Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
213
TỈ LỆ NHIỄM CÁC CHỦNG VI NẤM NGOÀI DA
TRÊN BỆNH NHÂN ĐẾN KHÁM TẠI BỆNH VIỆN DA LIỄU
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2021
Nguyễn Hồ Phương Liên1, Tăng Tuấn Hải2, Nguyễn Hoàng Chương2
TÓM TẮT
Mục tiêu: Khảo sát tỉ lệ nhiễm vi nấm ngoài da trên bệnh nhân đến khám tại bệnh viện Da Liễu Thành
phố Hồ Chí Minh năm 2021 và mô tả đặc điểm sang thương và một số yếu tố liên quan đến các chủng vi
nấm ngoài da.
Đối tượng - Phương pháp nghiên cứu: Cắt ngang mô tả, đối tượng là 56 mẫu bệnh phẩm da được lấy từ
những bệnh nhân có tổn thương da nghi ngờ do vi nấm ngoài da đến khám ngoại trú tại Khoa Khám bệnh Bệnh
viện Da Liễu Thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2021 có chỉ định soi da tìm vi nấm của bác sĩ
lâm sàng. Dựa vào kết quả soi tươi, những mẫu bệnh phẩm có sợi tơ nấm, bào tử đốt sẽ được cấy vào môi trường
DTM, SDA để phân biệt và định danh. Bảng câu hỏi phỏng vấn các yếu tố liên quan bệnh vi nấm ngoài da được
tiến hành phỏng vấn dưới sự đồng ý của bệnh nhân. Toàn bộ dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm
SPSS 20.0.
Kết quả: Tỉ lệ nhiễm nấm da là 39,39%, trong đó tỉ lệ soi tươi trực tiếp là 39,39% dương tính, và tỉ lệ nuôi
cấy là 30,36% dương tính với vi nấm ngoài da. Mức độ tương hợp giữa soi tươi trực tiếp bằng KOH 10% với
nuôi cấy vi nấm cho hệ số Kappa lên đến 80,5% (p <0,05). Trong số các bệnh nhân được chẩn đoán bị nhiễm nấm
da (n=22), chúng tôi ghi nhận chiếm tỉ lệ cao nhất là Trichophyton rubrum (64,71%), kế đến là Trichophyton
mentagrophytes (29,41%), và cuối cùng là Microsporum canis (5,88%). Đa số bệnh nhân nhiễm nấm da biểu
hiện sang thương ở phần thân (31,82%). Các triệu chứng có tỉ lệ xuất hiện cao bao gồm ngứa (37,5%), hồng ban
(35,7%), và tróc vảy da (37,5%). Mức độ ngứa trung bình của bệnh nhân nấm da là 5,77, với độ lệch chuẩn là
2,41.Việc sử dụng corticoid có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với nhiễm nấm da (p=0,048). Chưa ghi nhận
mối liên quan giữa nhiễm nấm da với các yếu tố như tiếp xúc nước/hóa chất, tiếp xúc đất/vật nuôi, mang bao
tay/găng/vớ, và mặc đồ kín (p >0,05).
Kết luận: Tỉ lệ nhiễm vi nấm ngoài da trên sang thương có nghi ngờ là 39,9% với 3 chủng phổ biến.
Trichophyton rubrum chiếm tỉ lệ cao nhất 64,71%, kế đến là Trichophyton mentagrophytes 29,41%, và thấp nhất
là Microsporum canis 5,88%. Trong nghiên cứu này đã chứng minh việc có sử dụng corticoid có mối liên quan
đến nhiễm nấm da (p=0,048).
Từ khoá: tỷ lệ nhiễm vi nấm ngoài da, vi nấm ngoài da, bệnh vi nấm ngoài da
ABSTRACT
PREVALENCE OF DERMATOPHYTES STRAINS IN PATIENTS
AT HO CHI MINH CITY DERMATO-VENEREOLOGY HOSPITAL, 2021
Nguyen Ho Phuong Lien, Tang Tuan Hai, Nguyen Hoang Chuong
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 5 - 2021: 213 - 219
Objectives: To investigate the prevalence of dermatophytosis in outpatients at Ho Chi Minh City Dermato-
Venereology Hospital in 2021 and describe the characteristics of skin lesions, as well as related factors to different
dermatophytes strains.
1Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh 2Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch
Tác giả liên lạc: ThS. Nguyễn Hồ Phương Liên ĐT:0903144575 Email: phuonglien20051977@gmail.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
214
Methods: This is a descriptive, cross–sectional study with 56 skin samples obtained from patients with
suspicious skin lesions due to dermatophytes at Outpatient-Clinics of Dermato-Venereology Hospital in Ho Chi
Minh City, from January to March 2021; those patients has been designated by clinicians for skin scraping to
confirm the diagnosis. The positive samples with fungal structures (segmented mycelium, and/or spores) were
inoculated for differentiation and identification. Questionnaires of related factors were used, along with the
patient’s consent. All data were processed and analyzed using SPSS 20.0 software.
Results: The prevalence of dermatophytosis was 39.39%, in which the positive microscopic examination was
39.39%, and the positive culture rate for dermatophytes was 30.36%. Compatibility level between direct
microscopy by 10% KOH and cultures shows Kappa coefficient up to 80.5% (p-value <0.05). Among patients
diagnosed with dermatophytes infections (n=22), we recorded that the highest proportion of causative fungi is
Trichophyton rubrum (64.71%), followed by Trichophyton mentagrophytes (29, 41%), and finally Microsporum
canis (5.88%). Most patients with dermatophytes infection presented lesions on the trunk (31.82%). Highly
prevalent symptoms included pruritus (37.5%), erythema (35.7%), and desquamation (37.5%). The average rate
of pruritus in patients with fungal skin infections was 5.77 points, with a standard deviation of 2.41. The use of
corticosteroids has shown statistical significance with dermatophytes infections (p=0.048). No association was
found between dermatophytes infections and factors such as water/chemical contact, soil/livestock contact,
wearing gloves/socks, and occlusive clothing (p >0.05).
Conclusion: The prevalence of dermatophytosis is 39.9% with three common strains. Trichophyton rubrum
accounts for the highest proportion of 64.71%, followed by Trichophyton mentagrophytes with 29.41%, and the
lowest proportion is Microsporum canis with 5.88%. In the study, it was demonstrated that corticosteroid use
was associated with dermatophytes infections (p = 0.048).
Keywords: prevalence of dermatophytes infections, dermatophytes, dermatophytosis
ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh vi nấm ngoài da (dermatophytosis) là
một trong những tình trạng nhiễm trùng da phổ
biến và thường gặp. Các vi nấm ngoài da là tác
nhân có liên quan chặt chẽ do có khả năng xâm
lấn các mô sừng hóa như da, lông-tóc, móng.
Các vi nấm sợi tơ này thuộc 3 chi, thường gây
bệnh nấm ngoài da ở người: Trichophyton sp,
Epidermophyton sp, và Microsporum sp. Các
thể bệnh do vi nấm ngoài da sẽ ảnh hưởng lên
da và phần phụ của da. Nấm da biểu hiện sang
thương tròn hoặc đa cung, gờ nhô cao kèm theo
ngứa, có xu hướng ly tâm(1).
Các khu vực khí hậu nóng ẩm, trong đó có
Việt Nam, có nhiều điều kiện rất thuận lợi cho
các bệnh lý nhiễm vi nấm phát triển. Một số
nghiên cứu cho thấy tỉ lệ nhiễm vi nấm ngoài da
ở nước ta khoảng 6,3 – 10%(2,3,4). Bệnh nấm ngoài
da gây ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc
sống, tâm lý và chi phí cho người bệnh cũng như
xã hội. Tình trạng này tuy không gây kết cục
nặng nề như các bệnh lý khác, nhưng sự thiếu
quan tâm của bệnh nhân, cũng như điều kiện
theo dõi điều trị bệnh chưa chặt chẽ, dẫn tới hiệu
quả điều trị vẫn chưa cao.
Từ đó, nghiên cứu này được thực hiện với
mục đích: “Khảo sát tỉ lệ nhiễm vi nấm ngoài da
trên bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Da Liễu
Thành phố Hồ Chí Minh thời điểm hiện tại như
thế nào? Mô tả đặc điểm sang thương và một số
yếu tố liên quan với các chủng vi nấm ngoài da”.
