Tiểu luận Triết học số 16 - Vấn đề triết học về con người và con người trong quá trình đổi mới hiện nay

Ờ Ở Ầ L I M  Đ U

ủ ố ỷ ế ứ ỏ Chúng ta đang s ng trong k  nguyên c a kinh t ỗ    tri th c, đòi h i m i

ườ ả ượ ộ ọ ự ạ ấ ưỡ con ng i ph i đ c đào t o trình đ  h c v n, năng l c ; tu d ng rèn

ấ ạ ứ ứ ệ ẩ ộ ố ơ ể ể luy n ph m ch t đ o đ c, ý th c lao đ ng t ứ   t h n đ  có th  đáp  ng

ầ ủ ự ế ệ ế ứ ữ ổ ọ nh ng yêu c u c a s  bi n đ i khoa h c công ngh  h t s c nhanh chóng.

ớ ấ ướ ự ệ ổ ữ ớ Trong s  nghi p đ i m i đ t n ụ c v i nh ng m c tiêu dân giàu,

ướ ủ ệ ạ ằ ộ ườ n c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh, hi n nay, con ng i và

ự ồ ượ ố ế ị ầ ọ ngu n nhân l c đ c coi là nhân t quan tr ng hàng đ u, quy t đ nh s ự

ữ ể ệ ề ề ả phát tri n nhanh, hi u qu  và b n v ng n n kinh t ế ướ  n c ta. Đó là y u t ế ố

ứ ế ứ ầ ậ ượ ề ế ứ h t s c b c thi ậ t và c n có tính c p nh t, đáp  ng đ ầ c yêu c u v  con

ườ ự ồ ướ ố ế ng i và ngu n nhân l c xét trong n c ta nói riêng và qu c t nói chung.

ẳ ị ườ ừ ự ủ ụ ừ ộ Chúng ta kh ng đ nh con ng i v a là m c tiêu v a là đ ng l c c a phát

ể ế ộ ồ ữ ả ờ ườ tri n kinh t xã h i đ ng th i ph i là nh ng con ng ạ   ứ i có tri th c và đ o

ừ ỗ ườ ầ ủ ể ề ầ ộ ị ứ đ c. T  đây m i con ng ạ   i d n d n v  đúng v  trí là m t ch  th  sáng t o

ị ậ ầ ấ ả ồ ị ị ra các giá tr , bao g m các giá tr  tinh th n và giá tr  v t ch t, cho b n thân

ề ố ự ệ ậ ấ ả ộ và cho xã h i. Vì v y, v n đ  c t lõi là, ta ph i th c hi n chi n l ế ượ   c

ể ồ ườ ộ ự GDĐT ngu n nhân l c, phát tri n con ng ệ ả ể ự   i m t cách toàn di n c  th  l c

ụ ủ ư ự ệ ườ ạ ế ữ ẫ l n trí l c. Nhi m v  c a GDĐT là đ a con ng i đ t đ n nh ng giá tr ị

ớ ặ ớ ặ ố ớ ữ ể ầ ợ phù h p v i đ c đi m văn hoá và nh ng yêu c u m i đ t ra đ i v i con

ườ ệ ớ ủ ướ ể ự ệ ổ ư ng i Vi t Nam đ  th c hi n quá trình đ i m i c a n c ta cũng nh  xu

ướ ể ế ế ớ h ng phát tri n kinh t nói chung trên th  gi i.

ề ế ọ ấ ườ ườ Đ  tàiề : V n đ  tri ề t h c v  con ng i và con ng i trong quá trình

ệ ớ ổ đ i m i hi n nay

1

Ộ N I DUNG

ế ọ ả ả ờ ằ Tri t h c nào cũng ph i tr  l ỏ   i b ng cách này hay cách khác câu h i:

ườ ườ ừ ạ ộ ể Con ng i là gì? Con ng i sinh ra t đâu, ho t đ ng và phát tri n ra sao?

ướ ố ắ ủ ư ữ ế ọ Tr c khi có h c thuy t Mác, nh ng c  g ng c a t duy tri ế ọ   t h c

ạ ớ ự ể ằ ế ề ườ ự ề ụ ể ệ nh m đ t t i s  hi u bi t v  con ng i "c  th " hi n th c đ u không đem

ạ ế ả ố ự ị ủ ẫ ậ ộ l i k t qu , r t cu c là ch  nghĩa duy tâm v n ng  tr  trong nh n th c v ứ ề

ườ ề ờ ố ộ con ng i và v  đ i s ng xã h i.

ế ọ ề ườ ớ ượ ỉ ế Ch  đ n tri ấ t h c Mác, v n đ  con ng i m i đ ộ   c xem xét m t

ơ ở ậ ủ ấ ầ ắ ơ ườ ủ cách nh t quán, đ y đ  và sâu s c h n, trên c  s  l p tr ậ   ng c a duy v t

tri ệ ể t đ .

ƯỜ

Ế Ọ

I. CON NG

I TRONG TRI T H C MÁC ­ LÊNIN

ả ấ 1. B n ch t con ng ườ i

ấ ứ ộ ọ ế ề ườ ề ể ẩ B t c  m t h c thuy t nào v  con ng i đ u không th  l n tránh

ộ ấ ề ượ ử ặ ườ m t v n đ  đã đ ị c đ t ra trong l ch s ; Con ng ấ ủ   ả i là gì? B n ch t c a

ườ ư ể ặ ả ấ con ng i là gì? Quan đi m duy tâm quy đ c tr ng, b n ch t con ng ườ   i

ứ ư ưở ứ ả ạ ặ ả ấ ự vào lĩnh v c ý th c t t ng, tình c m, đ o đ c, ho c xem b n ch t con

ườ ượ ẵ ừ ữ ự ượ ự ng i là cái gì đó đ ị c quy đ nh s n t nh ng l c l ng siêu t nhiên.

ộ ố ư ế ọ ạ ả ả ấ M t s  trào l u tri t h c khác l i gi i thích b n ch t con ng ườ ừ  i t

ủ ữ ể ậ ấ ả ấ ộ ọ góc đ  nh ng đi m chung c a m i sinh v t trên trái đ t. B n ch t đó là

ự ề ự ữ ể ầ ả b n tính t ụ   ộ  nhiên, là nh ng nhu c u thu c v  s  duy trì th  xác và d c

ể ể ế ặ ả ấ ố ườ ọ v ng đ  phát tri n gi ng nòi; ho c tìm ki m b n ch t con ng i trong

ổ ẻ ườ ị ệ ỏ ố khuôn kh  cá nhân riêng l , nghĩa là con ng i b  tách kh i m i quan h  xã

ự ủ ủ ể ệ ấ ề ả   ộ h i hi n th c c a nó. Tính ch t siêu hình c a các quan đi m này v  b n

ấ ủ ườ ệ ở ỗ ể ả ấ ố ch t c a con ng i bi u hi n ch , con b n ch t là cái v n có tr u t ừ ượ   ng

ề ả ự ế ấ ỏ ở và quy nó v  b n tính t ộ  nhiên, tách kh i xã h i và tr  nên b t bi n.

ậ ớ ệ ể ươ ứ ệ ể V i quan đi m duy v t tri t đ  và ph ng pháp bi n ch ng, C.Mác

ộ ướ ạ ứ ệ ặ ậ ả và Ph.Ăngghen đã t o ra m t b ấ   c ngo t trong vi c nh n th c b n ch t

2

ườ ấ ừ ườ ự ườ ệ con ng i. Các ông xu t phát t con ng ễ i th c ti n, con ng ự   i hi n th c,

ườ ả ạ ế ớ ậ ấ ườ con ng i c i t o th  gi ạ ộ i và thông qua ho t đ ng v t ch t con ng i. Đó

ộ ớ ấ ả ộ ộ ữ ậ ộ ị là m t đ ng v t có tính xã h i v i t t c  nh ng n i dung văn hoá ­ l ch s ử

ư ậ ả ấ ườ ộ ủ c a nó. Nh  v y, các ông không xem xét b n ch t con ng i m t cách cô

ệ ớ ự ế ệ ặ ố ộ ậ l p và phi n di n mà đ t nó trong m i quan h  v i t nhiên, xã h i và con

ườ ườ ố ự ư ế ẩ ậ ọ ng i. Con ng ự i s ng d a vào t nhiên nh  h t th y m i sinh v t khác.

ư ườ ở ở ườ ở ỗ Nh ng con ng i s  dĩ tr  thành con ng i chính là ch  nó khonog ch ỉ

ự ườ ầ ỉ ự ố s ng d a vào t nhiên, Ph.Ăngghen là ng i đ u tiên đã ch  ra đ ượ ướ   c b c

ế ừ ượ ể ườ ờ ộ chuy n bi n t v n thành ng i là nh  có lao đ ng. Quá trình con ng ườ   i

ự ườ ở ả ạ c i   t o   t nhiên   cũng   là   quá   trình   con   ng i   tr thành   con   ng ườ   i.

ạ ườ ấ ộ Ph.Ăngghen nói "lao đ ng sáng t o ra con ng i là theo ý nghĩa  y".

