BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
-------------------------
Nguyễn Thị Minh Thu
KẾ TOÁN CÁC KHOẢN DỰ PHÒNG PHẢI TRẢ
VÀ DỰ PHÒNG TỔN THẤT TÀI SẢN TRONG
CÁC DOANH NGHIỆP THUỘC TẬP ĐOÀN
CÔNG NGHIỆP THAN – KHOÁNG SẢN VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 9340301
Tóm tắt luận án tiến sĩ kinh tế
Hà Nội, Năm 2024
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp (DN) Việt Nam
có thể đối diện với các rủi ro trong quá trình sản xuất kinh doanh
(SXKD) và phát sinh nhiều tổn thất. Kế toán (KT) với tiếp cận thận
trọng trong xử lý các giao dịch kinh tế để trình bày thông tin tài chính
của DN, hướng tới tính trung thực và hợp lý đã sử dụng kỹ thuật dự
phòng (DP) trong đo lường, ghi nhận và trình bày thông tin. Thông tin
KT về các khoản DP phải trả và DP tổn thất tài sản (TTTS) giúp đảm
bảo chất lượng của báo cáo tài chính (BCTC), cung cấp một cái nhìn
đầy đủ và toàn vẹn về khả năng hoạt động và năng lực tài chính của
DN. Thông tin DP cũng hỗ trợ các đối tượng bên trong DN đánh giá
rõ rủi ro, định hướng xây dựng các kế hoạch đối phó, chủ động tài
chính thông qua các nguồn DP được hình thành.
Các quy định về lập DP phải trả và DP TTTS của Việt Nam còn
có sự lẫn lộn trong quy định giữa KT và thuế. Nội dung vừa thiếu, vừa
thừa do các quy định, khuôn mẫu KT không bao gồm được đầy đủ các
hoạt động, sự kiện diễn ra trong thực tế. KT đang sử dụng khuôn mẫu
của thuế để thực hành KT. Điều này làm cho các khoản DP được ghi
nhận không phản ánh hết được mức độ tổn thất của DN, dẫn đến thông
tin KT về tình hình của DN có thể không đầy đủ.
Nhà quản trị của các DN nói chung và DN thuộc Tập đoàn
Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) nói riêng rất quan
tâm đến rủi ro và tìm kiếm các biện pháp để hạn chế rủi ro. Nhiều
loại hàng tồn kho (HTK) sử dụng trong khai thác, chế biến, vận
chuyển khoáng sản có thể bị giảm giá trị khi sử dụng. Tình hình tiêu
thụ than liên tục gặp nhiều khó khăn trong những năm qua, sản lượng
than cung cấp cho nhiệt điện trong nước và sản lượng than xuất khẩu
đều có xu hướng giảm, dẫn đến sản lượng than tồn kho nhiều. Việc
thu hồi công nợ còn gặp nhiều khó khăn. TKV có chính sách đầu tư
đa dạng, nhưng việc quản lý còn chưa tốt nên có thể gặp nhiều thách
thức trong việc tạo ra hiệu quả ho các khoản đầu tư tài chính…
Những điều đó có thể tạo ra rủi ro tiềm ẩn tác động nghiêm trọng đến
tình hình tài chính của các DN thuộc TKV.
Khi nghiên cứu thực trạng, việc xác định các nhân tố ảnh hưởng
và mức độ tác động của từng nhân tố đến chất lượng thông tin KT các
khoản DP phải trả và DP TTTS trong các DN thuộc TKV là công việc
cần thiết để xác định nguyên nhân của các vấn đề còn tồn tại. Từ đó
đưa ra những kiến nghị cần thiết để nâng cao chất lượng thông tin KT
này. Đây là một nội dung giúp tăng cường tính khoa học, tính khả thi
cho các giải pháp hoàn thiện và kiến nghị đề ra.
Trong bối cảnh đó, tác giả lựa chọn đề tài “Kế toán các khoản dự
phòng phải trả và dự phòng TTTS trong các doanh nghiệp thuộc Tập
đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam” để làm đề tài nghiên
cứu với mong muốn có thể nâng cao hơn nữa chất lượng của thông tin
KT các khoản DP phải trả và DP TTTS để làm giảm hậu quả xảy ra đối
với các trường hợp DN gặp rủi ro và giúp các đối tượng liên quan đưa ra
các quyết định kinh tế hiệu quả.
