng lao ®éng.

Nh−ng ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña nhµ n−íc nhÊt lµ ®Þnh h−íng xW héi trong lÜnh vùc

gi¸o dôc ®¹i häc vÉn ®−îc ®¶m b¶o.

Theo c¸ch thøc ph¸t triÓn nµy, tr−íc tiªn ViÖt Nam cÇn më réng h¬n n÷a

quyÒn tù chñ cho c¸c c¬ së ®µo t¹o ®¹i häc, ®Ó c¸c c¬ së ®µo t¹o nµy cã thÓ c¹nh

tranh trªn c¬ së chÊt l−îng vµ n¨ng lùc ®¸p øng nhu cÇu cÇu thÞ tr−êng. ChÊt l−îng

ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc nghiªn cøu phôc vô gi¶ng d¹y. ViÖt

Nam còng cÇn cã c¬ chÕ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, t¹o nhiÒu −u ®Wi h¬n ®Ó thu hót

c¸c nhµ khoa häc hµng ®Çu lµm viÖc t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ nghiªn cøu. V× vËy, bé

dông vµ tr¶ l−¬ng. C¸c c¬ së ®µo t¹o còng cÇn cã c¬ chÕ phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c

nhµ sö dông lao ®éng, c¸c doanh nghiÖp ®Ó ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o b¸m s¸t h¬n víi

nhu cÇu thÞ tr−êng.

xuyªn h¬n n÷a. KÕt qu¶ kiÓm ®Þnh cÇn ®−îc c«ng bè mét c¸ch c«ng khai minh

cho ng−êi sö dông lao ®éng còng nh− ng−êi häc cã c¬ së ®Ó lùa chän dÞch vô ®µo

t¹o cã chÊt l−îng nhÊt. Cuèi cïng, nhµ n−íc cÇn cã c¬ chÕ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng,

®¶m b¶o c¸c c¬ héi cho mäi ng−êi trong viÖc tiÕp cËn gi¸o dôc ®¹i häc.

171

nghiÖp vµ sö dông trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Trªn khÝa c¹nh ph¸t triÓn

dung, lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng mµ loµi ng−êi h−íng tíi. V× vËy,

hµi hoµ.

Trong thêi gian võa qua, chÊt l−îng dÞch vô y tÕ cña ViÖt Nam ch−a thùc sù

thêi gian tíi, −u tiªn ®Çu t− cho ngµnh y tÕ cña ViÖt Nam nãi chung kh«ng ph¶i lµ

ChÊt l−îng dÞch vô còng ®−îc tèt h¬n do hÖ thèng nµy ®−îc ®Çu t− ®¶m b¶o c¬ së

h¹ tÇng vµ ®éi ngò c¸n bé y tÕ ®Çy ®ñ vµ cã chÊt l−îng.

Ho¹t ®éng b¶o hiÓm y tÕ còng cÇn ®−îc rµ so¸t ph¸t triÓn theo h−íng b¾t

buéc víi møc lÖ phÝ cã tÝnh ®Õn c¸c nhãm ®èi t−îng, c¸c nhãm dÞch vô kh¸c nhau,

khoÎ céng ®ång nh− tiªm chñng cÇn tiÕp tôc ®−îc duy tr× vµ më réng. C¸c c¬ së

kh¸m ch÷a bÖnh nhÊt lµ c¸c bÖnh viÖn c«ng cÇn tiÕp tôc c¶i tiÕn h¬n n÷a c¸c thñ

tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n n÷a cho ng−êi bÖnh mçi khi sö

dông dÞch vô. Mét mÆt qu¶n lý chÆt chÏ b»ng c¸c quy ph¹m nghÒ nghiÖp vµ ph¸p

luËt, nh−ng ®ång thêi, nhµ n−íc nªn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c c¬ së kh¸m ch÷a

§éi ngò c¸n bé y tÕ còng cÇn ®−îc t¨ng c−êng trªn c¬ së ph¸t triÓn réng rWi h¬n

172

n÷a hÖ thèng c¸c tr−êng y tÕ céng ®ång t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng.

3.2.5. T¨ng c−êng b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng kinh tÕ

T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi ®Òu ®ßi hái tµi nguyªn - m«i

tr−êng ph¶i ®−îc b¶o vÖ. Ph¸t triÓn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng lµm c¹n kiÖt

®ã, chÊt l−îng t¨ng tr−ëng hay mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng còng ®−îc hiÓu

lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kh«ng dùa trªn viÖc chØ biÕt khai th¸c tµi nguyªn mµ

kh«ng tÝnh ®Õn sù xãi mßn tµi nguyªn vµ m«i tr−êng sèng, kh«ng tÝnh ®Õn t−¬ng lai

l−îng ë mét khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh chÝnh lµ qu¸ tr×nh h−íng t¨ng tr−ëng tíi môc tiªu

ph¸t triÓn con ng−êi.

