Thiếu vitamin A và khô mắt ở trẻ em
Vì vậy, các bậc cha mẹ trẻ, cô giáo nuôi dạy trẻ và mọi người cần biết rõ cách
phòng bệnh, cách phát hiện sớm bệnh và cách xử trí đúng khi trẻ bị mắc bệnh để
bảo vệ đôi mắt trong sáng cho trẻ thơ.
Biểu hiện sớm nhất của bệnh là quáng gà: buổi tối, trẻ nhỏ đi lại khó khăn, hay va
vấp phải các đồ vật trong nhà, hoặc phải lần theo tường để đi. Trẻ lớn hơn không
dám chạy theo bạn đùa nghịch, thường ngồi yên ở góc nhà hoặc bậc cửa. Khi ăn,
có thể trẻ xúc trượt đĩa thức ăn. Trẻ bé hơn có thể hay theo nhầm người khác
tưởng là mẹ.
Thiếu vitamin A và bệnh khô mắt trẻ em là một vấn đề thiếu dinh dưỡng quan
trọng ở nhiều nước đang phát triển, đặc biệt ở các nước nghèo. Tổ chức Y tế thế
giới ước tính hàng năm có khoảng hơn 3,1 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị mắc bệnh
khô mắt, hơn nửa triệu trẻ em bị mù do thiếu vitamin A, một nửa triệu trẻ em
khác tử vong do khô mắt và coi đây là một trong 5 nguyên nhân gây mù chủ yếu
cho nhân loại.
Trước đây ở nước ta, bệnh khô mắt do thiếu vitamin A đã tồn tại dai dẳng và khá
trầm trọng. Năm 1985-1988, tỷ lệ mắc bệnh khô mắt và thiếu vitamin A ở trẻ em
nước ta là 0,78% trong số trẻ dưới 5 tuổi và là nguyên nhân hàng đầu gây mù ở trẻ
em. Từ năm 1989, chương trình phòng chống bệnh khô mắt và thiếu vitamin A ở
Việt nam đã được Bộ Y tế triển khai rộng khắp cả nước với sự giúp đỡ của quốc tế
bằng các biện pháp chủ yếu là cho trẻ uống vitamin A liều cao định kỳ 6 tháng 1
lần, giáo dục truyền thông về nuôi con bổ sung vitamin A trong khẩu phần ăn hàng
ngày cho trẻ, kết hợp với các chương trình chăm sóc sức khoẻ ban đầu khác như
tiêm chủng phòng sởi, chống tiêu chảy. Sau nhiều năm tiến hành chương trình,
hiện nay bệnh khô mắt và thiếu vitamin A ở trẻ em Việt nam đã không còn mang ý
nghĩa sức khoẻ xã hội, chỉ còn rải rác ở các vùng núi cao, vùng sâu vùng xa. Tuy
vậy, chương trình vẫn cần tiếp tục tiến hành trong một thời gian nữa cho đến khi
bệnh khô mắt hoàn toàn được thanh toán ở nước ta.
Các triệu chứng của bệnh khô mắt như sau:
1. Biểu hiện sớm nhất của bệnh là quáng gà: buổi tối, trẻ nhỏ đi lại khó khăn, hay
va vấp phải các đồ vật trong nhà, hoặc phải lần theo tường để đi. Trẻ lớn hơn
không dám chạy theo bạn đùa nghịch, thường ngồi yên ở góc nhà hoặc bậc cửa.
Khi ăn, có thể trẻ xúc trượt đĩa thức ăn. Trẻ bé hơn có thể hay theo nhầm người
khác tưởng là mẹ.
2. Giai đoạn khô kết mạc (tức là khô lòng trắng mắt): Bình thường lòng trắng mắt
của trẻ phải ướt đều, bóng láng, trong suốt. Khi bị khô mắt, lòng trắng mắt bị khô,
trở nên sần sùi, sừng hoá, không còn ướt bóng nữa. Dần dần, lòng trắng mắt trở
nên mờ đục, đổi thành màu vàng nhạt hoặc xám nhạt, nhăn nheo. Trên lòng trắng
xuất hiện những đám bọt xốp màu trắng như bọt xà phòng. Lúc này trẻ hay chớp
mắt, hay cụp mắt nhìn xuống khi ra sáng.
