TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
325
TỈ LỆ SẢN PHỤ TĂNG CÂN KHÔNG PHÙ HỢP TRONG THAI KỲ
VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN TẠI BỆNH VIỆN HÙNG VƯƠNG
Hoàng Thị Thanh Thảo1, Nguyễn Thuỳ Linh1
TÓM TẮT40
Mức tăng cân của bà mẹ trong thai kỳ là chỉ
dấu gián tiếp cho tình trạng cung cấp dinh dưỡng
và năng lượng cho mẹ và thai trong suốt thời
gian mang thai. Tuy nhiên, tăng cân quá mức
khuyến nghị thai phụ gây nguy cơ tiền sản giật,
đái tháo đường thai kỳ (ĐTĐTK), thai to và mổ
lấy thai. Ngược lại, tăng cân không đủ làm tăng
nguy cơ thai chậm tăng trưởng và sinh non. Mục
tiêu: Xác định tỉ lệ thai phụ tăng cân không phù
hợp theo khuyến nghị của Viện Y học Hoa Kỳ
(VYHHK) năm 2009. Xác định các yếu tố liên
quan và các mối liên quan giữa mức độ tăng cân
trong thai kỳ của sản phụ ảnh hưởng kết cục thai
kỳ. Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu cắt
ngang mô tả trên đối tượng là nhóm thai phụ
mang đơn thai được quản lý từ tam cá nguyệt I
đến khi sanh tại Bệnh viện Hùng Vương trong
vòng 7 ngày. Kết quả: Phân tích 354 thai phụ
mang đơn thai có khám thai định kỳ từ tam cá
nguyệt I và nhập viện sinh tại Bệnh viện Hùng
Vương. Tỉ lệ tăng cân không phù hợp theo
khuyến nghị là 58,8%, có 3 yếu tố có ảnh hưởng
đến mức độ tăng cân không phù hợp (BMI trước
mang thai, tiền căn sanh non, tiền căn đã sinh
con) và 3 mối liên quan đến mức độ tăng cân của
thai kỳ và kết cục thai kỳ (ĐTĐTK, con to, trẻ
sinh ra có chiều dài > BPV 90). Kết luận: Tỉ lệ
1Bệnh viện Hùng Vương
Chịu trách nhiệm chính: Hoàng Thị Thanh Thảo
Email: drhoangthao@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/6/2024
Ngày phản biện khoa học: 12/7/2024
Ngày duyệt bài: 4/8/2024
thai phụ tăng cân không phù hợp trong thai kỳ ở
mức rất cao (> 50%). BMI trước mang thai có
mối liên quan mạnh với mức tăng cân trong thai
kỳ. Ngoài ra tiền căn đã sinh con và sinh non
cũng có liên quan đến nguy cơ tăng cân không
phù hợp trong thai kỳ. Nhóm sản phụ tăng cân
trên mức khuyến nghị tăng nguy cơ thai to so với
tuổi thai. Nhóm sản phụ tăng cân dưới mức
khuyến nghị tăng nguy cơ mắc ĐTĐTK và giảm
nguy cơ trẻ sinh ra chiều dài có BPV > 90.
Từ khóa: thai phụ, tăng cân trong thai kỳ,
BMI trước mang thai.
SUMMARY
THE RATE OF INAPPROPRIATE
GESTATIONAL WEIGHT GAIN AND
RELEVANT FACTORS AT HUNG
VUONG HOSPITAL
Gestational weight gain is an indirect
indicator of nutritional and energy supply status
for mother and fetus during pregnancy. However,
excessive gestational weight gain increases the
risk of preeclampsia, gestational diabetes,
macrosomia and cesarean section. On the
contrary, inadequate gestational weight gain
increases the risk of fetal growth restriction and
premature birth. Objective: Determine the rate of
gravidae with inappropriate gestational weight
gain according to IOM’s (Institute of medicine)
2009 recommendations. Identify related factors
and relationships between gestational weight
gain and pregnancy outcomes. Methods: Cross-
sectional study. Gravidae with singleton
pregnancies who had their pregnancy monitored,
managed and delivered at Hung Vuong hospital
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
326
from first trimester to delivery date and no more
than 7 days postpartum. Results: 354 gravidae
with singleton pregnancies who had their
pregnancy monitored from the first trimester and
delivered at Hung Vuong Hospital. The rate of
inappropriate gestational weight gain was 58.8%.