Trong thêi gian qua ë ViÖt Nam, qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®W dÉn ®Õn

hiÖn t−îng « nhiÔm m«i tr−êng kh«ng nhá. Trªn thùc tÕ, ViÖt Nam nhËn thøc rÊt râ

nh÷ng t¸c ®éng m«i tr−êng tõ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. ViÖt Nam rÊt tÝch cùc

trong viÖc tham gia c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng nh− gi¶m khÝ

th¶i nhµ kÝnh, trång rõng, phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc. C¸c thÓ chÕ b¶o vÖ m«i

triÓn. Trong c¸c dù ¸n kinh tÕ, ViÖt Nam ®Òu tÝnh ®Õn khÝa c¹nh m«i tr−êng. Tuy

tr−êng. ViÖc ®¸nh gi¸ nµy lµ c¬ së ®Ó chÝnh phñ ViÖt Nam cã thÓ xem xÐt vµ phª

tr−êng trong viÖc ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan mét c¸ch linh ho¹t vµ hiÖu

Tr−íc m¾t, ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr−ëng kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng, ViÖt Nam

173

®Õn 2015 sÏ xö lý xong toµn bé c¸c c¬ së nµy lµ qu¸ dµi, hËu qu¶ m«i tr−êng lµ rÊt

ng¾n xuèng n÷a.

§èi víi c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng

cÇn ph¶i ®−îc gi¸m s¸t chÆt chÏ tr−íc khi cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. Trong lÜnh vùc

sau cÊp phÐp cña c¸c c¬ së kinh doanh. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®ang vµ sÏ ®i vµo

ho¹t ®éng cÇn trÝch lËp quü b¶o vÖ m«i tr−êng mét c¸ch thÝch hîp tuú tõng lo¹i

h×nh doanh nghiÖp.

®éng b¶o vÖ m«i tr−êng. C¸c chØ tiªu vÒ m«i tr−êng cÇn ®−îc tÝnh ®Õn trong c¸c

môc tiªu, ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. VÒ vÊn ®Ò nµy, ViÖt Nam còng cÇn cã quan ®iÓm

m«i tr−êng cña ViÖt Nam kh«ng thÓ xö lý nhanh. ViÖc 80% c¬ së sö dông c«ng

nghÖ tõ nh÷ng n¨m 80 trªn nhiÒu khÝa c¹nh lµ khã cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. V× vËy,

duyÖt. C¸c c«ng nghÖ du nhËp cÇn ®−îc tÝnh to¸n cô thÓ theo mét quy ho¹ch, quy

chuÈn nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ m«i tr−êng.

C«ng t¸c quy ho¹ch tµi nguyªn cÇn ®−îc triÓn khai thùc hiÖn mét c¸ch tæng

thÓ tr¸nh ®Ó c¸c doanh nghiÖp khai th¸c bõa bWi lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn, m«i

Cïng víi sù gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng nh− c¶nh s¸t m«i tr−êng,

C¸c thÓ chÕ xW héi vÒ m«i tr−êng cÇn ®−îc khuyÕn khÝch thµnh lËp. Mét nhµ n−íc

174

®Ó c¸c thÓ chÕ nh− trªn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.

3.2.6. Hoµn thiÖn c¬ chÕ thu hót sù tham gia tÝch cùc cña ®«ng ®¶o ng−êi

tr×nh nµy ®ßi hái mäi ng−êi ph¶i ®−îc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ

t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ h¹n chÕ nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng quyÕt ®Þnh t¨ng tr−ëng ®i

ng−îc l¹i lîi Ých céng ®ång do bÞ chi phèi bëi c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau. C¸c

chÝnh s¸ch hay c¸c quyÕt ®Þnh nµy th−êng sÏ hiÖu qu¶ h¬n khi thu hót ®−îc sù tham

gia trao ®æi, ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ

nhiÒu c¬ héi ®Ó n¶y sinh vµ ph¸t triÓn.

s¸ch hay c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu, c¸c dù ¸n lín ®Òu ®−îc lÊy ý kiÕn cña ®«ng

quyÕt ®Þnh cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp nÕu thÊy nh÷ng bÊt cËp. C¬ chÕ nµy trªn thùc

tÕ ®W gióp ViÖt Nam cã nh÷ng ®iÒu chØnh hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc quy ho¹ch, ho¹ch

®Þnh c¸c chÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng chÊt l−îng

s¸ch. V× vËy, trong thêi gian tíi, ViÖt Nam cÇn lµm tèt h¬n c«ng t¸c tuyªn truyÒn,

cã thÓ dÔ dµng h¬n trong viÖc gãp thªm tiÕng nãi. (Internet ®−îc dù b¸o sÏ lµ mét

trong nh÷ng c«ng cô m¹nh cÇn sím ®−îc tËn dông khai th¸c). Nh÷ng ý kiÕn cña

175

m×nh trong viÖc tham gia gãp ý. Tr−íc m¾t, nhµ n−íc cÇn rµ so¸t, ®iÒu chØnh nÕu

phï hîp cho tõng ®èi t−îng, tõng lÜnh vùc vµ thêi ®iÓm.

tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− lµ nh÷ng m¾t xÝch kh«ng thÓ thiÕu. §ã lµ sù ®ãng gãp

c¸c nguån lùc nh− ®Êt ®ai, nhµ x−ëng, tiÒn vèn. Tuy nhiªn, sù tham gia nµy ë ViÖt

Nam cßn yÕu vµ ®ang cã nguy c¬ bÞ suy gi¶m khi nÒn kinh tÕ ®ang mÊt ®i nhiÒu

ViÖt Nam víi nh÷ng biÕn ®éng míi nhÊt cho thÊy møc ®é t¹o dùng m«i tr−êng

thÊp vµ cã mét sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ gi÷a c¸c vïng miÒn ë ViÖt Nam (H×nh 3.2).

