1
M ðU
1 ðt vn ñ
Ph Quỳ là mt vùng ñi núi nm phía Tây Bc t!nh Ngh# An có t&ng
di#n tích ñ(t t) nhiên là 242.426 ha; gm nhi0u lo2i ñ(t khác nhau trong ñó ñ(t ñ6
bazan có di#n tích kho9ng 13.441 ha. Vùng ñ(t ñ6 bazan Ph Qùy là nơi có ti0m
năng phát tri>n các lo2i cây công nghi#p, cây lâu năm có giá trA kinh tB hàng hoá
cao lCn nh(t ca t!nh Ngh# An nói riêng và ca khu v)c phía Bc nói chung.
Th)c tB s9n xu(t các nông trưGng, công ty là nhHng cơ ss9n xu(t cam
chính t2i Ph Quỳ cho th(y nhi#m kỳ kinh tB ca cây cam t2i ñây hi#n ch! không
ñBn 15 năm do ñJu tư chăm sóc không ñáp Kng yêu cJu ca cây trng, năng su(t
ch(t lưLng qu9 không cao, ñem l2i hi#u qu9 kinh tB th(p cho s9n xu(t. Do ñó xác
ñAnh các bi#n pháp nâng cao năng su(t, ch(t lưLng s9n phPm và hi#u qu9 kinh tB
cam trên ñ(t ñ6 bazan Ph Quỳ Q Ngh# An là công vi#c r(t c(p bách. ðây cũng
là lý do ñ> chúng tôi th)c hi#n ñ0 tài "Nghiên cu tính cht lý hóa ñt và mt
s bin pháp thâm canh cam trên ñt ñ bazan Ph# Quỳ & Ngh An”
2 Mc ñích nghiên cu
Xác ñAnh nhHng yBu tV v0 mWt khí hXu thGi tiBt, các tính ch(t lý hóa tính
ñ(t ñ6 bazan Ph Quỳ 9nh hưng x(u ñBn s9n xu(t cam và ñ0 xu(t bi#n pháp
kY thuXt bón phân và tưCi nưCc nhm nâng cao nâng cao năng su(t, ch(t lưLng
và hi#u qu9 kinh tB cam trên lo2i ñ(t này.
3 Ý nghĩa ca ñ tài
3.1 Ý nghĩa khoa h0c
KBt qu9 thu ñưLc ca ñ0 tài ñóng góp thêm nhHng luXn cK khoa h[c góp
phJn b& sung, xây d)ng quy trình kY thuXt thâm canh cam thGi kỳ kinh doanh
trên ñ(t ñ6 bazan  Ph Quỳ Q Ngh# An; làm tài li#u tham kh9o cho vi#c nghiên
cKu và gi9ng d2y v0 cây cam Vi#t Nam.
3.2 Ý nghĩa th2c ti3n
Q Xác ñAnh lưLng kali, lân, vôi, nưCc tưCi thích hLp cho cây cam trên ñ(t
ñ6 bazan  Ph Quỳ.
Q Xác ñAnh ñưLc lưLng và d2ng hHu cơ b& sung thích hLp cho cây cam
trên ñ(t ñ6 bazan  Ph Quỳ.
Q KhuyBn cáo lưLng kali, lân, vôi, lưLng hHu cơ b& sung (khô dJu, xác
mm) và lưLng nưCc tưCi thích hLp cho cam trng trên ñ(t ñ6 bazan Ph Quỳ
Q Nh# An, góp phJn tăng thu nhXp và hi#u qu9 kinh tB cho ngưGi s9n xu(t.
4 Nh!ng ñóng góp m%i ca lu'n án
ðã ñưa ra ñưLc bi#n pháp kY thXt bón phân và tưCi nưCc thích hLp cho
cam trong thGi kỳ kinh doanh trên ñ(t ñ6 bazan  PhQuỳQ Ngh# An.
* Gi%i h+n ca ñ tài:
ð0 tài giCi h2n vào vi#c nghiên cKu mt sV tính ch(t lý hóa tính ñ(t ñ6 bazan
2
PhQuỳ Q Ngh# An trng cam. Nghiên cKu các yBu tV: kali, lân, vôi, hHu cơ b&
sung (khô dJu và xác mm), nưCc tưCi cho cam thGi kỳ kinh doanh 6 năm tu&i.
