Tìm hiểu Cải lương

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

237
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cải lương là một loại hình kịch hát có nguồn gốc từ miền Nam Việt Nam, hình thành trên cơ sở dân ca miền đồng bằng sông Cửu Long và nhạc tế lễ[1]. Giải thích chữ "cải lương" (改良) theo nghĩa Hán Việt, giáo sư Trần Văn Khê cho rằng: "cải lương là sửa đổi cho trở nên tốt hơn", thể hiện qua sân khấu biểu diễn, đề tài kịch bản, nghệ thuật biểu diễn, dàn nhạc và bài bản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu Cải lương

C i lương C i lương là m t lo i hình k ch hát có ngu n g c t mi n Nam Vi t Nam, hình thành trên cơ s dân ca mi n đ ng b ng sông C u [1] Long và nh c t l . Gi i thích ch "c i lương" (改良) theo nghĩa Hán Vi t, giáo sư Tr n Văn Khê cho r ng: "c i lương là s a đ i cho tr nên t t hơn", th hi n qua sân kh u bi u di n, đ tài k ch b n, ngh thu t bi u di n, dàn nh c và bài b n.[2] V th i gian ra đ i, theo Vương H ng S n: tuy "có ngư i cho r ng c i lương đã manh nha t năm 1916, ho c là 1918", nhưng theo ông thì k t ngày 16 tháng 11 năm 1918, khi tu ngGia Long t u qu c đư c công di n t i Nhà Hát Tây Sài Gòn, cách hát m i l này m i "bành trư ng không thôi, m đ u cho ngh m i, l y đ n ca và ca ra b ra ch nh đ n, thêm th t mãi, v a canh tân, v a c i cách...nên c i lương hình thành lúc nào cũng không ai bi t rõ...
L ch s T Đ n ca tài t Đã đ n lúc, theo Vương H ng S n, ngư i ta nghe hát b i hoài, hát b i mãi, cũng chán tai thét hóa nhàm[4] thì các ban tài t đ n ca xu t hi n. Bu i đ u, kho ng cu i th k 19 đ n đ u th k 20, các nhóm đ n ca đư c thành l p c t đ tiêu khi n, đ ph c v trong các bu i l t i tư gia, như đám tang, l gi , tân hôn...nhưng chưa h bi u di n trên sân kh u hay trư c công chúng. Và n u trư c kia “c m” (trong “c m, kỳ thi, h a”) là c a t ng l p thư ng lưu thì đ n giai đo n này nó không còn b bó bu c trong ph m vi đó n a, mà đã ph bi n r ng ra ngoài. Chính vì th nh c tài t các t nh phía Nam, v n i dung l n hình th c, d n dà thoát ly kh i nh c truy n th ng có g c t Trung, B c. Nh c l i giai đo n này, trong H i ký 50 năm mê hát, có đo n: Căn c theo sách v thâu th p và nh ng l i c a ngư i l n tu i nói l i, và n u tôi (Vương H ng S n) không l m thì bu i sơ kh i c a c i lương, là do s ng u nhiên, s tình c , là do lòng ái qu c mà nên.
Tác gi gi i thích: Ngư i mi n Nam có cái hay là khi bi t dùng b o l c c i h i thân vào tù, thì h không dùng b o l c. H c đè nén lòng thương nư c, chôn gi u trong m t b ngoài lêu l ng, chơi b i...H (nh ng tài t ) thư ng t h p v a t p ca cho vui, v a trau gi i ngh thu t...r i m i khi có đám tang, vào lúc canh khuya...h cũng hòa đ n, t p dư t ca cho đúng nh p, đ đánh cơn bu n ng . Sau thành thói t c, m i d p “quan - hôn - tang - t ” (ch nhà) đ u có m i h cho rôm đám.[4] Khi y, Đàn ca tài t g m hai nhóm: Nhóm tài t mi n Tây Nam B , như: B u An, Lê Tài Kh (Nh c Kh ), Nguy n Quan Đ i (Ba Đ i), Tr n Quang Di m, T ng H u Đ nh, Kinh L ch Qư n, Ph m Đăng Đàn... Nhóm tài t Sài Gòn, như: Nguy n Liên Phong, Phan Hi n Đ o, Nguy n Tùng Bá... Đ n l i Ca ra b Qua l i năm 1910, ông Tr n Văn Kh i k :
M Tho có ban tài t c a Nguy n T ng Tri u, ngư i Cái Thia, t c g i Tư Tri u (đ n kìm), Mư i Lý (th i tiêu), Chín Quán (đ n đ c huy n), B y Vô (đ n cò), cô Hai Nhi u (đ n tranh), cô Ba Đ c (ca sĩ). Ph n nhi u tài t n y đư c ch n đi trình bày c nh c Vi t Nam t i cu c tri n lãm Pháp. Khi v , h cho bi t r ng Ban t ch c có cho h đư c đ n ca trên sân kh u và đư c công chúng đ n xem đông đ o...[5] Nghe đư c cách cho "đ n ca trên sân kh u", Th y H , ch r p chi u bóng Casino, sau ch M Tho, bèn m i ban tài t Tư Tri u, đ n trình di n m i t i th tư và th b y trên sân kh u, trư c khi chi u bóng, đư c công chúng hoan nghinh nhi t li t. Trong th i kỳ này, M Tho là đ u m i xe l a đi Sài Gòn. Khách các t nh mi n Tây mu n đi Sài Gòn đ u ph i ghé tr m M Tho. Trong s khách, có ông Phó Mư i Hai Vĩnh Long là ngư i hâm m c m ca. Khi ông nghe cô Ba Đ c ca bài T Đ i, như bài “ Bùi Ki m - Nguy t Nga”, v i m t gi ng g n như có đ i đáp, nhưng cô không ra b . Khi v l i Vĩnh Long, ông li n cho ngư i ca đ ng trên b ván ng a và "ca ra b "[6]. Ca ra b phát sinh t đó, l i năm 1915 - 1916.
