TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
125
TỈ LỆ NHIỄM TRÙNG TIẾT NIỆU VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2 SỬ DỤNG NHÓM THUỐC
ỨC CHẾ KÊNH ĐỒNG VẬN CHUYỂN NATRI-GLUCOSE 2
Hà Thị Ngọc Bích1, Nguyễn Thy Khuê2
TÓM TẮT15
Đặt vấn đề: Do có nhiều lợi ích trên bệnh
tim mạch và bệnh thận mạn, nhóm thuốc ức chế
kênh đồng vận chuyển natri-glucose 2 (SGLT2i)
ngày càng được kê đơn rộng rãi tại Việt Nam.
Thuốc này dung nạp tương đối tốt, nhưng tác
dụng phụ thường gặp nhất là nhiễm trùng niệu
dục. Cho đến nay ở Việt Nam vẫn chưa có
nghiên cứu nào về nhiễm trùng tiết niệu (UTI) tại
phòng khám ngoại trú. Mục tiêu: Nghiên cứu
này được thực hiện nhằm khảo sát tỉ lệ nhiễm
trùng tiết niệu ở bệnh nhân đái tháo đường
(ĐTĐ) típ 2 sau khi sử dụng nhóm thuốc SGLT2i
và các yếu tố liên quan của tác dụng phụ này.
Phương pháp: Nghiên cứu đoàn hệ hồi cứu
được thực hiện tại phòng khám Nội tiết thuộc
Trung tâm Y khoa Medic - Thành phố Hồ Chí
Minh. Từ tháng 1 năm 2016 đến hết tháng 5 năm
2021, bệnh nhân ĐTĐ típ 2 trên 18 tuổi có sử
dụng thuốc SGLT2i ít nhất 1 tháng được thu
nhận vào nghiên cứu bằng phương pháp lấy mẫu
thuận tiện, không xác suất. Xét nghiệm tổng phân
tích nước tiểu được thực hiện tại mỗi lần khám (ít
nhất 2 lần) sau khi sử dụng thuốc SGLT2i và nếu
có xuất hiện bạch cầu trong nước tiểu thì bệnh
1Khoa Nội tiết, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
Thành phố Hồ Chí Minh
2Hội Y học Thành phố Hồ Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Hà Thị Ngọc Bích
Email: habich0120@gmail.com
Ngày nhận bài: 20/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 5/8/2024
Ngày duyệt bài: 12/8/2024
nhân sẽ được cấy nước tiểu. Các bệnh nhân cũng
được hỏi về các dấu hiệu của UTI như sốt, đau
hông lưng, tiểu gắt, tiểu gấp hoặc tiểu lắt nhắt.
Kết quả chính là tỉ lệ bệnh nhân mắc UTI sau khi
sử dụng thuốc SGLT2i. Phân tích hồi quy logistic
đa biến được sử dụng để xác định các yếu tố liên
quan đến tác dụng phụ này. Kết quả: Trong số
409 bệnh nhân được tuyển chọn, có 17 bệnh nhân
(4,16%) mắc nhiễm trùng tiết niệu sau khi sử
dụng SGLT2i. Các yếu tố nguy cơ là nữ giới (OR
= 8,24, p = 0,04) và tiền sử nhiễm trùng tiết niệu
trước đây (OR = 3,82, p = 0,02). Kết luận: Tỉ lệ
nhiễm trùng tiết niệu sau khi sử dụng thuốc
SGLT2i thấp hơn so với các thử nghiệm lâm
sàng đã được công bố, các yếu tố nguy cơ liên
quan đến UTI sau khi sử dụng thuốc SGLT2i
cũng giống như các yếu tố nguy cơ kinh điển đã
biết trước đây của UTI.
Từ khóa: đái tháo đường (ĐTĐ), ức chế
kênh đồng vận chuyển natri-glucose 2 (SGLT2i),
nhiễm trùng tiết niệu (UTI).
SUMMARY
PROPORTION AND RISK FACTORS
OF BACTERIA URINARY
INFECTIONS AFTER USING SODIUM -
GLUCOSE COTRANSPORTER - 2
INHIBITORS AMONG TYPE 2
DIABETES MELLITUS PATIENTS
Background: Due to its beneficial effects on
cardiovascular disease and chronic kidney
disease, SGLT2 inhibitors (SGLT2i) are
increasingly widely prescribed in Vietnam. This
medication is relatively well tolerated, the most
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
126
common side effect is genitourinary infections.
So far in Vietnam, there is no study on urinary
tract infection (UTI) in the outpatient clinic.
