CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
286
TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG CỦA NGƯỜI BỆNH UNG THƯ PHỔI
GIAI ĐOẠN IV TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU HÀ NỘI NĂM 2023
Bùi Thị Kim Huế1,2, Nguyễn Quang Dũng2, Bùi Vinh Quang1,
Trần Châu Quyên1, Nguyễn Thị Loan1, Trần Thị Năm1
TÓM TẮT35
Mục tiêu: Đánh giá tình trạng dinh dưỡng
của người bệnh bệnh ung thư phổi giai đoạn IV
điều trị hóa chất tại Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
năm 2023.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên người bệnh
(NB) ung thư phổi giai đoạn IV điều trị hóa chất
tại bệnh viện Ung Bướu Hà Nội trong năm 2023,
mô tả đặc điểm tình trạng dinh dưỡng sử dụng
công cụ PG-SGA.
Kết quả: 170 bệnh nhân đủ tiêu chun tham
gia nghiên cứu, độ tuổi trung bình: 59,1±7,8. Tỷ
lệ suy dinh dưỡng (SDD) theo BMI của đối
tượng nghiên cứu là 48,8%, trong đó ở nam cao
hơn nữ (lần lượt là 51,9% và 39%). Theo phân
loại chu vi vòng cánh tay, tỷ lệ nam giới có nguy
cơ suy dinh dưỡng cao hơn nữ giới (17,8% và
12,2%). Theo phân loại chu vi vòng bắp chân, tỷ
lệ nữ giới có nguy cơ suy dinh dưỡng cao hơn
nam giới (90,2% và 85,3%). Tỷ lệ người bệnh có
nguy cơ suy dinh dưỡng hoặc suy dinh dưỡng
vừa (PG-SGA B) là 62,4% và 33,5% người bệnh
suy dinh dưỡng nặng (PG-SGA C). Hầu hết
người bệnh (cả nam và nữ) cần hỗ trợ về dinh
dưỡng, tỉ lệ cần can thiệp dinh dưỡng tích cực lên
1Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
2Trường Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính:
Email:
Ngày nhận bài: 03/06/2024
Ngày phản biện khoa học: 09/09/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
tới 82,9% ở cả 2 giới. Xét về các triệu chứng ảnh
hưởng đến ăn uống, vấn đề thường gặp nhất là
chán ăn (77,6%), tỉ lệ mệt mỏi và khô miệng là
tương đương (lần lượt là 67,6% và 65,9%).
Kết luận: Người bệnh ung thư phổi giai
đoạn IV điều trị hóa chất có tỉ lệ bị suy dinh
dưỡng cao theo công cụ PG-SGA trong quá trình
điều trị nội trú và cần được tăng cường đánh giá,
chăm sóc dinh dưỡng.
Từ khóa: Tình trạng dinh dưỡng, Ung thư
phổi, giai đoạn IV.
SUMMARY
NUTRITIONAL STATUS OF STAGE IV
LUNG CANCER PATIENTS AT HANOI
ONCOLOGY HOSPITAL IN 2023
Objectives: To evaluate the nutritional status
of stage IV lung cancer patients undergoing
chemotherapy at Hanoi Oncology Hospital in
2023.
Subjects and Methods: A cross-sectional
descriptive study on patients with stage IV lung
cancer receiving chemotherapy at Hanoi
Oncology Hospital in the year 2023, using PG-
SGA instrument to describe and evaluate their
nutritional status.
Results: 170 eligible patients were enrolled.
Their mean age was 59.1 ± 7.8 years.
Malnutrition rate according to BMI classification
was 48.8%, of which men had higher rate than
women (51.9% vs. 39%). According to arm
circumference classification, the rate of men at
risk of malnutrition was higher than women
(17.8% vs. 12.2%), whereas according to calf
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
287
circumference classification, women’s rate was
higher than men’s (90.2% vs 85.3%); 62.4% of
patients had moderate malnutrition or at risk of
malnutrition (PG-SGA B) and 33.5% had severe
malnutrition (PG-SGA C). Most patients (both
male and female) required nutritional support,
those requiring active nutritional intervention
were up to 82.9% in both sexes. In terms of
eating problems, the most common was anorexia
(77.6%), the rates of fatigue and xerostomia were
similar (67.6% and 65.9%, respectively).