Cũng theo Vương H ng S n: các đi u ca ra b và c i lương sau này đ u ch u nh hư ng c a các bu i hát nhân nh ng kỳ bãi tư ng do các trư ng trung h c Taberd, M Tho, trư ng t nh Sóc Trăng...Cho nên chúng ta không nên ơn các nhà ti n b i, ph n đông là các giáo sư trư ng Pháp, đã có sáng ki n dìu d t và d y cho ta bi t m t ngh thu t hát ca khác v i đi u hát b i th i y...[7] Nhà văn Sơn Nam còn cho bi t: năm 1917, Lương Kh c Ninh, sành v hát b i, đã di n thuy t t i h i khuy n h c Sài Gòn: Ngư i An Nam ta thu nay v n cho ngh hát là ngh h ti n, nên ngư i có h c th c m t ít thì không làm…(nay) mu n c i lương ph i làm sao?...Chuy n nói đây không khó. Có h c trò trư ng Taberd đ n lúc phát thư ng, nó ra hát theo Lang Sa (Pháp), b t ch như Lang Sa. R t đ i là hát theo ngo i qu c, tr em còn làm đư c, hà hu ng ngư i An Nam mà hát An Nam không đư c sao?...R i đoàn ca nh c k ch bên Pháp m i năm sáu tháng đã đ n Sài Gòn trình di n, có màn có c nh phân minh, m i tu ng d t tr n m t đêm. Công chúng ngư i Vi t hâm m , th y h p lý, thêm tranh c nh g i Sơn th y, đ p m t.[8]
Và r i ngay năm này (1917), ông André Th n (Lê Văn Th n) Sa Đéc l p gánh hát xi c, có thêm ít màn ca ra b . Hình thành C i lương T Anh, Năm Châu, Tư Út, Phùng Há, Ba Liên trong tu ng Khúc Oan Vô Lư ng, gánh Tr n Đ c (C n Thơ) di n trên sân kh u kho ng năm 1931 Qua năm 1918, cũng theo Vương H ng S n, năm 1918, b ng Tây th ng tr n ngang (Đ nh t th chi n), m ng quá, toàn quy n Albert Sarraut n i tay cho phép phe trí th c bày ra m t cu c hát l y ti n dâng “m u qu c” và cho phép l p h i gánh hát đ dân b n x lãng quên vi c nư c, th a d p đó dân
trong Nam bèn trau gi i ngh đ n ca và đưa tài t salon lên sân kh u...[9]. Nhân cơ h i y, ông Năm Tú (Châu Văn Tú) M Tho chu c gánh c a ông André Th n r i s m thêm màn c nh, y ph c và nh ông Trương Duy To n so n tu ng, đánh d u s ra đ i c a lo i hình ngh thu t c i lương. Đ n năm 1920, cái tên “c i lương” xu t hi n l n đ u tiên trên b n hi u gánh hát Tân Th nh (1920) v i câu liên đ i: C i cách hát ca theo ti n b Lương truy n tu ng tích sánh văn minh. M c dù Vương H ng S n đã nói c i lương hình thành lúc nào cũng không ai bi t rõ, nhưng theo s hi u c a ông thì: Năm 1915 tr v trư c, t i mi n Nam, tài t còn ca ki u “đ c tho i”. Năm 1916, có ca ki u "đ i tho i" (ca ra b )
Đêm 16 tháng 11 năm 1918, t i R p Hát Tây Sài Gòn, có di n tu ng Pháp - Vi t nh t gia (t c Gia Long t u qu c) đánh d u th i kỳ phôi thai c a c i lương. Sau đêm này, André Th n trư c và Năm Tú sau, đã đưa c i lương lên sân kh u thi t th . Năm 1922, tu ng Trang T th v và tu ng Kim Vân Ki u di n t i r p M Tho r i lên di n t i r p Ch L n và r p Modern Sài Gòn...lúc này hát c i lương m i thành hình th t s ...[10] Và di n bi n ti p theo c a c i lương đư c T đi n Bách khoa toàn thư Vi t Nam tóm g n như sau: Nh ng năm 1920 - 1930 là th i kì phát tri n r c r , nhi u gánh hát ra đ i, n i ti ng nh t là hai gánh Phư c Cương và Tr n Đ c có dàn k ch g m 3 lo i: các tu ng tích c a Trung Qu c, lo i xã h i và lo i phóng tác (như "Tơ vương đ n thác", "Giá tr và danh d ").
