HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
46
TÌNH HÌNH NHIỄM LIÊN CẦU KHUẨN NHÓM B Ở ÂM ĐẠO -
TRỰC TRÀNG TRÊN THAI PHỤ VÀ KẾT CỤC THAI KỲ
Bùi Thị Phương Nga1, Phạm Lê Mỹ Hạnh2, Trần Thị Thanh Nga3,
Nguyễn Thị Quý Khoa1, Lê Thanh Hùng1, Nguyễn Bá Mỹ Nhi1
TÓM TẮT8
Mục tiêu: Khảo sát tình hình nhiễm liên cầu
khuẩn nhóm B trên sản phụ và kết cục thai kỳ.
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
dọc tiến cứu, trên 304 sản phụ tuổi thai từ 26
tuần trở lên được quản lý thai và nhập viện sanh
tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh HCM từ tháng
8/2022 đến 12/2022.
Kết quả và kết luận: Tỷ lệ sản phụ nhiễm
liên cầu khuẩn nhóm B (GBS) là 14,5% (44/304),
kháng sinh đồ nhạy 100% với Ampicillin,
Cephalosporin. Tuổi thai trung bình 38 tuần 4
ngày ± 1 tuần 1 ngày, thai < 37 tuần chiếm 6,3%
(19/304), đái tháo đường thai kỳ chiếm 24,3%
(74/304). Không có sự liên quan giữa mẹ nhiễm
GBS và sanh non < 37 tuần, tình trạng ối vỡ,
nhiễm trùng trong chuyển dạ, nhiễm trùng hậu
sản và nhiễm trùng sơ sinh sớm (p > 0,05). Tỷ lệ
nhiễm trùng sơ sinh sớm là 1% (3/304), trong đó
trên nhóm mẹ nhiễm GBS là 2,3% (1/44) và
nhóm không nhiễm là 0,8% (2/260). Một số yếu
1Trung tâm Sản Phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa
Tâm Anh HCM
2Trung tâm Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
HCM
3Trung tâm Xét nghiệm, Bệnh viện Đa khoa Tâm
Anh HCM
Chịu trách nhiệm chính: Bùi Thị Phương Nga
SĐT: 0903722237
Email: drphuongnga2468@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 12/7/2024
Ngày duyệt bài: 08/8/2024
tố có thể làm làm tăng hoặc giảm nguy cơ nhiễm
trùng sơ sinh sớm như sanh non, đái tháo đường
thai kỳ, mẹ nhiễm GBS, nhiễm E. Coli, thời gian
vỡ ối, thời gian chuyển dạ, cách sanh, thời gian
dùng kháng sinh dự phòng… không phân tích
được vì số biến cố xảy ra quá thấp.
Từ khóa: Liên cầu khuẩn nhóm B trong
thai kỳ.
SUMMARY
COLONIZATION OF GROUP B
STREPTOCOCCUS IN VAGINA AND
RECTUM IN PREGNANT WOMEN
AND PREGNANCY OUTCOMES
Objectives: Investigate the status of group B
streptococcus infection in pregnant women and
pregnancy outcomes.
Subjects and methods: A prospective
longitudinal study included 304 pregnant women
with gestational age of 26 weeks or more that
their pregnacy were managed and given birth at
Tam Anh General Hospital HCM from August
2022 to December 2022.
Results and conclusions: The prevalnce of
pregnant women with group B streptococcus
(GBS) infection was 14.5% (44/304), the
antibiogram was 100% sensitive to Ampicillin
and Cephalosporin. Average gestational age was
38 weeks 4 days ± 1 week 1 day, gestational age
< 37 weeks accounted for 6.25% (19/304),
gestational diabetes accounted for 24.3%
(74/304). There was’nt the relation between the
GBS infection and preterm delivery < 37 weeks,
rupture of membranes, infection during labor,
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
47
postpartum infection and early neonatal infection
(p > 0.05). The rate of early neonatal infection is
1% (3/304), of which 2.3% (1/44) in the GBS-
infected mother group (1/44) and 0.8% (2/260) in
the uninfected mother group. It could not analyze
factors that increased or reduced the risk of early
neonatal infection such as premature birth,
gestational diabetes, maternal GBS infection, E.
Coli infection, duration of membranes rupture,
duration of labor, method of birth, duration of
prophylactic antibiotics... because the number of
events occurring is too low.