Conclusion: According to PG-SGA
instrument, patients with stage IV lung cancer
undergoing chemotherapy were at high risk of
malnutrition during hospitalization and required
to enhance nutritional evaluation and care..
Keywords: Nutritional status, Lung cancer,
Stage IV.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tại Việt Nam, ung thư phổi là loại ung
thư thường gặp thứ 2 ở cả nam và nữ 1.
Người bệnh ung thư phổi có nguy cơ suy
dinh dưỡng cao trong quá trình mắc bệnh và
điều trị do đa phần được phát hiện khi ở giai
đoạn muộn 2. Các nghiên cứu trên thế giới đã
cho thấy suy dinh dưỡng làm giảm chất
lượng cuộc sống và liên quan tới dung nạp
điều trị 3.
Khi phát hiện ở giai đoạn muộn, người
bệnh thường được điều trị hóa chất (hóa trị).
Hóa trị gây nhiều tác dụng phụ, biến chứng
như khô miệng, thay đổi vị giác, mệt mỏi,
buồn nôn và chán ăn, ảnh hưởng tới tình
trạng dinh dưỡng của người bệnh 4. Hiện tại,
ở Việt Nam, một số nghiên cứu đã đánh giá
tình trạng dinh dưỡng của người bệnh ung
thư phổi, tuy nhiên công cụ sử dụng thường
là SGA và đánh giá trên tất cả giai đoạn
bệnh, trong khi PG-SGA là công cụ được
khuyến nghị như một công cụ đặc hiệu trong
đánh giá tình trạng dinh dưỡng cho người
bệnh ung thư do có đánh giá các vấn đề dinh
dưỡng thường gặp, phân loại mức độ suy
dinh dưỡng và có đánh giá thang điểm để xác
định loại hình can thiệp dinh dưỡng cần thực
hiện với mỗi người bệnh 5.
Nghiên cứu này được tiến hành với mục
tiêu: mô tả đặc điểm tình trạng dinh dưỡng
sử dụng công cụ PG-SGA trên người bệnh
ung thư phổi giai đoạn IV điều trị hóa chất
tại bệnh viện Ung Bướu Hà Nội năm 2023.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang
- Áp dụng công thức tính cỡ mẫu ước
tính cho một tỷ lệ:
Trong đó:
n: Cỡ mu nghiên cứu cần có
α: Mức ý nghĩa thống kê. Lấy giá trị α =
0,05
Z(1-/2) = 1,96 (với giá trị α = 0,05, độ tin
cậy 95%)
p: Tỉ lệ người bệnh ung thư phổi giai
đoạn IV có phân loại PG-SGA mức B và C
(suy dinh dưỡng và nguy cơ) của Nguyễn
Thị Mơ và cộng sự 6 là 74,4% (p = 0,744 thì
(1-p) = 0,256).
d: Sai số cho phép lấy d=0,07
Cỡ mu tối thiểu cho nghiên cứu là 149
đối tượng. Thêm 15% dự phòng bỏ cuộc, cỡ
mu cho nghiên cứu này là 170 đối tượng.
Tiêu chuẩn lựa chọn: Người bệnh trong
độ tuổi 20 – 65, cả 2 giới, được chn đoán
xác định ung thư phổi giai đoạn IV điều trị
hóa chất đơn thuần và chưa từng điều trị
phương pháp điều trị khác như phu thuật, xạ
trị.
Tiêu chuẩn loại trừ: các trường hợp
người bệnh trong tình trạng cấp cứu, huyết
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
288
động không ổn định, không thể đứng vững
trên bàn cân hoặc không đáp ứng được các
tiêu chun k thuật của đo chiều cao người
trưởng thành, người bệnh mắc bệnh lý tâm
thần hoặc người nhà không thể hợp tác.