2. Tổng quan nghiên cứu của đề tài
2.1. Các nghiên cứu chuyên sâu về rủi ro
KT các khoản DP phải trả và DP TTTS là phương pháp KT dựa
trên việc tiếp cận rủi ro của DN. Trong các loại rủi ro, rủi ro tài chính
là rủi ro ảnh hưởng nhiều đến DN. Trong đó, phân tích rủi ro tài chính
là một nội dung nghiên cứu của Bansal và cộng sự (1992), Lê Văn
Luyện, Vũ Thị Hậu, (2011), Nguyễn Thị Thanh (2011). Các nghiên
cứu thực hiện xây dựng hoặc ứng dụng các mô hình để đánh giá, dự
báo rủi ro tài chính: Nguyễn Thành Cường, Phạm Thế Anh (2010), Hà
Văn Sang, Nguyễn Hà Nam, (2011). Trước nguy cơ có thể gặp phải rủi
ro tài chính, DN cần có giải pháp để xử lý rủi ro, trong đó DP là một
kỹ thuật giúp KT xử lý vấn đề này.
2.2. Các nghiên cứu rủi ro tiếp cận từ nguyên tắc thận trọng
Luận án đã tổng quan các nghiên cứu về rủi ro tiếp cận từ
nguyên tắc thận trọng trong hai cơ sở đo lường: KT theo mô hình giá
gốc và KT theo mô hình giá trị hiện tại.
Khi áp dụng nguyên tắc thận trọng, KT sẽ hạn chế được những
hậu quả do rủi ro mang lại, từ đó đưa đến các quyết định kinh tế hiệu
quả hơn. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả nghiên cứu rủi
ro tiếp cận từ nguyên tắc thận trọng trong KT đối với mô hình giá gốc,
thông qua trích lập DP.
2.3. Các nghiên cứu tiếp cận theo từng nội dung kế toán các
khoản dự phòng phải trả và dự phòng tổn thất tài sản
2.3.1. Các nghiên cứu về kế toán dự phòng phải trả
Các nghiên cứu về bản chất và mục đích của kế toán DP
phải trả: Các nghiên cứu chỉ ra rằng, DP phải trả giúp cho DN từ
các nghĩa vụ nợ hiện tại, có thể ghi nhận trước sự giảm sút lợi ích
kinh tế trong tương lai với các nghiên cứu của Nguyễn Đào Tùng
(2006), Phạm Hoài Hương (2007), Feleaga và cộng sự (2010), Suer
(2014), Trần Thị Thanh Thúy (2017). Có nghiên cứu đề cập đến việc
sử dụng KT DP phải trả trong quản lý gồm Peek (2004), Phan Thanh
Hải (2017), Lohmann và Crasselt (2020).
Các nghiên cứu về cách xác định căn cứ để trích lập DP phải trả:
Nguyên tắc và phương pháp đo lường khoản DP phải trả được đề cập
đến ở các nghiên cứu: Peek (2004), Đoàn Vân Anh (2006), Nguyễn Đào
Tùng (2007), Đặng Thị Hồng Hà (2017), Phan Thanh Hải (2017),
Nguyễn Khánh Thu Hằng, Hồ Thị Phi Yến (2019), Anh Le Phuong
Tram (2019), Dương Thị Thanh Hiền (2018).
2.3.2. Các nghiên cứu về kế toán dự phòng tổn thất tài sản
Các nghiên cứu về bản chất và mục đích của kế toán DP TTTS:
DP TTTS là ghi nhận trước một khoản chi phí trong tương lai vào chi phí
SXKD của kỳ KT hiện tại giúp cho DN có nguồn tài chính dùng để bù đắp
các thiệt hại có thể xảy ra. Các nghiên cứu về vấn đề này bao gồm Phạm
Hoài Hương (2007), Phạm Thị Quyên (2008), Đặng Thế Hưng (2014),
Sigidov và cộng sự (2016), Trần Thị Thanh Thúy (2017).
Các nghiên cứu về cách xác định căn cứ để trích lập DP
TTTS: Các nghiên cứu đề cập đến căn cứ pháp lý, đối tượng, phương
pháp đo lường, phương pháp trích lập và xử lý DP TTTS bao gồm Phan
Đức Dũng (2006), Nguyễn Thị Bình Yên (2010), Sigidov và cộng sự
(2016), Phan Thanh Hải (2017), Dương Thị Thanh Hiền (2018), Nguyễn
Khánh Thu Hằng, Hồ Thị Phi Yến (2019).
2.4. Các nghiên cứu về chất lượng thông tin kế toán
Do việc nghiên cứu trực tiếp chất lượng thông tin KT các khoản
DP phải trả và DP TTTS là chưa có, nên tác giả tiếp cận vấn đề này
thông qua tổng quan các công trình nghiên cứu về dạng đề tài gần nhất
là các nghiên cứu về chất lượng thông tin KT trên BCTC.
2.4.1. Các nghiên cứu đo lường chất lượng thông tin kế toán
Luận án đã tổng quan các nghiên cứu đo lường chất lượng