ớ ự ể ộ ướ ườ Khác v i t nhiên, xã h i không th  có tr c con ng ờ   i mà đã ra đ i

ườ ộ ườ ả ộ ớ cùng v i con ng i, xã h i cũng con ng i, xã h i cũng không ph i là cái

ừ ượ ế ấ ế ộ ợ gì tr u t ỗ ng, b t bi n mà m i hình thái kinh t ớ   ỉ  ­ xã h i  ch  thích h p v i

ươ ứ ả ấ ị ấ ố ươ ỗ m i ph ng th c s n xu t nh t đ nh.Nhân t ế ị  quy t đ nh ph ứ ả   ng th c s n

ể ạ ấ ự ượ ả ấ ồ ườ xu t phát tri n l i là l c l ng s n xu t, bao g m con ng i và công c ụ

ư ế ả ộ ườ lao đ ng. Nh  th , không ph i cái gì khác mà chính là con ng ớ   i, cùng v i

ổ ộ ặ ế ị ế ạ ự ữ ụ ọ ộ   nh ng công c  do h  ch  t o ra, đã quy t đ nh s  thay đ i b  m t xã h i.

ấ ậ ộ ườ ớ ườ ả V y xã h i đã s n xu t ra con ng i v i tính cách là con ng i nh  th ư ế

ườ ả ấ ộ nào thì con ng ư ế i cũng s n xu t ra xã h i nh  th .

ơ ắ ữ ủ ể ấ Trong khi phê phán nh ng quan đi m c a Phoi b c, xu t phát t ừ

ổ ế ề ả ư ữ ể ể ậ ậ ấ nh ng cá th  cô l p C.Mác đã đ a ra lu n đi m n i ti ng v  b n ch t con

ườ ả ườ ừ ượ ả ố ữ ủ ng ấ i: "B n ch t con ng i không ph i là cái tr u t ng c  h u c a cá

ệ ệ ả ấ ườ nhân riêng bi ự ủ t. Trong tính hi n th c c a nó, b n ch t con ng ổ   i là t ng

ể ệ ữ ữ ệ ể ậ ộ ơ ả   ể hoà nh ng quan h  xã h i". Lu n đi m trên th  hi n nh ng đi m c  b n

sau:

3

ấ ả ườ ữ ệ ổ ộ ­ Khi nói b n ch t con ng i là t ng hoà nh ng quan h  xã h i, cũng

ấ ả ộ ề ệ ầ ả ấ có nghĩa là t t c  các quan h  xã h i đ u góp ph n hình thành b n ch t con

ườ ế ị ệ ả ư ấ ở ng ấ i, nh ng có ý nghĩa quy t đ nh nh t là quan h  s n xu t. B i vì, các

ị ự ủ ự ệ ề ế ế ặ ị quan h  khác đ u tr c ti p ho c gián ti p ch u s  quy đ nh c a quan h ệ

ỗ ế ấ ị ệ ả ể ấ ộ ộ này. M i hình thái kinh t ­ xã h i có m t ki u quan h  s n xu t nh t đ nh

ữ ệ ả ể ế ấ ố gi vai trò chi ph i, và chính ki u quan h  s n xu t đó là cái xét đ n cùng,

ấ ủ ả ườ ạ ị ử ạ t o nên b n ch t c a con ng i trong giai đo n l ch s  đó.

Ở ạ ồ ạ ổ ế ủ đây, cái ph  bi n (cái chung c a nhân lo i) t n t ể ệ i và th  hi n qua

ừ ặ ấ ộ ơ ấ cái đ c thù (hình thái xã h i, giai c p) và cái đ n nh t(cá nhân t ng con

ườ ủ ế ườ ng ả i). Do đó, khi bàn đ n b n chát chung  c a con ng ể ạ   i không th  g t

ấ ủ ấ ầ ớ ỏ ả b  b n ch t giai c p c a các t ng l p khác nhau; và ng ượ ạ c l ả   i khi nói b n

ấ ủ ầ ấ ớ ượ ả ấ ch t giai c p c a các t ng l p khác nhau không đ c quên b n ch t chung

ườ ừ ả ấ ườ ả ỉ ủ c a con ng ư i. Nh ng t đó quy b n ch t con ng ấ   i ch  còn là b n ch t

ấ ả ọ ủ ườ ề ượ ả ấ giai c p và t ạ ộ t c  m i ho t đ ng c a con ng i đ u đ c gi ự   i thích tr c

ế ừ ạ ề ả ự ể ạ ấ ấ ti p t đây l i là xuyên t c th c ch t quan đi m macxít v  b n ch t con

ườ ệ ể ộ ệ ủ ứ ậ ng i. Đây là m t quan h  không th  tách bi ề ả   t c a các th  b c v  b n

ấ ườ ch t trong con ng i.

ệ ả ỉ ở ệ ở ừ ộ ­ Các quan h  xã h i không ph i ch  xét quan h t ng hình thái

ộ ệ ể ệ ữ ệ ộ xã h i riêng bi t mà còn khái quát nh ng quan h  xã h i chung th  hi n qua

ờ ạ ế ộ ệ ộ ừ ệ ễ ừ t ng ch  đ , th i đ i riêng bi ề   t. Quan h  xã h i v a di n ra theo chi u

ươ ọ ị ử ừ ệ ạ ộ ị ngang (đ ng đ i) v a theo chiêù d c l ch s . Các quan h  xã h i quy đ nh

ườ ệ ạ ệ ả ồ ộ ệ ấ ả b n ch t con ng i bao g m c  quan h  xã h i hi n t ộ   i và quan h  xã h i

ử ủ ề ố ở ườ ắ ộ ị truy n th ng, b i trong l ch s  c a mình con ng ả ế ừ   i b t bu c ph i k  th a

ế ệ ướ ả ủ ữ di s n c a nh ng th  h  tr c nó.

ữ ự ề ầ ẩ ố Trong lĩnh v c văn hoá tinh th n có nh ng truy n th ng thúc đ y con

ữ ư ề ặ ố ng ườ ươ i v ữ   n lên, nh ng cũng có nh ng truy n th ng "đè n ng lên nh ng

4

ườ ấ ả ố ườ con ng i đang s ng". Do đó khi xem xét b n ch t con ng i không đ ượ   c

ệ ạ ờ tách r i hi n t ứ i và quá kh .

ả ấ ả ậ ấ ộ ố   ­ Cái b n ch t không ph i là cái duy nh t, mà là b  ph n chi ph i

ể ụ ể ể ệ ả ạ ấ ả ỉ ấ   trong ch nh th  c  th  phong phú đa d ng. B n ch t và th  hi n b n ch t

ườ ệ ủ ể ấ ả ườ ủ c a con ng i có khác bi t. Không hi u b n ch t chung c a con ng i hay

ấ ả ữ ủ ườ ể ấ ầ ả ỉ quy t t c  nh ng gì c a con ng ả   i đ  ch  vào b n ch t là sai l m. B n

ấ ườ ụ ể ệ ộ ố ổ ộ ch t  m t con ng ủ   i c  th  là t ng hoà các quan h  xã h i "v n có" c a

ườ ơ ả ữ ể ặ ọ ố ị con ng ủ   i đó và quy đ nh nh ng đ c đi m c  b n chi ph i m i hành vi c a

ườ ấ ả ủ ữ ườ ộ ộ ng i đó. Còn t t c  nh ng hành vi c a ng i  đó b c l ra bên ngoài là

ệ ượ ữ ọ ự ể ệ ấ ủ ể ệ ả ả nh ng hi n t ấ ủ   ng bi u hi n b n ch t c a h . S  th  hi n b n ch t c a

ườ ườ ế ẳ ườ con ng ả i không ph i theo con đ ự ng th ng, tr c ti p, mà th ng là gián

ữ ữ ế ạ ộ ẫ ti p, quanh co qua hàng lo t mâu thu n gi a cá nhân và xã h i, gi a kinh

ữ ợ ệ ậ ọ ướ ắ ứ nghi m và nh n th c khoa h c, gi a l i ích tr ữ ả   c m t và lâu dài; gi a b n

ạ ộ ề ự ứ ữ ậ năng sinh v t và ho t đ ng có ý th c gi a di truy n t nhiên và văn hoá xã

ể ệ ễ ế ầ ả ấ ư ộ   ộ h i… Trong di n bi n đ y mâu thaũan đó, b n ch t th  hi n ra nh  m t

ướ ấ ự ố ủ ế ướ xu h ớ ng chung, xét đ n cùng m i th y s  chi ph i c a xu h ng đó.

ườ ự ể ậ ộ ộ Con ng ạ ộ   i là m t th c th  sinh v t ­ xã h i. Thông qua ho t đ ng

ự ễ ườ ộ ồ ờ ố ế ộ ờ th c ti n, con ng ế   i làm bi n đ ng đ i s ng xã h i đ ng th i cũng bi n

ả ườ ế ậ ề ổ đ i chính b n thân mình. Đi u đó cũng có nghĩa là con ng ả   i ti p nh n b n

ự ễ ạ ộ ộ ủ ấ ch t xã h i c a mình thông qua ho t đ ng th c ti n.

ư ậ ấ ườ ừ ượ ả Nh  v y, b n ch t con ng ả i không ph i là tr u t ệ   ng mà là hi n

ự ả ự ử ả ố ị th c, không ph i là t nhiên mà là l ch s , không ph i là cái v n có trong

ể ỗ ẻ ủ ệ ộ ổ m i cá th  riêng l ộ  mà là t ng hoà c a toàn b  quan h  xã h i. Đây là phát

ớ ủ ề ả ệ ấ ị ườ hi n có giá tr  to l n c a Mác v  b n ch t con ng i.