Mục tiêu
Mô tả đặc điểm sang thương tại da và một số
yếu tố liên quan với các chủng vi nấm ngoài da.
Xác định tỉ lệ nhiễm vi nấm ngoài da và tỉ lệ
các chủng vi nấm ngoài da trên bệnh nhân đến
khám tại bệnh viện Da Liễu Thành phố Hồ Chí
Minh năm 2021.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Các bệnh nhân có tổn thương da nghi do vi
nấm ngoài da đến khám ngoại trú tại khoa
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
215
Khám bệnh bệnh viện Da Liễu Thành phố Hồ
Chí Minh từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2021.
Tiêu chí chọn vào
Bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm nấm da
trên lâm sàng và có chỉ định xét nghiệm soi da
trực tiếp tìm nấm và bệnh nhân đồng ý tham gia.
Tiêu chí loại ra
Bệnh nhân tái khám bệnh lý nhiễm nấm và
hoặc có sử dụng thuốc bôi trong vòng 2 tuần
hoặc uống thuốc kháng nấm trong vòng 4 tuần.
Địa điểm và thời gian nghiên cứu
Từ 1/1/2021 – 30/4/2021 tại Phòng xét nghiệm
Vi-Ký sinh bệnh viện Da Liễu thành phố Hồ Chí
Minh và Bộ môn Xét Nghiệm – Đại học Y Dược
Thành phố Hồ Chí Minh
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Cỡ mẫu
Có 56 mẫu bệnh phẩm da được lấy từ
1/1/2021 đến 1/3/2021.
Kỹ thuật chọn mẫu
Chọn mẫu thuận tiện.
Các bước tiến hành nghiên cứu
Tất cả bệnh nhân đến khám ngoại trú vì nghi
ngờ nhiễm vi nấm ngoài da và có chỉ định soi
tươi trực tiếp tìm vi nấm ngoài da với KOH 10-
20% ở các vị trí sang thương ở da.
Trong khi thời gian xử lý bệnh phẩm và
nhận kết quả, nghiên cứu viên, dưới sự đồng ý
của bệnh nhân (sau khi đã được tư vấn về bản
đồng thuận tham gia nghiên cứu) sẽ tiến hành
phỏng vấn bệnh nhân. Bảng câu hỏi sẽ được
nghiên cứu viên đọc và bệnh nhân tự lựa chọn
câu trả lời thích hợp; các câu hỏi sẽ liên quan đến
thông tin cơ bản, các yếu tố dịch tễ có liên quan,
và triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân.
Dựa vào kết quả soi tươi, những mẫu bệnh
phẩm có sợi tơ nấm, bào tử đốt sẽ được thực
hiện nuôi cấy trên môi trường thạch DTM,
SDA và quan sát vào các thời điểm 3, 7, 14, 21,
28 ngày.
Nấm mọc sẽ tiếp tục cấy trên kính bằng môi
trường PDA để định danh vi nấm.
Các biến số chính
Tuổi: tuổi bệnh nhân cho đến thời điểm
nghiên cứu.
Giới tính (nam/nữ): giới tính sinh học của
bệnh nhân.
Nơi cư trú: trong thành phố hoặc ngoài
Thành phố Hồ Chí Minh.
Các thể nấm da: bao gồm nấm da đầu/tóc,
nấm mặt, nấm thân, nấm da trơn khác, nấm bẹn,
nấm bàn tay, nấm bàn chân.
Đặc điểm lâm sàng: bao gồm ngứa
(có/không), mụn nước (có/không), hồng ban
(có/không), tróc vảy da (có/không).
Sử dụng thuốc corticosteroides bôi ngoài da
trong thời gian gần (có/không).
Mức độ ngứa: thang đo định tính trên thang
từ 0 đến 10.
Xử lý số liệu
Bằng phần mềm SPSS 20.0.
Biến số định tính được trình bày dưới dạng
tần số (phần trăm). Biến định lượng không có
phân phối chuẩn được trình bày dưới dạng
trung vị (khoảng tứ phân vị).