Trong th i kì 1930 - 1934, ngh thu t c i lương lan truy n ra ngoài B c và nhi u ngh sĩ xu t s c xu t hi n như Năm Ph , Phùng Há, B y Nhiêu, Năm Châu... Th i kì kinh t kh ng ho ng, nhi u gánh hát tan rã. D a vào tâm lí c a dân chúng ng v tôn giáo, các gánh hát đua nhau di n các tích v Ph t, tiên, đi đ u là gánh hát Tân Th nh. T 1934, xu t hi n phong trào "ki m hi p", đi đ u là gánh Nh n Tr ng và tác gi M ng Vân ngư i B c Liêu. Nh ng v n i ti ng: "Chi c lá vàng", "Bích Liên vương n ", "B o Nguy t Nương". T sau Cách m ng tháng Tám đ n nay... Nhi u v di n m i xu t hi n, n i dung phong phú và đa d ng.[11] Đ c đi m B c c Kh i s , các v c i lương vi t v các tích xưa, như Tr m Tr nh Ân, V Ngũ Vân Thi u b tên, Cao Lũng vít thi t xa, Ngưu Cao t o m , Tho i Khanh Châu Tu n...hãy còn gi mang hơi hư m theo ki u hát b i, do các so n gi l p c i lương đ u tiên v n là so n gi c a sân kh u hát b i. Sau này, các v v đ tài xã h i m i (g i là tu ng xã h i), như T i c a ai, khúc oan vô lư ng, T đ tư ng... thì hoàn toàn theo cách b c c c a k ch nói, nghĩa là v k ch đư c phân thành h i, màn, l p, có m màn, h màn, theo
s ti n tri n c a hành đ ng k ch. Càng v sau thì b c c c a các v c i lương, k c các v vi t v đ tài xưa cũng theo ki u b c c c a k ch nói. Đ tài & c t truy n Bu i đ u, k ch b n c i lương l y c t truy n c a các truy n thơ Nôm như Kim Vân Ki u, L c Vân Tiên...ho c các v tu ng hát b i, ho c ph ng theo truy n phim và k ch b n Pháp, nhưB ng h u binh nhung (frères d’arme), S c gi t ngư i (Atlantide), Giá tr và danh d (Le Cid), Tơ vương đ n thác (La dame au camélias)... Vào nh ng năm 1930, đã xu t hi n nh ng v m i vi t v đ tài xã h i Vi t Nam như đã k trên. Sau đó, l i có thêm các k ch b n d a vào các truy n c n Đ , Ai C p, La Mã, Nh t B n, Mông C ...Th là c i lương có đ lo i tu ng ta, tu ng Tàu, tu ng Tây...sau có thêm d ng tu ng ki m hi p, tu ng H Qu ng v.v...ch ng t kh năng phong phú, bi t đáp ng s thích c a nhi u t ng l p công chúng. S dung n p không thành ki n c a c i lương có th coi là s lai t p, nhưng đây cũng là khía c nh đ c đi m có tính ch t chung đ i v i văn hóa c a vùng đ t Nam B .
