Tiểu luận triết học : Vận dụng mối quan hệ biện chứng Vật Chất – Ý Thức để xem xét sự tồn tại và phát triển của loại hình nghệ thuật Múa rối nước Việt Nam

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ể                          Ti u luận triết học

V n d ng m

ậ ụ

ệ ệ

ấ

s t n t ự ồ ạ

ệ

ối quan h bi n ch ng V t Ch t – Ý Th c đ xem xét ậ ứ ể i và phát tri n c a lo i hình ngh thu t ạ ậ t Nam ệ

ứ ể ủ ớ

Múa r i nố ư c Vi

L i nói đ u ờ ầ

Cïng víi qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc , nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn . B»ng lao ®éng s¸ng t¹o vµ ý chÝ ®Êu tranh bÒn bØ , kiªn cêng , nh©n d©n ta ®· x©y ®¾p nªn mét nÒn v¨n ho¸ kÕt tinh søc m¹nh vµ in ®Ëm dÊu Ên b¶n s¾c cña d©n téc , chøng minh søc sèng m·nh liÖt vµ sù trêng tån cña d©n téc ViÖt Nam .

ề ậ

ệ ề ộ

ể

ứ

i .Múa r i n

V¨n hãa ViÖt Nam lµ tæng thÓ nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc . Cùng v i s t n ớ ự ồ i c a nhi u hình th c ngh thu t , v i xu t ớ ứ ạ ủ ị ng h i nh p c a n n kinh t h th ướ ủ ế ậ ộ ệ c , m t hình th c ngh ng .Múa r i n tr ứ ố ướ ườ ậ n lên trong th i kì h i nh p mình phát tri n và v ộ ờ ươ ự gi a ữ V t ch t và Ý th c , cùng v i th i gian iố quan h bi n ch ng ậ ứ ấ ệ ệ ờ ớ c nh ư c hình thành trong s sáng t o c a con ng ạ ủ ố ướ ườ ự ồ ạ ế i đ n i, nó đã t n t ứ ủ ố ướ ẩ ườ ầ ậ ờ

thu t đ c đáo cũng t ậ ộ .B ng mằ Múa r i n m t s n ph m tinh th n mà nh nh n th c c a con ng ộ ả ngày hôm nay.

c ố ướ

ắ ế ng tr i ban phép l

i quá !Tài ghê ! ỏ ơ ề ờ ỗ ụ ườ . i ế

ấ ắ

Th i con nít , mê trò r i n ờ Reo m lên : Gi ầ Các chú r i úp n m , b t cá ồ Các cô r i múa đ u h t chê! ố Xem c t ạ, ứ ưở Bi n đ t thó , g m n thành ng ấ Nghĩ càng th y l m đi u bí n ấ ệ ờ . L i reo toáng :Tuy t v i , tuy t v i ề ệ ờ ạ

Múa r i n ố ướ c m t nét đ p c a văn hóa Vi ẹ ủ ộ ệ ậ ầ t Nam . M t ngh thu t g n ệ ộ

1

gũi

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

và quen thu c v i ng i dân Vi t Nam qua bao th k ộ ớ ườ ệ ế ỉ.

Ch ng I : Múa r i n c m t hình th c ngh thu t đ c đáo ươ ố ướ ậ ộ ứ ộ ệ

1.L ch s hình thành ử ị

ấ ắ ơ ườ

ấ ắ ộ

ộ ố ườ ữ i Vi ệ ạ ể ả ể ấ

ề ồ ậ ủ ồ

Kh p n i trên trái đ t, loài ng i luôn luôn g n li n cu c s ng v t ậ ề t cũng ch t và tinh th n v i thiên nhiên. Nh các dân t c khác, ng ư ầ ớ tìm cách khai thác thiên nhiên đ s n xu t và phát tri n nh ng lo i hình ngh thu t c a mình. Mi n đ ng b ng sông H ng là cái nôi sinh ra ngh ệ ằ thu t múa r i n ố ướ . c ệ ậ

ơ ơ

ng t i nông dân n i đây chăm làm và bi ế ch c nh ng trò gi ễ ữ ả

ổ ứ ố ướ ề ộ

Nh ng ng t vui ch i. Ngoài th i gian ườ ữ ờ i trí di n vào các d p l canh tác, h th h i, ngày ọ ườ ị ễ ộ ờ vui, ngày T t. Múa r i n c là m t sinh ho t văn hoá truy n th ng lâu đ i, ố ạ ế xa x a trong l ch s văn hóa dân t c v i nh ng nét đ c đáo riêng. nó đã có t ộ ộ ớ ữ ừ ư ử ị

c đ ừ

ấ ế ự ướ ệ c, c i t o n ạ ộ c manh nha t ệ ả ả ạ ướ c công cu c ch ng n ộ ủ s m t cho vi c s n xu t nông nghi p. Ph m vi ho t đ ng c a ạ

ọ ư

c là s d ng m t n ặ ướ ố ướ ượ ế ố ố ộ ồ ề ỉ ế ố ộ

c đ

ủ ế

ư

ồ ấ

ấ ả ạ ọ ổ

ữ ư ẹ

ộ ả

ễ ứ ế t ấ

Múa r i n thành y u t nó bao g m nhi u t nh nh Thái Bình, Phú Th , Thanh Hoá, Nam Hà, Hà ể c làm sân kh u đ đ c đáo c a r i n Tây... Y u t ấ ử ụ ủ ố ướ con r i di n trò, đóng k ch. Bu ng trò r i n c nhân dân quen g i là ọ ố ướ ượ ị ố ồ ễ nhà r i hay th y đình, đ ố ượ ng c d ng lên gi a ao, h v i ki n trúc cân đ i t ồ ớ ữ ượ ự ố ệ t tr ng cho mái đình c a vùng nông thôn Vi ủ Nam. T t c bu ng trò, sân kh u cùng trang b c , qu t, voi, l ng, c ng hàng mã... đúng ị ờ ộ i thành m t là m t khu đình làng thu nh l ỏ ạ ộ c nh đ p nh trong m ng v i nh ng mái ớ ả ặ u n cong lung linh ph n chi u trên m t ế ố c là kho ng tr ng c. Sân kh u r i n n ố ấ ố ướ ướ ả c m t bu ng trò, nó ch th c s hoàn tr ỉ ự ự ồ ặ ướ ng trình bi u di n và ch nh khi đã vào ch ể ươ ỉ cũng b t đ u m t đi ngay khi ch m d t ti ắ ầ ấ m c cu i cùng. ố ụ

t m c bi u di n c a ngh thu t r i n ế ậ ố ướ ổ

ữ c c truy n, nh ng ể ề ề ng v đ i s ng, t p t c tinh th n và v t ch t truy n ườ ầ ậ ấ