ộ ố ớ ế ị ừ ệ ậ ặ ủ Th a nh n ý nghĩa quy t đ nh c a m t xã h i đ i v i vi c hình

ả ấ ườ ủ thành b n ch t con ng i, song không có nghĩa là, ch  nghĩa Mác­ Lênin coi

ẹ ặ ự ế ố ấ ủ ậ ậ ả nh  m t t nhiên, ph  nh n cái sinh v t trong y u t ấ    c u thành b n ch t

5

ườ ở ể ủ con ng i. B i vì theo C. Mác "gi ớ ự i t nhiên là thân th  c a con ng ườ   i,

ể ớ ườ ả ở ạ ườ thân th  mà v i nó con ng i ph i l i trong quá trình th ng xuyên giao

ể ồ ạ ế ầ ủ ờ ố ể ằ ti p đ  t n t i. Nói r ng đ i s ng th  xác và tinh th n c a con ng ườ ắ   i g n

ề ớ ư ế ỉ li n v i gi ớ ự i t ẳ  nhiên, nói nh  th  ch ng qua ch  có nghĩa là gi ớ ự i t nhiên

ề ườ ậ ủ ộ ộ ớ ả ắ g n li n v i b n thân gi ớ ự i t nhiên, vì con ng i là m t b  ph n c a gi ớ   i

ự t nhiên".

ườ ữ ư ề ậ ầ Con   ng i   và   con   v t   đ u   có   nh ng   nhu   c u   nh   ăn   uóng,   tính

ủ ữ ư ừ ạ ấ ụ d c…, nh ng C. Mác đã t ng v ch ra tính ch t khác nhau c a nh ng nhu

ườ ạ ộ ả ườ ầ ấ c u  y: con ng i ho t đ ng theo b n năng, con ng ộ i hành d ng theo ý

ộ ủ ứ ườ ặ ậ ặ th c. Và chính m t xã h i c a con ng i đã làm cho m t sinh v t trong con

ườ ể ở ậ ộ ơ ộ ng i phát tri n ữ  trình đ  cao h n nh ng đ ng v t khác.

ườ ố ạ ộ ữ ả ỉ Con ng ả i s ng, ho t đ ng không ph i ch  theo nh ng b n năng di

ư ề ẵ ậ ộ ườ ủ ế ự truy n s n có nh  các đ ng v t thông th ng mà ch  y u theo s  phát

ộ ị ử ủ ủ ế ể ậ ộ tri n c a văn hoá, c a ti n b  l ch s  ­ xã h i. Khác con v t, con ng ườ   i

ươ ề ươ ngoài ch ng trình di truy n, còn có ch ộ   ế ừ ề ặ ng trình k  th a v  m t xã h i.

ằ ườ ụ ươ ề ạ ệ B ng con đ ng giáo d c, ch ng trình này truy n l ủ   i kinh nghi m c a

ế ệ ướ ữ ế ệ ể ề ặ nh ng th  h  tr ủ   ữ c cho các th  h  sau. Nh ng đ c đi m di truy n c a

ườ ừ ữ ủ ừ ả ả ộ ọ ừ t ng ng ả   i v a b o đ m nh ng thu c tính sinh h c c a mình, v a b o

ườ ế ươ ộ ể ả đ m đ  con ng i ti p thu ch ng trình xã h i.

ố ươ ữ ặ ặ ộ Ngày nay, m i t ậ ng quan gi a m t sinh v t và m t xã h i trong s ự

ườ ẫ ố ượ ủ ữ ậ ể ủ phát tri n c a con ng i v n là đ i t ộ ng c a nh ng cu c tranh lu n khoa

ọ ư ả ố ậ ắ ẫ ặ ề ọ h c gay g t. Nhi u nhà khoa h c t s n v n đem đ i l p và tách m t sinh

ệ ố ặ ẳ ạ ả ậ ỏ ộ ọ h c kh i m t xã h i. Ch ng h n, ph i duy sinh v t tuy t đ i hoá y u t ế ố

ể ủ ự ậ ườ ế ọ sinh v t trong s  phát tri n c a con ng ề i. H  tuyên truy n thuy t Đácuyn

ể ộ ườ ơ ơ ơ ạ xã h i. Đ i bi u tr ng phái này là: Ph.Níts , Trenher len, Kloven …

ề ả ố ơ ắ ư ơ Nhi u tác gi nh  Liônen Tig  và Rôbin Ph cx  c t nghĩa hành vi

ườ ể ề ọ ủ c a con ng i theo quan đi m di truy n h c…

6

ơ ớ ủ ằ ộ ộ ọ   Ch   nghĩa  Ph r t   cho  r ng,  toàn  b  cái  xã  h i  trong  tâm  lý  h c

ườ ủ ặ ỉ ớ ự ể ệ ng i ch  là m t khác nhau c a gi ủ   i tính, là s  bi u hi n quanh co c a

ữ ẩ nh ng đam mê b m sinh.

ộ ọ ầ ể ườ ề ườ Ng ượ ạ c l i quan đi m xã h i h c t m th ng v  con ng i th ườ   ng

ế ả ấ ườ ộ ủ ộ ả ủ ẩ quy k t b n ch t con ng i là m t s n ph m văn hoá c a xã h i, c a kinh

ướ ỏ ữ ơ ự ườ ế t và t c b  tính h u c , tính t ủ  nhiên c a con ng i.

ườ ế ọ ề ả ệ ệ ả ạ Tr ng phái "Tri ấ   t h c nhân b n hi n đ i" quan ni m v  b n ch t

ườ ả ượ ấ ừ ầ ủ c a con ng i ph i đ c xu t phát t ắ  nguyên t c tinh th n.

ấ ừ ậ ấ ế ữ ế ậ ậ Xu t phát t nh ng l p lu n trên, k t lu n t t y u rút ra là: con

ủ ả ẩ ự ể ng ườ ớ ư i v i t cách là s n ph m c a gi ớ ự i t ế ụ    nhiên, là s  phát tri n ti p t c

ặ ườ ộ ượ ự ể ộ ủ c a gi ớ ự i t nhiên, m t khác con ng i là m t th c th  xã h i đ c tách ra

ư ộ ự ượ ớ ự ự ộ ạ ữ ặ nh  m t l c l ố ậ ng đ i l p v i t nhiên. S  tác đ ng qua l i gi a m t sinh

ặ ộ ườ ạ ấ ả ườ ọ h c và m t xã h i trong con ng i t o thành b n ch t ng i.

ệ ữ ộ ố 2. M i quan h  gi a cá nhân và xã h i.

ữ ườ ỗ ườ Con ng ườ ồ ạ i t n t i qua nh ng cá nhân ng i, m i cá nhân ng i là

ụ ể ấ ồ ể ơ ữ ể ặ ộ ỉ ộ ệ ố m t ch nh th  đ n nh t g m m t h  th ng nh ng đ c đi m c  th  không

ệ ớ ề ơ ế ữ ộ ặ ạ l p l i, khác bi t v i nh ng cá nhân khác v  c  ch , tâm lý, trình đ …

ộ ờ ữ ợ Xã h i bao gi cũng do các cá nhân h p thành. Nh ng cá nhân này

ạ ộ ữ ậ ồ ộ ộ ố s ng và ho t đ ng trong nh ng nhóm c ng đ ng, t p đoàn xã h i khác

ệ ớ ệ ị ử ề ố ố ị ứ   nhau do đi u ki n l ch s  quy đ nh. Trong m i quan h  v i gi ng loài, t c

ệ ớ ớ ư ể ệ ố ộ là trong m i quan h  v i xã h i, cá nhân bi u hi n ra v i t cách sau:

ươ ứ ồ ạ ủ ố ườ ­ Cá nhân là ph ng th c t n t i c a gi ng loài "ng i". Không có

ườ ườ ồ ạ ả con ng i nói chung, loài ng i nói chung t n t i c m tính.

ể ườ ầ ử ạ ồ ­ Cá nhân là cá th  ng ẽ i riêng r , là ph n t ộ    t o thành c ng đ ng xã

ẹ ể ộ ỉ ộ h i, là m t ch nh th  toàn v n có nhân cách.

ượ ể ệ ỉ ­ Cá nhân đ ộ   c hình thành và phát tri n ch  trong quan h  xã h i.

ệ ượ ử ư ế ộ ổ ộ ị Nh ng xã h i thay đ i theo ti n trình l ch s  cá nhân là m t hi n t ng có

7

ờ ỳ ị ộ ủ ử ử ể ỗ ộ ị tính l ch s . M i th i k  l ch s  có m t "ki u xã h i c a cá nhân" mang

ướ ề ế ớ ươ ạ ộ ậ ị tính đ nh h ng v  th  gi i quan, ph ủ   ng pháp lu n cho ho t đ ng c a

ườ ử ụ ể ờ ỳ ị con ng i trong th i k  l ch s  c  th  đó.