(So víi n¨m 2007, chØ sè PCI n¨m 2008 thÊp h¬n 2,4 ®iÓm trung vÞ tõ 55,6 xuèng

53,2 ®iÓm. ChÊt l−îng dÞch vô c«ng vµ n¨ng lùc ®iÒu hµnh cña chÝnh quyÒn ë nhiÒu

®Þa ph−¬ng cßn thÊp). §iÒu nµy ®ßi hái chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph−¬ng cÇn nç lùc h¬n

chóng ®Çu t−, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ngay t¹i ®Þa ph−¬ng. KÝch cÇu ®Çu t−, t¹o c«ng

176

tham gia vµ h−ëng thô c¸c thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng.

H×nh 3.2. ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh n¨m 2008

(WB)[1,91]

còng cho thÊy nh÷ng nç lùc nµy cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng. Trong ®iÒu

177

kiÖn c¸c nguån lùc cã h¹n, viÖc ph¸t triÓn c¸c ®Çu tÇu kinh tÕ t¹i mçi ®Þa ph−¬ng sÏ

lµ c¸ch thøc ph¸t triÓn lan to¶ cã nhiÒu tÝnh kh¶ thi mµ c¸c ®Þa ph−¬ng cÇn quan

vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ nãi chung.

tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

cuéc sèng, chÊt l−îng ph¸t triÓn con ng−êi, nh−ng ®ång thêi còng ®Þnh h−íng t¨ng

tr−ëng cña nÒn kinh tÕ xÐt tõ phÝa cÇu. V× vËy, ®Þnh h−íng tiªu dïng cã ¶nh h−ëng

quan träng ®Õn c¸ch thøc t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn con ng−êi. Th«ng qua viÖc ®Þnh

m¹nh, tuy nhiªn, còng b¾t ®Çu cã nh÷ng dÊu hiÖu sai lÖch xÐt tõ ph−¬ng diÖn t¨ng

triÓn ®óng møc. Xu thÕ sÝnh hµng ngo¹i phæ biÕn trong giíi trÎ. NhiÒu s¶n phÈm

hµng ho¸, dÞch vô ch−a thùc sù lµ nh÷ng s¶n phÈm s¹ch, phôc vô lîi Ých tr−íc m¾t

vµ kÓ c¶ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn ®−îc tÝnh ®Õn trong thêi gian tíi.

giíi kinh doanh vµ c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ t¸c h¹i vµ tÇm ¶nh h−ëng mµ

hä cã thÓ cã ®−îc trong vÊn ®Ò nµy. ChØ khi nhËn thøc râ vÊn ®Ò nµy, xW héi sÏ cã

xÊu ®Õn chÊt l−îng t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn con ng−êi. Trong qu¸ khø, ViÖt Nam

kh«ng ph¶i kh«ng t¹o ra ®−îc sù ®ång thuËn nµy. Tõ bá, kh«ng ph¸t triÓn c¸c lµng

nghÒ lµm ph¸o truyÒn thèng, tõ bá s¶n phÈm ph¸o næ nguy hiÓm, ®éi mò b¶o hiÓm

178

tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam, ®ång thêi h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

Ngoµi nh÷ng gi¶i ph¸p trªn, trong thêi gian tíi, ViÖt Nam cÇn tËp trung nghiªn cøu

KÕt luËn ch−¬ng 3

chÕ ph¸t triÓn nguån vèn xW héi, gi¶m thiÓu sù bÊt b×nh ®¼ng theo vïng…

Bèi c¶nh quèc tÕ vµ trong n−íc hiÖn nay buéc ViÖt Nam ph¶i sím cã nh÷ng

quyÕt s¸ch trong viÖc x¸c ®Þnh chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Theo ®ã, môc tiªu

chiÕn l−îc cô thÓ mµ ViÖt Nam cÇn h−íng ®Õn trong giai ®o¹n tíi lµ:

nghÖ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i h−íng trùc diÖn tíi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

mét c¸ch bÒn v÷ng.

Trong xu thÕ ph¸t triÓn hiÖn nay, ViÖt Nam cÇn ph¶i tranh thñ tèt h¬n nh÷ng

c¬ héi mµ thêi ®¹i ®em l¹i, ®ång thêi còng ph¶i biÕt tËn dông tèi ®a néi lùc ®Ó v−ît

qua nh÷ng th¸ch thøc ph¸t triÓn. V× vËy, qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l−îc

cña ViÖt Nam sÏ ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh rót ng¾n g¾n chÆt víi hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh

c¹nh tranh quèc tÕ nh»m tho¸t khái nguy c¬ tôt hËu.

M« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam trong t−¬ng lai sÏ ph¶i dùa vµo mét lîi

179

c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa rót ng¾n, ®ßi hái cña xu thÕ héi nhËp vµ h−íng tíi

nÒn kinh tÕ tri thøc.

§Ó thùc hiÖn chiÕn l−îc vµ m« h×nh t¨ng tr−ëng nh− vËy, hÖ thèng c¸c gi¶i

ph¸p ph¸t triÓn cÇn tÝnh ®Õn ®Çy ®ñ c¸c h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ

v× ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam hiÖn nay. C¸c gi¶i ph¸p nµy cÇn ®−îc thùc thi

180

mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ cã lé tr×nh nhÊt ®Þnh.

KÕt luËn

tr−ëng kinh tÕ, coi t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ môc tiªu cña mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.

thùc tiÔn l¹i chøng minh r»ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét ph−¬ng tiÖn tèi quan

träng, song kh«ng nhÊt thiÕt vµ hoµn toµn tù ®éng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con

ng−êi. C¸ch thøc vµ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kh¸c nhau cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn qu¸

phèi ph−¬ng thøc ph¸t triÓn con ng−êi trong thêi gian tíi. Theo quan niÖm nµy, qu¸

tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ dï cã mèi liªn hÖ Ýt hoÆc nhiÒu víi ph¸t triÓn con ng−êi sÏ

ph¶i chuyÓn hãa c¸c lîi Ých t¨ng tr−ëng thµnh c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn con ng−êi

nhµ n−íc ®−îc kh¼ng ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng chÖch

triÓn con ng−êi cÇn ®−îc l−u ý lµ: T¹o ra ®−îc c¸c c¬ héi viÖc lµm; §¶m b¶o qu¸

tr×nh m−u sinh ®−îc an toµn; §¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng; Kh«ng ngõng më

t¸c; B¶o tån ®−îc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau; Ph¸t triÓn c¸c dÞch vô y tÕ, gi¸o

dôc vµ KHCN vµ H×nh thµnh khu«n mÉu tiªu dïng v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi

cña d©n chóng.

Víi c¸ch tiÕp cËn nh− vËy, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam trong

thêi gian qua ®W cã nh÷ng chuyÓn biÕn kh¸ tÝch cùc vµ ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu

rÊt quan träng. Nh−ng so víi môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam, nh÷ng

thµnh tùu ®ã míi chØ lµ b−íc ®Çu. Thªm vµo ®ã, chÊt l−îng chuyÓn hãa c¸c kÕt qu¶

181

t¨ng tr−ëng kinh tÕ thµnh kÕt qu¶ ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam ch−a ph¶i lµ cao.

Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam l¹i ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc

thèng më tr−íc hÕt bao gåm c¸c nhãm vÊn ®Ò sau:

thùc sù hiÖu qu¶ vµ b×nh ®¼ng.

o N¨ng lùc tÝch luü vèn con ng−êi cho t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cßn thÊp.

o Qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a khuyÕn khÝch më réng c¸c c¬ héi viÖc

o Nh÷ng t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng ch−a ®−îc xÐt ®Õn ®Çy ®ñ trong qu¸ tr×nh t¨ng

tr−ëng thêi gian qua.

vµo c¸c qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu, gi¶m

thiÓu chªnh lÖch vÒ giíi vµ thu nhËp.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a dùa trªn viÖc ®Þnh h−íng c¸c hµnh vi tiªu dïng v×

môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi.

o T¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a thùc sù t¹o ra mét m«i tr−êng m−u sinh an toµn

cho ng−êi d©n.

Nh÷ng th¸ch thøc nµy ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i tiÕp tôc cã nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh

s¸ch thÝch hîp trong thêi gian tíi. HÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p cÇn ®−îc triÓn khai ®ång

bé, theo nh÷ng lé tr×nh nhÊt ®Þnh.

ViÖt Nam ®ang cã ®µ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ViÖt Nam ®ang tõng b−íc héi nhËp

céng ®ång quèc tÕ. Bèi c¶nh ph¸t triÓn míi nµy cho phÐp nh÷ng nç lùc ph¸t triÓn

cña ViÖt Nam cã c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó trë thµnh hiÖn thùc. V× vËy, trong t−¬ng lai

kh«ng xa, ViÖt Nam sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn

182

con ng−êi cao trªn tr−êng quèc tÕ ./.

1. §Þnh h−íng tiÕp cËn nÒn kinh tÕ tri thøc ë ViÖt Nam, T¹p chÝ Khoa häc §¹i häc

Quèc gia Hµ Néi (chuyªn san Kinh tÕ – LuËt), sè 3, 2003, trang 8- 15.

35.

3. Ph¸t triÓn nguån lùc con ng−êi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë

2008, trang 9 - 16.

4. Mét sè Th¸ch thøc ®Æt ra trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ v× môc tiªu ph¸t

§«ng, sè 12/2008, trang 37- 47.

183

Danh môc c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn luËn ¸n

TiÕng ViÖt

Vò Thµnh Tù Anh, T¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam cã thùc sù nhanh vµ bÒn v÷ng?,

T¹p chÝ Tia s¸ng – 6/2008

Khoa häc Kü thuËt, Hµ Néi.

t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë ViÖt Nam, NXB Khoa häc kü thuËt, Hµ Néi.