ễ ủ ề ờ ố t Nam đ Qua nh ng ti ụ ữ c nh sinh ho t bình th ạ ả đ i c a ng i nông dân Vi ườ ờ ủ ệ ượ c th hi n m t cách rõ nét. ộ ệ ậ ụ ể ệ

ượ ấ ộ ố ỉ

ấ ạ

2

ạ ừ c m t con r i hoàn ch nh, ph i tr i qua r t nhi u công đo n t Ð làm đ ả ả ể đ c c t đ n trang trí hóa trang và r t nhi u công đo n mà ng i ngh nhân ệ ụ ố ế ể không th b qua. Quân r i càng hoàn h o, càng giúp cho k x o đi u khi n ề ề ườ ỹ ả ể ỏ ề ả ố

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ễ ạ ố ướ c làm b ng g t ằ ỗ ố ẽ t s

nâng cao, kh năng di n đ t phong phú. Quân r i n ả n ng và chìm, ặ

ạ ỗ ố

i n c. trên th c t nh l ẹ ạ ể ạ ấ ệ ự ế ỗ i dai, r t d đi u khi n trong khi bi u di n d ễ ướ ướ ể , g sung là ch t li u thông d ng đ t c con r i, vì lo i g này ụ ể ấ ễ ề

c t c v i nh ng đ ữ ườ ố ượ ạ ớ ng nét cách đi u riêng, chúng đ ệ

ệ ế ủ ứ ố ớ ằ

ượ c ọ c a các ngh nhân th i vào lu ng s c s ng m i b ng cách g t ồ ơ ể ớ

ng nét tính cách cho t ng nhân v t, làm cho nhân v t đ

i xem. Quân r i n c ng ố ướ ừ ườ

ơ ướ ắ ỗ ả ừ ừ ự

Sau khi con r i đ đ u óc tinh t ổ ầ giũa, đánh bóng và trang trí v i nhi u màu s n khác nhau đ làm tôn thêm ề ậ ượ ặ ắ ơ c đ c s c h n, đ ậ ườ c chính là s n ph m c a ngh trong sáng h n tr ệ ủ ẩ thu t điêu kh c g dân gian, nó v a giàu tính hi n th c, v a m c m c, đ m ằ ạ ộ ệ th m, tr tình. ậ ắ ữ

ấ ề ữ

ố ướ ổ i đánh cá, dàn nh c, cô tiên... đây tài năng c a ngh nhân đã ủ c c truy n ta còn th y nh ng ng ạ

i đi cày, ườ ệ ờ ề ạ

Ở ề ị ậ c khu ch đ i và ngh thu t ị ơ ơ ượ ệ ạ

i mát, đôn h u, hi n d u, ni m l c quan yêu đ i, yêu ậ i qua cái bình d đ n s đ ộ ề ạ

ố ỗ ế ầ

c th hi n nhân v t, còn ph n đ là ph n chìm d c gi ể ệ ướ ữ ầ

Trong kho tàng quân r i n chú t u, ng ườ ễ đem l i cho ta cái t ươ ạ thiên nhiên, con ng ườ ầ i đ u có hai ph n c dù t c li n m t kh i g hay ch p l hóa. Quân r i n ố ướ g n li n nhau đó là ph n thân và ph n đ . Ph n thân là ph n n i lên m t ặ ầ ề ắ n cho ế ướ r i n i bên trên và là n i l p máy đi u khi n cho quân r i c đ ng. ề ố ổ ế ắ ạ ề ầ ổ i m t n ặ ướ ố ử ộ ầ ậ ơ ắ ầ ể

ề ể ố ướ ấ ượ

ủ

ọ ấ ỹ ả ộ ậ ể ố ướ ố ẹ ố ỉ

ề ạ ố ủ ự ắ ớ ủ ế ủ

ủ

, tìm tòi, sáng t o và đ l ể ạ ệ ạ

c coi c r t đ Máy đi u khi n và k x o đi u khi n trong múa r i n c trên sân kh u, đó chính là tr ng, nó t o nên hành đ ng c a quân r i n ấ ị ề ặ m u ch t c a ngh thu t múa r i. Quân r i đ p m i ch có giá tr v m t ệ c ch y u trông vào s c đ ng điêu kh c. S thành công c a quân r i n ự ử ộ ố ướ c a thân hình, hành đ ng làm trò đóng k ch c a nó. Các ngh nhân dân gian đã ủ ệ ị ộ ờ i cho đ i d a vào kinh nghi m, l n mò trong th c t ự ế ầ ự nay nhi u ki u máy r i n c phong phú và đa d ng. ố ướ ể ề ạ

ề ủ đây khá nhi u đ dùng th ề

ự ồ ư ừ ể

c có th đ ề ạ ơ ả

ề ề ể ượ ể

c gi u trong lòng n c, l ố ướ ợ ụ

i. Ng

ố

3

Ta có th g p ướ c ng ngày c a ngh lúa n ể ặ ở ườ mà ng i nông dân t làm ra nh th ng, sào, v t... đ làm máy đi u khi n ể ườ ọ c chia làm hai lo i c b n: máy quân r i. Máy đi u khi n r i n ố ể ố ướ ộ sào và máy dây đ u có nhi m v làm di chuy n quân r i và t o hành đ ng ạ ụ ệ i d ng s c cho nhân v t. Máy đi u khi n đ ứ ấ ể ượ ề ậ ạ i xem nhi u đi u kỳ l c, t o s đi u khi n t xa, c ng hi n cho ng n , ế ố ạ ự ề ướ ề ề ườ ể ừ ể ề c đ ng trong bu ng trò đ đi u i ngh nhân r i n b t ng khó lý gi ồ ố ướ ứ ệ ườ ả ờ ấ khi n con r i. H thao tác t ng cây xào ho c gi t con r i b ng h th ng dây ậ ừ ặ ọ ể i n c. Ngâm bùn l i n bên ngoài ho c d b trí ộ ướ ể ặ ướ ướ ố ố ằ ậ c đ làm ngh thu t ệ ố ệ ở