Identified 03 factors affecting the level of
gestational weight gain (pre-pregnancy BMI,
history of pre-term birth, multiparous) and 03
relationships between gestational weight gain
and pregnancy outcomes (gestational diabetes
mellitus, newborn length > 90th percentile).
Conclusion: The rate of inappropriate
gestational weight gain is quite high (> 50%).
Pre-pregnancy BMI has strong relations to the
rate of gestational weight gain. Additionally,
history of multiparous and pre-term birth also
relates to inapproriate gestational weight gain.
The group of gravidae with excessive gestational
weight gain also have increased risk of fetal
macrosomia. The group of gravidae with
inadequate gestational weight gain also have
increased risk of gestational diabetes and reduced
risk of newborn length above the 90th percentile
Keywords: pregnant women, gestational
weight gain, pre-pregnancy BMI.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Mức tăng cân của bà mẹ trong thai kỳ là
chỉ dấu gián tiếp cho tình trạng cung cấp
dinh dưỡng và năng lượng cho mẹ và thai
trong suốt thời gian mang thai.1 Vì vậy, quản
lý mức tăng cân của sản phụ trong thai kỳ rất
quan trọng, không chỉ góp phần cải thiện các
kết cục bất lợi ngắn hạn cho bà mẹ và thai
nhi mà còn tạo đà cho sự phát triển của trẻ sơ
sinh sau này.2 Năm 2009, VYHHK ban hành
khuyến nghị mức tăng cân trong thai kỳ phù
hợp cho từng phân nhóm chỉ số khối cơ thể
(BMI) trước mang thai khác nhau dựa theo
phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới.3 Năm
2014, tác giả Cao Nguyễn Anh Đào nghiên
cứu trên 490 trường hợp tại Bệnh viện (BV)
Nhân Dân Gia Định4 báo cáo tỉ lệ tăng cân
trong mức khuyến nghị chiếm 62,3%, tỉ lệ
tăng cân dưới và trên mức khuyến nghị
chiếm lần lượt 20,8% và 16,9%. Tác giả ghi
nhận phụ nữ trước mang thai có BMI nhẹ cân
có xu hướng tăng cân dưới mức khuyến nghị,
ngược lại phụ nữ có BMI thừa cân và béo phì
có xu hướng tăng cân trên mức khuyến nghị,
và xác nhận mối liên quan giữa tăng cân
không phù hợp với các kết cục bất lợi cho mẹ
và bé. BV Hùng Vương hằng năm có hơn
12.000 thai phụ đến khám thai và 30.000 sản
phụ đến sinh, chưa có nghiên cứu quan tâm
về tăng cân không phù hợp trong thai kỳ,
cũng như các yếu tố nào ảnh hưởng đến sự
tăng cân quá mức của thai phụ làm ảnh
hưởng đến kết cục xấu cho thai kỳ. Việc
nghiên cứu về tăng cân không phù hợp trong
thai kỳ theo khuyến nghị của VYHHK là cần
thiết, kết quả nghiên cứu kết quả giúp cho
các nhà lâm sàng có kế hoạch quản lý thai kỳ
nguy cơ bằng cách tăng cường giáo dục sức
khỏe thai phụ hiểu và thực hành đúng để
giảm tỉ lệ tăng cân không phù hợp khi mang
thai. Ngoài ra, xây dựng quy trình quản lý tối
ưu cá thể hóa cho từng đối tượng về cân
nặng thai phụ trong thai kỳ giúp cải thiện các
kết cục thai kỳ.