ThGi gian nghiên cKu ta 2007 – 2010.
Chương 1
T1NG QUAN TÀI LI7U
1.1 Nh!ng nghiên cu v ñt ñ9 bazan
1.1.1 Nghiên cu v4 ñt ñ (Ferralsols) trên Th: gi;i
Trên toàn cJu, ñ(t ñ6 (Ferralsols) có kho9ng 750 tri#u hecta, phân bV ch
yBu Nam MY (Brazil), Châu Phi (Zaire, Nam Phi, Angola, Guinea, phía ðông
Madagascar…), ðông Nam Á (Vi#t Nam, Indonesia…) (FAO, 1990) [98].
Liên quan ñBn ñ(t Ferralsols  vùng nhi#t ñCi và cXn nhi#t ñCi, cJn k> ñBn
công trình nghiên cKu ca Buringh. P, 1979 [93]. ð(t có tJng dày hoWc r(t dày,
màu sc tương ñVi ñng nh(t, thưGng là màu ñ6, ñ6 vàng hoWc vàng.
2.1.2 Nh<ng nghiên cu v4 ñt ñ (Ferrasols) = Vit Nam
Liên quan ñBn nghiên cKu v0 Ferralsols Vi#t Nam, cJn k> ñBn công
trình nghiên cKu ca Fridland ta nhHng năm 50 thB ks trưCc Fridland (1962)
[21], Fridland (1973) [22]. Khi nghiên cKu vùng ñ(t Ph Quỳ theo phương pháp
phát sinh Fridland ñã nêu ra các tính ch(t quan tr[ng nh(t ca ñ(t feralit (trong
ñó có ñ(t ñ6 bazan) là:
1. ChKa r(t ít khoáng vXt nguyên sinh (ngoài th2ch anh và mt sV khoáng
r(t b0n khác).
2. Nhi0u hyñroxyt st, nhôm, titan và mangan, ts sV SiO
2
/R
2
O
3
và
SiO
2
/Al
2
O
3
th(p trong phJn sét ca ñ(t; ts sV SiO
2
/Al
2
O
3
thưGng dưCi 2 và ch! trong
các trưGng hLp ñWc bi#t lm mCi bng 3. ð(t thưGng có chKa nhôm t) do (Al
3+
).
4. Thành phJn ca sét gm phJn lCn là kaolinit, mt sV hyñroxyt st,
nhôm và titan.
5. PhJn khoáng trong sét có kh9 năng trao ñ&i th(p.
6. Các ñoàn l2p có tính b0n tương ñVi cao.
7. Thành phJn ch(t hHu cơ ch yBu là axit fulvic.
Tôn Th(t Chi>u (1992) [12] ñã xác ñAnh ñ(t Ferralsols  nưCc ta. Theo kBt
qu9 này, nhóm ñ(t Ferralsols có kho9ng 3 tri#u ha, chiBm gJn 10 % di#n tích t)
nhiên c9 nưCc. NhHng ñWc ñi>m chung ca nhóm ñ(t này là: Chua, ñ no bazơ
th(p, kh9 năng h(p thu th(p, khoáng sét ph& biBn là kaolinite, axit mùn ch yBu
là fulvic, ch(t d{ hòa tan bA r}a trôi, có quá trình tích lũy Fe, Al tương ñVi, h2t
kBt tương ñVi b0n.
Berding F (1998) [89], ñã chia ñ(t ra các ñơn vA như sau:
Q ðVi vCi vùng cao nguyên Buôn Ma Thut: ~ vùng cao, có các ñơn vA
phân lo2i là: Acric, Vetic, Humic và Rhodic Q tương Kng vCi ñ(t nâu ñ6 phát tri>n
trên bazan;  vùng th(p, có Acric và Xanthic FR vCi Endoskeletic và Episkeletic Q
tương Kng vCi ñ(t nâu vàng phát tri>n trên bazan (theo h# PLð Vi#t Nam).
3
Q Vùng ñi núi và cao nguyên M’Drak: ñ(t nâu vàng phát tri>n trên bazan
ñưLc xBp theo các ñơn vA phân lo2i: Vetic, Humic, Xanthic và Haplic.
Q Vùng Krong AnaQSrepok: Hai lo2i ñ(t nâu ñ6 và nâu vàng phát tri>n trên
bazan ñưLc phân ra các ñơn vA sau: Acric, Vetic, Xanthic và Haplic.