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ệ ớ ườ ọ

c t ng thích thú v i m i ng ứ

c, thì khó có đ ế i. N u i m c "S ng ngâm da, ch t ế ề ả c s truy n c m ố ượ ự

c. không ph i là m t công vi c bình th ườ ả ộ i s ng ân tình v i n không ph i là ng ớ ướ ớ ườ ố ả ng" nh c dân tr ng lúa n ngâm s ướ ồ ư ư ươ t vào hành đ ng c a nhân v t r i n n ng nhi ậ ố ướ ủ ộ ệ ồ

ậ ệ ặ ướ

c, ngh thu t s d ng m t n ậ ử ụ ố ố ướ ạ ứ ủ ữ ạ ấ ọ ờ

Trong ngh thu t múa r i n ế c cũng là y u ệ quan tr ng t o nên s c m nh c a con r i. Là sân kh u ngoài tr i gi a ao t ố h mà ồ

ờ ố ạ ỉ

ố ướ ầ ế ề

ữ ấ i thi u, minh ho , làm n n... cho nên, r i n ấ ti ễ ộ ể ữ ế ấ i xu t thân là các trò không l ạ ệ t t u và khu y đ ng không khí bu i di n. Các ph ấ i, n u có thì ch là nh ng câu ca dao c c n âm ườ ng ổ

ư ố ạ ộ

ạ c ạ ố ướ ẫ i múa l n ả ườ ủ ộ ễ ạ ụ ạ ộ

trò r i l mang tính ch t gi ớ thanh m nh đ gi ạ h i dân gian chuyên dùng b nh c gõ dân t c nh tr ng cái, não b t, mõ. ộ ộ Ngoài ra còn có pháo, tù và c h tr đ c l c cho trò di n. Âm nh c r i n ố ỗ ợ ắ ự mang tính đ i náo c a h i hè, có tác d ng kích đ ng m nh c ng ng i xem. ườ

ộ ữ ễ ộ

ố ớ ậ ấ ệ ạ ậ ạ

ể ố ộ t t u truy n th ng v n gi ữ ẫ c g n ạ ố ướ ắ nh p, ữ ị ủ vai trò ch ớ ế ấ ắ ộ ề ề ố

V n là m t ngh thu t l y đ ng tác làm ngôn ng di n đ t, r i n ệ bó v i âm nh c nh ngh thu t múa. Âm nh c đi u khi n t c đ , gi ư d n d t đ ng tác, gây không khí v i ti ẫ đ o trong sân kh u. ạ ấ

ộ ạ ệ ề ố ướ

ổ c s c thái c a h i làng, l ậ ượ ắ

ồ ủ ộ c có đ ị ấ ườ ơ ướ ọ ơ ướ

ạ ố ổ ậ

ộ ừ ẻ ị ậ

ả ắ ầ ả ớ ộ ố ị

ẻ ờ

ơ Ở ng cho

t, m t ngh thu t quen thu c và g n gũi ượ ề ừ ờ ồ ng ch u khó t n t o s m hôm lo cho cu c s ng, t i s qu t c ớ ự ậ ườ ắ ố ế i v a linh thiêng, nó cũng chính là bi u t ạ ừ ườ ể ượ ầ ệ ậ ộ ộ

ố Ngh thu t múa r i n c là m t lo i hình sinh ho t văn hoá truy n th ng ạ ậ lâu đ i c a c dân nông nghi p vùng châu th sông H ng. Thông qua các trò ệ ờ ủ ư i xem đã c m nh n đ ả i ph ng c, ng c a r i n ả ạ ủ ố ướ c bình d cho cu c s ng. H m c cu c s ng ph t nh ng m ộ ố ộ ố ữ may m n, h nh phúc và bình yên. Ngh thu t múa r i c truy n t th i xa ệ ắ ự ị x a đã mang đ m b n s c dân t c t v d u dàng, man mác đ ng quê, s ch u ư ng anh th ươ dũng b o v n i chôn rau c t r n khi k thù xâm chi m b cõi giang s n. ệ ơ ả đ y v a tr n t c g n gũi l ầ ụ ầ ấ ừ c c a c ng đ ng ng m ồ ơ ướ ủ ộ v i ng i nông dân t ừ ườ ớ i Vi ệ bao th k qua. ế ỷ

2.Phân lo i , các hình th c và phong các bi u di n ứ ể ễ ạ

ng quanh ao làng th t là náo nhi ệ ậ

ể ư ế ơ

4

C nh t t. Nông ượ ả dân, th th công, ti u th ng, đàn ông, đàn bà, các ươ ợ ủ ườ c già và tr em nh đã h n hò đ n đây. N i th ng ẹ ẻ ụ ế ngày r t yên t nh này b ng r n rã ti ng tr ng, ti ng ỗ ế ấ ộ ố ỉ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ệ ữ ị

ằ ợ

Ở b aoờ ạ ụ g ch l p ngói có hình ờ ủ ề

ế ấ ổ

ộ ư ộ ố ố ằ ắ ầ ỗ ằ ẻ ộ ố

ẽ ấ ổ i, m c chi c áo n p không tay, không khuy cài đ h ẹ ặ ị ể ở

chiêng và âm đi u nh ng nh c c dân gian khác: đàn nh , sáo trúc... n i lên m t công trình b ng ạ ổ đ ng vây quanh b dáng nh m t ngôi đ n. Đây là ngôi Th y đình. Khán gi ả ứ ệ ao. Ti ng tr ng n i lên m i lúc m t r n ràng. R t m mành trúc, xu t hi n ộ ộ m t con r i b ng g l n b ng m t chú bé b n tu i, đôi m t đ y v tinh ộ ỗ ớ ngh ch, nét m t t i c ặ ươ ườ ế cái b ng qu d a r i c t ti ng hát... ả ư ồ ấ ế ụ