ư ệ ế ệ ự ữ N u nh  cá nhân là khái ni m phân bi ể ớ   t s  khác nhau gi a cá th  v i

ự ố ệ ể ệ ớ gi ng loài, s  khác bi ủ t bi u hi n ra bên ngoài c a cá nhân này v i cá nhân

ể ỉ ự ệ ệ ế ố ữ khác thì nhân cách là khái ni m đ  ch  s  khác bi t nh ng y u t bên trong

ệ ớ ạ ộ ủ ủ ộ ố ớ riêng bi t v i toàn b  ho t đ ng s ng c a nó, c a cá nhân này v i cá nhân

ạ ấ ộ ướ khác. Nhân cách là n i dung, tr ng thái, tính ch t, xu h ng bên trong riêng

ệ ủ ế ớ ủ ỗ ộ ổ bi t c a m i cá nhân. Đó là th  gi ợ ủ   i c a "cái tôi" do tác đ ng t ng h p c a

ế ố ơ ể ộ ệ ạ ấ ỗ các y u t c  th  và xã h i riêng bi t t o nên. M i cá nhân "d n thân" vào

ọ ố ữ ủ ế ể ộ ị cu c s ng, ti p thu và chuy n nh ng giá tr  văn hoá c a xã h i vào bên

ỏ ự ự ệ ọ ự ạ trong mình, th c hi n quá trình so sánh l c b , t đánh giá, t t o nên th ế

ớ ủ ộ gi i riêng c a mình. Đâylà quá trình kép, xã h i hoá cá nhân và cá nhân hoá

ấ ọ ộ ố ớ xã h i, cá nhân xã h i và cá nhân nhân cách là th ng nh t. V i nhân cách

ộ ố ủ ề ả ỗ ủ   ứ riêng, m i cá nhân có kh  năng ý th c v  mình, làm ch  cu c s ng c a

ự ự ạ ộ ứ ề ệ ọ mình, t l a ch n ch c năng, ni m vui và trách nhi m ho t đ ng c  th ụ ể

trong xã h i.ộ

ề ấ ả ế ộ ọ V n đ  cá nhân, nhân cách không gi ế   i quy t m t cách khoa h c n u

ươ ướ ế ọ ả ế ệ ố không có ph ng h ng tri t h c rõ ràng gi i quy t m i quan h  cá nhân

ệ ộ ố ượ ả ế ế ậ và xã h i. M i quan h  này đ c gi i quy t liên ti p thông qua t p th  c ể ơ

ộ ơ ể ộ ộ ế ứ ủ ạ ậ ọ ộ   ở s . Nó t o thành m t b  ph n h t s c quan tr ng c a m t c  th  xã h i

ư ể ậ ậ ộ ỉ ậ ủ   hoàn ch nh. Cá nhân có nhân cách gia nh p vào t p th  nh  là b  ph n c a

ể ệ ạ ộ ủ ể ả ắ ậ ể   cái toàn th , th  hi n b n s c c a mình thông qua ho t đ ng t p th ,

ệ ệ ứ ư ể ậ ố nh ng không "hoà tan" vào t p th . Đây là m i quan h  bi n ch ng bao

ẫ ẫ ậ ấ ả ỳ ể hàm m u thu n cá nhân và t p th . Tu  theo tính ch t và kh  năng gi ả   i

ữ ệ ể ế ẫ ố ể   quy t nh ng mâu thu n đó mà m i quan h  này có th  duy trì phát tri n

ặ ho c tan rã.

8

ệ ệ ứ ệ ố ố ộ ộ   M i quan h  cá nhân và xã h i là m i quan h  bi n ch ng, tác đ ng

ộ ữ ế ị ủ ệ nhau, trong đó xã h i gi ề ả  vai trò quy t đ nh. N n t ng c a quan h  này là

ệ ợ ấ ủ ệ ổ ự ậ ự ứ ế ộ quan h  l i ích. Th c ch t c a vi c t ch c tr t t ắ  xã h i là s p x p các

ệ ợ ượ ủ ấ ả ỗ quan h  l i ích sao cho khách thác đ c cao nh t kh  năng c a m i thành

ế ể ẩ ộ viên vào các quá trình kinh t , xã h i và thúc đ y quá trình phát tri n lên

ề ệ ộ ơ ườ ươ ộ trình đ  cao h n. Xã h i là đi u ki n, là môi tr ng, là ph ng th c đ  l ứ ể ợ   i

ượ ủ ự ệ ả ẩ ộ ích cá nhân đ ỉ c th c hi n. Cá nhân không ch  là s n ph m c a xã h i mà

ủ ể ủ ự ạ ộ ủ ể ả ấ ộ ạ   còn là ch  th  c a s  phát tri n xã h i, c a ho t đ ng s n xu t và ho t

ớ ư ộ ủ ể ủ ị ử ộ đ ng xã h i khác. V i t ộ    cách là ch  th  c a l ch s , cá nhân hành đ ng

ớ ư ẽ ả ộ ộ ể ộ không ph i riêng r  mà v i t ậ ủ ậ  cách là m t b  ph n c a t p th  xã h i (gia

ấ ấ ộ ớ ộ ồ đình, giai c p, dân t c, nhân dân). Nhân dân là c ng đ ng l n nh t, trong đó

ủ ể ị ỉ ượ ử ư ộ cá nhân hành đ ng nh  ch  th  l ch s . Cá nhân ch  đ c hình thành phát

ể ự ể ậ ộ ộ ộ tri n trong xã h i, trong t p th . S  tác đ ng cá nhân và xã h i mang hình

ứ ặ ộ ộ ộ ỳ ế ộ th c đ c thù tu  thu c vào các ch  đ  xã h i và trình đ  văn minh khác

nhau.

ể ủ ử ị ườ ử ấ ể ị ự L ch s  phát tri n c a loài ng i là l ch s  đ u tranh đ  giành t do

ấ ộ ố ự ườ ngày càng cao. Trong các xã h i có giai c p đ i kháng, t ủ  do c a ng i này

ượ ự ệ ằ ướ ạ ự ườ ự đ c th c hi n b ng cách t c đo t t ủ  do c a ng i khác. T  do cá nhân

ị ượ ấ ố ả ả ằ ướ ạ ự ủ c a giai c p th ng tr  đ c đ m b o b ng cách t c đo t t ủ  do c a giai

ủ ấ ấ ầ ị ị ộ   ấ c p b  tr . Cho nên, quá trình đ u tranh c a giai c p và qu n chúng lao đ ng

ự ị ướ ủ ấ ố ọ ị ự ạ là quá trình giành t do c a h  đã b  giai c p th ng tr  c p đo t. T  do

ườ ữ ề ộ ờ ờ ủ c a con ng ệ i không tách r i nh ng đi u ki n xã h i, không tách r i trình

ườ ỉ ế ụ ủ ộ ộ ủ đ  c a con ng i chinh ph c thiên nhiên. Ch  đ n ch  nghĩa xã h i và ch ủ

ả ộ ườ ự ự ớ ự Ở ấ ả nghĩa c ng s n con ng i m i th c s  có t do. đây, t ấ   ữ t c  nh ng v n

ệ ả ấ ế ệ ố ị ấ ề ề ự ượ đ  v  l c l ng s n xu t, quan h  kinh t , h  th ng chính tr , đ u tranh

ề ượ ấ ể ố ự ệ ự giai c p… đ u đ ụ c th c hi n theo m c đích phát tri n t i đa năng l c con

ườ ườ ướ ằ ỉ ng i và vì con ng i. Tr ề   c đây C.Mác và Ph. Ănghen đã ch  ra r ng, n n

9

ấ ư ả ổ ế ữ ủ ệ ả s n xu t t ể  b n ch  nghĩa đã làm phát tri n nh ng quan h  ph  bi n, s ự

ư ế ấ ậ ổ ế ữ ụ ả ấ ộ ộ ph  thu c ph  bi n gi a các dân t c, và "s n xu t v t ch t đã nh  th  thì

ư ế ủ ấ ầ ư ả ả s n xu t tinh th n cũng không kém nh  th ". Ch  nghĩa t ạ   ệ  b n hi n đ i

ề ự ư ạ ẩ ẫ ấ ự ở ộ   đang đ y m nh quá trình này, nh ng v  th c ch t đó v n là s  m  r ng

ộ ườ ạ ộ ệ quan h  bóc l ị t và nô d ch con ng ộ   i sang các dân t c khác. Nó t o ra m t

ể ồ ờ ố ướ ư ả s  n c t b n phát tri n cao, giàu có, thì đ ng th i cũng làm cho châu Phi

ợ ầ ấ ồ ỹ đói, châu Á nghèo, châu M  Latinh n  n n ch ng ch t.

ố ế ự ủ ệ ộ ờ ố Ch  nghĩa xã h i th c hi n quá trình qu c t ạ    hoá đ i s ng nhân lo i

ị ế ữ ề ế ệ ộ ậ ể ỗ đ  m i dân t c có đi u ki n ti p c n nhanh chóng nh ng giá tr  ti n b ộ

ạ ườ ể ủ c a nhân lo i, làm cho con ng i phát tri n nhân cách phong phú, bi ế ấ   t đ u

ữ ệ ố ườ ộ ố tranh ch ng nh ng quan h  không có tính ng ạ   i trong cu c s ng nhân lo i.

ủ ủ ư ủ ặ ạ ộ Đó là đ c tr ng c a ch  nghĩa nhân đ o xã h i ch  nghĩa trong quan h ệ

ữ ộ gi a cá nhân và xã h i.