Q Vùng cao nguyên ðak NôngQDak Min: Có các ñơn vA phân lo2i: Acric,
Geric, Lumic và Xanthic.
T2i vùng Trung du mi0n núi Bc b: ð(t ñưLc hình thành trên s9n phPm
phong hóa Feralit ca các lo2i ñá m‚ thuc nhóm macma, trJm tích, biBn ch(t…
có các lo2i sau: ð(t nâu ñ6 trên ñá macma bazơ và trung tính (Fk) có di#n tích
kho9ng 299,8 nghìn ha; ð(t nâu vàng trên ñá macma bazơ và trung tính (Fu) vCi
di#n tích kho9ng 66,4 nghìn ha và ð(t nâu ñ6 phát tri>n trên ñá vôi (Fv) có di#n
tích kho9ng 270 nghìn ha. Các lo2i ñ(t phân bV hJu hBt t2i các ñAa phương.
ð(t nâu ñ6 trên ñá bazan Vi#t Nam ñưLc ñánh giá là ñơn vA ñ(t vào lo2i
tVt nh(t so vCi các ñơn vA ñ(t khác vùng ñi núi Vi#t Nam. NhHng ưu ñi>m n&i
bXt ca ñ(t là ñ dVc nh6, tJng ñ(t dày, tơi xVp chKa nhi0u ch(t dinh dưƒng tuy
nhiên ñ(t thưGng bA h2n v0 mùa khô, Aubert B, (1994), De Geus (1983), [1, 17].
2.1.3Nh<ng nghiên cu v4 ñt ñ bazan = Ph# Quỳ & Ngh An
KBt qu9 nghiên cKu ñ(t ñ6 bazan  Ph Quỳ , H Quang ðKc (2002) [18] ñã
kBt luXn là lo2i ñ(t ñ6 có màu ñ6 nâu khá ñWc trưng, ñ(t có mJu sc (Munsell Hue)
là 3,5YR hoWc ñ6 hơn và màu sc ñ(t khi khô và khi Pm hJu như không thay ñ&i.
+ Tính ch(t lý, hóa h[c:
Q ð(t có thành phJn cơ giCi tương ñVi nWng. Ts l# các c(p h2t cát kho9ng 15Q
22%; thAt kho9ng 15Q 35%, sét kho9ng 40Q 70%. ð(t tơi xVp ñ xVp kho9ng 50Q
60%., dung tr[ng kho9ng 1,05Q 1,30 g/cm
3
. Ts tr[ng ñ2t kho9ng 2,35Q 2,65 g/cm
3
.
Q ð(t chua, pH
H2O
dao ñng trong kho9ng 4,4Q 5,6; pH
KCl
ta 3,8Q 4,7. ð
chua trao ñ&i kho9ng 1,25Q 5,68 me/100 g ñ(t, ch yBu là Al
+3
. ð(t có CEC th(p,
dao ñng trong kho9ng 7,35Q 13,27 cmol(+)/ kg ñ(t và 12,53Q 18,46 cmol(+)/ kg
sét, nhưng hJu hBt CEC trong sét ca tJng BQferralic ñ0u th(p hơn 15,0
cmol(+)/kg. ð no bazơ th(p biBn ñng trong kho9ng 9 Q 25 %.
Q ð(t nghèo mùn, lưLng hHu cơ (OC) vào kho9ng 0,95 Q 1,82%. ð2m t&ng
sV trung bình tCi khá, ñ2t 0,09 Q 0,17% N. Lân t&ng sV cao, kho9ng 0,16 Q 0,37%
P
2
O
5
; nhưng lân d{ tiêu th(p, kho9ng 2,43 Q 10,79 mg P
2
O
5
/100 g ñ(t. Kali t&ng
sV th(p 0,23 Q 0,79% K
2
O; kali d{ tiêu ta 3,52 Q 11,54 mg K
2
O/100 g ñ(t.