3. Giai đoạn khô nhuyễn giác mạc (khô lòng đen): Bình thường lòng đen phải
nhẵn bóng, ướt đều, trong suốt, trông đen nhánh. Khi bị khô mắt, lòng đen mắt trở
nên mờ đục, sần sùi, trông lờ mờ như tấm kính bị bám hơi nước. Nếu không được
điều trị kịp thời, rất nhanh chóng, chỉ trong vài ngày lòng đen mắt bị nhuyễn nát,
loét ra, tạo thành ổ loét có màu vàng bẩn, rồi mắt bị thủng và nhiễm khuẩn. Nếu
đến giai đoạn này mới đưa trẻ đi bệnh viện khám chữa bệnh thì đã muộn, nhất
định sẽ để lại sẹo giác mạc gây mù loà cho trẻ, thậm chí có thể khoét bỏ nhãn cầu.
Các trẻ bị khô mắt thường kèm theo các bệnh nặng toàn thân khác như suy dinh
dưỡng, tiêu chảy, rối loạn tiêu hoá kéo dài, viêm phổi viêm phế quản, sởi..., có thể
dẫn đến tử vong nhanh chóng
Thái độ xử trí như sau:
Khi trẻ có các triệu chứng kể trên, ngay lập tức, cần cho trẻ đi khám bệnh ở cơ sở
y tế gần nhất khám mắt và toàn thân để điều trị kịp thời bằng cách cho uống ngay
1 liều vitamin A liều cao 200.000 đv. Nếu không có sẵn vitamin A 200,000 đv ta
có thể cho trẻ uống 4 viên vitamin A 50.000 đv, thuốc này thường có bán sẵn tại
các hiệu thuốc. ở những vùng xa xôi hẻo lánh, nếu không thể có vitamin A, ta có
thể cho trẻ ăn ngay mỗi ngày 1-2 lạng gan lợn hoặc bò nấu chín ( nấu cháo, xào,
rán...). Cần cho trẻ vào điều trị ở khoa nhi các bệnh viện để kết hợp điều trị suy
dinh dưỡng và các bệnh nhiễm khuẩn khác cho trẻ .
Phòng bệnh khô mắt thiếu vitamin A:
1. Khi có thai và trong thời kỳ cho con bú, các bà mẹ cần được ăn đủ lượng và đủ
chất hàng ngày, uống nước nhiều và nghỉ ngơi đầy đủ để đảm bảo cho con sinh ra
được khoẻ mạnh. Cần chú ý trong thời gian 3 tháng đầu khi mới có thai, phụ nữ
không được uống vitamin A liều cao vì có thể xảy ra dị dạng bẩm sinh cho thai
nhi.
2. Cần nuôi con bằng sữa mẹ ngay từ khi mới đẻ cho đến khi trẻ được 24 tháng
tuổi. Từ tháng thứ 4 trở đi cần cho trẻ ăn đủ vitamin A, chất đạm và chất béo và
muối khoáng hàng ngày. Vitamin A có nhiều trong các thức ăn có nguồn gốc
động vật như gan, lòng đỏ trứng, cá, sữa nhưng có rất ít trong thịt nạc. Tiền
vitamin A có chứa nhiều trong các loại rau có màu xanh sẫm như rau ngót, rau
cải, rau mồng tơi, rau dền, rau đay, rau lang, thì là ....và cũng có nhiều trong các
loại quả, củ có màu đỏ hoặc màu vàng sẫm như gấc, bí ngô, xoài, hồng, khoai lang
nghệ, quả trứng gà, củ nghệ...
3. Khi trẻ từ 6 tháng tuổi trở đi, cần cho trẻ đi uống vitamin A liều cao bổ sung
định kỳ 6 tháng 1 lần khi có các đợt cho trẻ em uống vitamin A hàng loạt ở các địa
phương, lượng vitamin A này sẽ dự trữ trong gan của cơ thể trẻ được khoảng 4-6
tháng.
4. Khi trẻ được 9 tháng tuổi, cần cho trẻ đi tiêm chủng phòng sởi. Nếu được tiêm
phòng sởi, nguy cơ mắc thiếu vitamin A và khô mắt sẽ giảm đi 50%. Cần giữ vệ
sinh khi cho trẻ ăn uống để đề phòng tiêu chảy. Khi trẻ bị tiêu chảy, cần cho trẻ
uống ngay Oresol thay nước uống và đưa trẻ đi khám bệnh ngay ở các cơ sở y tế
để điều trị đúng đắn và kịp thời
5. Khi trẻ có các dấu hiệu thiếu vitamin A đầu tiên như quáng gà, khô lòng trắng
mắt, gia đình cần chú ý phát hiện sớm và đưa trẻ đến ngay các cơ sở y tế gần nhất
để khám bệnh và được uống vitamin A kịp thời sẽ phòng tránh được mù loà cho
trẻ.