Mục tiêu nghiên cứu là: (1) Xác định tỉ lệ
các trường hợp sản phụ mang đơn thai khám
thai tại BVHV tăng cân không phù hợp theo
khuyến nghị của VYHHK; (2) Xác định các
yếu tố liên quan về tăng cân không phù hợp
và các mối liên quan giữa mức độ tăng cân
trong thai kỳ của sản phụ và các kết cục của
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
327
thai kỳ.
Thiết kế nghiên cứu: Phương pháp cắt
ngang mô tả.
Đối tượng nghiên cứu
Dân số chọn mẫu: Thai phụ mang đơn
thai được theo dõi và sanh tại BV Hùng
Vương từ tháng 04/2023 đến tháng 05/2023.
Tiêu chuẩn chọn mẫu: Tất cả những thai
phụ mang đơn thai có khám thai tại BV
Hùng Vương từ tam cá nguyệt I, có thực hiện
đầy đủ các xét nghiệm sàng lọc bệnh lệch
bội, siêu âm 4D, test 75g glucose và nhập
viện sinh đến thời điểm sinh không quá 7
ngày.
Tiêu chuẩn loại trừ: Chấm dứt thai kỳ
trước 37 tuần tuổi thai. Thai dị tật.. Mẹ mắc
đái tháo đường trước khi mang thai.
Ước lượng cỡ mu
Công thức nghiên cứu mô tả:
Theo nghiên cứu của Yin Sun (2020)5 tỉ
lệ phụ nữ mang đơn thai tăng cân dưới mức
khuyến nghị là 24,8% và tỉ lệ phụ nữ mang
đơn thai tăng cân trên mức khuyến nghị là
33,9%.
Với p = 24,8%, tính toán được n = 286,6; p =
33,9%, tính toán được n = 344,3. Vậy cỡ
mẫu tối thiểu là 345 trường hợp.
Phương pháp thu thập mu và số liệu:
Lấy mẫu toàn bộ các trường hợp thai phụ
mang đơn thai từ tháng 04/2023 đến tháng
09/2023 đến khám thai tại khoa Khám bệnh
B - BV Hùng Vương, thỏa các tiêu chuẩn
chọn mẫu sẽ được đưa vào nghiên cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Đặc điểm các yếu tố dịch tễ học của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Tần số (n = 354)
Tỉ lệ (%)
Tuổi (năm)
< 35
≥ 35
296
58
83,6
16,4
Dân tộc
Kinh
Hoa
Khác
342
5
7
96,6
1,4
2,0
Nghề nghiệp
Nhân viên văn phòng
Công nhân
Nội trợ
Kinh doanh - buôn bán
Khác
131
93
68
37
25
37,0
26,3
19,2
10,5
7,0
Địa chỉ
TP. Hồ Chí Minh
Tỉnh khác
135
219
38,1
61,9
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
328
Biểu đồ 1: Tỉ lệ tăng cân trong thai kỳ không phù hợp theo khuyến nghị của
VYHHK (2009)
Bảng 2. Phân tích đa biến liên quan tăng cân dưới khuyến nghị và các yếu tố liên quan
Đặc điểm
Có tăng cân
n = 100 (%)
Không tăng cân
n = 254 (%)
PR
hc
KTC 95%
BMI
Nhẹ cân
Bình thường
Thừa cân
Béo phì
23 (23,0)
63 (63,0)
8 (8,0)
6 (6,0)
27 (10,6)
143 (56,3)
60 (23,6)
24 (9,5)
1,92
1
0,30
0,57
