BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
TRƯƠNG THỊ NHƯ NGUYỆT
NGHÈO VÀ GIẢM NGHÈO
Ở KHU VỰC MIỀN NÚI TÂY BẮC TỈNH NGHỆ AN
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số: 9.31.05.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÍ
Hà Nội - 2024
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Lê Văn Thông
và PGS.TS Nguyễn Thị Trang Thanh
Phản biện 1:
PGS.TS Vũ Đình Hòa – Trường Đại học Phenikaa
Phản biện 2:
PGS.TS Hoàng Phan Hải Yến – Trường Đại học Vinh
Phản biện 3:
TS. Nguyễn Tường Huy – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án Tiến sỹ cấp:
Trường họp tại Phòng bảo vệ Luận án, Thư viện trường ĐHSP Hà Nội
Vào hồi……giờ…… ngày….. tháng……năm 2024
Có thể tìn hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1. Trương Thị Như Nguyệt (2016), “Nghiên cứu nghèo ở Việt Nam – Khái
niệm và tiêu chí đánh giá”, Tạp chí Nghiên cứu Khoa học Công đoàn,
Trường Đại học Công đoàn.
2. Trương Thị Như Nguyệt (2018), “Sự phân hóa nghèo theo không gian ở
tỉnh Nghệ An năm 2016”, Kỷ yếu Hội nghị khoa học Địa lí toàn quốc
lần thứ X.
3. Trương Thị Như Nguyệt (2019), “Các nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề
nghèo và giảm nghèo ở tỉnh Nghệ An”, Kỷ yếu Hội nghị khoa học Địa lí
toàn quốc lần thứ XI.
4. Trương Thị Như Nguyệt (2022), “Một số giải pháp nhằm thực hiện
giảm nghèo đa chiều (Nghiên cứu trường hợp tại tỉnh Nghệ An)”, Tạp
chí Nghiên cứu Khoa học Công đoàn, Trường Đại học Công đoàn.
5. Trương Thị Như Nguyệt (2023), “Các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng
phát triển kinh tế ở khu vực miền núi Tây Bắc tỉnh Nghệ An”, Tạp chí
Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
6. Trương Thị Như Nguyệt (2023), “Các nhân tố ảnh hưởng đến nghèo và
giảm nghèo ở khu vực miền núi Tây Bắc tỉnh Nghệ An”, Tạp chí
Nghiên cứu Địa lí Nhân văn.
7. Nguyen Thi Trang Thanh, Tran Thi Tuyen, Truong Thi Nhu Nguyet,
Pham Vu Chung (2023), “Estimating the differences of poverty by
geographic area according to the multi-dimensinal poverty approach: a
case study in Nghe An province, Vietnam”, Tạp chí Khoa học, Trường
Đại học Sư phạm Hà Nội.
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghèo là một hiện tượng xã hội có tính lịch sử và phổ biến với mọi quốc
gia, mọi dân tộc, sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế sẽ làm cho sự phân hóa giàu
nghèo càng gay gắt. Giảm nghèo luôn là nhiệm vụ hàng đầu của cả nhân loại
cũng như của từng quốc gia trên thế giới, đồng thời là mối quan tâm hàng đầu
của Đảng, Nhà nước, của cả xã hội cũng như từng cộng đồng dân cư Việt Nam.
Nghệ An là tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ, có diện tích 16.490km2, dân số
3.409,8 nghìn người (năm 2021). Với diện tích và dân số lớn Nghệ An có sự
phân hóa rõ rệt về đặc điểm về tự nhiên cũng như trình độ phát triển KTXH,
đặc biệt là hiện trạng nghèo giữa vùng đồng bằng và vùng miền núi phía Tây.
Vùng miền núi phía Tây (gồm 11 đơn vị hành chính tương đương cấp huyện)
với tổng số hộ chỉ bằng gần 3/5 tổng số hộ của vùng đồng bằng (gồm 10 đơn vị
hành chính) nhưng số hộ nghèo của vùng miền núi phía Tây lại gấp 5,3 lần so
với số hộ nghèo của vùng đồng bằng.
Khu vực miền núi Tây Bắc tỉnh Nghệ An (KVMNTBNA) là một phận
thuộc miền Tây Nghệ An, với tổng diện tích là 5.363,9km2 (chiếm 32,54% diện
tích toàn tỉnh) và dân số năm 2021 là 635.438 (chiếm 18,63%). Giai đoạn 2016
– 2020, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của khu vực đạt 6,56%; giá trị
tăng thêm bình quân đầu người bằng 70% so với toàn tỉnh, tốc độ tăng thu ngân
sách bình quân hàng năm trên địa bàn ước đạt 19,1%.
Vị trí địa lí của khu vực khá thuận lợi trong việc giao lưu kinh tế với các
địa phương trong tỉnh cũng như các tỉnh lân cận và nước bạn Lào, thúc đẩy sự
phát triển kinh tế. Cùng với lợi thế nổi bật là tài nguyên đất đỏ bazan, khoáng
sản, lâm sản, nông sản, thương mại và du lịch. Tuy nhiên, cho đến nay đây vẫn
là vùng chậm phát triển về kinh tế, chưa thực sự tương xứng với tiềm năng.