Ban khoa gi¸o trung −¬ng – Bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr−êng – Bé ngo¹i

giao (2000), Kû yÕu héi th¶o khoa häc: Kinh tÕ tri thøc vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra

®èi víi ViÖt Nam, Hµ Néi.

B¸o c¸o chung cña c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ T− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam

triÓn ViÖt Nam, Hµ Néi.

B¸o c¸o nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña Ng©n hµng thÕ giíi (2001), §−a vÊn ®Ò giíi vµo ph¸t triÓn th«ng qua sù b×nh ®¼ng Giíi vÒ QuyÒn, Nguån lùc vµ TiÕng nãi, Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ Th«ng tin, Hµ Néi

B¸o c¸o chung cña c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ nhãm t− vÊn C¸c nhµ tµi trî ViÖt

Th«ng tin Ph¸t triÓn ViÖt Nam, Hµ Néi.

B¸o c¸o chung cña c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ nhãm t− vÊn C¸c nhµ tµi trî ViÖt

Nam (2008), B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam 2007: H−íng ®Õn tÇm cao míi, Trung

10. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (2008), Toµn v¨n dù th¶o 13: ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn

Gi¸o dôc ViÖt Nam 2009 – 2020, VietnamNet, ngµy 18.12.2008.

184

Tµi liÖu tham kh¶o

VietnamNet, ngµy 29.12.2008.

12. Céng hoµ xW héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2004), ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng

tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, Tæ c«ng t¸c liªn ngµnh thùc hiÖn ChiÕn l−îc toµn

diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

13. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ xP héi 10 n¨m 2001 – 2010, NXB ChÝnh trÞ quèc

gia, Hµ Néi, 2001.

14. Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc KX-05 (2003), Nghiªn cøu v¨n

11/2003, Hµ Néi.

trÊn, http://tieuhocdanghai.com/news/Default.aspx

16. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2006), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X,

NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

18. David Dapice, Xung lùc nµo cho ViÖt Nam trong 20 n¨m tíi, VietnamNet,

18.12.2004.

19. David Dapice, Lùa chän thµnh c«ng – Bµi häc tõ §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ cho

c¬, Fulbright, UNDP ViÖt Nam.

21. PGS.TS TrÇn Thä §¹t (2005), C¸c m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ, Nhµ xuÊt b¶n

Thèng kª, Hµ Néi

22. TrÇn H÷u Dòng (2006), Vèn xP héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, Héi th¶o vÒ Vèn xW héi

vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, T¹p chÝ Tia s¸ng vµ Thêi b¸o kinh tÕ Sµi gßn, TP HCM.

23. Ph−íc Hµ, 20% doanh nghiÖp ®øng tr−íc nguy c¬ ph¸ s¶n, VietnamNet –

3.10.2008.

185

chuyÖn thµnh c«ng” cña ViÖt Nam, Tia s¸ng sè 14.

25. GS.VS. Ph¹m Minh H¹c (1999), Gi¸o dôc ViÖt Nam tr−íc ng−ìng cöa thÕ kû XXI,

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

26. HiÖp héi Doanh nghiÖp §Çu t− N−íc ngoµi, Côc §Çu t− N−íc ngoµi, T¹p chÝ

Doanh nghiÖp §Çu t− N−íc ngoµi (2007), 20 n¨m ®Çu t− n−íc ngoµi- Nh×n l¹i vµ

h−íng tíi, NXB Tri thøc, Hµ Néi.

27. §inh Phi Hæ (Chñ biªn) (2006), Kinh tÕ ph¸t triÓn: Lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, NXB

Thèng kª, TP HCM.

28. NguyÔn H¶i Hoµnh (2008), M«i tr−êng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, VietnamNet,

17.12.2007.

29. Phan Hïng (2008), ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh 2008, VietnamNet, ngµy

11.12.2008.

30. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ xP héi 5 n¨m 2006 – 2010, Cæng th«ng tin ®iÖn tö

ChÝnh phñ.

31. TS. §oµn V¨n Kh¸i (2005), Nguån lùc con ng−êi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp

ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Lý luËn ChÝnh trÞ, Hµ Néi.

32. §inh TuÊn KiÖt, Keiku Kubota, Martin Rama (2008), §iÓm l¹i B¸o c¸o cËp nhËt

33. Kinh tÕ 2007 – 2008: ViÖt Nam vµ ThÕ giíi, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, 2008,

Hµ Néi.

34. Kinh tÕ 2008 – 2009: ViÖt Nam vµ ThÕ giíi, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, 2009,

Hµ Néi.

35. David C.Korten (1996), B−íc vµo thÕ kû XXI: Hµnh ®éng tù nguyÖn vµ ch−¬ng

tr×nh nghÞ sù toµn cÇu, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

– Kinh nghiÖm §«ng ¸, NXB Khoa häc XW héi, Hµ Néi.