ế ạ ữ ắ

ổ i bánh pháo treo trên m t cây sào c m gi a ao và ộ ặ ướ ệ ắ c và ban đ ng ca c t ti ng hát báo hi u s p ấ ế ồ

Hát xong, chú ti n l châm l a. Pháo n ran m t n ử kéo c .ờ

ờ ổ

ữ ế c và đi t ộ m t n ừ ặ ướ ộ i c t c "ph n ph t" tr ớ ộ ờ ầ ậ t trên m t n ặ ướ ướ ồ

ạ ố ị

c m t h , v a b i v a l c l

ả ầ ụ ổ ộ ủ ư ế ả

c gió. Nh ng lá c n i lên t ướ Ti ng tr ng càng thêm r n rã. M t con r ng l c. Hai con lân ố tranh m t qu c u l a theo nh p tr ng do m t con r i đánh. Con h c xòe hai ộ ộ ố cánh, m lên c m t con rùa đang r n ặ ồ ừ ơ ừ ắ ư ầ đ u. ổ ẽ ướ Sau trò t linh c a R ng, Lân, Rùa, H c, m t ng ông đi đ n. Ông th câu và ộ ạ ồ ứ m t lúc sau, m t chú cá c n câu gi y gi a. ụ ắ ẫ ộ ộ

ả ộ ố ướ ể c, đ nh cao và tiêu bi u ỉ

Đó là c nh t ượ nh t c a ngh thu t múa r i Vi ệ ng m t bu i bi u di n múa r i n ể ễ t Nam. ệ ậ ổ ố ấ ủ

c? Vì sao múa r i n ể ướ ố ướ c là ngh thu t sân ệ ậ

ố t Nam? Vì sao bi u di n múa r i trên n ễ kh u đ c đáo c a Vi ủ ệ ấ ộ

a. Phân lo iạ

, t

ẹ ủ ừ ờ

ộ ừ ả ứ

này trong các ngôn ng khác, t

ừ ể ọ ượ ế ố

Theo P.L Mi-nhon (Mignon) trong cu n ố Bách khoa - Ph thông Ma-ri- ổ on-nét (Marionnette - múa r i) là m t t gi m nh c a (Mariole) th i Trung ố ng Đ c M đ ng trinh nh . Ng c dùng đ ch nh ng b c t i ta không ổ ườ ứ ượ ể ỉ ữ ẹ ồ ỏ th y t pup-pê trong ti ng Đ c và puppet ứ ử ấ ừ ế (búp bê) trong ti ng Anh đ ố c dùng đ g i con r i, vì v ngo i hình con r i ạ ề trông gi ng con búp bê. ố

ế ớ i có nhi u lo i múa r i đ ạ ố ượ ế c x p lo i theo ph ạ ề ươ ạ ng th c ho t ứ

Trên th gi đ ng.ộ

• R i tay: g m m t cái đ u b ng g g t và m t túi v i r ng làm thân c là nh các ngón tay và bàn tay c a ng

ố ả ộ ầ ồ ộ

ộ ạ ộ ỗ ọ ờ ằ ượ ủ ườ i

ể

mình, con r i ho t đ ng đ ố đi u khi n. ồ ề ố ề ầ

5

t Nam. ụ ề • R i que: g m m t que đi u khi n đ u và mình và các que ph đi u ể khi n hai tay. Đi n hình là r i que Ja-va và múa r i c n c a Vi ệ ố ạ ủ ộ ể ể ố

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ổ ố ố ậ

ộ ớ

ể ủ ế ể ử ộ ố ố ộ

ộ ủ

• R i dây: con r i dây có đ y đ các b ph n ch y u: đ u, c , mình, ầ ầ ủ c. B máy chân tay... ghép vào nhau b i các kh p có th c đ ng đ ộ ượ ở đi u khi n g m m t bàn máy có các dây dài n i xu ng các b ph n ậ ề c n ph i c đ ng c a con r i. ầ ố ồ ả ử ộ • R i Nh t B n: có kích th ậ ả ướ ấ ớ ồ

i. Có ba ng ầ ủ ậ ủ ơ ể ườ ể ứ ằ

ố c r t l n (0,8 mét đ n 1,3 mét) g m đ y đ ế i đi u khi n đ ng đ ng sau ề ầ ả

i th ườ i đi u khi n chính làm c đ ng đ u và tay ph i con ử ộ ườ ử ộ ể ứ ề ể ứ ố

các b ph n c a c th ng ộ con r i. Ng ườ ố r iố ,ng iườ đi u khi n th hai làm c đ ng tay trái con r i và ng ề ba đi u khi n các chân con r i. ể ề ố

Múa r i n c Vi t Nam không n m trong các th lo i nói trên. ố ướ ệ ể ạ ằ

c ng i đâu? b. Nh ng ng ữ ườ ề i đi u khi n múa r i n ể ố ướ ồ ở

ạ ằ ờ ổ ộ ọ

ủ C nh b ao n i lên m t ngôi nhà làm b ng tre hay g ch g i là ngôi Th y ạ đình,

ố

c. Đ ng sau t m màn này, nh ng ng ơ ấ ắ ữ

ố ặ mái nhà xu ng m t ừ i đi u khi n đ ng ngâm mình ể ứ ễ

i hát ng i bên c nh ng ề ườ ể ấ ả ườ ở ọ ạ ể c. Qua các khe h , h có th th y c nh di n các con r i và khán gi ề ả i đi u khi n con r i. Đôi khi hát và nói ố

m t t m màn tre s n nhi u màu s c khác nhau treo t ề ộ ấ n ằ ướ trong n ướ . Nh ng ng ườ ữ thay cho các nhân v t r i. ồ ậ ố