Quy trình nghiên cứu:
Người bệnh được thu thập số liệu nhân
trắc (cân nặng, chiều cao, chu vi vòng cánh
tay, chu vi vòng bắp chân), đánh giá tình
trạng dinh dưỡng bằng bộ công cụ PG SGA.
Thu thập nhân trắc: theo yêu cầu chun
hóa k thuật: tuân theo hướng dn của Cục
quản lý dịch bệnh Hoa K CDC (United
State of Centres for Disease Control and
Prevention) trong Tổng điều tra về sức khỏe
và dinh dưỡng NHANCES (National Health
And Nutrition Examination Survey)- quy
trình điều tra nhân trắc (Anthropometry
Procedures Manual).
Trọng lượng (cân nặng) được đo tư thế
đứng trên cân bàn Tanita BC-541N, sản xuất
tại Trung Quốc, khả năng cân tối đa 100kg.
Kết quả được ghi với độ chính xác 0,1kg và
cởi bỏ toàn bộ giày dép, dây lưng, điện thoại,
chìa khóa (là những vật dụng ảnh hưởng tới
trọng lượng thực của người bệnh).
Chiều cao được đo ở tư thế đứng bằng
thước đo chiều cao di động SECA 217
(Hamburg, Đức). Đối tượng cởi bỏ toàn bộ
giày dép, kẹp tóc, mũ và xõa tóc (với nữ tóc
dài), đứng tựa lưng vào thước với 9 điểm
chạm (2 gót chân, 2 bắp chân, 2 mông, 2 bả
vai và mỏm chm), hai tay song song với
trục cơ thể. Đối tượng nhìn thẳng theo mặt
phẳng Frankfort. Kết quả đo được ghi lại với
độ chính xác 1mm.
Chỉ số BMI được tính bằng cân nặng (kg)
chia bình phương chiều cao (m). (BMI =
kg/m2). Kết quả được phân loại thành thiếu
năng lượng trường diễn, bình thường, thừa
cân hoặc béo phì theo phân loại của Tổ chức
y tế thế giới (World health organization,
WHO).
Các chu vi vòng cánh tay (VCT) và chu
vi vòng bắp chân (VBC) được đo bằng thước
dây không co giãn có độ dài 60cm.
+ Đo chu vi vòng cánh tay: thực hiện trên
tay không thuận. tiến hành đo tay không
thuận hoặc tay không liệt của đối tượng. Đặt
cánh tay của đối tượng vuông góc với khuỷu
tay và song song với trục cơ thể của đối
tượng, xác định mỏm cùng vai của xương
cánh tay và mỏm khuỷu, sau đó đặt thước nối
2 điểm này và xác định điểm giữa xương
cánh tay. Kéo cánh tay của đối tượng song
song với trục cơ thể, quấn thước đo quanh
điểm giữa theo mặt phẳng vuông góc với trục
cánh tay và có được kết quả số đo chu vi
vòng cánh tay (VCT) với độ chính xác 1mm.
Ngưỡng phân loại là 22 cm và 23 cm lần lượt
ở nữ và nam 7.
+ Đo chu vi vòng bắp chân: Đối tượng
ngồi trên ghế với đùi của chân không thuận
vuông góc với cẳng chân và song song với
mặt đất, bàn chân đặt áp sát vào mặt đất. Xác
định vị trí có chu vi lớn nhất ở bắp chân,
quấn thước quanh vị trí lớn nhất của vòng
bắp chân theo mặt phẳng vuông góc với trục
cẳng chân và có được kết quả số đo chu vi
vòng bắp chân (VBC) với độ chính xác
1mm. Ngưỡng phân loại: nguy cơ vừa <
34cm và nguy cơ cao < 32cm ở nam, lần lượt
là < 33 và < 31cm ở nữ 8.