Ca nh c Các lo i hình sân kh u như hát b i, chèo, c i lương đư c g i là ca k ch. Là ca k ch ch không ph i là nh c k ch, vì so n gi không sáng tác nh c mà ch so n l i ca theo các b n nh c có s n, c t sao cho phù h p v i các di n bi n cùng s c thái tình c m c a câu chuy n. Sân kh u c i lương s d ng cái v n dân ca nh c c r t phong phú c a Nam B . Trên bư c đư ng phát tri n nó đư c b sung thêm m t s bài b n m i (như D c hoài lang c a Cao Văn L u mà sau này mang tên v ng c ). Nó cũng g m m t s đi u ca v n là nh c Trung Hoa nhưng đã Vi t Nam hóa. Ngoài tr b n v ng c , dư i đây là m t s bài b n đư c s d ng khá ph bi n trong các tu ng c i lương: - Tam nam: Nam xuân, Nam ai, Nam đ o (đ o ngũ cung) - Kh c hoàng thiên - Ph ng hoàng - N ng tình xưa - Ngũ đi m - Bài t - Sương chi u - Tú Anh - Xang x líu - Văn thiên tư ng (nh t là l p d ng) - Ng a ô b c - Ng a ô nam - Đo n khúc Lam giang - Phi vân đi p khúc - V ng kim lang - Kim ti n b n - Duyên kỳ ng - U líu u xáng - Trăng thu d khúc - Xàng xê v.v... - Và các đi u lý, như: giao duyên, lý con sáo, lý tòng quân, lý cái mơn v.v.. Ngoài ra, khi các bài hát tây b t đ u xu t hi n trên sân kh u c i lương như: Pouet Pouet (trong Ti ng nói trái tim), Marinella (trong Phũ phàng),
Tango mysterieux (trong Ðóa hoa r ng)…thì lúc b y gi trong m t đoàn c i lương xã h i có hai dàn nh c: dàn nh c c i lương thì ng i trong, còn dàn nh c jazz thì ng i trư c sân kh u... Di n xu t Di n viên c i lương di n xu t như k ch nói. Ch khác là di n viên ca ch không nói. C ch đi u b phù h p theo l i ca, ch không cư ng đi u như hát b i. Vương H ng S n nói: Hát b i tư ng trưng nhi u quá và la l i l n ti ng quá, trái l i c i lương ca r r cho thêm mu i...[12] Sau này (kho ng nh ng năm 60), c i lương có pha thêm nh ng c nh múa, u bay, di n võ...c t ch thêm sinh ng...Y ph c, tranh c nh Trong các v di n v tu ng tích xưa hay l y c t truy n nư c ngoài thì y ph c c a di n viên và tranh c nh trên sân kh u cũng ư c ch n l a sao g i ư c b i c nh nơi x y ra câu chuy n, nhưng cũng ch m i có tính ư c l ch chưa úng v i hi n th c. Trong các v v tài xã h i, di n viên ăn m c như nhân v t ngoài i. Ghi công Sơ kh i nên k công ông T ng H u Đ nh (t c Phó Mư i Hai). K đó, ngư i có công g y d ng và đưa lên sân kh u là ông André Th n. Bên
c nh đó còn có vài ngư i góp s c như: Kinh-l ch Qu n (hay Hư n), Ph m Đăng Đàng... Ngoài ra còn ph i k đ n công c a nh ng b u gánh, so n gi , nh c sĩ và các đào kép tài danh thu c th h đ u, như: Tư S (gánh Đ ng Bào Nam), Hai Cu (gánh Nam Đ ng Ban), Tr n Ng c Vi n (gánh N Đ ng Ban), Trương Duy To n, Ba Ð i, Hai Trì, Nh c kh , Năm Tri u, Sáu L u (Cao Văn L u), Nguy n Tri Khương, Tr n Văn Chi u (t B y Tri u), Ba Ð c, B y Lung, Ba Niêm, Hai Nhi u, Hai Cúc, Năm Ph , Ng c X ng, Ng c Sương, Phùng Há, Tư S ng, Hai Gi i, Năm N , Tr n H u Trang, Tư Chơi, Năm Châu, Ba Vân, B y Nam v.v... T t c đã góp ph n hình thành và phát tri n lo i hình ngh thu t c i lương. Cũng nên nói thêm, t sau Hi p đ nh Geneve (1954), c i lương càng có cơ h i phát tri n m nh m , tr thành m t lo i hình ngh thu t, m t b môn sân kh u có kh năng thu hút đông đ o khán thính gi . Và do sáng ki n c a ông Tr n T n Qu c, m t nhà báo kỳ c u, gi i Thanh Tâm đư c thành l p năm 1958 và liên ti p m i năm k sau đ u có phát huy chương và khen thư ng cho nh ng nam n ngh sĩ tr có tri n v ng nh t trong năm. M t s v c i lương n i ti ng Tô Ánh Nguy t
S u vương biên i Tuy t tình ca Tôn T n Gi Điên Ngư i v không bao gi cư i Đ i cô L u Lá s u riêng N a đ i hương ph n Ti ng h c trong trăng Sân kh u v khuya Bên c u d t l a Ti ng tr ng Mê Linh T m lòng c a bi n v.v...