c. Nh c đ m ạ ệ

ồ ạ ạ ủ

ọ ẳ ữ ộ ễ ổ

ấ ạ

ợ ủ ả

ươ ạ ố

ng t ạ ạ ươ ạ ủ ộ ố

Các nh c công ng i bên c nh nhà Th y đình và tr ng cái đóng m t vai trò ố t bu i bi u di n b t quan tr ng: nó ch ng nh ng báo hi u cho dân làng bi ắ ệ ể ế đ u mà còn nh n m nh nh ng đo n ngâm ng i ho c ca hát, nó đ m cho ệ ặ ạ ữ ầ nh ng c nh hùng tráng nh cu c di u hành c a quân lính hay trò múa lân. ễ ư ộ ữ Các nh c khí gõ khác là mõ và thanh la. T i Đoàn múa r i trung ng, dàn nh dàn nh c c a m t đoàn chèo: ngoài tr ng, mõ, thanh la, nh c t ự ư sáo trúc, đàn nh , còn có tiêu, đàn tam th p l c. ị ậ ụ

d. Tìm l i c i ngu n ạ ộ ồ

ơ ộ

c c a Tô Sanh đã c g ng khai thác ký c ứ ề ố ắ ị bí truy n trong múa r i. Ông đã đ n h n m t trăm đ a ế ữ ố ướ ủ i gi ề các di tích c a múa r i n ủ

nh ng bí ứ ữ ữ ệ

ươ ệ ổ ề ả ổ ọ ể ộ ớ

ụ ử ọ ọ ủ

6

Trong cu n sách v múa r i n ố c a nh ng ng ố ườ ữ ủ c. Ông cũng đã tra c u các tác ng còn gi ph ố ướ ữ li u c , các b n chép tay và gia ph c a các c ngh nhân gi ả ả ủ truy n múa r i. Cùng c ng tác v i các nhà s h c và kh o c h c đ xác ố đ nh niên đ i c a các "Th y đình", ông đã tìm đ c các bài văn bia. Trên bia ạ ủ ị ủ Sùng Thi n Diên Linh (Hà Nam Ninh) d ng năm 1121 ca ng i công tr ng c a ự ệ ạ ợ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ậ ễ ế ư

ộ

"Gi aữ ặ c lung linh, m t con rùa vàng l n n i lên đ i ba hòn núi, trên m t ớ mai, há mi ng phun n ệ

ổ c... M t nhà s tí hon đánh ư ướ ủ ụ ế

ế

ằ ậ ộ

ừ ạ ớ th h này sang th h khác liên ố ướ c truy n t ộ ộ i l i phía phát ra ti ng sáo hay ph ph c cúi chào ườ ạ . Công trình nghiên c u c a Tô Sanh đã cho phép ứ ủ i trình đ ngh thu t cao t ệ ế ệ c đã đ t t ề ừ ế ệ ượ

vua Lý Nhân Tông, Nguy n Công B t có nói đ n "trò máy" nh sau: dòng n ướ n c ch y l đ , l ướ ả ờ ờ ộ chuông và bi t quay ng ế khi ti n đ n g n nhà vua" ầ ế chúng ta kh ng đ nh r ng múa r i n ị ẳ đ i nhà Lý (1010 - 1225) và đ ờ t c cho t i ngày nay. ụ ớ

e. Múa r i ch còn t n t Vi t Nam i ồ ạ ở ệ ố ỉ

c Đông Nam ạ Ấ ộ ướ Á, ch có r i tay, r i que và r i dây. ố ố ố ỉ

T i n Đ và các n Còn

c ng ố ướ ườ ỉ ặ ở ệ

i ta ch g p ố ướ Vi c đã bi n m t ế ư t Nam và Trung Qu c. Theo giáo s J. ố Trung Qu c và ngày nay "ch còn ỉ ấ ở ố

t Nam". Vi i múa r i n Pim-pa-ne-au, múa r i n t n t ệ ồ ạ ở

ặ

t Nam ữ ệ ể ủ ậ t Nam (Hai Bà Tr ng, tr n ử ệ ư đ i s ng nông thôn Vi ặ ấ ừ ờ ố ạ ệ t

Khuôn m t và y ph c c a con r i mang nh ng nét tiêu bi u c a Vi ụ ủ ố và ch đ các ti l ch s Vi t m c đ u l y t ụ ề ấ ừ ị ế ủ ề B ch Đ ng, chi n th ng quân Nguyên) ho c l y t ắ ế ằ Nam nh trò ch i trâu và đánh đu. ọ ư

ờ ề

ố ng c a Trung Qu c. ưở c h n v i văn phong Hán - ượ ẳ ữ

t c a hát tu ng hay hát b i th ầ ử ử ụ ồ

ủ ớ i nho sĩ và chuyên môn m i ớ ng c a s thi Ra-ma-y-a-na nh ủ ử ư

ng ch gi ỉ ớ ưở c Đông Nam Á, Thái Lan, c. Nó cũng không h ch u nh h ướ

L i giáo đ u và nh c đ m không h mang nh h ả ạ ệ Ngôn ng s d ng là ngôn ng bình dân, trái ng Vi ộ ườ ệ ủ hi u đ ề ị ả ể ượ các lo i hình múa r i n Đ và các n ộ ạ Campuchia, Lào, Mi n Đi n, Malaysia và Indonesia. ệ ố Ấ ế

ư ữ ể

ố ặ

ữ ứ bí truy n v vi c đi u khi n con i cho các i thi u các ệ ươ

ố ướ

ng trình múa r i tay, múa r i que và múa r i n ớ ụ

ề ề ệ ề ề t. Ngày nay, h b t đ u d y l ạ ạ ọ ắ ầ ệ ng không nh ng ch gi ữ ỉ ớ c mà còn đ ng viên ộ ứ ề ị ệ ử ậ ủ

c Vi ớ ầ ể ứ ủ ể ả

X a kia, các gia đình nông dân đ u gi r i trong nh ng tình hu ng đ c bi ố nhà nghiên c u tr . Đoàn múa r i trung ố ẻ ch ố ố ươ ố t m c m i cũng nh vi c nghiên c u v l ch s múa r i. vi c sáng tác các ti ư ệ ệ ế V i nh ng c g ng c a ngành múa r i n t Nam, ngh thu t này đang ệ ố ướ ữ ớ ố ắ c b o v và phát tri n đ x ng đáng v i t m vóc c a nó trong di s n văn đ ệ ượ ả hóa dân t c.ộ

