Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
205
TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG
CỦA NGƯỜI BỆNH UNG THƯ ĐẠI TRỰC TRÀNG
TRƯỚC PHẪU THUẬT TẠI BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y DƯỢC
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Lê Thị Thanh Tâm1,2, Lâm Vĩnh Niên1,3
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị, hồi phục của người bệnh ung
thư đại trực tràng trước và sau phẫu thuật. Suy dinh dưỡng làm tăng các biến chứng, kéo dài thời gian nằm
viện, tăng chi phí điều trị, giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Mục tiêu: Đánh giá tình trạng dinh dưỡng trước phẫu thuật và các mối tương quan của người bệnh ung
thư đại trực tràng tại Bệnh viện Đại Học Y Dược, Thành Phố Hồ Minh.
Đối tượng - Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 90 người bệnh bị ung thư đại
trực tràng năm 2019. Đánh giá trực tiếp người bệnh bằng bộ câu hỏi soạn sẵn và thu thập trên hồ sơ.
Kết quả: Tỷ lệ suy dinh dưỡng trước phẫu thuật theo SGA, BMI và albumin lần lượt là 37,7%, 14,4%. Độ
tuổi trung bình 60,88 tuổi, giai đoạn III là 54,4% ở, vị trí ung thư trực tràng và đại tràng lần lượt là 37,8% và
33,4%. 82,2% người bệnh sụt cân và 20% sụt cân >10%. Thời gian nằm viện trung bình là 12,4 ± 11,8 ngày và
7,8% người bệnh có ít nhất một biến chứng sau phẫu thuật.
Từ khóa: dinh dưỡng, ung thư đại trực tràng, albumin huyết thanh
ABSTRACT
NUTRITION STATUS OF PREOPERATIVE COLORECTAL CANCER PATIENTS AT UNIVERSITY
MEDICAL CENTER, HO CHI MINH CITY
Le Thi Thanh Tam, Lam Vinh Nien
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 5 - 2021: 205 - 212
Background: Nutrition plays an important role in the treatment and recovery of colorectal cancer patients
before and after surgery. Malnutrition increases complications, prolongs hospital stay as well as increases
treatment costs, and reduces the quality of life of patients.
Objectives: To evaluate the pre-operative nutritional status and the correlation of colorectal cancer patients
in Grade 1 Hospital, Ho Chi Minh City.
Methods: A cross- sectional study was conducted in 2019 on 90 patients with colorectal cancer. Directly
assess patients with pre-compiled questionnaires and collect on profiles. The outcome was evaluated about
complications and hospital length of stay recorded.
Results: The rates of malnutrition before surgery according to SGA, BMI and albumin were 37.7%, 14.4%
respectively. The average age is 60.88 years old, stage III is 54.4%, rectal and colon cancer locations are 37.8%
and 33.4% respectively. 82.2% of patients had weight lose and 20% weight lose >10%. The average hospital stay
was 12.4 ± 11.8 days, and 7.8% of patients had at least one complication after surgery.
1Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh 2Đại học Meiho (Đài Loan, Trung Quốc)
3Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: PGS.BS.TS. Lâm Vĩnh Niên ĐT: 0988846972 Email: nien@ump.edu.vn
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
206
Conclusion: This study showed that the rate of malnutrition in patients with colorectal cancer is quite high
and initially reflects the relationship between nutritional status and clinical outcomes.
Keywords: nutrition, colorectal cancer, albumin serum
ĐẶT VẤN ĐỀ
Tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân ung
thư đại trực tràng tại các bệnh viện được đánh
giá bằng các phương pháp khác nhau có tỷ lệ
suy dinh dưỡng dao động từ 30% đến 60%(1,2).
