MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Trong khuôn khổ của dự án “Nghiên cứu sàng lọc các chất có hoạt tính
sinh học từ thảm thực vật Việt Nam”, Viện Hóa sinh biển, Viện Hàn Lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam phối hợp với Viện Hóa học các hợp chất tự
nhiên– Cộng hòa Pháp đã thu hái, định danh khoa học và thử sàng lọc hoạt
tính sinh học của dịch chiết ethyl acetat của 2,500 loài thực vật của nước ta,
trong đó nổi bật là dịch chiết từ quả cây Cách hoa Đông Dương (C.
indochinensis Merr. ex Croiz), Chà chôi (C. tonkinensis Jabl.) và Cách hoa
eberhardt (C. eberhardtii Gagn) có phần trăm ức chế mạnh dòng tế bào ung
thư biểu mô KB từ 88,40 đến 95,17%. Từ quả của 3 loài trên đã phân lập và
xác định cấu trúc được nhiều hợp chất tinh khiết như: cleistantoxin,
cleisindoside D…Một điều rất thú vị là, các hợp chất cleistantoxin,
cleisindoside D có cấu trúc hoá học gần giống etoposid và teniposid là 2 dẫn
chất glycosid của podophyllotoxin đang được sử dụng làm thuốc điều trị ung
thư phổi, tinh hoàn, buồng trứng…
Nghiên cứu liên quan cấu trúc cleistantoxin, cleisindoside D với tác dụng
dược lí, cơ chế gây độc tế bào cho thấy các chất này có khả năng ức chế enzym
topoisomerase IIB và enzym caspase và được dự đoán có hoạt tính kháng tế
bào ung thư phù hợp với kết quả thử trên in vitro và in vivo, cleistantoxin có
hoạt tính kháng ung thư mạnh nhất.
Từ các kết quả đó, Đề tài độc lập cấp Nhà nước, mã số ĐTĐLCN.14/16 của
Bộ Khoa học và Công nghệ đã tiến hành thử hoạt tính kháng ung thư của cao
khô chiết xuất từ quả cây Chà chôi trên chuột Nude cấy tế bào ung thư phổi
người với liều 100mg/kg cân nặng, cho thấy 100% chuột còn sống và kéo dài
được thời gian sống sau 6 tuần điều trị so với nhóm chứng không được dùng
cao. Vì vậy, cao khô đang được tiếp tục nghiên cứu, phát triển thành nguyên liệu
thuốc. Để xây dựng tiêu chuẩn cho cao khô này, rất cần có chất chuẩn
cleistantoxin và cleisindoside D. Tuy nhiên, 2 chất này đang được nghiên
cứu, phát triển thuốc mới nên trên thế giới chưa có chất chuẩn đối chiếu. Vì
vậy, cleistantoxin và cleisindoside D phải được thiết lập thành chất chuẩn
gốc. Đây là lĩnh vực nghiên cứu mới, hầu như ở Việt Nam còn chưa có công
trình nào công bố về thiết lập chuẩn gốc, chủ yếu là thiết lập chuẩn thứ cấp.
Xuất phát từ nhu cầu thực tế, luận án “Nghiên cứu phân lập, tinh chế,
thiết lập chất chuẩn để định tính, định lượng một số lignan trong quả của
chi Cleistanthus, họ Thầu dầu (Euphorbiaceae)” là công trình đầu tiên
thiết lập hai chất chuẩn gốc định lượng cleistantoxin và cleisindoside D từ
quả cây Chà chôi (có hàm lượng 2 chất này cao nhất) với các mục tiêu sau:
- Mục tiêu 1: Phân lập, tinh chế và khẳng định cấu trúc của cleistantoxin và
cleisindoside D từ quả cây Chà chôi làm nguyên liệu thiết lập chất chuẩn và xác
định cấu trúc các chất tinh khiết mới phân lập được.