ứ ữ ứ ấ ạ ệ

7

3.M i quan h bi n ch ng gi a V t ch t và Ý th c trong lo i hình ngh ậ thu t Múa r i n ệ ế c ố ướ ỗ ậ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ẳ ậ ứ ế ị

ị ộ ở ạ ứ ồ ủ ậ ọ

ấ ấ ế ị

ự ậ ng đ i lên có s tác đ ng tr l ự ở ạ

i. ứ ấ ự ễ ủ

ủ ứ ứ ế

ệ

ả ằ ự ễ ộ ả ượ ấ

ệ ấ ả ộ

c b t đ u t i đ ấ Ch nghĩa duy v t bi n ch ng kh ng đ nh vai trò quy t đ nh c a v t ch t ệ ủ i vô cùng quan tr ng c a ý đ i v i ý th c đ ng th i v ch ra s tác đ ng tr l ủ ờ ạ ố ớ th c đ i v i v t ch t. Ý th c do v t ch t sinh ra và quy t đ nh, song sau khi ứ ứ ố ớ ậ ố i to l n đ i ra đ i, ý th c có tính đ c l p t ộ ớ ố ộ ậ ươ ờ v i v t ch t thông qua ho t đ ng th c ti n c a con ng ườ ạ ộ ớ ậ ứ i vì ý th c là ý th c Nói đ n vai trò ý th c là nói đ n vai trò c a con ng ế ườ nó không th thay đ i đ ệ c gì trong hi n i. B n thân ý th c t c a con ng ể ổ ượ ứ ự ườ ủ ả ng i cu c s ng hi n th c ph i b ng l c l ự ượ th c. Ý th c mu n tác đ ng tr l ộ ố ự ở ạ ố ứ ự c con ng v t ch t, nghĩa là ph i đ i th c hi n trong th c ti n. Đi u y có ề ấ ự ườ ậ ạ ộ nghĩa là s tác đ ng c a ý th c đ i v i v t ch t ph i thông qua ho t đ ng ứ ố ớ ậ ủ ự c a con ng khâu: ườ ượ ắ ầ ừ ủ

c và bi t v n d ng đúng đ n quy lu t khách quan . ứ ượ ế ậ ụ ậ ắ

ng pháp đ t ch c hành đ ng. - Nh n th c đ - Ph i có ý chí, - Ph i có ph ươ ậ ả ả ể ổ ứ ộ

Vai trò c a ý th c là ủ ứ ở ỗ ch trang b cho con ng ị ườ i nh ng tri th c v : ứ ề ữ

ả ậ

ng, i xác đinh đúng đ n m c tiêu và đ ra ph ng pháp ườ ủ ố ượ ắ ươ ụ ề

ợ

ệ ổ ệ

i v i ý th c c a mình xác đ nh các bi n pháp đ th c hi n t ườ ớ ạ ộ ị ệ

ể ự ề Mà c th ộ ể ự ể ử

ệ ệ ượ ứ

- B n ch t quy lu t khách quan c a đ i t ấ - Trên c s y con ng ơ ở ấ ho t đ ng phù h p. ạ ộ Con ng ứ ủ đây là : ch c các ho t đ ng t c ti n đ th c hi n m c tiêu đ ra. ụ ể ở ụ ự ễ ứ ậ v i l ch s hình thành và phát tri n , múa r i n c m t hình th c ngh thu t ệ ứ ố ướ ớ ị đ c s c nã nêu các m c trên, nói lên đ ữ ậ c m i quan h bi n ch ng gi a v t ặ ắ ỗ ụ ch t và ý th c ứ ấ

,

Ch ươ gi ng II: B o t n , phát huy ả ồ ớ c dân gian ố ướ i i thi u cùng b n bè th gi ế ớ Múa r i n ạ ệ

1.B o t n và phát huy ả ồ

ậ ệ

ộ ắ ượ ằ ể ả ồ ộ

ằ đ ng b ng ể ặ ắ ở ồ ế ạ ứ ả ồ

ổ i thi u và qu ng bá ngh thu t đ c đáo dân ố ướ ể ậ ộ ứ ớ

t m c đ c s c t ng chinh ch c H i th o v i ch đ "B o t n và phát huy ớ ộ ả ồ ủ ề ch c và đ n v đã tham gia t Bên c nh đó,nhi u t ơ ị ề ổ ứ ệ ả ụ ặ ắ ừ ệ t Nam v i các ti ớ ề ệ ế

8

ả ậ ộ c dân gian ụ ổ : múa lân, múa r ng, múa tiên, đua thuy n, câu cá.. . Ð b o t n và phát huy b môn ngh thu t dân gian đ c s c ộ B c B , m t di s n văn hóa đ c n m trong danh sách x p h ng đăng ký đ UNESCO công nh n là DSVHTG, ngày 3-12, TS nghiên c u b o t n và phát huy văn hóa dân t c đã t ổ ứ ả múa r i n ạ ch c và bi u di n m c đích gi ễ gian . Múa r iố n cướ c truy n Vi ph c bè b n qu c t ố ế ạ ụ ề ồ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ệ ộ ắ ạ ủ

ứ ệ ự ậ ộ

ộ ộ ấ ứ ạ ế ọ ề ậ ồ ệ ả ồ ạ

ệ ế ị t h c v v t ch t và ý th c ứ ậ ự

ụ

i c a ngh thu t và nó đóng vai trò l n cho s ự ồ ạ ủ ớ ứ trên c s y con ng i đó ề i xác đinh đúng đ n m c tiêu và đ ra ơ ở ấ ắ ườ ng pháp ho t đ ng phù h p. ợ ạ ộ

ệ ổ ể ự ệ

ể ự ị ệ ụ

đây ý th c có th quy t đ nh làm cho con ng i v i ý th c c a mình xác đ nh các bi n pháp đ th c hhi n t ườ ớ ạ ộ ứ ứ ủ ự ễ ể ứ Ở ườ