Đánh giá tỷ lệ suy dinh dưỡng theo phương
pháp SGA tại Việt Nam: bệnh viện Đại học Y Hà
Nội là 56,1%(3), bệnh viện Đại học Y Hà Nội và
bệnh viện Bạch Mai là 33,9%(4) và bệnh viện Bình
Dân là 43,6%(5). Năm 2017, tình trạng dinh
dưỡng chung theo SGA của người bệnh tại bệnh
viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh là
44,8%(6) nhưng chưa có nghiên cứu về tình trạng
dinh dưỡng ở người bệnh ung thư đại trực tràng
trước phẫu thuật. Nghiên cứu nhằm phát hiện
sớm tình trạng suy dinh dưỡng trong quá trình
điều trị để có biện pháp can thiệp kịp thời, góp
phần cải thiện và nâng cao tình trạng bệnh, chất
lượng cuộc sống cho người bệnh. Chúng tôi tiến
hành nghiên cứu này để xác định “Tình trạng
suy dinh dưỡng trước phẫu thuật của bệnh nhân
ung thư đại trực tràng tại bệnh viện Đại Học Y
Dược TP. Hồ Chí Minh năm 2019”.
Mục tiêu
Xác định tỷ lệ suy dinh dưỡng trước mổ của
người bệnh ung thư đại trực tràng.
Mối liên quan giữa tỷ lệ suy dinh dưỡng với
các đặc điểm dân số - xã hội, đặc điểm bệnh lý
tại Bệnh viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
năm 2019.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Người bệnh ung thư đại trực tràng có chỉ
định mổ tại khoa Ngoại Tiêu Hóa trong thời
gian nghiên cứu từ ngày 01/03 đến 03/05/2019.
Người bệnh được nhập viện phẩu thuật và đồng
ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn chọn vào
Người bệnh từ 18 tuổi trở lên, được chẩn
đoán bệnh ung thư đại trực tràng và có kết quả
chẩn đoán bằng giải phẫu bệnh học và có chỉ
định phẫu thuật, có khả năng nghe hiểu và trả
lời được và đồng ý tham gia nghiên cứu
Tiêu chuẩn loại ra
Người bệnh bị tật bẩm sinh, không có khả
năng nghe, nói (câm, điếc), không giao tiếp
được, có rối loạn tâm thần, phù báng bụng hoặc
đã được can thiệp dinh dưỡng trước.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả được tiến hành
từ tháng 1 đến 30 tháng 4 năm 2019 trên 90
người bệnh ung thư đại trực tràng. Đánh giá bao
gồm các chỉ số nhân trắc, đánh giá tình trạng
dinh dưỡng chủ quan theo SGA, albumin huyết
thanh và kiến thức dinh dưỡng bệnh lý ung thư
đại trực tràng. Kết quả điều trị được đánh giá
bằng các biến chứng và thời gian nằm viện.
Cỡ mẫu
Được tính theo công thức tính cỡ mẫu ước
lượng một tỷ lệ trong quần thể với cỡ mẫu tối
thiểu là n= 87. Thực tế nghiên cứu được tổng số
là 90 người bệnh trong thời gian trên.
Phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu ngẫu nhiên được lựa chọn theo
phương pháp chọn mẫu thuận tiện, tất cả người
bệnh đã có đủ xét nghiệm được chỉ định nhập
viện phẫu thuật ung thư đại trực tràng.
Phương pháp thu thập số liệu
Dựa trên bộ câu hỏi chọn sẵn gồm đặc điểm
của người bệnh thu thập từ bệnh án điện tử bao
gồm tuổi, giới tính, tình trạng hôn nhân, chẩn
đoán chính, loại phẫu thuật, kết quả albumin,
bệnh đồng mắc (tăng huyết áp, đái tháo đường,
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hoặc các bệnh lý
khác), thời gian chẩn đoán và phương pháp
phẫu thuật, điều trị trước đó bao gồm hóa trị và
xạ trị.
