BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
NGUYỄN THU PHƯƠNG
DẠY HỌC TỪ XƯNG HÔ TIẾNG VIỆT
CHO HỌC SINH TIỂU HỌC DÂN TỘC HMÔNG
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học
bộ môn văn và tiếng Việt
Mã số: 9140111
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC
Hà Nội - 2019
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
AM
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Quang Ninh
Phản biện 1: GS.TS Đỗ Việt Hùng
Phản biện 2: PGS.TS Lê Thị Phượng
Phản biện 3: PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Vân
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án, họp tại:
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
Vào hồi ...... giờ, ngày ….tháng …… năm 2019
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Theo quan điểm của Đảng và Nhà nước, giáo dục là lĩnh
vực hoạt động có hiệu quả nhất trong việc rút ngắn khoảng cách văn
hoá, kinh tế giữa các vùng miền và dân tộc. Trong đó, nâng cao chất
lượng dạy học tiếng Việt cho học sinh (HS) dân tộc thiểu số (DTTS)
cấp tiểu học là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo
dục ở vùng DTTS.
1.2. Trong văn hoá giao tiếp tiếng Việt, việc sử dụng từ xưng hô
góp phần quan trọng quyết định thành công của cuộc giao tiếp. Từ
xưng hô tiếng Việt là lớp từ khúc xạ đặc điểm văn hoá giao tiếp của
người Việt một cách tinh tế, truyền tải tình cảm, thái độ, mức độ
khinh - trọng, thân - sơ, quan hệ vai và thứ bậc giữa các nhân vật
tham gia giao tiếp. Với HS tiểu học người DTTS học tiếng Việt như
ngôn ngữ 2 (NN2), từ xưng hô có thể coi là một trong những thách
thức, rào cản trong trong việc sử dụng ngôn ngữ.
1.3. Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn hiện
hành cũng như chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn (Ban
hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGD&ĐT ngày 26/12/2018
của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo), nội dung dạy học của cả hai
chương trình đều rất quan tâm đến việc dạy từ xưng hô, cách xưng hô
để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt, năng lực giao
tiếp cho HS tiểu học.
1.4. Thực trạng tổ chức dạy học tiếng Việt nói chung và từ xưng
hô tiếng Việt nói riêng cho HS tiểu học dân tộc Hmông còn hạn chế.
Thực tế cho thấy HS tiểu học dân tộc Hmông sử dụng tiếng Việt, đặc
biệt là từ xưng hô tiếng Việt còn mắc nhiều lỗi. Xuất phát từ những lí
do trên, chúng tôi đã lựa chọn vấn đề nghiên cứu “Dạy học từ xưng hô
tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc Hmông”.
2
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là
việc dạy học từ xưng hô tiếng Việt cho HS tiểu học dân tộc Hmông.
2.2. Phạm vi nghiên cứu: Trong luận án này, chúng tôi chỉ khảo sát
HS dân tộc Hmông ở một số trường phổ thông dân tộc bán trú tại tỉnh
Điện Biên. Chúng tôi nghiên cứu trường hợp để khảo sát sâu và thực
nghiệm (TN) dạy học ở ba trường tiểu học dân tộc bán trú ở huyện
Mường Nhé, tỉnh Điện Biên: trường tiểu học Trần Văn Thọ, Nậm Pố và
Nậm Kè số 2.
3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
3.1. Mục đích nghiên cứu: Luận án được thực hiện với mục đích đề
xuất và vận dụng các biện pháp dạy học nhằm nâng cao khả năng sử
dụng từ xưng hô tiếng Việt trong giao tiếp cho HS tiểu học dân tộc
Hmông, góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Việt ở
trường tiểu học với tư cách là NN2.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
(1) Hệ thống hóa lí luận về dạy học NN2 và thụ đắc NN2, từ
xưng hô trong tiếng Việt và tiếng Hmông; (2) Khảo sát thực trạng
dạy học từ xưng hô (3) Đề xuất một số yêu cầu trong dạy học từ xưng
hô tiếng Việt; sử dụng một số phương pháp (PP) dạy học phù hợp với
đối tượng HS và nội dung dạy học; xây dựng và sử dụng hệ thống bài
tập (BT) nhằm nâng cao việc việc dùng từ xưng hô tiếng Việt cho HS
tiểu học dân tộc Hmông; (4) Tiến hành thực nghiệm sư phạm.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Các PP nghiên cứu chủ yếu được sử dụng trong quá trình triển
khai luận án là: PP điều tra, khảo sát thực tiễn; PP phỏng vấn sâu; PP
phân tích, tổng hợp tài liệu; PP thực nghiệm sư phạm; PP thống kê,
xử lí số liệu.
3
5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Hiện nay, HS tiểu học dân tộc Hmông sử dụng từ xưng hô
tiếng Việt còn nhiều bất cập do sự chuyển di tiêu cực (giao thoa
ngôn ngữ) từ tiếng mẹ đẻ. Vì vậy, nếu GV sử dụng những PP dạy
học tích cực, có được một hệ thống BT rèn luyện khoa học thì HS
tiểu học dân tộc Hmông học tiếng Việt sẽ sử dụng từ xưng hô tiếng
Việt trong giao tiếp hiệu quả hơn; từ đó nâng cao năng lực giao tiếp
tiếng Việt, giúp các em tham gia trong các hoạt động xã hội tự tin,
thuận lợi hơn.
6. DỰ KIẾN ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
6.1. Về mặt lý luận: Luận án tổng hợp, phân tích những nghiên
cứu về dạy học tiếng Việt dựa trên lí thuyết thụ đắc NN2, lí thuyết
phân tích lỗi; đặc điểm từ xưng hô, cách xưng hô trong tiếng Việt đối
chiếu với tiếng Hmông.
6.2. Về mặt thực tiễn: Luận án đã đề xuất những PP dạy học phù
hợp với đối tượng HS tiểu học dân tộc Hmông, xây dựng và sử dụng
hệ thống BT dạy học từ xưng hô, cách xưng hô tiếng Việt để nâng
cao năng lực giao tiếp cho HS tiểu học Hmông. Các biện pháp này có
thể là những gợi ý giúp GV vùng DTTS tham khảo trong dạy học tiếng
Việt với tư cách NN2 .
7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung luận án gồm bốn chương.
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. NGHIÊN CỨU VỀ TỪ XƯNG HÔ TIẾNG VIỆT
Từ xưng hô là một phân lớp quan trọng trong mỗi ngôn ngữ,
lớp từ này đã thu hút sự nghiên cứu của rất nhiều nhà ngôn ngữ học.
Từ xưng hô tiếng Việt cũng được một số nhà nghiên cứu nước