ầ ị ử 3. Cá nhân và qu n chúng nhân dân trong l ch s

ạ ộ ủ ử ẳ ị ườ ụ L ch s  ch ng qua là ho t đ ng c a con ng ổ   i theo đu i m c đích

ạ ộ ủ ừ ử ư ễ ị ủ c a mình. Nh ng l ch s  không di n ra qua ho t đ ng c a t ng cá nhân cô

ủ ả ầ ả ờ ạ ộ ậ l p, tách r i mà ph i thông qua ho t đ ng c a qu n chúng đông đ o theo

ấ ị ữ ụ ệ ầ ị ử   nh ng m c đích nh t đ nh. Khái ni m qu n chúng nhân dân có tính l ch s ,

ở ế ấ ế ộ ầ ộ nghĩa là các ch  đ  xã h i khác nhau thì k t c u qu n chúng nhân dân

ự ủ ể ổ ươ ế cũng khác nhau và luôn luôn bi n đ i theo s  phát tri n c a ph ứ   ng th c

ấ ầ ồ ấ ả ả s n   xu t.   Nói   chung,   qu n   chúng   nhân   dân   bao   g m   t ự   ữ t   c   nh ng   l c

ượ ẩ ự ữ ữ ậ ấ l ể ủ   ng, giai c p, nh ng t p đoàn, nh ng cá nhân thúc đ y s  phát tri n c a

ủ ế ầ ộ ộ xã h i, trong đó ch  y u là qu n chúng lao đ ng.

ướ ế ọ ể Tr c Mác, tri ắ   ậ ề t h c duy tâm và duy v t đ u hi u không đúng đ n

ệ ữ ủ ầ ầ ố vai trò c a qu n chúng nhân dân và m i quan h  gi a qu n chúng nhân dân

ị ử và cá nhân trong l ch s .

10

ư ưở ọ ự ằ ổ ộ T  t ng tôn giáo cho r ng, m i s  thay đ i trong xã h i là do ý chí

ố ặ ờ ượ ự ấ ủ c a đ ng t i cao, là do "m t tr i", ý chí đó đ ệ   c các cá nhân th c hi n.

ế ọ ử ủ ử ằ ạ ậ ị ị Tri t h c duy tâm cho r ng l ch s  nhân lo i là l ch s  c a các b c vua

ệ ỗ ạ ầ ỉ chúa, anh hùng hào ki t, thiên tài l i l c. Còn qu n chúng nhân dân ch  là

ự ượ ươ ể ạ ế ệ ầ "l c l ự ng tiêu c c", là "ph ụ   ng ti n" mà các vĩ nhân c n đ n đ  đ t m c

ủ đích c a mình.

ậ ướ ượ ế ầ Các nhà duy v t tr c Mác tuy không tin vào Th ng đ , th n linh,

ạ ằ ố ế ị ự ạ ộ ư nh ng l i cho r ng nhân t ứ   ể ủ  quy t đ nh s  phát tri n c a xã h i là đ o đ c,

ứ ượ ậ ớ ử t ư ưở  t ng, là các vĩ nhân s m nh n th c đ c chân lý vĩnh c u.

ủ ủ ể ầ ẳ ị Quan đi m c a ch  nghĩa Mác ­ Lênin kh ng đ nh qu n chúng nhân

ự ượ ế ị ữ ử ự dân là l c l ể ủ ị ng quy t đ nh s  phát tri n c a l ch s  vì nh ng lý do sau:

ư ưở ự ư ưở ế ế ẫ ộ ổ ­ T  t ng t nó không d n đ n bi n đ i xã h i. T  t ỉ ng ch  có giá

ử ự ố ổ ị ế ẫ ấ ộ ị ế tr  khi nó d n đ n hành đ ng làm bi n đ i l ch s , s  th ng nh t gi a t ữ ư

ưở ể ả ể ộ ỉ t ạ ộ   ộ ng và hành đ ng làm phát tri n xã h i ch  có th  x y ra qua ho t đ ng

ứ ứ ầ ạ ầ ạ ậ   ủ c a qu n chúng nhân dân. S c m nh qu n chúng nhân dân là s c m nh v t

ọ ự ậ ế ạ ử ề ự ấ ầ ộ ị ch t và m i s  v n đ ng l ch s  đ u do qu n chúng tr c ti p t o ra. Nói

ế ị ử ầ ị ớ ứ qu n chúng nhân dân quy t đ nh l ch s  là nói t ạ i s c m nh này.

ự ượ ầ ơ ả ủ ộ ­ Qu n chúng nhân dân là l c l ạ   ọ ng c  b n c a m i cu c cách m ng

ộ ủ ự ủ ệ ạ ầ ộ ầ   xã h i. Cách m ng là ngày h i c a qu n chúng, là s  nghi p c a qu n

ự ủ ấ ầ ộ ộ ộ chúng. Cu c đ u tranh c a qu n chúng nhân dân lao đ ng là đ ng l c phát

ể ủ ộ tri n c a xã h i.

ầ ườ ự ớ ­ Qu n chúng nhân dân là ng i đóng vai trò to l n trong s  phát

ử ự ệ ể ậ ị ọ tri n văn hoá, ngh  thu t và khoa h c. Trong l ch s , do s  phân công lao

ế ạ ộ ớ ẫ ườ ầ ư ưở ề ạ ộ đ ng d n đ n t o ra m t l p ng i chuyên v  sáng t o tinh th n t t ng,

ủ ọ ạ ộ ỉ ễ ữ ượ nh ng ho t đ ng này c a h  cũng ch  di n ra đ ơ ở ờ ố c trên c  s  đ i s ng tinh

ạ ủ ầ ầ ầ ườ ự th n và sáng t o c a qu n chúng. Qu n chúng nhân dân là ng ế   i tr c ti p

ự ễ ủ ệ ạ ầ ậ ọ ạ ộ sáng t o ra văn h c ngh  thu t. Ho t đ ng th c ti n c a qu n chúng là cái

11

ệ ậ ạ ậ ồ ờ ồ ọ ầ   ố g c, là ngu n vô t n cho văn h c ngh  thu t sáng t o, đ ng th i qu n

ườ ưở ứ ể ệ chúng nhân dân còn là ng i th ng th c, phê phán, ki m nghi m các giá

ủ ử ể ộ ị ị ọ tr  đó. Trong l ch s  phát tri n c a xã h i, không có văn h c dân gian thì

ể ệ ọ ọ ố ủ cũng không th  có văn h c bác h c, không có kinh nghi m c a đa s  ng ườ   i

ể ặ ộ ờ   ọ lao đ ng thì cũng không có các khoa h c. Đây là hai m t không th  tách r i

ầ ộ ủ ờ ố c a đ i s ng tinh th n trong xã h i.

ạ ộ ủ ự ễ ầ ­ Ho t đ ng th c ti n c a qu n chúng nhân dân là cái nôi, là c  s ơ ở

ậ ư ủ ứ ự ạ ộ ủ   cho s  hình thành các nhân v t  u tú c a xã h i. S c m nh và tài năng c a

ụ ỉ ượ ầ ắ lãnh t cũng ch  đ ậ   c phát huy trong phong trào qu n chúng, g n bó m t

ế ớ ộ ạ ầ ộ thi ạ   t v i qu n chúng. M t nhân dân anh hùng, m t đ i chúng cách m ng

ơ ở ể ả ữ ữ ẽ ộ ụ năng đ ng s  là c  s  đ  s n sinh ra nh ng anh hùng, nh ng lãnh t tiêu

ể ủ bi u c a mình.

ư ậ ấ ả ờ ố ọ ừ ặ Nh  v y, xét t t c  các m t trong đ i s ng xã h i t kinh t ế ế    đ n

ị ừ ự ầ ư ưở ễ ầ chính tr , t ế  th c ti n đ n tinh th n t t ng, khi qu n chúng nhân dân

ế ị ậ ị ử ử ệ ị ầ   đóng vai trò quy t đ nh l ch s . Song, theo quan ni m duy v t l ch s , qu n

ụ ử ờ ị chúng nhân dân và cá nhân lãnh t trong l ch s  không tách r i nhau. Cá

ụ ườ ự ể ấ ẩ ấ nhân lãnh t ữ  là nh ng ng i có năng l c và ph m ch t tiêu bi u nh t trong

ầ ượ ủ ầ ớ phong trào qu n chúng, đ c qu n chúng tin yêu. Vai trò to l n c a h ọ

ể ị ử ượ ể ệ ở ữ ể trong quá trình phát tri n l ch s  đ c th  hi n nh ng đi m sau:

ụ ườ ủ ệ ế ệ ầ ọ ­ Lãnh t là ng ầ   i đúc k t trí tu , nhu c u nguy n v ng c a qu n

ể ị ướ ạ ộ ư ủ ầ chúng đ  đ nh h ng cho ho t đ ng c a qu n chúng. Cá nhân  u tú là con

ư ế ớ ữ ầ ố ỉ ớ   ẻ ủ đ  c a qu n chúng và ch  có nh ng cá nhân nh  th  m i "s ng mãi" v i

ử ị l ch s .

ụ ứ ậ ọ ộ ộ ­ Lãnh t ấ    do có trình đ  nh n th c cao, h  nhìn xa trông r ng, th y

ượ ướ ấ ế ủ ị ử ừ ọ ư ữ đ c xu h ng t t y u khách quan c a l ch s , t đó, h  đ a ra nh ng d ự

ủ ộ ọ ổ ứ ạ ộ ầ đoán khoa h c thiên tài và ch  đ ng t ố    ch c qu n chúng ho t đ ng th ng

ấ ế ự ệ ậ ướ ử ị nh t ti p nh n và th c hi n xu h ng l ch s  đó.