Objective: This study was done to investigate
the proportion of UTI in type 2 diabetic patients
using SGLT2i, and related factors of this
complication. Methods: A single center
retrospective cohort study was performed at the
Endocrinology clinic of Medic Medical Center -
HCMC. From January 2016 to May 2021, type 2
diabetic patients over 18 years old having used
SGLT2i for at least 1 month were recruited in the
study by nonprobability convenience sampling.
The data collection in this study was conducted
medication record review. Urinalysis was
checked at each visit (at least 2 times) after
prescribing SGLT2i and if there were leukocytes
in the urine, urine culture would be performed.
The patients were also asked for signs of UTI
like fever, costovertebral angle tenderness,
dysuria, urgency or frequency urination. The
primary outcome was the proportion of patients
having UTI after using SGLT2i. Multiple logistic
regression analysis was used to figure out the
factors associated with UTI. Results: Among
409 patients recruited, there were 17 patients
(4.16%) having UTI after using SGLT2i. Risk
factors were female (OR=8.24, p=0.04) and
history of UTI (OR=3.82, p =0.02). Conclusion:
The proportion of UTI after using SGLT2i was
lower than suggested in clinical trials, related
factors of UTI are the same as classical risk
factors of UTI.
Keywords: diabetes, sodium-glucose
cotransporter-2 inhibitors (SGLT2i), urinary tract
infection (UTI).
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đái tháo đường là yếu tố nguy cơ ảnh
hưởng chính yếu trên tim mạch và thận, từ
đó làm tăng nguy cơ tử vong. Hiện nay, có
nhiều nhóm thuốc hạ đường huyết, đáng chú
ý nhất là nhóm thuốc ức chế kênh đồng vận
chuyển natri-glucose 2 (SGLT2i) vừa có tác
dụng hạ đường huyết vừa có lợi ích trên tim
mạch và thận đã được báo cáo trong các
nghiên cứu lớn gần đây. Tuy nhiên, khi sử
dụng nhóm thuốc này, một trong những tác
dụng phụ bệnh nhân hay gặp phải là nhiễm
trùng niệu dục, bao gồm nhiễm trùng tiết
niệu (UTI) và nhiễm trùng sinh dục (GTI).
Người ta đưa ra giả thuyết rằng tăng đường
huyết, tăng độ bám dính của vi khuẩn, ức chế
miễn dịch hoặc biến chứng bàng quang thần
kinh của bệnh ĐTĐ góp phần làm tăng nguy
cơ mắc nhiễm trùng niệu dục so với dân số
chung.1 Với cơ chế tăng bài tiết glucose qua
nước tiểu, nhóm thuốc SGLT2i được cho là
có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc phải
tình trạng nhiễm trùng này. Theo thông tin kê
đơn của SGLT2i được FDA phê duyệt, tỉ lệ
UTI xảy ra sau khi sử dụng thuốc dao động
từ 4 đến 9,3% tùy theo từng loại thuốc khác
nhau trong nhóm,2,3 trong đó đa số các
trường hợp ghi nhận đều ở mức độ nhẹ và
đáp ứng với kháng sinh đường uống. Hiện
nay chưa có báo cáo nào về UTI liên quan
đến thuốc SGLT2i và các yếu tố liên quan tại
phòng khám ngoại trú ở Việt Nam. Chúng tôi
thực hiện nghiên cứu này với mục đích khảo
sát tỉ lệ UTI ở bệnh nhân ĐTĐ típ 2 sử dụng
SGLT2i, cũng như các yếu tố nguy cơ của
tác dụng phụ này.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân ĐTĐ típ 2 sử dụng SGLT2i
tại phòng khám Nội tiết thuộc Trung tâm Y
khoa Medic, Thành phố Hồ Chí Minh trong
khoảng thời gian từ 01/2016 đến hết
05/2021.
❖ Tiêu chuẩn nhận vào:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
127
o Bệnh nhân được chẩn đoán ĐTĐ típ 2
bởi bác sĩ chuyên khoa theo tiêu chuẩn của
Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (American
Diabetes Association).
o Bệnh nhân được chỉ định sử dụng
nhóm thuốc SGLT2i liên tục từ 1 tháng trở
lên.
❖ Tiêu chuẩn loại trừ:
o Trẻ em hoặc thanh thiếu niên < 18
tuổi, có thai và cho con bú.
o Sử dụng SGLT2i < 1 tháng.
o Có dấu hiệu, triệu chứng hay xét
nghiệm gợi ý UTI ngay thời điểm bắt đầu sử
dụng thuốc.
o Có ít hơn 2 xét nghiệm tổng phân tích
nước tiểu trong quá trình theo dõi.
o Không thu thập đủ dữ liệu.