- Đánh giá chủ quan tổng thể dựa vào
người bệnh (Patient- generated subjective
global assessment – PG-SGA)
Đánh giá PG-SGA trên tất cả người bệnh.
Phần 1 bao gồm 4 yếu tố đánh giá là tình
trạng sụt cân, các triệu chứng liên quan đến
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
289
dinh dưỡng, đặc điểm khu phần và khả năng
thực hiện chức năng, được tính điểm theo
từng phần, dinh dưỡng viên ghi nhận số điểm
vào phiếu dựa trên lời khai của người bệnh.
Phần 2 bao gồm các nhận định của dinh
dưỡng viên và tình trạng bệnh và mối liên
quan với nhu cầu dinh dưỡng, nhu cầu
chuyển hóa và các thăm khám về thể chất.
Đánh giá PG-SGA dựa vào biểu mu đã
được dịch sang tiếng Việt và đã được sử
dụng trong các nghiên cứu trước5. Điểm càng
cao thể hiện nguy cơ suy dinh dưỡng cao
hơn, kèm theo gợi ý về nhu cầu can thiệp
dinh dưỡng. Tổng điểm 2-3 gợi ý người bệnh
và gia đình cần được giáo dục dinh dưỡng và
các nhân viên y tế tư vấn (có thể là dinh
dưỡng viên, điều dưỡng hoặc bác sĩ) và/hoặc
kết hợp can thiệp bằng thuốc nếu có chỉ định.
Điểm số từ 4-8 gợi ý người bệnh cần được
các dinh dưỡng viên can thiệp kết hợp với
các điều dưỡng và bác sĩ điều trị. Tổng điểm
≥ 9 cho thấy người bệnh cần được can thiệp
dinh dưỡng tích cực để kiểm soát các triệu
chứng. Đồng thời đánh giá PG-SGA cũng
phân loại:
+ PG-SGA A (dinh dưỡng tốt): cân nặng
ổn định hoặc tăng cân cách đây không lâu;
không giảm khu phần ăn vào hoặc được cải
thiện gần đây; không có bất thường về các
chức năng, hoạt động trong 1 tháng qua.
+ PG-SGA B (nghi ngờ có suy dinh
dưỡng hoặc suy dinh dưỡng vừa): giảm 5%
trong 1 tháng hoặc 10% trong 6 tháng; giảm
tiêu thụ khu phần ăn; có sự hiện diện của
các triệu chứng tác động đến dinh dưỡng;
suy giảm các chức năng ở mức độ vừa phải;
mất lớp mỡ dưới da hoặc khối lượng cơ vừa
phải
+ PG-SGA C (Suy dinh dưỡng nặng):
giảm >5% cân nặng trong 1 tháng hoặc
>10% trong 6 tháng; thiếu nghiêm trọng về
lượng khu phần ăn; có sự hiện diện của các
triệu chứng tác động đến ăn uống; suy giảm
các chức năng mức độ nặng hoặc suy giảm
đột ngột; có dấu hiệu rõ ràng của SDD (mất
lớp mỡ dưới da, teo cơ…).
Xử lý và phân tích số liệu
Sử dụng phần mềm Epidata 3.1, SPSS
16.0 để nhập và phân tích số liệu. Tất cả số
liệu được kiểm tra phân phối của biến số, chỉ
số trước khi phân tích để lựa chọn phương
pháp trình bày số liệu và kiểm định phù hợp.
Sử dụng kiểm định có tham số với các biến
ngu nhiên liên tục, phân phối chun và sử
dụng kiểm định phi tham số với các biến
ngu nhiên liên tục, không phân phối chun.
Nghiên cứu này được xét duyệt và chấp
thuận của Hội đồng khoa học và Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu y sinh trước khi
triển khai nghiên cứu theo quyết định số
1041/QĐ-BVUB ngày 27/4/2023. Đối tượng
đồng ý tự nguyện tham gia nghiên cứu
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Tổng số 170 người bệnh được tuyển chọn
vào nghiên cứu này, tuổi trung bình là 59,1 ±
7,8, nam gấp 3 lần nữ (75,9% so với 24,1%);
68,8% có hút thuốc lá và và 100% người
bệnh sống cùng gia đình.