12

ụ ườ ứ ỉ ụ ổ ứ ầ ậ ­ Lãnh t là ng i giáo d c, th c t nh, t ợ  ch c, t p h p qu n chúng

ướ ư ữ ể ấ đ u tranh, h ể   ng phong trào qua nh ng khó khăn, đ a phát tri n phát tri n

ạ ộ ể ầ ự nhanh chóng. Và, qu n chúng chuy n ho t đ ng t ừ ự  t phát sang t giác, t ừ

ọ ừ ệ ổ ứ ấ ừ kinh nghi m sang khoa h c, t phân tán sang có t ố  ch c th ng nh t, t nhu

ổ ị ử ế ấ ả ạ   ầ c u hàng ngày sang bi n đ i l ch s  ph i qua m t khâu trung gian là ho t

ổ ứ ủ ạ ộ đ ng khái quát t ư ưở  t ng và t ch c lãnh đ o c a các cá nhân lãnh t ụ ạ   , đ i

ệ ợ ầ ả ườ ứ di n cho l ọ i ích qu n chúng. H  không ph i là ng i đ ng bên ngoài, hay

ầ ẩ ả ộ bên trên qu n chúng mà là s n ph m, là m t nhân t ố ự  t ủ  nhiên c a phong

ự ấ ụ ể ầ ậ ố ộ ệ   trào qu n chúng, s ng và phát tri n ph  thu c vào s  ch p nh n tín nhi m

ầ ủ c a qu n chúng.

ủ ủ ụ Ch  nghĩa Mác LêNin đánh giá cao vai trò c a cá nhân lãnh t trong

ể ủ ị ử ồ ế ố ờ ệ ự s  phát tri n c a l ch s , đ ng th i kiên quy t ch ng t sùng bái cá nhân.

ế ệ ầ ạ ỗ T  sùng bái cá nhân là th n thánh hoá cá nhân, lãnh đ o, đi đ n ch  ch ỉ

ế ị ủ ấ ấ ả ẹ ấ ặ th y vai trò c a cá nhân quy t đ nh t t c  mà không th y, ho c coi nh  vai

ề ị ủ ủ ệ ể ầ ử   ệ trò c a qu n chúng. Đây là bi u hi n c a quan ni m duy tâm v  l ch s ,

ượ ớ ế ớ ủ ả ấ hoàn toàn trái ng c v i th  gi i quan c a giai c p vô s n.

ữ ấ ầ ộ ố Trong xã h i có đ i kháng giai c p, qu n chúng nhân dân là nh ng b ị

ị ố ộ ợ ề ự ủ ể ố ấ ụ tr , s ng ph  thu c vào l i ích và quy n l c c a thi u s  giai c p bóc l ộ   t

ề ự ủ ể ầ ấ ố ộ ầ ố và c m quy n l c c a thi u s  giai c p bóc l ị   ề t và c m quy n th ng tr .

ủ ầ ộ ườ ủ ộ Trong ch  nghĩa xã h i, qu n chúng nhân dân là ng ấ   i làm ch  xã h i. T t

ụ ự ữ ề ả ộ ệ   ạ ả c  nh ng cá nhân và b  máy lãnh đ o, qu n lý đ u là công c  th c hi n

ủ ủ ề ầ quy n làm ch  c a qu n chúng nhân dân.

ữ ườ ầ ầ ủ ấ ộ ụ ế ộ Nh ng ng i c m đ u c a giai c p bóc l t có tác d ng ti n b  trong

ớ ế ờ ỳ ử ủ ợ ị ị ấ th i k  mà vai trò l ch s  c a giai c p đó còn phù h p v i ti n trình l ch

ữ ư ấ ả ộ ườ ầ ở ử s .Nh ng khi giai c p đó tr  thành ph n đ ng, nh ng ng ủ   i c m đàu  c a

ự ượ ở ể ủ ị ự ử ả ở nó tr  thành l c l ộ   ng c n tr , kìm hãm s  phát tri n c a l ch s . Nói m t

ờ ỳ ị ấ ị ử ữ ữ ạ   cách khác là, trong nh ng th i k  l ch s  nh t đ nh có nh ng cánhân đ i

13

ự ượ ệ ự ượ ữ ế ầ ầ ộ di n cho các l c l ng ti n b  và nh ng cá nhân c m đ u các l c l ng xã

ộ ả ộ h i ph n đ ng.

ớ ủ ụ Công lao to l n c a C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I. Lênin và lãnh t ả    vô s n

ạ ở ỗ ầ ả ị ỉ vĩ đ i khác là ấ  ch , các ông đã ch  cho giai c p vô s n và qu n chúng b  áp

ể ượ ạ ủ ọ ứ ử ủ ụ ị ệ ạ ọ ứ b c hi u đ c nhi m v  l ch s  c a h , s c m nh vĩ đ i c a h  và con

ườ ế ự ả ứ ỏ ọ ộ đ ng đi đ n t gi i phóng kh i m i ách áp b c bóc l ấ t. Giai c p công

ệ ự ị ụ ủ ị ồ nhân và nhân dân Vi t Nam vô cùng t hào có v  lãnh t là Ch  t ch H  Chí

ấ ủ ữ ế ể ẩ ộ Minh. Ở ườ  Ng ấ i đã k t tinh nh ng ph m ch t tiêu bi u nh t c a m t lãnh

ả ắ ợ ủ ạ ệ ế ỷ ử ụ t vô s n. Th ng l i c a "cách m ng Vi t Nam, ngót l a  th  k  nay mãi

ổ ủ ủ ị ề ắ ớ ồ ườ mãi g n li n v i tên tu i c a ch  t ch H  Chí Minh, ng ậ i sáng l p và rèn

ệ ườ ủ ề ệ ả luy n Đ ng ta, ng ộ i khai sinh n n C ng hoà dân ch  Vi t Nam, ng ườ   i

ố ạ ự ượ ự ồ ộ ế vun tr ng kh i đ i đoàn k t dân t c và xây d ng l c l ng vũ trang cách

ạ ụ ủ ấ ườ ị m ng, v  lãnh t thiên tài c a giai c p công nhân và nhân dân ta, ng i anh

ạ ườ ỗ ạ ủ ả ộ ộ hùng dân t c vĩ đ i, ng ế i chi n sĩ l ố   i l c c a phong trào c ng s n qu c

.ế t

14

Ấ

ƯỜ

Ệ Ổ Ớ Ở Ệ

Ự

Ề II. V N Đ  CON NG

I TRONG S  NGHI P Đ I M I

VI T NAM

ố ườ ế ượ ệ 1. Khái ni m nhân t con ng i, chi n l c con ng ườ i

ứ ệ ề ắ ậ ố ườ ự Nh n th c đúng đ n v  khái ni m nhân t con ng ể   i là s  phát tri n

ể ề ạ ườ sáng t o quan đi m Mác ­ Lênin v  con ng ườ ớ ư i v i t cách là ng i sáng

ủ ể ủ ị ứ ầ ấ ờ ệ   ử ạ t o có ý th c, là ch  th  c a l ch s . Trong th i igan g n đây, xu t hi n

ề ệ ố ườ ồ ự ự ồ nhi u khái ni m: nhân t con ng i, ngu n nhân l c, ngu n l c con ng ườ   i,

ể ườ ệ ố ườ ượ ề phát tri n ng i… Khái ni m nhân t con ng i đã đ c nhi u tác gi ả

ướ ề ậ ữ ế ớ trong và ngoài n ậ   ộ c đ  c p v i nh ng góc đ  khác nhau, cách ti p c n

ả ề ậ ướ ộ ả ề ậ khác nhau. Có tác gi đ  c p d ả i góc đ  qu n lý, có tác gi đ  c p d ướ   i

ệ ộ ộ ế ọ ộ ề góc đ  phân tích tâm lý ­ xã h i. Trong tài li u tri t h c ­ xã h i v  nhân t ố

ườ ế ậ ự ề ổ ạ con ng i cũng n i lên nhi u cách ti p c n khác nhau. T u trung l i, có hai

ế ậ cách ti p c n chính:

ứ ố ườ ạ ộ ữ ủ ư ­ Th  nh t, ấ coi nhân t con ng i nh  là ho t đ ng c a nh ng con

ườ ệ ủ ọ ự ữ ả ầ ng i riêng bi t, nh ng năng l c và kh  năng c a h  do các nhu c u và l ợ   i

ể ự ủ ư ề ự ỗ ườ ích cũng nh  ti m năng trí l c và th  l c c a m i ng ế ị i quy t đ nh.

ố ườ ộ ổ ư ẩ ứ ­ Th  hai, coi nhân t con ng ấ   i nh  là m t t ng hoà các ph m ch t

ự ủ ư ặ ạ ộ ườ ể thu c tính, đ c tr ng, năng l c đa d ng c a con ng ệ i, bi u hi n trong các

ứ ạ ộ ạ d ng th c ho t đ ng khác nhau.

ư ậ ệ ố Nh  v y, cái chung trong các quan ni m này là coi nhân t con ng ườ   i

ố ủ ể ủ ộ ị ấ ề ả v  b n ch t là nhân t xã h i, quy đ nh vai trò ch  th  c a con ng ườ   i.

ạ ộ ư ự ệ ư ặ ứ ấ ấ ho t đ ng Nh ng s  khác nhau là quan ni m th  nh t l y làm đ c tr ng c ơ

ự ượ ấ ẩ ể ệ ạ ộ ả b n, còn ph m ch t, năng l c đ ệ   c th  hi n trong ho t đ ng. Quan ni m

ơ ả ứ ư ấ ặ ữ ấ ẩ nh ng ph m ch t năng l c, th  hai, l y đ c tr ng c  b n là ạ ộ   ự còn ho t đ ng

ự ể ệ là s  th  hi n nó.