Keywords: Group B streptococcus infection
in pregnancy.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Liên cầu khuẩn nhóm B (Group B
Streptococcus: GBS) không gây ra triệu
chứng lâm sàng trên phụ nữ mang thai,
nhưng có thể gây ra một số biến cố sanh non,
vỡ ối, nhiễm trùng ối, nhiễm trùng hậu sản
(NTHS), nhiễm trùng sơ sinh (NTSS). Ở
Việt Nam, cho đến hiện tại đã có nhiều
nghiên cứu về tình hình mang GBS ở mẹ
nhưng ít báo cáo về tình trạng nhiễm GBS ở
trẻ sau sinh. Với tình trạng đề kháng KS của
GBS với Penicillin, Ampicillin,
Cephalosporin, Clindamycin ngày càng gia
tăng [4],[5],[8] thì việc sử dụng Ampicillin
trong phác đồ hiện nay như là kháng sinh dự
phòng (KSDP) đầu tay trong dự phòng NTSS
và NTHS có thật sự phù hợp và hiệu quả
không? Do đó, đề tài đặt ra nhằm:
- Mô tả tình hình nhiễm GBS ở ÂĐ-TT
trên sản phụ tuổi thai từ 26 tuần trở lên nhập
viện sanh.
- Nhận xét kết cục thai kỳ trên nhóm sản
phụ nhiễm GBS.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
- Nghiên cứu dọc, tiền cứu, thời gian từ
08/2022 – 12/2022.
- Địa điểm nghiên cứu: Trung tâm Sản
Phụ khoa & Trung tâm Sơ sinh BVĐKTA.
Đối tượng nghiên cứu
Thai phụ có tuổi thai từ 26 tuần trở lên
được nhập viện tại khoa Sản Nội trú và
Phòng sanh vì chuyển dạ, ối vỡ, hoặc chấm
dứt thai kỳ , thỏa các tiêu chuẩn chọn mẫu:
- Tiêu chuẩn nhận vào:
• Thai kỳ được quản lý và xét nghiệm
GBS được thực hiện tại BVĐKTA.
• Tuổi thai tính chính xác bằng kinh cuối
và/ hoặc siêu âm 3 tháng đầu thai kỳ.
• Đồng ý tham gia nghiên cứu.
- Tiêu chuẩn loại trừ:
• Thai kỳ có chiều dài kênh cổ tử cung ≤
25mm trên siêu âm tam cá nguyệt 2.
• Đang có sốt, hoặc đang mang bệnh lý
nhiễm trùng đang điều trị trên thai phụ không
có vỡ ối.
• Thai phụ bị tâm thần hoặc rối loạn ý thức.
Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu:
chọn mẫu thuận tiện tại khoa Sản Nội trú và
Phòng sanh trong thời gian nghiên cứu, với
cỡ mẫu 304 thai phụ.
Biến số nghiên cứu
- Biến số khảo sát: nhiễm GBS và kháng
sinh đồ, nhiễm E. Coli, tuổi thai, đái tháo
đường thai kỳ (ĐTĐTK), thời gian vỡ ối,
thời gian chuyển dạ, thời gian sử dụng
KSDP, cách thức sanh.
- Biến số kết quả:
• Biến cố trên mẹ: chuyển dạ sanh non,
ối vỡ, sốt trong chuyển dạ, nhiễm trùng ối,
nhiễm trùng hậu sản, hậu phẫu MLT.
• Biến số sơ sinh: NTSS (nhiễm GBS,
nhiễm trùng huyết, viêm phổi, viêm màng não)
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
48
Công cụ nghiên cứu
- Cách lấy bệnh phẩm:
Thai phụ nằm trên bàn khám phụ khoa
trong tư thế phụ khoa, bộc lộ phần hội âm,
dùng que tampon phết bệnh phẩm ở 1/3 dưới
âm đạo (cách lỗ âm đạo hoặc mép màng trinh
2cm), xoay tampon 3600 một hoặc hai vòng
quanh trục để đảm bảo que cấy tiếp xúc với
cả thành trước và thành sau âm đạo. Dùng
chính que tampon này để lấy bệnh phẩm ở
TT bằng cách đưa nhẹ nhàng tampon vào lỗ
HM qua khỏi cơ vòng HM, cách rìa HM 1
cm (qua khỏi ống HM đến TT) xoay tampon
một hoặc hai vòng quanh trục rồi rút tampon
ra, bỏ que tampon trong môi trường vận
chuyển và chuyển ngay đến phòng xét
nghiệm trong 60 phút.
- Xét nghiệm tầm soát GBS: nuôi cấy và
kỹ thuật phân lập vi khuẩn
• Môi trường vận chuyển: Amies
Transport Medium
• Nuôi cấy sàng lọc: MELAB
Chromogenic Strepto B, MacConkey Agar
(MC), Blood Agar (BA)
• Định danh và kháng sinh đồ: trên hệ thống
máy Vitek 2 Compact của BioMerieux theo tiêu
chuẩn CLSL 2021 có cập nhật hằng năm.