Phương pháp nghiên cứu
❖ Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
đoàn hệ, hồi cứu.
o Chúng tôi hồi cứu lại hồ sơ các bệnh
nhân ĐTĐ típ 2 có sử dụng thuốc SGLT2i
thoả tiêu chuẩn nhận vào và không có tiêu
chuẩn loại trừ nào. Chúng tôi ghi nhận các
triệu chứng, dấu hiệu gợi ý UTI và xét
nghiệm tổng phân tích nước tiểu qua các lần
tái khám, cấy nước tiểu khi có tiểu bạch cầu.
Chúng tôi thống kê các bệnh nhân có xuất
hiện UTI và không có UTI sau khi sử dụng
thuốc, từ đó phân tích đặc điểm của hai
nhóm và các yếu tố nguy cơ liên quan đến
UTI.
❖ Xử lý số liệu: Số liệu được xử lý bằng
phần mềm Stata 14.0.
❖ Đề cương nghiên cứu đã được thông
qua Hội đồng Y đức của Đại học Y Dược
Thành phố Hồ Chí Minh.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Từ 1/2016 đến hết 5/2021 chúng tôi thu
thập được 454 hồ sơ bệnh nhân ĐTĐ típ 2
được kê đơn với SGLT2i. Trong số đó
nghiên cứu nhận vào 409 hồ sơ thoả tiêu
chuẩn chọn mẫu và không có tiêu chuẩn loại
trừ. Kết quả có 127 trường hợp xét nghiệm
tổng phân tích nước tiểu bất thường (bạch
cầu, hồng cầu, nitrit, trụ niệu), 16 bệnh nhân
xuất hiện triệu chứng lâm sàng gợi ý UTI và
06 mẫu cấy nước tiểu dương tính, trong đó vi
khuẩn thường gặp nhất là Escherichia coli.
Theo tiêu chuẩn chẩn đoán UTI, thì có 17
bệnh nhân thoả tiêu chuẩn chẩn đoán UTI,
trong đó 16 bệnh nhân UTI có triệu chứng và
1 bệnh nhân không triệu chứng. Chúng tôi
gộp chung cả hai trường hợp trên để tính tỉ lệ
mắc UTI xuất hiện sau khi sử dụng SGLT2i
là 4,16%.
Biểu đồ 1: Biểu đồ Venn phân loại nhiễm trùng tiết niệu
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
128
Ngoài ra trong nghiên cứu của chúng tôi
cũng ghi nhận 6 bệnh nhân có biểu hiện lâm
sàng là ngứa vùng âm đạo và khám phụ khoa
tại phòng khám chuyên khoa Sản được chẩn
đoán viêm âm đạo. Bên cạnh đó 1/4 dân số
nghiên cứu chỉ có tiểu bạch cầu có ý nghĩa
hay còn gọi là tiểu mủ nhưng không thoả tiêu
chuẩn chẩn đoán UTI. Trong số đó có 7 bệnh
nhân lấy nước tiểu sai cách.
Các đặc điểm lâm sàng UTI sau khi dùng
thuốc SGLT2i được mô tả trong Bảng 1:
Bảng 1. Đặc điểm nhiễm trùng tiết niệu
Đặc điểm
UTI (n = 17)
Thời gian khởi phát, TV (Q1 - Q3) (tháng)
3 (1 - 6)
Phân nhóm thời gian khởi phát
• < 6 tháng, n (%)
• 6 - 12 tháng, n (%)
• > 12 tháng, n (%)
11 (64,71)
5 (29,41)
1 (5,88)
Mức độ
• Nhẹ, n (%)
• Nặng, n (%)
17 (100)
0
Tái phát, n (%)
0
Ngưng thuốc, n (%)
1 (5,88)
Từ viết tắt: n, tần số; %, tỉ lệ phần trăm;
TV, trung vị; Q1-Q3, khoảng tứ phân vị
Tất cả bệnh nhân xuất hiện UTI sau khi
dùng thuốc đều ở mức độ nhẹ, đáp ứng với
một đợt điều trị kháng sinh ngoại trú cơ bản,
không có trường hợp nhiễm trùng nặng nào
phải nhập viện và cũng không có bệnh nhân
nào bị tái phát sau khi sử dụng lại thuốc.
Thời gian trung vị khởi phát UTI sau khi
dùng SGLT2i là 3 tháng, với bệnh nhân khởi
phát sớm nhất là sau 1 tháng và lâu nhất là
sau 15 tháng. Khi phân nhóm tương ứng với
thời gian theo dõi, chúng tôi quan sát thấy
64,71% bệnh nhân UTI khởi phát trong 6
tháng đầu sau khi dùng SGLT2i, càng về sau
thì tỉ lệ này càng giảm dần.