ủ ơ ể ư ừ ề ệ ầ ộ T  đây, có th  đ a ra m t quan ni m chung đ y đ  h n v  nhân t ố

ườ ố ườ ệ ố ế ố ư ặ con ng i là: nhân t con ng i là h  th ng các y u t , các đ c tr ng quy

ủ ể ủ ự ủ ạ ườ ị đ nh vai trò c a ch  th  tích c c, sáng t o c a con ng ộ   ồ i, bao g m m t

15

ể ố ớ ổ ư ữ ấ ặ ặ ỉ ạ ộ ch nh th  th ng nh t gi a m t ho t đ ng v i t ng hoà các đ c tr ng v ề

ự ủ ấ ẩ ườ ế ộ ổ ph m ch t, năng l c c a con ng i trong m t quá trình bi n đ i và phát

ấ ị ể ộ tri n xã h i nh t đ nh.

ố ườ ỉ ể ệ ệ Nhân t con ng i  là khái ni m không ch   đ  phân  bi t  nhân t ố

ườ ế ố ớ ế ờ ố ộ ị "ng i" v i các y u t khác: kinh t , chính tr , xã h i… trong đ i s ng xã

ủ ẳ ọ ơ ị ố ườ ể ộ h i, mà quan tr ng h n là đ  kh ng đ nh vai trò c a nhân t "ng ố   i" đ i

ế ố ứ ệ ố ườ ớ v i các y u t đó. T c là không có khái ni m nhân t con ng ỏ   i tách kh i

ạ ộ ự ế ộ ạ ộ ho t đ ng, dù đó là ho t đ ng trong lĩnh v c kinh t ị , chính tr , xã h i.

ự ị ố ườ ư ộ ộ T ch c c hoá nhân t con ng ệ i là phát hi n, nh  b c l , hình thành

ạ ủ ử ụ ề ườ ộ ố và s  d ng ti m năng sáng t o c a ng i lao đ ng và phát huy nhân t con

ườ ữ ề ệ ạ ầ ế ể ỗ ng i chính là chăm lo t o ra nh ng đi u ki n c n thi t đ  m i ng ườ   i,

ỗ ộ ồ ườ ể ệ ố ự ủ ộ m i c ng đ ng ng i th  hi n t i đa năng l c c a mình trong lao đ ng,

ạ ộ ự ể ạ ằ ẩ ạ ế ộ trong ho t đ ng sáng t o nh m đ y m nh s  phát tri n kinh t ­ xã h i vì

ỗ ườ ỗ ủ ạ h nh phúc c a m i con ng i. Đây cũng chính là quá trình làm cho m i con

ườ ở ủ ể ạ ị ứ ử ng i tr  thành ch  th  có ý th c trong sáng t o l ch s

ể ườ ự ị ườ ị Phát tri n ng i t u trung là gia tăng giá tr  cho con ng i, giá tr  tinh

ị ể ấ ậ ầ ấ ượ ư ộ th n, giá tr  th  ch t, v t ch t. Con ng ườ ở i đây đ c xem xét nh  m t tài

ồ ự ế ể ộ ườ ặ nguyên, m t ngu n l c. Vì th , phát tri n ng ồ ự   ể i ho c phát tri n ngu n l c

ườ ở ế ứ ầ ự ứ ộ ế con ng i tr thành m t lĩnh v c nghiên c u h t s c c n thi t trong h ệ

ư ậ ự ồ ự ự ự ể ạ ố th ng phát tri n các lo i ngu n l c nh  v t l c, tài l c, nhân l c, trong đó

ự ể ữ ử ể ị ồ phát tri n ngu n nhân l c gi ạ    vai trò trung tâm. L ch s  phát tri n nhân lo i

ử ả ị ừ ướ ườ ả ậ ấ ầ là l ch s  gi i phóng t ng b c con ng i c  v t ch t và tinh th n. Và

ả ế ế ượ ủ ế ộ ớ ườ không ph i đ n ch  nghĩa xã h i m i bàn đ n chi n l c con ng i, khai

ế ố ườ ế ộ ồ ạ ạ ử ị thác y u t ng i, vì trong l ch s , không ch  đ  nào t n t i l i không

ế ố ắ ườ ư ề ấ ợ ế nh c đ n y u t ng i, nh ng v n đ  là khai thác, phát huy theo l i ích

ấ ằ ươ ế ượ ứ ấ ườ giai c p nào và b ng ph ự ng th c nào. Th c ch t chi n l c con ng i là

ườ ộ ườ ạ ộ ạ ạ t o ra môi tr ng xã h i kích thích con ng i ho t đ ng sáng t o và tho ả

16

ầ ố ủ ườ ử ụ ể ệ ị ữ ề mãn nhu c u t i đa c a con ng i trong nh ng đi u ki n l ch s  c  th . Đó

ườ ế ộ ườ ộ ị ườ là môi tr ng kinh t xã h i, môi tr ng chính tr  xã h i, môi tr ng văn

hoá xã h i.ộ

ế ượ ườ ệ ổ ớ ở ệ ự 2. Chi n l c con ng i trong s  nghi p đ i m i Vi t Nam.

ườ ừ ự ủ ụ ừ ộ Con ng ự   i v a là m c tiêu, v a là đ ng l c c a quá trình xây d ng

ự ể ộ ớ ướ ủ ộ xã h i m i. S  phát tri n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng đ nh h ng xã h i ch  nghĩa,

ấ ướ ệ ệ ạ ạ ố ướ ẩ đ y m nh công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c theo l ự i "v ot tr c, đi

ắ ấ ầ ế ắ ề ể ớ ườ t t, đón đ u" nh t thi t g n li n v i phát tri n con ng i và coi con ng ườ   i

ố ế ị ắ ợ ủ ự ệ ả ẳ ổ ị là nhân t quy t đ nh th ng l ớ i c a s  nghi p đ i m i. Đ ng ta kh ng đ nh

ồ ự ệ ườ ế ố ơ ả ự ấ l y vi c phát huy ngu n l c con ng i làm y u t ể    c  b n cho s  phát tri n

ề ữ nhanh và b n v ng..

ể ườ ệ ạ ạ ẩ ớ ự Đ  xây d ng con ng i Vi t Nam m i trong giai đo n đ y m nh s ự

ự ệ ệ ệ ệ ấ ầ ạ ộ ồ nghi p công nghi p hoá, hi n đ i hoá, c n th c hi n đ ng b  các v n đ ề

ơ ả c  b n sau:

ể ộ ướ ủ ộ M t là, phát tri n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng đ nh h ng xã h i ch  nghĩa.

ế ị ườ ố ậ ủ ự ộ ớ Kinh t th  tr ng không đ i l p v i ch  nghĩa xã h i mà là thành t u phát

ể ủ ề ồ ạ ạ tri n c a n n văn minh nhân lo i, nó t n t i khách quan trong quá trình xây

ủ ự ả ả ộ ự d ng ch  nghĩa xã h i. Tuy nhiên, kinh t ế ị ườ  th  tr ng ph i có s  qu n lý

ướ ự ề ướ ủ c a Nhà n ấ ủ c. Th c ch t c a n n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng đ nh h ộ   ng xã h i

ể ổ ủ ộ ự ứ ừ ắ ch  nghĩa là m t ki u t ậ ủ    ch c v a d a trên nguyên t c và quy lu t c a

ấ ủ ữ ự ừ ả ắ kinh t ế ị ườ  th  tr ng, v a d a trên nh ng nguyên t c và b n ch t c a ch ủ

ự ễ ữ ứ ộ ế ủ nghĩa xã h i. Th c ti n ch ng minh, nh ng chính sách kinh t ả  c a Đ ng và

ướ ớ ừ ự ầ ạ ộ ổ Nhà n c ta trong g n 20 năm đ i m i v a qua đã t o nên đ ng l c kinh t ế

ả ứ ả ế ấ ẩ ế ể ạ gi ự i phóng s c s n xu t, tr c ti p thúc đ y kinh t ề    phát tri n, t o đi u

ậ ợ ệ ự ệ ườ ệ ớ ki n thu n l i cho vi c xây d ng con ng i Vi t Nam m i.

ở ộ ấ ỳ ộ ổ ố ị ị Hai là,  n đ nh chính tr  và m  r ng dân ch . ủ B t k  m t qu c gia

ộ ở ế ộ ự ổ ị ị ị dân t c nào, dù ầ  ch  đ  chính tr  nào cũng c n có s   n đ nh chính tr  ­ xã

17

ộ Ổ ị ề ể ế ề ở ộ ị   ể ộ h i. B i vì, đó là ti n đ  đ  phát tri n và ti n b  xã h i.  n đ nh chính tr ,

ướ ế ể ệ ự ổ ị ơ ấ ệ ố ợ ị tr c h t th  hi n s   n đ nh h  th ng chính tr , c  c u h p lý và th  ch ể ế

ỉ Ở ệ ị ướ ấ ớ chính tr  hoàn ch nh. Vi t Nam, khi b ộ ổ c vào công cu c đ i m i, v n đ ề

ọ ượ ặ ớ ế ả ớ ổ ị quan tr ng đ ữ ổ c đ t ra gi a đ i m i kinh t và đ i m i chính tr  là ph i có

ừ ầ ấ ớ ế ừ ọ ự ế ợ s  k t h p ngay t ổ  đ u, l y đ i m i kinh t làm tr ng tâm, và t ng b ướ   c

ằ ớ ợ ớ ị ị ầ   ệ ố ổ đ i m i chính tr , nh m làm cho h  th ng chính tr  phù h p v i yêu c u

ướ ủ ộ ể phát tri n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng đ nh h ng xã h i ch  nghĩa. Đó cũng là quá

ệ ố ị ừ ề ả ủ ể ố ế ủ trình c ng c  và phát tri n h  th ng chính tr  t n n t ng kinh t c a nó.

