BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NGOẠI GIAO
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
-------------------
TRẦN NGUYÊN KHANG
SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP
GIAI ĐOẠN 1991 - 2012
Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế
Mã số: 62 31 02 06
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH QUAN HỆ QUỐC TẾ
Hà Nội - 2017
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Ngoại giao
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Vũ Dương Huân
2. PGS.TS Trần Nam Tiến
Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Phương Bình,
Học viện Ngoại giao
Phản biện 2: PGS. TS. Võ Kim Cương,
Viện Sử Học
Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Thị Quế,
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp
tại…………………………………………………………………….
vào hồi giờ ngày tháng năm
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện Học viện Ngoại giao
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu
Cộng hòa Pháp là một trong những cường quốc phát triển hàng
đầu về kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ ở châu Âu cũng như trên
thế giới. Đồng thời, Pháp cũng là một thành viên quan trọng chủ chốt
của Liên minh Châu Âu (EU). Trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp
Quốc, Pháp là một trong năm thành viên thường trực, đồng thời là xếp
thứ sáu trong các cường quốc về kinh tế sau Hoa Kỳ, Trung Quốc,
Nhật, Đức và Anh. Sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, quyền lực của
Pháp tụt giảm so với Hoa Kỳ và Liên Xô, nhưng đất nước này vẫn
đóng vai trò quan trọng trong QHQT, đặc biệt tại khu vực châu Âu,
châu Phi. Chính sách đối ngoại của Pháp khá nhất quán trong việc thi
hành một chính sách đối ngoại độc lập với Hoa Kỳ, trung thành với
chủ trương một trật tự quan hệ quốc tế “đa cực”. Tại châu Âu, có thể
xem Pháp là một trong những đầu tàu chính trị quan trọng bên cạnh
Đức. Ngoài ra, Pháp vẫn còn ảnh hưởng lớn tại một số khu vực truyền
thống, đặc biệt là Cộng đồng quốc tế Pháp ngữ Francophonie. Đối với
Việt Nam, Pháp là một trong những quốc gia có mối quan hệ bang giao
truyền thống lâu đời. Kể từ đầu thập niên 1990 đến nay, quan hệ Pháp -
Việt luôn có những bước phát triển tích cực. Pháp là một trong những
Đối tác chiến lược quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt
Nam. Trong đối ngoại của Pháp, một trong những ưu điểm đặc biệt
nổi trội đã được quốc gia này sử dụng thành công đó chính là sức
mạnh mềm. Sức mạnh mềm là một khái niệm đưa ra bởi Joseph Nye,
giáo sư Đại học Harvard và được giới nghiên cứu quan tâm khá nhiều
trong thời gian gần đây. Việc nghiên cứu sức mạnh mềm của Pháp là
một đề tài thú vị, mang tính thời sự và cần thiết. Qua nghiên cứu về
2
sức mạnh mềm của Pháp, công trình sẽ góp phần hiều rõ hơn về nước
Pháp trong quan hệ quốc tế, cung cấp những phân tích hữu ích, giúp
cho các chính sách đối ngoại của Việt Nam có thêm những bước tiến
về chiều sâu, từ đó tăng cường mối quan hệ đối tác chiến lược Việt -
Pháp. Đây chính là những lý do chúng tôi chọn luận án nghiên cứu
mang tên “Sức mạnh mềm của Pháp giai đoạn 1991 - 2012”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Qua các nguồn tài liệu liên quan, tác giả luận án tạm phân loại
thành những mảng lớn như sau: các nghiên cứu về sức mạnh mềm
trên thế giới (của Joseph Nye, các học giả quốc tế, của Pháp và tại
Việt Nam); nghiên cứu về sức mạnh mềm Pháp thông qua chính sách
đối ngoại, chính trị, văn hóa, tư tưởng, lịch sử Pháp; các nghiên cứu
về quan hệ Pháp - Việt; các nghiên cứu về bối cảnh quốc tế đương
đại và toàn cầu hóa, trong đó sức mạnh mềm được triển khai.
Về các nghiên cứu về Sức mạnh mềm, hiện trên thế giới và tại
Việt Nam có nhiều công trình nghiên cứu vì đây là một đề tài khá nổi
bật trong QHQT đương đại. Các nghiên cứu rất đa dạng và phong
phú mang đến một bức tranh đầy sinh động về sức mạnh mềm trên
thế giới. Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu tập trung đến từ các quốc
gia có bề dày kinh nghiệm nghiên cứu như Hoa Kỳ, các nước châu
Âu, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,... trong khi đó vẫn còn một
khoảng trống về tiếng nói, quan điểm, cách nhìn, đánh giá từ các
quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tại Việt Nam, hiện
các nghiên cứu về sức mạnh mềm đang dần được triển khai, nhưng
vẫn còn khá khiêm tốn, chưa thành một hệ thống, chưa đa dạng về
các quốc gia và chưa phong phú về các vấn đề. Đây chính là khoảng
trống cần được phát triển mạnh hơn trong thời gian tới tại Việt Nam,
3
đặc biệt khi giới học thuật quốc tế ngày càng quan tâm nhiều hơn đến
ý kiến, quan điểm của học giả tại các nước đang phát triển.
Về khái niệm sức mạnh mềm, các tác phẩm quan trọng đến từ
Joseph Nye, Giáo sư Đại học Harvard, nguyên Trợ lý Thứ trưởng
Ngoại giao Hoa Kỳ từ năm 1977 đến 1979. Giáo sư Joseph Nye đưa
ra khái niệm sức mạnh mềm lần đầu tiên trong “Sẵn sàng lãnh đạo:
Bản chất thay đổi của nền chính trị Hoa Kỳ” (1990). Sau đó ông tiếp
tục phát triển khái niệm này trong “Nghịch lý của quyền lực Mỹ: Tại
sao siêu cường duy nhất của thế giới không thể tự vận hành một mình”
(2002), và trong “Sức mạnh mềm: cách thức đạt đến thành công trong
nền chính trị thế giới” (2004). Với các nghiên cứu của mình, Joseph
Nye mang lại cái nhìn mới về quyền lực trong QHQT, đặc biệt khái
niệm sức mạnh mềm là nguồn cảm hứng cho hàng loạt các công trình
nghiên cứu của các học giả khác trên thế giới. Các công trình của
Joseph Nye rất phong phú mang đến bức tranh toàn diện về sức mạnh
mềm trên thế giới. Tuy vậy, các nghiên cứu của ông đa phần tập trung
vào Hoa Kỳ, lấy Hoa Kỳ là quốc gia trung tâm của nghiên cứu. Chính
điều này tạo nên sự thiếu sót của Joseph Nye về sự đa dạng khi ông
không đi vào phân tích sâu sức mạnh mềm của các quốc gia quan trọng
khác trên thế giới, mà chỉ đề cập đến các quốc gia này trong sự tương
quan so sánh với Hoa Kỳ. Với Pháp, Joseph Nye có đề cập đến trong
các nghiên cứu của mình, nhưng ông không đi sâu vào phân tích toàn
bộ hệ thống sức mạnh mềm của Pháp, mà chỉ nhắc đến như một trong
những trường hợp thành công đầu tiên về sức mạnh mềm trên thế giới.
Từ khi ra đời đến nay, sức mạnh mềm đã được đông đảo học giả và
các chính trị gia chấp nhận như một khái niệm phổ biến trong QHQT.
Ngoài Joseph Nye, hiện nay đã có một khối lượng lớn công trình