Phép kiểm chính xác Fisher (khi có bất kì
vọng trị nào <5) và phép kiểm Chi bình phương
(khi không có bất kì vọng trị nào <5) dùng để
kiểm định mối liên quan giữa hai biến số định
tính. Phép kiểm t độc lập được dùng để kiểm
định mối liên quan giữa biến định tính và biến
định lượng (biến định lượng có phân phối
chuẩn). Chỉ số p < 0,05 được xem là có ý nghĩa
thống kê.
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Trường
Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, số
847/HĐĐĐ-ĐHYD ngày 09/11/2020.
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
216
KẾT QUẢ
Bảng 1. Tương quan giữa kĩ thuật soi tươi và kĩ
thuật nuôi cấy
Biến số
Kappa
P
Dương tính
n (%)
Âm tính
n (%)
Nuôi
cấy
Dương tính (17)
17 (100)
0 (0)
0,805
<0,001
Âm tính (39)
5 (12,8)
34 (87,2)
Nhiễm nấm da được xác định khi có kết quả
soi tươi trực tiếp bệnh phẩm (vảy da, tóc, móng…)
với KOH dương tính và/hoặc kết quả nuôi cấy tìm
vi nấm dương tính. Trong nghiên cứu của chúng
tôi, có tất cả 22/56 bệnh nhân thoả tiêu chuẩn chẩn
đoán nhiễm nấm da, chiếm tỉ lệ 39,29%. Kỹ thuật
soi tươi trực tiếp và kĩ thuật nuôi cấy có độ tương
hợp 80,5% (p <0,001) (Bảng 1).
Một số đặc điểm dân số
Biểu hiện bệnh xuất hiện chủ yếu ở lứa tuổi
trưởng thành (từ 17 đến 45 tuổi). Nam gặp nhiều
hơn nữ. Về nơi cư trú, nhóm bệnh nhân trong
thành phố chiếm tỉ lệ cao hơn so với nhóm bệnh
nhân ngoài thành phố (Bảng 2).
Sang thương nấm da phân bố chủ yếu ở
vùng thân mình (31,82%), kế đến là các khu vực
khác (cẳng tay/cẳng chân, cổ) chiếm 27,27%;
chúng tôi không ghi nhận trường hợp nấm mặt
nào (Hình 1).
Bảng 2. Đặc điểm dân số (n = 56)
Biến số
Tần số (%)
Nhóm tuổi
Trẻ em
5 (8,9)
Trưởng thành
39 (69,6)
Lớn tuổi
12 (21,4)
Giới tính
Nam
35 (62,5)
Nữ
21 (37,5)
Cư trú
Trong TP. HCM
33 (58,9)
Ngoài TP. HCM
23 (41,1)
Nghề nghiệp
Không đi làm
3 (5,4)
Công nhân
4 (7,1)
Nông dân
2 (3,6)
HSSV
13 (23,2)
NVVP
10 (17,9)
Buôn bán tự do
5 (8,9)
Khác
19 (33,9)
Thu nhập
Dưới 3,5 triệu/tháng
16 (28,6)
Từ 3,5 đến 7 triệu/tháng
14 (25)
Trên 7 triệu/tháng
26 (46,4)
Hình 1. Phân bố các thể nấm da (n=22)
Triệu chứng ngứa là triệu chứng cơ năng
gặp nhiều nhất trong nhiễm nấm da, với 21/22
bệnh nhân được phỏng vấn. Hồng ban và tróc
vảy da cũng xuất hiện nhiều, và thấp nhất là
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
217
mụn nước (Bảng 3).