3.1. Tình trạng dinh dưỡng theo nhân
trc
Kết quả phân loại tình trạng dinh dưỡng
theo BMI thể hiện ở Bảng 1.
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
290
Bảng 1. Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo các ngưỡng phân loại BMI
Phân loại
Ngưỡng BMI theo WHO
Ngưỡng BMI theo IDF
Chung
Nam
Nữ
Chung
Nam
Nữ
Thiếu năng lượng trường diễn
83 (48,8)
67 (51,9)
16 (39,0)
83 (48,8)
67 (51,9)
16 (39,0)
Bình thường
84 (49,4)
59 (45,7)
25 (61,0)
76 (44,7)
52 (40,3)
24 (58,5)
Thừa cân
3 (1,8)
3 (2,3)
0
8 (4,7)
7 (5,4)
1 (2,4)
Béo phì
0
0
0
3 (1,8)
3 (2,3)
0
Nhận xét: Kết quả từ Bảng 1 cho thấy tỉ lệ thiếu năng lượng trường diễn với cả 2 ngưỡng
phân loại là như nhau, là 48,8% chung cho cả 2 giới, trong đó ở nam cao hơn nữ (lần lượt là
51,9% và 39%).
Bảng 2. Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo các ngưỡng phân loại chu vi vòng cánh
tay và chu vi vòng bắp chân
Phân loại
Chu vi vòng cánh tay
Nam n(%)
Nữ n(%)
Nam n(%)
Nữ n(%)
Không có nguy cơ
106 (82,2)
36 (87.8)
19 (14,7)
4 (9,8)
Nguy cơ vừa
23 (17,8)
5 (12.2)
15 (11,6)
37 (90,2)
Nguy cơ cao
95 (73,6)
0
Nhận xét: Theo phân loại chu vi vòng
cánh tay, chỉ có 17,8% nam và 12,2% nữ có
nguy cơ suy dinh dưỡng, còn theo phân loại
chu vi vòng bắp chân, 85,3% nam có nguy
cơ từ vừa tới cao suy dinh dưỡng và 90,2%
nữ có nguy cơ suy dinh dưỡng, trong đó
73,6% nam giới có nguy cơ cao còn ở nữ
toàn bộ chỉ ở nguy cơ vừa, không có nữ giới
nguy cơ cao.
3.2. Tình trạng dinh dưỡng theo PG-
SGA
Theo phân loại PG-SGA, số người không
có nguy cơ dinh dưỡng (PG-SGA mức độ A)
chỉ chiếm 4,1%, suy dinh dưỡng mức độ vừa
(PG-SGA mức độ B) chiếm đa số với 62,4%
và suy dinh dưỡng nặng chiếm 33,5%.
Bảng 3. Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo PG-SGA
Mức độ
Phân loại PG-SGA
Chung n(%)
Nam n(%)
Nữ n(%)
Không nguy cơ
7 (4,1)
6 (4,7)
1 (2,4)
Nguy cơ SDD (Mức B)
106 (62,4)
80 (62,0)
26 (63,4)
Suy dinh dưỡng (Mức C)
57 (33,5)
43 (33,3)
14 (34,1)
Bảng 4. Phân loại cấp bậc can thiệp dinh dưỡng theo PG-SGA
Mức độ
Phân loại PG-SGA
Chung n(%)
Nam n(%)
Nữ n(%)
0-1 điểm a
1 (0,6)
1 (0,8)
0 (0)
2-3 điểm b
3 (1,8)
2 (1,6)
1 (2,4)
4-8 điểm c
25 (14,7)
19 (14,7)
6 (14,6)
≥ 9 điểm d
141 (82,9)
107 (82,9)
34 (82,9)