ế ớ

ạ ủ ứ

ườ ể i khách quan. Tuy nhiên, c s đ phát huy tính năng ơ ở ể ế ớ

i dân đ ng b ng B c B t o ra m t hình th c ngh S sáng t o c a ng ộ ạ ằ ườ thu t đ c đáo cùng v i công vi c b o t n và phát huy lo i hình ngh thu t ậ ớ này là m t minh ch ng cho m t ph m trù tri Ý th c quy t đ nh s t n t t n t ồ ạ ph ươ Con ng ch c các ho t đ ng t c ti n đ th c hi n m c tiêu đ ra. ề i ho t đ ng đúng và ạ ộ ế ị i khách quan. Vì v y ph i phát huy tính thành công khi ph n ánh đúng th gi ả ậ ả năng đ ng và sáng t o c a ý th c, phát huy vai trò nhân t i đ tác con ng ộ ố đ ng c i t o th gi ả ạ ộ đ ng sáng t o ạ ộ

ệ ứ

ừ i v t ch t và nh ng quy lu t c a nó t n t ư ế ớ ậ ủ i v t ch t. N u nh th gi ế ớ ậ ậ ủ ọ ữ ấ

ườ ộ

ạ ộ i thì trong nh n th c và ho t đ ng ứ ậ khách quan làm ự ế ấ

ch quan c a ý th c là vi c th a nh n và tôn tr ng tính khách quan c a th ế ủ ủ ậ ồ ạ i gi ấ khách quan không ph thu c vào ý th c c a con ng ứ ủ ụ th c ti n ph i xu t phát t ừ ự ễ ấ ả căn c cho m i ho t đ ng c a mình ạ ộ ọ th c ti n khách quan, l y th c t ủ ự ễ ứ

2 Múa r i n c là s gi Vi t Nam trên kh p th gi ố ướ ứ ả ệ i ế ớ ắ

H n 10 th k tr c, đ c nuôi d ế ỷ ướ ơ ượ ưỡ ộ ng và hình thành trong không khí h i

hè đình đám, các trò di n múa r i n ố ướ ễ ạ ờ ố c vui nh n ph n ánh sinh ho t đ i s ng ả ộ

i nông dân Vi t Nam đã d n d n tr thành b môn lao đ ng c a nh ng ng ủ ữ ộ ườ ệ ầ ầ ộ ở

c. S cũ ghi đ c đáo trong sân kh u dân gian n ộ ấ ướ c nhà, g n li n v i sông n ề ắ ớ ướ ử

l i, k t lúc r i đô v Thăng Long, vua Lý Thái T đã đ t l ạ ể ừ ặ ệ ề ờ ổ ả thi b i ch i ơ

hàng năm trên sông Cái. Và năm nào, ông cũng ng giá ra xem b i thi. Cho t ự ơ ớ i

nay, t m bia Sùng thi n diên linh chùa Long S n (núi Đ i, huy n Duy Tiên, ệ ấ ở ệ ơ ọ

Nam Hà) d ng năm 1121 đ i vua Lý Nhân Tông đã ghi nh n ch ng tích xa ứ ự ậ ờ

đ i nhà Lý. Đó là các trò x a, đáng tin c y v c nh trình di n múa r i n ư ề ả c ố ướ ở ờ ễ ậ

múa tiên, múa ph ng, rùa vàng phun n c... khá quen thu c v i chúng ta ượ ướ ộ ớ

ngày nay.

K t ể ừ ố chuy n xu t ngo i bi u di n l n đ u tiên c a ngh thu t múa r i ễ ầ ủ ế ể ệ ấ ạ ầ ậ

n ướ ổ ễ c c truy n năm 1984, đã 20 năm trôi qua, hàng trăm chuy n l u di n ế ư ề

9

n c ngoài tham d các festival sân kh u qu c t ướ t ố ế ạ ơ ắ i h n 40 qu c gia kh p ố ự ấ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

các châu l c c a nh ng ngh sĩ múa r i n ữ ụ ủ ố ướ ệ ụ c luôn gây b t ng , thán ph c ấ ờ

, b n bè qu c t b i s đ c đáo, tài ngh đi u khi n khéo léo v i khán gi ớ ả ạ ố ế ở ự ộ ệ ề ể

con r i trên m t n c ngoài t ng th ặ ướ ố c. H u h t khán gi ế ầ n ả ướ ừ ưở ng th c ngh ứ ệ

thu t múa r i n c c truy n Vi ố ướ ổ ề ậ ệ ệ t Nam, đ u coi môn ngh thu t này là hi n ệ ề ậ

thân c a s gi ủ ứ ả ớ văn hóa mang tình yêu, h nh phúc và s thanh bình đ n v i ự ế ạ

c h . Trong d p tháng 5/2004, ch ng trình múa r i n c c a các đ t n ấ ướ ọ ị ươ ố ướ ủ

ngh sĩ Nhà hát múa r i T đã gây ti ng vang t ố Ư ế ệ ạ ố i Liên hoan ngh thu t Qu c ệ ậ

t i Maroc, Croatia. Nhà hát múa r i Thăng long cũng bi u di n thành công t ế ạ ễ ể ố

t i các Festival qu c t Forum - Barcelona 2004 t i Tây Ban Nha, ạ ố ế ạ Tu n lầ ễ

i Geneve - Th y Sĩ. văn hóa Hà N iộ t ạ ụ

Nhà hát múa r i n ng đoàn ố ướ c Thăng Long do ngh sĩ Lê Văn Ng làm tr ệ ọ ưở

vinh d đ c Ban t ch c ch ng trình Forum - Barcelona 2004 m i tham d ự ượ ổ ứ ươ ờ ự

ng trình múa r i n c c truy n Vi t Nam, liên t c ngày 3 bi uể di n ch ễ ươ ố ướ ổ ề ệ ụ

bu i di n t i khu sân kh u ngoài tr i có s c ch a kho ng 800-1000 khán gi ễ ạ ổ ứ ứ ấ ả ờ ả .