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
207
Các biến số chính
Tình trạng dinh dưỡng theo SGA (đánh giá
tổng thể chủ quan) là bao gồm 3 phần: SGA-A
(dinh dưỡng tốt), SGA-B (suy dinh dưỡng
nhẹ đến trung bình hoặc nghi ngờ suy dinh
dưỡng), SGA-C (suy dinh dưỡng nặng). Các tiêu
chuẩn đánh giá SGA như sau(6):
Phần bệnh sử
1. Thay đổi cân nặng:
Cân nặng 6 tháng trước đây: ….... kg, ….….%
Thay đổi cân nặng trong 2 tuần:
□ Tăng □Không đổi □ Giảm cân
2. Lượng ăn vào (so với bình thường)
□ Không thay đổi
□ Có thay đổi: thơi gian…………(tuần)
Loại thức ăn:
□ Lỏng □ Sệt □ Ít năng lượng □ Nhịn hoàn toàn
3. Triệu chứng của dạ dày – ruột (kéo dài trên 2 tuần):
□ Không có □ Nôn □ Buồn nôn □ Chán ăn
□ Tiêu chảy
4. Khả năng sinh hoạt hằng ngày
□ Không thay đổi
□ Thay đổi: thời gian……. (tuần)
Loại:
□ Hạn chế sinh hoạt □ Đi lại yếu
□ Nằm hoàn toàn trên giường
5. Bệnh lý và nhu cầu dinh dưỡng liên quan:
Bệnh lý chính: …………………….
Nhu cầu chuyển hóa:
□ Không □ Nhẹ □ Vừa □ Nặng
Thăm khám lâm sàng
Bình thường: 0; nhẹ: 1; vừa: 2; nặng: 3
Mất lớp mỡ dưới da: …………………………..
Teo cơ: ………………………………………..
Phù chân: ………………………………………
Báng bụng: ……………………………………..
Phân loại
□ SGA-A: tình trạng dinh dưỡng tốt
□ SGA-B: suy dinh dưỡng hay nghi ngờ suy dinh dưỡng
□ SGA-C: suy dinh dưỡng
BMI của châu Á với 4 giá trị(6): Bình thường
(BMI 18,5kg/m2), Suy dinh dưỡng nhẹ (BMI từ
17 đến 18,49 kg/m2), Suy dinh dưỡng vừa phải
(BMI từ 16 đến 16,99 kg/m2), Suy dinh dưỡng
nặng (BMI dưới 16 kg/m2).
Albumin huyết thanh là một biến số thứ tự
bao gồm 3 nhóm(6): Bình thường (≥35 g/L), suy
dinh dưỡng vừa phải (albumin từ 28 đến <35
g/L), suy dinh dưỡng nặng (albumin từ <28 g/L).
Thời gian nằm viện là số ngày tính từ ngày
nhập viện đến ngày xuất viện.
Biến chứng gồm nhiễm trùng vết thương từ
vết mổ, vết thương hoặc dẫn lưu được đặt trong
vết thương, sự đổi màu của mô bên trong và ở
bên ngoài vết thương và mùi bất thường đến từ
vị trí vết thương. chảy máu sau phẫu thuật và xì
dò sau phẩu thuật.
Phân tích và xử lý số liệu
Bằng phần mềm SPSS version 20.
Sau khi hoàn thành khảo sát, dữ liệu được
nhập vào phần mềm SPSS 20.0 để kiểm tra và
phân tích kết quả. Các biến định lượng được
tính trung bình, độ lệch chuẩn. Các biến định
tính được tính tần suất và tỷ lệ phần trăm.
Thử nghiệm t được sử dụng để so sánh
trung bình giữa hai nhóm, chẳng hạn như trọng
lượng trung bình khi nhập viện và cân nặng
trước 6 tháng. Kiểm tra chính xác của Fisher
hoặc ANOVA để so sánh giữa tình trạng dinh
dưỡng theo SGA, BMI và albumin, mối quan hệ
giữa tình trạng dinh dưỡng và bệnh lý, biến
chứng, thời gian nằm viện.