ớ ệ ố ệ ố ự ụ ằ ổ ị M c tiêu đ i m i h  th ng chính tr  là nh m th c hi n t ộ   ủ t dân ch  xã h i

ầ ủ ủ ủ ủ ề ch  nghĩa, phát huy đ y đ  quy n làm ch  c a nhân dân.

ả ủ ệ Ba là, nâng cao hi u qu  c a công tác giáo d c. ụ Ngày nay, cùng v iớ

ệ ổ ụ ệ ả ớ ổ ớ ớ vi c đ i m i công ngh , ph i chú ý đ i m i công tác giáo d c, v i ph ươ   ng

ấ ướ ầ ứ ụ ụ châm: "Giáo d c cái mà đ t n ả c c n, ch  không ph i giáo d c cái mà ta

ụ ụ ụ ệ ặ ị ộ   có". M c khác, giáo d c toàn di n: giáo d c chính tr , giáo d c lao đ ng

ụ ạ ứ ả ử ụ ứ ụ ề ề ệ ngh  nghi p, giáo d c đ o đ c, ph i s  d ng nhi u hình th c giáo d c đào

ề ệ ạ ự ạ ạ t o đa d ng phong phú, t o đi u ki n cho con ng ườ ự i t giác, t ụ    giáo d c,

ủ ộ ầ ư ạ ụ ượ ầ ư ơ ả ch  đ ng sáng t o. Đ u t cho giáo d c đ c coi là đ u t c  b n, đ u t ầ ư

ấ ứ ầ ư ả ộ ươ ả ẫ cho tái s n xu t s c lao đ ng, đ u t cho t ng lai Không ph i ng u nhiên

ở ướ ế ớ ấ ướ ế ể ạ mà ề  nhi u n c trên th  gi i, trong k  ho ch phát tri n đ t n c, các

ệ ố ế ượ ề ặ ố qu c gia này đ u đ t giáo vào h  th ng ba chi n l ọ   ụ c: giáo d c khoa h c

ở ử và m  c a.

ụ ẽ ự ạ ể ề ậ ả ả Có th  nói, ngày nay, s  l c h u v  giáo d c s  ph i tr ắ    giá đ t

ạ ộ ở ế ỷ ự ề ệ ạ trong cu c ch y đua ấ  th  k  XXI mà th c ch t là ch y đua v  trí tu  và

ụ ể ạ ọ ệ phát tri n giáo d c trong cách m ng  khoa h c và công ngh .

ở ộ ể ạ ự ệ ố B n là, m  r ng giao l c qu c t , ề ố ế  Đ  t o đi u ki n cho con ng ườ   i

ệ ạ ượ ể ư ấ ướ ữ ầ Vi t Nam sáng t o tránh đ c nh ng sai l m quanh co, đ  đ a đ t n c đi

ế ườ ủ ế ỏ ị lên ti n k p trên con đ ả ế ợ   ạ ng ti n hoá c a nhân lo i đòi h i ph i k t h p

18

ệ ổ ế ệ ướ ế ớ ủ vi c t ng k t kinh nghi m trong n ệ c và kinh nghi m c a th  gi i. Không

ỉ ươ ủ ứ ự ứ ch  tìm ph ng th c, hình th c xây d ng   ch  nghĩa xã h i n i b  n ộ ộ ộ ướ   c

ướ ủ ộ ộ mình, dân t c mình, các n c xã h i ch  nghĩa mà còn tìm ngay trong các

ọ ọ ữ ủ ế ị n ướ ư ả c t b n ch  nghĩa. Ti p thu có phê phán ch n l c nh ng giá tr  phong

ủ ườ ẽ ạ ộ ộ ẽ ể ạ phú c a loài ng ự i s  t o thành m t đ ng l c   m nh m  đ  hình thành

ướ ủ ể ớ ủ ị ử ộ ườ ệ ừ t ng b c m t ch  th  m i c a l ch s  ­ con ng i Vi ớ ừ   t Nam m i v a

ừ ạ ể ủ ự ể ấ ả ấ mang b n ch t giai c p công nhân, v a đ i bi u cho s  phát tri n c a dân

ắ ằ ế ỷ ế ỷ ẽ ắ ế ụ   ộ t c. Và ch c ch n r ng "Th  k  XXI s  là th  k  nhân dân ta ti p t c

ề ắ ợ ủ ự ự ệ ớ giành thêm nhi u th ng l i to l n trong s  nghi p xây d ng ch  nghĩa xã

ư ướ ả ố ớ ướ ệ ổ ộ h i và b o v  T  qu c, đ a n c ta sánh vai cùng v i các n ể   c phát tri n

ế ớ trên th  gi i".

19

Ậ Ế K T LU N

ệ ệ ạ ạ ậ ớ ộ ầ   ỹ Ngày nay, v i cu c cách m ng k  thu t công ngh  hi n đ i, đã d n

ự ể ế ẳ ị ườ ế ố ế ị ầ d n đi đ n kh ng đ nh s  phát tri n con ng i là y u t ủ    quy t đ nh c a

ọ ự ự ể ể ườ ặ ệ ấ ạ m i s  phát tri n. Trong s  phát tri n con ng i đ c bi t nh n m nh vai

ụ ủ ủ ề ệ ạ ớ ồ ự   trò c a trí tu  và đi li n v i nó là vai trò c a giáo d c đào t o ngu n l c

con ng i.ườ

ố ớ ự ớ ủ ướ ổ ả ố ườ ệ Đ i v i s  nghi p đ i m i c a n c ta ph i coi nhân t con ng i là

ố ừ ư ẩ ả nhân t ế ị  quy t đ nh, t đó ph i nâng cao dân trí cũng nh  chu n b  t ị ố   t

ự ủ ứ ệ ề ệ ồ ị ự ngu n nhân l c có đ  trí tu  và ngh  l c, tay ngh  và công ngh , ý th c và

ả ắ ượ ự ấ ồ ọ ộ tâm h n th m đ m sâu b n s c dân t c, khoa h c và ý chí, th c hi n s ệ ự

ể ừ ộ ệ ệ ộ ộ ị chuy n mình t m t xã h i nông nghi p thành xã h i công nghi p theo đ nh

ướ ủ ủ ử ạ ắ ộ ộ ị h ng xã h i ch  nghĩa. Các cu c đ i th ng c a dân đã đi vào l ch s  suy

ắ ợ ủ ườ ệ ọ cho   cùng   là   th ng   l i   c a   chính   con   ng i   Vi t   Nam.   Bài   h c   đó   còn

ị ớ ế ượ ớ ụ ạ nguyên giá tr  cho t i ngày nay. V i chi n l ắ   c giáo d c đào t o đúng đ n

ọ ủ ấ ủ ệ ả ẩ ớ ườ ệ và khoa h c c a Đ ng, v i trí tu  và ph m ch t c a con ng i Vi t Nam,

ẽ ự ệ ắ ợ ự ệ ệ ệ ạ chúng ta s  th c hi n th ng l i s  nghi p công nghi p hoá, hi n đ i hoá

ấ ướ đ t n c.

ự ố ắ ứ ể ế ậ ớ V i ki n th c và s  c  g ng, em đã hoàn thành bài ti u lu n song

ế ề ậ ỏ không tránh kh i còn nhi u thi u sót. Kính mong nh n đ ượ ờ c l ậ i nh n xét

ữ ủ ể ệ ầ và đánh giá c a th y đ  em rút kinh nghi m trong nh ng bài sau.

ả ơ Em xin chân thành c m  n!

20

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O

ứ ạ ạ ườ ự ồ 1. Ph m Minh H c, nghiên c u con ng i và ngu n nhân l c đi vào công

ệ ệ ạ ố ị nghi p hoá, hi n đ i hoá, Nxb Chính tr  qu c gia, 2001.

ụ ủ ể ạ ỳ 2. Nghiêm Đình V  (ch  biên), Phát tri n giáo d c và đào t o nhân tài, Nxb

ị ố Chính tr  qu c gia, 2002.

ả ả ệ ạ ộ ể ệ ạ ố ộ 3. Đ ng c ng s n Vi t Nam, Văn ki n Đ i h i Đ i bi u toàn qu c, Nxb

ị ố Chính tr  qu c gia, 2001.

ủ ệ ề ệ ạ 4. Ngô Đình Giao (ch  biên), Suy nghĩ v  công nghi p hoá, hi n đ i hoá ở

ướ ố n ị c ta, Nxb Chính tr  qu c gia, 1996.

ế ượ ế ộ ồ 5. Ngu n chi n l ể c phát tri n kinh t xã h i 2001­ 2010, Khoa giáo Trung

ươ ộ ng, Hà N i, 2000.

ự ả ầ ệ ệ ọ ộ 6.   D   th o   t m   nhìn   Vi t   Nam   2020,   B   khoa   h c   công   ngh   và   môi

ườ tr ng, 2001.

ườ ữ ế ạ ạ ổ 7. Ph m Minh H c, T ng k t m i năm (1990 ­ 2000) xoá mù ch  và ph ổ

ụ ể ọ ố ị ậ c p giáo d c ti u h c, Nxb Chính tr  qu c gia, 2000.

21