Xử lí số liệu
Số liệu được nhập và phân tích bằng
phần mềm Stata. Sử dụng thống kê mô tả
như tần suất, tỷ lệ phần trăm, và các phương
pháp kiểm định (χ2, fisher exact, likehood
ratio) có ý nghĩa thống kê khi p < 0,05
Đạo đức trong nghên cứu
Thai phụ được giải thích đã hiểu rõ mục
đích của nghiên cứu và đồng ý tham gia
nghiên cứu. Chi phí XN GBS do kinh phí
BV chi trả đối với những thai phụ có tuổi
thai < 36 tuần chưa được thực hiện XN tầm
soát GBS thường quy theo quy trình khám
thai của bệnh viện. Nghiên cứu được thông
qua theo quyết định số 89/2022/QĐ-
TAHCM.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Kết quả nghiên cứu trên 304 sản phụ, cho
thấy tuổi thai trung bình là 38 tuần 4 ngày và
trung vị tuổi mẹ là 32 tuổi, nhỏ nhất là 21
tuổi và lớn nhất 45 tuổi.
3.1. Mô tả tình hình nhiễm GBS ở ÂĐ-
TT trên sản phụ tuổi thai từ 26 tuần trở
lên nhập viện sanh
Bảng 3.1: Đặc điểm dịch tễ mẫu khảo sát
Đặc điểm
Số sản phụ
Tỷ lệ %
Tuổi mẹ
< 25
10
3,3
25 – 34
196
64,7
≥ 35
98
32
Tuổi thai
< 37 tuần
19
6,25
≥ 37 tuần
285
93,75
Số con
Con so
138
45,4
Con rạ
166
54,6
Lý do nhập viện
Chuyển dạ
113
37,1
Ối vỡ
48
15,8
Khởi phát chuyển dạ
23
7,6
Mổ lấy thai chủ động, ối còn
120
39,5
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
49
Tiền căn nhiễm GBS thai kỳ
trước /con rạ
Không có nhiễm
41
24,7
Có nhiễm
1
0,6
Không biết
124
74,7
Tiền căn con bị NTSS do mẹ bị
nhiễm GBS thai kỳ trước /con rạ
Không có nhiễm
52
31,3
Có nhiễm
0
0,0
Không biết
114
68,7
Nhiễm E. Coli
Không
282
92,8
Có
22
7,2
Đái tháo đường thai kỳ
Không
230
75,7
Có
74
24,30
Nhận xét: Thai < 37 tuần chiếm tỷ lệ 6,25%, ĐTĐTK chiếm tỷ lệ 24,3%.
Bảng 3.2: Tỷ lệ nhiễm GBS trong mẫu cấy dịch âm đạo-trực tràng
GBS
Số trường hợp
Tỷ lệ %
Âm tính
260
85,5
Dương tính
44
14,5
Nhận xét: Tỷ lệ sản phụ nhiễm GBS chiếm 14,5%.
Bảng 3.3: Kháng sinh đồ của GBS
Kháng sinh đồ của GBS
Kháng
Ampicillin
0 (0%)
Cefazoline
0 (0%)
Ceftriazone
0 (0%)
Cefotaxime
0 (0%)
Erythomycin
34 (77,3%)
Clindamycin
34 (77,3%)
Vancomycin
0 (0%)
Linezolide
0 (0%)
Nhận xét : GBS nhạy 100% với Ampicillin, Cefazoline, Ceftriazone, Cefotaxime.