1,02 - 3,62
0,13 - 0,66
0,22 - 1,47
Bảng 3. Phân tích đa biến liên quan tăng cân trên khuyến nghị và các yếu tố liên quan
Đặc điểm
Có tăng cân
n = 108 (%)
Không tăng cân
n = 246 (%)
PR hc
KTC 95%
p*
Số lần sinh
Chưa sinh con
Sinh con 1 lần
Sinh con ≥ 2 lần
62 (57,4)
36 (33,3)
10 (9,3)
119 (48,4)
103 (41,9)
24 (9,8)
1
0,39
0,35
0,21 - 0,71
0,14 - 0,87
0,002
0,023
Tiền căn sinh non
Không
Có
102 (94,4)
6 (5,6)
241 (98,0)
5 (2,0)
1
5,30
1,34 - 20,92
0,017
BMI
Nhẹ cân
Bình thường
Thừa cân
Béo phì
3 (2,8)
43 (39,8)
43 (39,8)
19 (17,6)
47 (19,1)
163 (66,3)
25 (10,1)
11 (4,5)
0,21
1
8,31
7,57
0,06 - 0,73
4,37 - 15,78
3,21 - 17,85
0,014
0,000
0,000
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
329
Bảng 4. Mối liên quan giữa mức độ tăng cân và cc kết cục của mẹ
Kết cục mẹ
Có (%)
Không (%)
PR hc
KTC 95%
p*
ĐTĐTK
Trong KN
Dưới KN
Trên KN
28 (19,2)
32 (32,0)
19 (17,6)
118 (80,8)
68 (68,0)
89 (82,4)
1
2,03
0,75
1,10 - 3,75
0,36 - 1,54
0,024
0,426
Nhóm THA thai kỳ
Trong KN
Dưới KN
Trên KN
3 (2,1)
1 (1,0)
10 (9,3)
143 (97,9)
99 (99,0)
98 (90,7)
1
0,57
4,20
0,06 - 5,93
0,85 - 20,71
0,637
0,078
Mổ lấy thai
Trong KN
Dưới KN
Trên KN
62 (42,5)
38 (38,0)
58 (53,7)
84 (57,5)
62 (62,0)
50 (46,3)
1
0,87
1,52
0,48 - 1,58
0,83 - 2,80
0,636
0,176
Bảng 5. Mối liên quan giữa mức độ tăng cân và cc kết cục của con
Kết cục con
Có (%)
Không (%)
PR hc
KTC 95%
p*
Thai to so với tuổi thai
Trong KN
Dưới KN
Trên KN
6 (4,1)
2 (2,0)
14 (13,0)
140 (95,9)
98 (98)
94 (87)
1
0,52
3,94
0,10 - 2,79
1,25 - 12,44
0,447
0,019
Chiều dài > BPV 90
Trong KN
Dưới KN
Trên KN
16 (11,0)
2 (2,0)
12 (11,1)
130 (89,0)
98 (98)
96 (88,9)
1
0,15
0,93
0,03 - 0,70
0,36 - 2,37
0,016
0,873
IV. BÀN LUẬN
Về đặc điểm dịch tễ học, độ tuổi trung
bình của thai phụ trong nghiên cứu là 29,94
± 4,95 tuổi, tương đương với tác giả Cao
Nguyễn Anh Đào (2014) (28,09 ± 4,82 tuổi)4
và tác giả Song He (2019) (30,6 ± 5,0 tuổi).6
Dân tộc Kinh chiếm 96,6%, giống với tác giả
Cao Nguyễn Anh Đào là 97%4. Kết quả này
phù hợp với đặc điểm phân bổ các dân tộc tại
Việt Nam và Thành phố Hồ Chí Minh với
dân tộc Kinh chiếm đa số.
Tỉ lệ thai phụ có mức tăng cân không phù
hợp theo khuyến nghị của VYHHK (2009)
trong nghiên cứu tại BV Hùng Vương là
58,8%. Tương đương với nghiên cứu của tác
giả Yin Sun (2020) (58,7%)5, cao hơn so với
nghiên cứu của tác giả Cao Nguyễn Anh Đào
(2014) là 37,7%4.