Cùng v i nhi u ch ng trình ngh thu t phong phú c a ngh sĩ n c ch ề ớ ươ ủ ệ ệ ậ ướ ủ

nhà và các n ướ c khác, trò di n múa r i n ễ ố ướ ộ ố c đ c đáo c a Nhà hát múa r i ủ

Thăng Long đã đ c Ban t ch c đánh giá cao v s thành công, thu hút khán ượ ổ ứ ề ự

gi v i 95 bu i di n liên t c. ả ớ ụ ễ ổ

Trong l k t n p Vi ễ ế ạ ệ ộ t Nam tr thành thành viên chính th c c a Hi p h i ứ ủ ệ ở

i ITI l n th 30 t i Tampico - Mexico đ u tháng sân kh u th gi ấ ế ớ ứ ầ ch c t ổ ứ ạ ầ

6/2004, ngài Manfred Beiharz - Ch t ch Hi p h i sân kh u th gi i trong l ế ớ ủ ị ệ ấ ộ ờ i

chúc m ng NSND Tr ng Khôi - Tr t nam t ừ ọ ưở ng đoàn đ i bi u sân kh u Vi ể ạ ấ ệ ạ i

đ i h i đã kh ng đ nh: "V i b dày l ch s sân kh u phát tri n t ạ ộ ớ ề ể ừ ử ẳ ấ ị ị ề truy n

th ng đ n hi n đ i, s đa d ng v m t th lo i bi u di n sân kh u, đ c bi ạ ự ể ạ ề ặ ệ ể ễ ế ạ ấ ặ ố ệ t

i b môn múa r i n s đóng góp vào kho tàng sân kh u th gi ự ế ớ ộ ố ướ ổ ề c c truy n ấ

văn hóa, Vi c vào ngôi đ c đáo nh m t s gi ộ ư ộ ứ ả ệ t Nam th c s x ng đáng b ự ự ứ ướ

nhà sân kh u th gi i". ế ớ ấ

10

K T LU N Ậ Ế

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

ự ứ ứ ề ả ạ ự i s ự ả

ng khách quan.

ươ ề ả ệ ạ

ườ ơ ệ i ý th c: b não là c quan v t ậ ứ ộ ấ i, ngôn ng là h th ng tín hi u v t ch t ệ ố ữ ậ

ự ứ ế ự ễ i c a ý th c đ n v t ch t thông qua ho t đ ng th c ti n ạ ộ ấ ậ

ng tích c c làm thúc đ y s phát tri n th gi ả i n u ý th c ph n ế ớ ế ẩ ự ứ ể

ng tiêu c c làm kìm hãm s phát tri n TG n u ý th c ph n ánh ự ứ ể ế ả

ạ ộ ạ

ự ậ ấ ự ậ ụ i Múa r i n ạ ủ ệ ố ướ ạ ạ

ứ ộ

11

V t ch t là n n t ng xây d ng nên ý th c, vì ý th c là s ph n ánh l ấ ậ v t hi n t ệ ượ ậ ng ti n t o ra và truy n t V t ch t là ph ậ ấ ch t s n sinh ra ý th c cho con ng ứ ấ ả i ý th c. giúp truy n t ứ ề ả - S tác đ ng tr l ở ạ ủ ộ ng: theo hai chi u h ề ướ + Chi u h ự ề ướ ánh đúng hi n th c v t ch t ự ậ ệ ấ + Chi u h ự ề ướ sai hi n th c v t ch t. ệ ự ễ - Đ cao s v n d ng linh ho t sáng t o c a ý th c vào ho t đ ng th c ti n ề ả . Chúng ta c n b o c là lo i hình ngh thu t đ c đáo Tóm l ầ ự ễ t n và phát huy nó ngày m t phát tri n , và nó là m t minh ch ng th c ti n ể ồ cho cách v n d ng m i quan h bi n ch ng gi a V t ch t và Ý th c. ứ ứ ậ ộ ộ ậ ậ ụ ệ ệ ứ ữ ấ ỗ

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

TÀI LI U THAM KH O Ả Ệ

ậ ệ

ạ

ế ọ ạ ọ ệ ộ

12

ng đ i h c Kinh t 1.Báo Văn hóa 2.Sách Ngh thu t dân gian 3.M ng Internet 4.Giáo trình tri tr ạ ọ t h c tr ế ườ ng ườ đ i h c Kinh doanh và công ngh Hà N i và qu c dân. ố

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

M C L C

Ụ

Ụ

Trang

L I NÓI Đ Ờ UẦ .............................................................................................. 1

ng I:Múa r i n ố ứ ươ ướ c hình th c ngh thu t đ c đáo ệ ộ ậ

ử ể

ể ễ ạ

ệ ệ ứ ứ ứ ữ ạ ấ

ệ ố r i

Ch ..........................1 1.L ch s hình thành và phát tri n..................................................................2 ị 2.Phân lo i , các hình th c và phong cách bi u di n .................................4 3.M i quan h bi n ch ng gi a v t ch t và ý th c trong lo i hình ngh ậ ố thu t Múa ậ c...................................................................................................7 n ướ

ng II:B o t n phát huy m a r i n ươ

ư ố ướ i thi u nó ra b n bè th gi c dân gian i ệ ả ồ ớ ế ớ ………..................................7 ạ

Nam kh p toàn là s Vi gi c ướ t ệ ứ ắ ế

Ch gi 1.B o t n và phát huy........................................................................................7 ả ồ 2.Múa r i th ả ố gi n i.....................................8 ớ

K T LU N Ậ ......................................................................................................10 Ế

tham li u ệ ả kh o

.......................................................................................................12 ụ ụ

13

Tài ..........................................................................................11 M c l c

c Vi Ngh thu t Múa r i n ậ ố ướ ệ ệt Nam

L I CAM K T C A SINH VIÊN

Ờ

Ủ

Ế

- Bài ti u lu n này là do chính b n thân em t

tìm ki ậ m ế tài li u , suy nghĩ

ự ả t ngu n khác ,không nh vi ệ t h ,không ồ ộ ờ ế ộ

14

ể t ra , không sao chép m và vi ế t h . thuê vi ế ộ