Tổng giá trị sản xuất (GTSX) của vùng Tây Bắc còn khá nhỏ bé so với toàn tỉnh
(chỉ đóng góp khoảng 12% vào GTSX toàn tỉnh, trong khi tỉ trọng dân số là
18,7% toàn tỉnh). Tốc độ tăng trưởng GTSX của khu vực cũng chậm hơn so với
toàn tỉnh. Tỉ lệ hộ nghèo vẫn cao hơn mức bình quân của toàn tỉnh, đặc biệt có
sự phân hóa rõ rệt giữa các địa phương trong vùng. Điều đáng quan tâm là
nguyên nhân nghèo cơ bản nhất vẫn là do thiếu vốn, thiếu đất (tài nguyên nổi
bật của vùng) và thiếu các tư liệu sản xuất khác. Vì vậy, nghiên cứu về cơ sở lí
luận, các nhân tố ảnh hưởng, hiện trạng nghèo và giảm nghèo dưới góc độ Địa
lí học là nền tảng để đưa ra các giải pháp giảm nghèo phù hợp cho khu vực. Là
một người con của khu vực miền núi Tây Bắc tỉnh Nghệ An, tác giả thực sự
mong muốn có đóng góp nhỏ bé trong quá trình cải thiện đời sống cho người
dân nghèo của quê hương, tác giả đã lựa chọn đề tài “Nghèo và giảm nghèo ở
khu vực miền núi Tây Bắc tỉnh Nghệ An” cho luận án tiến sĩ của mình.
Luận án nhằm giải quyết các câu hỏi nghiên cứu chính sau:
- Vấn đề nghèo và giảm nghèo ở KVMNTBNA chịu ảnh hưởng của những
nhân tố nào?
2
- Hiện trạng nghèo và giảm nghèo của khu vực trong giai đoạn đầu áp dụng
chuẩn nghèo đa chiều như thế nào?
- Những giải pháp nào cần được thực hiện nhằm giảm nghèo cho
KVMNTBNA?
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở tổng quan, phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn về nghèo và
giảm nghèo, luận án tập trung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nghèo và
giảm nghèo, thực trạng nghèo và giảm nghèo ở KVMNTBNA và từ đó đề xuất
một số giải pháp thực hiện giảm nghèo cho khu vực trong tương lai.
Để đạt được mục đích nghiên cứu đã nêu ở trên, luận án tập trung giải
quyết các nhiệm vụ sau:
- Tổng quan, kế thừa và cập nhật cơ sở lí luận và thực tiễn về nghèo và
giảm nghèo, xác định hệ thống chỉ tiêu đánh giá thực trạng nghèo và giảm
nghèo cho khu vực nghiên cứu.
- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nghèo và giảm nghèo ở
KVMNTBNA để thấy được những thuận lợi và khó khăn của vị trí địa lí, các
nhân tố tự nhiên và kinh tế - xã hội (KTXH) tác động đến vấn đề nghèo và giảm
nghèo của khu vực.
- Phân tích thực trạng nghèo và giảm nghèo ở KVMNTBNA và đánh giá
được những kết quả đã đạt được và những hạn chế cần khắc phục trong quá trình
thực hiện giảm nghèo của khu vực.
- Đề xuất một số giải pháp giảm nghèo cho KVMNTBNA trong tương lai.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Hộ nghèo tại KVMNTBNA, cụ thể tại các huyện Nghĩa Đàn, Tân Kỳ,
Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong và thị xã Thái Hòa. Để thấy được mối tương
quan giữa hộ nghèo và các hộ khác ở khu vực, trong phiếu điều tra chúng tôi có
mở rộng điều tra thêm các hộ thuộc nhóm không nghèo.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu hai vấn đề chính là nghèo và giảm nghèo
dưới góc độ Địa lí học. Cụ thể: phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nghèo và
giảm nghèo (bao gồm vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ, các nhân tố tự nhiên và
các nhân tố KTXH), phân tích, đánh giá thực trạng nghèo và giảm nghèo ở
KVMNTBN trong đó đi sâu vào những tiêu chí đánh giá nghèo và giảm nghèo
của khu vực; đề xuất một số giải pháp giảm nghèo cho khu vực trong tương lai.
Các chỉ tiêu đánh giá thực trạng nghèo ở KVMNTBNA bao gồm: số hộ
nghèo và tỉ lệ hộ nghèo; thu nhập và chi tiêu; sự thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ
bản; nguyên nhân nghèo; chỉ số nghèo đa chiều MPI.
Các chỉ tiêu đánh giá thực trạng giảm nghèo ở KVMNTBNA bao gồm: số
hộ thoát nghèo và tỉ lệ hộ thoát nghèo; số hộ tái nghèo và tỉ lệ hộ tái nghèo; huy