Bảng 3. Đặc điểm lâm sàng (n = 56)
Biến số
Chẩn đoán nấm da – n (%)
Dương tính
Âm tính
Ngứa
Có (51)
21 (37,5)
30 (53,6)
Không (5)
1 (1,8)
4 (7,1)
Mụn nước
Có (26)
12 (21,4)
14 (25)
Không (30)
10 (17,9)
20 (35,7)
Hồng ban
Có (49)
20 (35,7)
29 (51,8)
Không (7)
2 (3,6)
5 (8,9)
Tróc vảy da
Có (51)
21 (37,5)
30 (53,6)
Không (5)
1 (1,8)
4 (7,1)
Mối liên quan
Bảng 4. Mối liên quan nhiễm nấm da với các yếu tố
Biến số
Soi tươi
p
Dương
tính n (%)
Âm tính
n (%)
Nhóm tuổi
0,686**
Trẻ em (5)
1 (20)
4 (80)
Trưởng thành (39)
17 (43,6)
22 (56,4)
Lớn tuổi (12)
4 (33,3)
8 (66,7)
Giới tính
0,888*
Nam (35)
14 (40)
21 (60)
Nữ (21)
8 (38,1)
13 (61,9)
Người thân nhiễm
0,713**
Không có (47)
19 (40,4)
28 (59,6)
Người thân trực hệ (7)
3 (42,9)
4 (57,1)
Người thân không trực
hệ (2)
0 (0)
2 (100)
Tiếp xúc nước
1**
Có (45)
4 (36,4)
7 (63,6)
Không (11)
18 (10)
27 (60)
Mang bao tay, găng, vớ
0,491**
Có (10)
5 (50)
5 (50)
Không (46)
17 (37)
29 (63)
Mặc đồ kín
1**
Có (2)
1 (50)
1 (50)
Không (54)
21 (38,9)
33 (61,1)
Tiếp xúc vật nuôi
0,221*
Có (20)
10 (50)
10 (50)
Không (36)
12 (33,3)
24 (66,7)
Số lượng yếu tố liên quan
0,328*
Không có (22)
6 (27,3)
16 (72,7)
Một yếu tố (25)
12 (48)
13 (52)
Hai yếu tố (9)
4 (44,4)
5 (55,6)
Tiền sử nhiễm
0,289*
Biến số
Soi tươi
p
Dương
tính n (%)
Âm tính
n (%)
Có (20)
6 (30)
14 (70)
Không (36)
16 (44,4)
20 (55,6)
Corticosteroid bôi
0,048*
Có (17)
10 (58,8)
7 (41,2)
Không (39)
12 (30,8)
27 (69,2)
* Kiểm định Chi bình phương
** Kiểm định chính xác Fisher’s exact test
Nhiễm nấm da có liên quan tới việc sử dụng
thuốc corticosteroid bôi (p=0,048). Các yếu tố
khác chưa ghi nhận được mối liên quan với
nhiễm nấm da (p >0,05) (Bảng 4).
Mức độ ngứa
Bảng 5. Mối liên quan giữa mức độ ngứa với nhiễm
nấm da và việc sử dụng corticosteroid bôi
Biến số
Mức độ ngứa
(TB ± ĐLC)
p
Nhiễm nấm da
Dương tính (22)
5,77 ± 2,41
0,015*
Âm tính (33)
4,15 ± 2,18
Corticosteroid
bôi
Có (17)
5,06 ± 2,28
0,586*
Không (38)
4,68 ± 2,46
* Test t hai mẫu độc lập
Mức độ ngứa trung bình của nhóm bệnh
nhân được chẩn đoán xác định nhiễm nấm da
(5,77 ± 2,41) cao hơn so với nhóm bệnh nhân
được xác định âm tính (4,15 ± 2,18) với mức ý
nghĩa thống kê (p=0,015). Đồng thời, chúng tôi
không ghi nhận sự khác biệt về mức độ ngứa
trung bình giữa hai nhóm bệnh nhân có dùng và
không dùng thuốc bôi corticosteroid (p >0,05)
(Bảng 5).
BÀN LUẬN
Tỉ lệ nhiễm nấm da chúng tôi ghi nhận được
trong nghiên cứu này là 39,29%. So sánh với một
số nghiên cứu khác về nấm da, như là: Nguyễn
Thái Dũng (2017) ghi nhận tỉ lệ 42,4%(5), Nguyễn
Đức Thắng (2017) ghi nhận tỉ lệ nhiễm là
17,9%(6). Kết quả của chúng tôi khá tương đồng
với tác giả Nguyễn Thái Dũng, do nơi lấy mẫu là
trung tâm bệnh da liễu, với lượng bệnh nhân có
biểu hiện da nhiều hơn so với tác giả Nguyễn
Đức Thắng. Kĩ thuật soi tươi bệnh phẩm với
KOH có tỉ lệ dương tính cao hơn so với kĩ thuật