Các bệnh nhân xuất hiện UTI và không
có UTI sau khi sử dụng thuốc SGLT2i được
chúng tôi phân thành hai nhóm, sau đó tiến
hành phân tích các đặc điểm lâm sàng như
trong Bảng 2:
Bảng 2. Đặc điểm lâm sàng của dân số nghiên cứu (n = 409)
Đặc điểm
Dân số nghiên cứu
(n = 409)
UTI
(n = 17)
Không UTI
(n = 392)
p
Tuổi, TB ± ĐLC (năm)
60 (54 - 66)
61 (57 - 65)
60 (54 - 66)
0,65
Giới nữ, n (%)
258 (63,08)
16 (94,12)
242 (61,73)
<0,01
Thời gian mắc ĐTĐ,
TV (25% - 75%) (năm)
13 (8 - 17)
11 (8 - 16)
13 (8 - 17,5)
0,79
Thuốc, n (%)
• Dapagliflozin
• Empagliflozin
329 (80,4)
39 (9,5)
314 (80,1)
38 (9,69)
15 (88,24)
1 (5,88)
0,54
-
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
129
• Dapa<=>Empa
41 (10)
40 (10,2)
1 (5,88)
-
BMI, TV (Q1 - Q3) (kg/m2)
26,01 (23,76-28,47)
25,67 (22,48-28,72)
26,01 (23,8-28,46)
0,95
Tiền sử UTI, n (%)
34 (8,31)
29 (7,4)
5 (29,41)
<0,01
Bệnh lý tiết niệu, n (%)
67 (16,38)
66 (16,84)
1 (5,88)
-
HbA1c, TV (Q1 - Q3) (%)
8,58 (7,94 - 9,36)
9,17 (8,47 - 9,5)
8,55 (7,92 - 9,36)
0,13
Creatinin máu,
TV (Q1 - Q3) (mg/dl)
0,81 (0,7 - 0,93)
0,81 (0,71 - 0,94)
0,7 (0,65 - 0,78)
<0,01
eGFR, TB ± ĐLC
(ml/phút/1,73m2)
83,55 ± 16,78
83,5 ± 16,84
84,71 ± 15,71
0,77
ACR, TV (Q1 - Q3) (mg/g)
18,71 (8,79-59,69)
18,56 (8,78-59,54)
24,2 (9,36-66,21)
0,89
Từ viết tắt: n, tần số; %, tỉ lệ phần trăm;
TV, trung vị; Q1-Q3, khoảng tứ phân vị; TB
± ĐLC, trung bình ± độ lệch chuẩn
Độ tuổi trung bình của dân số là 60, tuy
nhiên không có sự khác biệt đáng kể về tỉ lệ
UTI giữa 2 nhóm. Phần lớn bệnh nhân trong
nghiên cứu là nữ (63,08%), hầu hết đã mãn
kinh và nữ giới có tỉ lệ mắc UTI cao hơn so
với nam giới (p < 0,01). Thời gian mắc bệnh
ĐTĐ trong dân số rất chênh lệch, ngắn nhất
là 1 năm và dài nhất là 31 năm (trung vị là 13
năm). Chỉ số khối cơ thể trung vị là 26,01
kg/m2, với hơn 80% bệnh nhân trong nghiên
cứu có thừa cân và béo phì. Khi phân tích
từng loại thuốc SGLT2i khác nhau, mặc dù
không có ý nghĩa thống kê (p = 0,54) giữa
hai nhóm có UTI và không có UTI nhưng
những bệnh nhân sử dụng dapagliflozin lại
có tỉ lệ mắc UTI cao hơn so với nhóm dùng
empagliflozin.
Tỉ lệ bệnh nhân có tiền sử UTI trước đây
là 8,31%. Ngoài ra, có 16,38% bệnh nhân có
bất thường trên đường tiết niệu, bệnh nhân
nam gặp nhiều hơn bệnh nhân nữ, trong đó
phì đại tuyến tiền liệt chiếm tỉ lệ cao nhất,
tiếp đến là sỏi đường tiết niệu (sỏi thận, sỏi
niệu quản, sỏi bàng quang). Tỉ lệ bệnh lý
đường tiết niệu không có sự khác biệt giữa 2
nhóm, tuy nhiên tỉ lệ bệnh nhân có tiền sử
UTI trước đây ở nhóm mắc UTI cao gấp 4
lần so với nhóm không mắc UTI với p <
0,01. Ngược lại với độ lọc cầu thận ước tính
(eGFR), thì nồng độ creatinin huyết thanh lại
liên quan có ý nghĩa thống kê ở hai nhóm với
p < 0,01.
Sau khi áp dụng mô hình hồi quy đa biến
ghi nhận được mô hình các yếu tố dự đoán
nhiễm trùng tiết niệu sau khi sử dụng thuốc
SGLT2i với diện tích dưới đường cong AUC
là 0,72.
Biểu đồ 2: Tỉ số số chênh hiệu chỉnh của các yếu tố nguy cơ