37. Brian Van Arkadie & Raymond Mallon (2004), ViÖt Nam – Con hæ ®ang chuyÓn 30

186

m×nh?, NXB Thèng kª, Hµ Néi.

häc xW héi ViÖt Nam.

Vikram Nehru (2008), §iÓm l¹i B¸o c¸o cËp nhËt t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ

39.

kÕ cËn, NXB V¨n ho¸ th«ng tin.

kinh tÕ, NXB V¨n ho¸ Th«ng tin, Hµ Néi.

ph¸t triÓn, NXB V¨n ho¸ Th«ng tin, Hµ Néi.

43. Minh NguyÖt (2008), Chi phÝ m«i tr−êng cã thÓ tiªu hÕt thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng,

TuanVietnam, ngµy 17.7.2008.

Néi.

45. Lª Nhung (2008), ChÊt vÊn: tranh luËn ®Õn cïng, Vietnamnet - 11/11/2008

(http://vietnamnet.vn/chinhtri/2008/11/812940/)

46. Lª Nhung (2008), Quèc héi cã thÓ häp bÊt th−êng, ®èi phã suy gi¶m kinh tÕ,

VietnamNet, ngµy 29.12.2008.

47. Hafiz A. Pasha, T. Palanivel (2004), ChÝnh s¸ch t¨ng tr−ëng v× ng−êi nghÌo,

nghÌo, UNDP, Hµ Néi.

48. Hå SÜ Quý (2003), Con ng−êi vµ ph¸t triÓn con ng−êi trong quan niÖm cña

C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

49. Hå Sü Quý, Ph¸t triÓn con ng−êi vµ ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam qua b¸o c¸o

th−êng niªn vÒ ph¸t triÓn con ng−êi cña UNDP, Niªn gi¸m Th«ng tin Kinh tÕ XW

héi, sè 1.

187

50. TS. NguyÔn Hång S¬n (1997), Lîi thÕ c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh

héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ TthÕ giíi, sè 45.

51. Tatyana P.Soubbotina (2005), Kh«ng chØ lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, Nhµ xuÊt b¶n

V¨n hãa Th«ng tin, Hµ néi.

52. NguyÔn Th¾ng, Ph¹m Lan H−¬ng (2004), Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh,

bÒn v÷ng vµ v× ng−êi nghÌo nh»m ®¹t môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû ë ViÖt

Nam, Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ, C¬ quan Hîp t¸c Ph¸t triÓn Thuþ §iÓn, Ch−¬ng

tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc.

Lexus, VietnamNet, ngµy 14.11.2008.

54. TS. TrÇn §×nh Thiªn (2002), C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam: Ph¸c

th¶o lé tr×nh, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi

55. TS. TrÇn §×nh Thiªn (2007), §ét ph¸t ph¸t triÓn: Kinh nghiÖm vµ bµi häc,

VietnamNet, ngµy 2.8.2007

56. Th¸i ThiÖn (2008), Thanh tra 20 tØnh thµnh ph¸t hiÖn 475 tû ®ång sai ph¹m,

VietnamNet, ngµy 6.12.2008

57. TrÇn V¨n Thä, ĐiÒu kiÖn ®Ó ViÖt Nam ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Tia s¸ng, 3.10.2008

58. Nam TiÕn, NguyÔn Hoµng (2008), T¹o b−íc ®ét ph¸ vÒ xo¸ ®ãi nghÌo cho 61

huyÖn nghÌo nhÊt n−íc, Cæng th«ng tin ®iÖn tö chÝnh phñ, ngµy 18.11.2008.

60. Michael P.Todaro (1998), Kinh tÕ häc cho thÕ giíi thø ba, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o

dôc, Hµ néi

61. Tæng hîp tin kinh tÕ th¸ng 8 n¨m 2008, VNEP – 9.2008

62. Trung t©m Khoa häc XW héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia (2001), B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam 2001- §æi míi vµ Sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng−êi, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

188

triÓn cho thÕ kû XXI, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

64. Trung t©m Khoa häc XW héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia (1999), Ph¸t triÓn con ng−êi tõ quan niÖm ®Õn chiÕn l−îc vµ hµnh ®éng, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

®¹i: Mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc XW héi, Hµ

Néi.

66. NguyÔn Trung (2007) , NgP ba 2007, Tia s¸ng – 11.12.2007.

67. NguyÔn Trung (2008), ChiÕn l−îc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n míi víi quan ®iÓm

ph¸t triÓn vµ thÝch nghi, Tia s¸ng – 21.10.2008.

68. TrÇn H÷u Trï (2008), Tû lÖ bá häc chØ cã 1%: Ai mµ tin ®−îc?, VietnamNet,

ngµy 10.12.2008.

69. TS. TrÇn V¨n Tïng (Chñ biªn) (2002), M« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ, NXB §¹i

häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi.

70. PGS.TS TrÇn V¨n Tïng (Chñ biªn) (2003), ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng nh×n tõ §«ng

¸, NXB ThÕ giíi, Hµ Néi.

71. UNDP (1996), B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi 1996, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc

gia, Hµ Néi.

72. UNDP (2001), B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng−êi 2001, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc

gia, Hµ Néi.