3.2. Nhận xét kết cục thai kỳ trên nhóm sản phụ nhiễm GBS
3.2.1. Liên quan giữa nhiễm GBS và một số biến cố thai kỳ trên mẹ
Bảng 3.4: Sự liên quan giữa nhiễm GBS và một số biến cố thai kỳ trên mẹ
Yếu tố
liên quan
Tuổi thai
Tình trạng ối
Sốt trong CD
NHTS
< 37 tuần
≥ 37 tuần
Ối còn
Ối vỡ
Không
Có
Không
Có
GBS
Âm
16
(6,1%)
244
(93,8%)
217
(83,5%)
43
(16,5%)
258
(99,2%)
2
(0,8%)
259
(99,6%)
1
(0,4%)
Dương
3
(6,8%)
41
(93,2%)
39
(88,6%)
5
(11,4%)
44
(100%)
0
(0%)
43
(97,7%)
1
(2,3%)
p
0,866 *
0,393 *
0,559 #
0,152 #
*: χ2, #: likelihood ratio
Nhận xét: Không có sự liên quan giữa việc nhiễm GBS với các biến cố trên mẹ.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
50
3.2.2. Liên quan giữa nhiễm GBS và một số biến cố thai kỳ trên con
Bảng 3.5: Liên quan giữa nhiễm GBS và nhiễm trùng sơ sinh sớm
Yếu tố
Con nhiễm trùng sơ sinh sớm
Không
Có
Mẹ nhiễm GBS
Không
258 (99,2%)
2 (0,8%)
Có
43 (97,7%)
1 (2,3%)
p = 0,351
Nhận xét: Trong 304 trường hợp theo
dõi có 3 trường hợp NTSS sớm, chiếm tỷ lệ
1,0%. Trong đó, ở nhóm mẹ nhiễm GBS là
2,3% và ở nhóm mẹ không nhiễm là 0,8%,
sự khác biệt nầy không có ý nghĩa thống kê
với p = 0,351.
3.2.2. Phân tích đa biến một số yếu tố có
thể liên quan đến nhiễm trùng sơ sinh sớm
Tiến hành phân tích đa biến với các biến
số khảo sát có thể liên quan đến tình trạng
NTSS sớm bằng phương trình hồi quy
logistic, kỹ thuật phân tích backward
conditional, kết quả cho thấy có 3 biến số
tính được giá trị p thống kê thấp, nhưng
không thể cho giá trị OR chính xác với
khoảng tịn cậy quá rộng do số biến cố xảy ra
quá ít, đó là ĐTĐTK (p = 0,07); thời gian vỡ
ối > 12 giờ (p = 0,032); thời gian dùng
KSDP ≥ 4 giờ (p = 0,002).
IV. BÀN LUẬN
Tỷ lệ thai phụ nhiễm GBS là 14,5%, khá
tương đồng với kết quả của nhiều nghiên cứu
trong và ngoài nước. Kwatra (2016) đã thực
hiện nghiên cứu phân tích gộp của 78 nghiên
cứu với tổng số 73791 thai phụ ở 37 quốc gia
cho tần suất ước lượng chung trên toàn thế
giới là 17,9% và các vùng địa lý khác nhau
sẽ có tần suất khác nhau, cao nhất ở châu Phi
22,4% và thấp nhất ở vùng Đông Nam Á
11,1% [9]. Một số báo cáo ở Việt Nam cho
thấy tỷ lệ thay đổi từ 13,2% đến 19,5%
[2],[6].
Một số nghiên cứu Việt Nam cho thấy tỷ
lệ GBS kháng Penicillin và Ampicillin lần
lượt là 28,8% - 77,5% và 39% - 60,6%
[1],[6] và tương tự nghiên cứu của Cécile
2022 tỷ lệ GBS kháng nhóm Penicillin từ
58,8% đến 70,6% [8].
Tuy nhiên, trong nghiên cứu chúng tôi thì
GBS nhạy 100% với Ampicillin, tương tự
với kết quả nghiên cứu của Lý PT năm 2020
[4] và Ampicillin cũng là KS được chọn lựa
đầu tiên trong phác đồ điều trị dự phòng
NTSS do GBS như CDC và WHO đã khuyến
cáo. Ngoài ra, nghiên cứu cũng cho kết quả
GBS nhạy 100% với Cefazoline, là loại
KSDP thường quy cho tất cả các trường hợp
mổ lấy thai tại viện.
Như vậy, có nên chăng sử dụng Penicillin
và Ampicillin là điều trị bước đầu cho thai
phụ nhiễm GBS… khi không có kết quả
KSĐ. Điều nầy sẽ tùy thuộc vào kết quả
nghiên cứu mà cơ sở y tế đó thu được mà
phác đồ điều trị có thể sẽ khác nhau.
Trong nghiên cứu chúng tôi, bảng 3.4
cho thấy không có sự liên quan giữa mẹ
nhiễm GBS và tình trạng sanh non, vỡ ối, sốt
trong chuyển dạ, NTHS. Sốt trong chuyển dạ
chiếm tỷ lệ 0,8%, nhưng chỉ xảy ra trên
nhóm sản phụ không nhiễm GBS. Đối với
tình trạng NTHS thì trong nhóm nhiễm GBS
tỷ lệ nầy chiếm 2,3% trong khi ở nhóm
không nhiễm GBS chỉ là 0,4%, nhưng sự
khác biệt nầy không có ý nghĩa thống kê.
Theo tác giả Thịnh NS 2010 thống kê
nguyên nhân gây viêm niêm mạc tử cung sau