KẾT QUẢ
Đặc điểm nhân khẩu học và đặc điểm bệnh lý
Bảng 1. Đặc điểm nhân khẩu học của người tham gia
(n= 90)
Số lượng
Tỷ lệ %
Giới tính
48
53.3
42
46,7
60,88
12,27
Nhóm tuổi (năm)
40
44,4
50
55,6
Nơi sinh sống
50
55,6
40
44,4
Trình độ học vấn
39
43,3
21
23,3
30
33,3
Nghề nghiệp hiện tại
42
46,7
48
53,3
Tình trạng hôn nhân
66
73,3
24
26,7
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
208
Bảng 2. Đặc điểm bệnh lý của người tham gia (n=90)
Biến
Số lượng
Tỷ lệ %
Chẩn đoán thời gian
3 tháng
66
73.3
> 3 tháng
24
23,6
Điều trị trước phẫu thuật
17
18,9
Hóa trị
7
7,8
Xạ trị
2
2,2
Phẫu thuật
9
10
Điều trị khác
6
6,7
Bệnh kèm theo
38
42,2
Tăng huyết áp
31
34,4
Bệnh tiểu đường
12
13,3
COPD
1
1,1
Bệnh khác
6
6,7
Giai đoạn bệnh
2
17
18,9
3
49
54,4
4
19
21,1
Ung thư đại trực tràng
Đại tràng khác
30
33,4
Sigmoid
26
28,9
Trực tràng
34
37,8
Tuổi trung bình của những người tham gia
là 60,88 tuổi. Đa số người bệnh là nữ (53,3%), 60
tuổi (55,6%), trình độ cấp I (44,3%), sống ở thành
thị (55,6%), đã kết hôn (73,3%), không đi làm
(53,3%) bao gồm cả nghỉ hưu, nội trợ hoặc lao
động tự do. Thời gian được chẩn đoán là mắc
bệnh ung thư đại trực tràng nhập viện để phẫu
thuật trong 3 tháng (73,3%), bệnh mãn tính kèm
theo là 42,2%, trong đó 34,4% là có tăng huyết
áp. Hầu hết bệnh nhân được chẩn đoán ở giai
đoạn III (57,6%), IV (22,4%) (Bảng 1, 2).
Cân nặng trung bình lúc nhập viện là 54,8 ±
10,23 kg với cân nặng thấp nhất là 33 kg và cao
nhất là 96,4 kg. Cân nặng trung bình 6 tháng
trước khi phẫu thuật là 58,18 ± 10,70. Có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê giữa cân nặng 6 tháng
trước phẫu thuật và cân nặng khi nhập viện
(p <0,001). 82% người bệnh có giảm cân so với
trước 6 tháng khi nhập viện và tỷ lệ bệnh nhân
giảm cân nặng trên 10% là (14,4%) (Bảng 3).
Đa số người bệnh được chẩn đoán có khối
ung thư ở trực tràng (37,8%) và vị trí ung thư đại
tràng khác chiếm 33,4% (đại tràng chậu hông,
đại tràng ngang…).
Tình trạng dinh dưỡng của người bệnh
Sử dụng tần số và tỷ lệ để phân tích tình
trạng dinh dưỡng của bệnh nhân theo SGA, BMI
và albumin, tỷ lệ người bệnh suy dinh dưỡng
nhẹ hoặc có nguy cơ suy dinh dưỡng SGA –B và
suy dinh dưỡng nặng SGA-C lần lượt là 33,3%
và 4,4%. Suy dinh dưỡng theo BMI (kg/m2) và
albumin lần lượt là14,4% và 20% (Bảng 4).
Mối tương quan giữa tình trạng dinh dưỡng,
SGA và đặc điểm nhân khẩu học
Mối quan hệ giữa SGA và nhân khẩu học
Sử dụng test kiểm định Fisher chính xác để
phân tích mối tương quan giữa tình trạng dinh
dưỡng theo SGA và đặc điểm xã hội của người
bệnh ung thư đại trực tràng. Kết quả bảng 5, giới
tính đã ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng
của SGA của bệnh nhân ung thư đại trực tràng
(p=0,007) (Bảng 5).