73. UNDP, ViÖn Khoa häc XW héi ViÖt Nam (2006), Ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam

1999 – 2004: Nh÷ng thay ®æi vµ xu h−íng chñ yÕu, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ

Néi.

74. NguyÔn V¨n (2008), Khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu: T¸c ®éng b¾t ®Çu râ nÐt,

Lao ®éng, sè 247 – 25.10.2008.

75. Bïi V¨n (2008), Gi¸o dôc ViÖt Nam ®ang nî mét lêi gi¶i thÝch, VietnamNet ngµy

5.11.2008.

76. Bïi V¨n (2008), XÕp h¹ng tham nhòng thÕ giíi 2008: ViÖt Nam lªn 2 bËc,

VietnamNet, 23.9.2008.

189

77. Bïi V¨n (2008), FDI – Con sè thùc hiÖn vµ con sè ®¨ng ký, VietnamNet ngµy

8.12.2008.

78. Hµ Vi, Khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu: Ng−êi lao ®éng lo mÊt viÖc,

VietnamNet, ngµy 16.10.2008.

79. §Æng Lª Nguyªn Vò (2006), Bµn vÒ vèn xP héi cho sù ph¸t triÓn ViÖt Nam, Tia

s¸ng, 12.7.2006

Harvard, WWW. Minhbien.org.

Jonh Weeks, NguyÔn Th¾ng, Rathin Roy, Jozeph Lim (2003), ViÖt Nam: T×m

81.

kiÕm b×nh ®¼ng trong t¨ng tr−ëng, Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc.

82. L.Alan Winters vµ Shahid Yusuf (chñ biªn), (2007), Vò ®iÖu víi ng−êi khæng lå:

cøu chÝnh s¸ch (Singapore).

Thêi ®¹i míi, sè 13.

TiÕng anh

84. Bloom David, Canning David (2003), The Health and Poverty of Nations: from

theories to practice, Journal of Human Development, Vol 4, Issue 1.

85. Fosu, A.Kwasi (2002), Transforming Economic Growth to Human Development

in Sub-Saharan Africa: The Role of Elite Political Instability, Oxford

Development Studies, Vol 30 Issue 1.

86. Tomoki Fujii, David Ronal – Holst (2008), How does Vietnam’s accession to the

Worl Trade Organization change the spatial incidence of poverty?, Policy

reseach working paper, WB.

Julie Ginsberg (2008), Vietnam’s Economic Hiccups, Council on Foreign

87.

Relations, 10.12.2008.

88. Leisinger, Klaus M (2004), Overcoming poverty and respectinghuman rights:

190

Ten points for serious consideration, International Social Science Journal, Vol 56

Issue 180.

Jeffrey Sachs (2008), Improved health does not always make countries richer,

89.

The Economist - 20.11.2008.

90. Streeten, Paul (2000), Looking ahead: areas of future research in human

development, Journal of Human Development, Vol 1 Iss 1.

91. Tilak, Jandhyala B. G (1992), From Economic Growth to Human Development:

A Commentary on Recent Indexes of Development, International Journal of

Social Economics, Vol.19, Bradford.

92. Michael P.Todaro (2000), Economic Development (seventh edition), Addison –

Wesley Longman, London.

93. UNDP (1990), Human Development Report 1990, Oxford UniversityPress, New

York.

94. UNDP (2007), Human Development Report 2007/2008, Palgrave Macmillan

Houndmills, New York.

95. Vietnam development report 2009: Capital matters, World Bank, 2008, Hµ Néi.

96. The Vietnam Business Forcast Report – Q4, Business Monitor International Ltd.,

2008.

97. VNCI (2008), The Vietnam Provincial Competitiveness Index 2007, USAID –

VCCI.

Martin Wolf (2008), Keynes offers us the best way to think about the financial

98.

crisis, The financial times Ltd 2008.

191

Phô lôc 1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè HDI [147,03]

192

Phô lôc

Phô lôc 2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh HPI-1 [148,03]

193

Phô lôc 3. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDI [149,03]

194

195

Phô lôc 4. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû (MDG)

Tại Hội nghị Thượng đỉnh Thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc năm 2000, 189 quốc gia thành viên nhất trí thông qua Tuyên bố Thiên niên kỷ và cam kết đạt được tám Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) vào năm 2015. Đây là sự đồng thuận chưa từng có của các nhà lãnh đạo trên thế giới về những thách thức quan trọng toàn cầu trong thế kỷ 21 cũng như cam kết chung về việc giải quyết những thách thức này.

Tuyên bố Thiên niên kỷ và các MDG là lộ trình tiến tới xây dựng một thế giới mà ở đó không còn nghèo đói, tất cả trẻ em được học hành, sức khoẻ của người dân được nâng cao, môi trường được duy trì bền vững và mọi người được hưởng tự do, công bằng và bình đẳng.

MDG 1: Xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói

Giảm một nửa tỷ lệ người dân có mức sống dưới một USD mỗi ngày Giảm một nửa tỷ lệ người dân bị thiếu đói

MDG 2: Đạt phổ cập giáo dục tiểu học

Đảm bảo cho tất cả trẻ em trai và trẻ em gái học hết tiểu học

MDG 3: Tăng cường bình đẳng giới và nâng cao năng lực, vị thế cho phụ nữ

Xoá bỏ chênh lệch về giới ở cấp tiểu học và trung học tốt nhất vào năm 2005 và ở tất cả các cấp học vào năm 2015

MDG 4: Giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em

Giảm 2/3 tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trong giai đoạn 1990 - 2015

MDG 5: Nâng cao sức khỏe bà mẹ

Giảm 3/4 tỷ lệ tử vong ở bà mẹ trong giai đoạn 1990 - 2015

MDG 6: Phòng chống HIV/AIDS, sốt rét và các bệnh khác

Ngăn chặn và bắt đầu đẩy lùi sự lây lan của HIV/AIDS vào năm 2015 Ngăn chặn và bắt đầu đẩy lùi tỷ lệ mắc bệnh sốt rét và các bệnh nguy hiểm khác vào năm 2015

MDG 7: Đảm bảo bền vững về môi trường

Đưa các nguyên tắc phát triển bền vững vào các chính sách và chương trình quốc gia; đẩy lùi tình trạng thất thoát về tài nguyên môi trường Giảm một nửa tỷ lệ người dân không được tiếp cận thường xuyên với nước sinh hoạt hợp vệ sinh vào năm 2015 Cải thiện đáng kể cuộc sống của ít nhất 100 triệu người sống ở các khu dân cư nghèo vào năm 2020

MDG 8: Thiết lập mối quan hệ đối tác toàn cầu vì mục đích phát triển

196

Tiếp tục thiết lập một hệ thống thương mại và tài chính thông thoáng, dựa vào các luật lệ, có thể dự báo và không phân biệt đối xử, trong đó có cam kết thực hiện quản trị tốt, phát triển và xoá đói giảm nghèo - ở cả phạm vi quốc gia và quốc tế Đáp ứng nhu cầu đặc biệt của các nước kém phát triển nhất, trong đó có việc đảm bảo khả năng tiếp cận đối với các mặt hàng xuất khẩu của họ trên cơ sở miễn thuế và phi hạn ngạch; tăng cường giảm nợ cho các nước nghèo nợ nần nhiều; xoá các khoản nợ song phương chính thức; và tăng cường hỗ trợ phát triển chính thức cho các nước cam kết xoá đói giảm nghèo Đáp ứng nhu cầu đặc biệt của các nước đang phát triển nằm sâu trong lục địa và các quốc đảo nhỏ đang phát triển Giải quyết một cách toàn diện các vấn đề nợ nần của các nước đang phát triển thông qua các biện pháp quốc gia và quốc tế nhằm đảm bảo quản lý nợ bền vững về lâu dài.

197

Phô lôc 5. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn vÒ x· héi vµ gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam

®Õn n¨m 2010 (VDG)

(§Ó thùc hiÖn c¸c cam kÕt t¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh vÒ c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû cña Liªn hiÖp quèc do Chñ tÞch n−íc ®k cam kÕt)

198

199

Phô lôc 6. X¸c ®Þnh m« h×nh håi quy t−¬ng quan gi÷a hai biÕn t¨ng tr−ëng kinh tÕ

vµ ph¸t triÓn con ng−êi.

1. Nh»m ph¶n ¸nh mèi t−¬ng quan chñ yÕu gi÷a 2 yÕu tè lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ

ph¸t triÓn con ng−êi, nªn m« h×nh sö dông lµ m« h×nh håi quy ®¬n.

2. Ph¸t triÓn con ng−êi (mµ chØ sè HDI lµ ®¹i diÖn) lµ biÕn phô thuéc. T¨ng tr−ëng

(PPPUSD) cña 177 quèc gia theo tÝnh to¸n cña UNDP n¨m 2007.

4. NhËn diÖn xu thÕ b»ng ®å thÞ, ta cã ®å thÞ th¨m dß m« t¶ t−¬ng quan gi÷a hai biÕn

nh− sau:

1000

900

800

700

600

500

400

D H

300

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

200

MODEL: MOD_1. _ Dependent variable.. HDI Method.. INVERSE Listwise Deletion of Missing Data (01 data) Multiple R .86383 R Square .74620 Adjusted R Square .74474 Standard Error 86.08106 Analysis of Variance: DF Sum of Squares Mean Square Regression 1 3790714.9 3790714.9 Residuals 174 1289331.0 7409.9 F = 511.57103 Signif F = .0000 -------------------- Variables in the Equation -------------------- Variable B SE B Beta T Sig T TNBQ -437679.502106 19350.99216 -.863827 -22.618 .0000 (Constant) 857.616174 8.730002 98.238 .0000 Quan hệ giữa hai biến được xác định bằng theo đồ thị dưới đây.

HDI

1000

800

600

400

200

Observed

Inverse

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

TNBQ

KÕt luËn: T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn con ng−êi cã quan hÖ ®ång thuËn víi hÖ sè

rµng buéc lµ R= 0.86383, Sig t= 0.0000.

201

Phô lôc 7. Mét sè chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi c¬ b¶n cña ViÖt Nam [53 -60,32]

202

203

204

205

206

207