Mối quan hệ giữa SGA và đặc điểm bệnh lý
Bảng 6 cho thấy mức độ giảm cân (%) được
tìm thấy có liên quan đến tình trạng dinh dưỡng
được đo thông qua SGA (p <0,05). Bệnh nhân
nam có một mức độ cao của giảm cân trước khi
phẫu thuật và trong giai đoạn tiên tiến của bệnh
của họ có một mức độ cao hơn của suy dinh
dưỡng. Tuy nhiên, không có ion tương quan
đáng kể giữa tình trạng dinh dưỡng và đặc điểm
của bệnh nhân khác.
Mối quan hệ giữa SGA và BMI, albumin huyết
thanh
Phân tích mối tương quan về tình trạng dinh
dưỡng của người bệnh ung thư đại trực tràng
giữa phương pháp SGA, BMI và albumin (bình
thường; suy dinh dưỡng). SGA-A, BMI bình
thường và albumin bình thường (47,8%); SGA-B,
BMI bình thường và nhóm Albumin bình
thường (18,9%); SGA-A hoặc SGA-B và albumin
thấp có cùng số bệnh nhân (7,8%). Mối tương
quan giữa SGA và albumin huyết thanh là có ý
nghĩa thống kê với p <0,05 (Hình 1).
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
209
Bảng 1. Cân nặng và tình trạng giảm cân trong 6 tháng trước khi nhập viện
Giảm cân và giảm cân
Trung bình
Độ lệch chuẩn
Tối thiểu
Tối đa
t
p
Cân nặng khi nhập viện (kg)
54,8
10,2
33
96,4
Cân nặng trước 6 tháng (kg)
58,2
10,7
34
95,5
109,4
<0,001
% giảm cân
n
%
Không
16
17,8
Có
74
82,2
<5%
35
38,9
5 -10%
26
28,9
> 10%
13
14.4
Paired sample t –test
Bảng 2. Tình trạng dinh dưỡng của người tham gia nghiên cứu (n=90)
Giá trị
n
%
Mean
SD
Range (min-max)
t
p
SGA
8,32
2,31
2-12
34,08
,000
SGA-A
56
62,2
SGA-B
30
33,3
SGA-C
4
4,4
BMI
21,82
3,24
15,59-32,21
63,80
,000
Không bình thường
13
14,4
Bình thường
77
85,6
Albumin
38,18
3,94
27,80-48,12
92,00
,000
Suy dinh dưỡng vừa và nhẹ
18
20
Bình thường
72
80
Bảng 5. Mối quan hệ giữa SGA và nhân khẩu học (n=90)
Giá trị
SGA-A
SGA-B
SGA-C
giá trị p
n (%)
n (%)
n (%)
Giới tính
Nữ giới
36 (64,3)
12 (40)
0 (00)
0,007a
Nam giới
20 (35,7)
18 (60)
4 (100)
Tuổi nhóm
< 60
21 (37,5)
17 (56,7)
2 (50)
0,253a
> = 60
35 (62,5)
13 (43,3)
2 (50)
Trình độ học vấn
Cấp I
27 (48,2)
10 (33,3)
2 (50)
0,085a
Cấp II
8 (14,3)
12 (40)
1 (25)
Cấp III
21 (37,5)
8 (26,7)
1 (25)
Nghề nghiệp hiện tại
Đi làm
22 (39,3)
18 (60)
2 (50)
0,192a
Ở nhà (đã nghỉ hưu, nội trợ)
34 (60,7)
12 (40)
2 (50)
Tình trạng hôn nhân
Đã lập gia đình
39 (69,6)
23 (76,7)
4 (100)
0,502a
Khác (Độc thân, Góa phụ, Ly dị)
17 (30,4)
7 (23,3)
0 (00)
a: Kiểm định Fisher
Bảng 6. Mối liên quan giữa SGA và đặc điểm bệnh lý (n=90)
Giá trị
SGA-A
SGA-B
SGA-C
giá trị p
Trọng lượng (kg), M (SD)
56,1 (11,2)
53 (8,7)
50,6 (3,6)
0,125a