KBt qu9 phân tích ca Nguy{n Tri Chiêm và ðoàn Tri#u Nh2n (1974) [11]
cho th(y: ð(t bazan mCi khai hoang vùng này có tJng ñ(t khá dày. Khoan sâu
xuVng 10 m v†n là tJng ñ(t ñ6 tơi xVp. Dung tr[ng phJn lCn dưCi 1,0 g/ cm
3
; ñ xVp
60 – 70 %. SKc chKa nưCc lCn nh(t ñng rung tVi ña 40 – 56 %; ñ Pm cây héo 26
%. ð(t có hàm lưLng mùn cao (3,08Q 4,49 %); ñ2m t&ng sV mKc khá (0,14Q
0,19 %), hàm lưLng lân t&ng sV cao (0,10Q 0,12 %), kali t&ng sV th(p (0,2Q 0,3
%). ð(t có ph9n Kng chua trong toàn ph†u di#n (pH
KCl
< 4,6).
4
1.2 Nh!ng nghiên cu v cây cam quýt
1.2.1 Ngu?n gc, giá trA sB dDng và tình hình sFn xut cam quýt
1.2.1.1 Ngun gc cam quýt
Cây có múi (Citrus) thuc h[ Rutaceae, h[ phˆ Aurantioideae, gm 16
loài: Barrett. H.C. and Rhodes. A.M. (1976) [91], Tyozaburo Tanaka (1954)
[111 ], Hoàng Ng[c ThuXn (1999) [68].
1.2.1.2 Giá tr dinh dưng và s dng ca cam quýt
Theo Vũ Công HXu (1999) [27], Nguy{n Văn LuXt ( 2008) [46]: Cam là
cây ăn qu9 cao c(p, có giá trA s} dˆng và giá trA kinh tB cao. Qu9 cam quýt có
chKa nhi0u ch(t dinh dưƒng cJn thiBt cho cơ th>, ñưLc s} dˆng ñ> ăn tươi và
trong công ngh# chB biBn t2o ra nhi0u lo2i s9n phPm khác nhau như bánh k‚o,
nưCc gi9i khát, rưLu b&. Hàm lưLng Vitamin B1( Riboflavin) 0,09mg, hàm
lưLng vitamin C ( acid ascorbic) 0,42 mg, có chKa 6Q12% ñưGng; nBu tính trên
100g cam thì phJn ăn ñưLc 75g, protit 0,7g, gluxit 6,3g, calo 33g.
1.2.2 Yêu cJu sinh thái c#a cây cam quýt
1.2.2.1 Yêu c"u v# nhi$t ñ&
Theo Bose T.K và S.K Mitra (1990) [90]), cây có múi sinh trưng và phát
tri>n tVt trong ñi0u ki#n nhi#t ñta 23,9 Q 27
0
C, cây bA chBt khi nhi#t ñ xuVng
dưCi Q8,8
0
C. Các loài cam quýt ngang ho2t ñng sinh lý sinh hóa trong kho9ng
nhi#t ñ trên 35
0
C.
1.2.2.2 Yêu c"u v# nư'c và ñ& (m.
F.S. Davies, LG. Albrigo (1994) [96], cho rng, các thGi kỳ cJn nhi0u
nưCc ca cam là: BXt mJm, phân hoá mJm hoa, ra hoa và phát tri>n qu9. LưLng
nưCc cJn hàng năm ñVi vCi 1 ha cam ta 9.000 Q 12.000 m
3
, tương ñương vCi
lưLng mưa 900 Q 1.200 mm/năm.
1.2.2.3 Yêu c"u v# ánh sáng
Theo Bose T.K. và Mitra S.K, (1990) [90], cam là cây ưa nng, trong ñi0u
ki#n bình thưGng, nBu thiBu ánh sáng, s) quang hLp s‰ kém, lưLng cacbua
hydrat tích luY ít, s9n lưLng qu9 gi9m, phPm ch(t kém. Ánh sáng còn có tác
dˆng lCn ñBn màu sc ca qu9.
1.2.3 ðt và dinh dưNng cho cây cam, quýt
1.2.3.1 Yêu c"u v# ñ*t
ð(t có tính ch(t lý h[c tVt là ñi0u ki#n quan tr[ng hàng ñJu ñVi vCi s)
sinh trưng và phát tri>n ca cây cam quýt. Trên ñ(t tương ñVi nghèo dinh
dưƒng song ñ Pm, tơi xVp, dinh dưƒng cân ñVi có th> thu ho2ch cam vCi năng
su(t cao (Zuravlob, 1970 [87]).
Cam là cây chAu ph9n Kng môi trưGng ca ñ(t khá rng, có th> trng trên
hJu hBt các lo2i ñ(t, vCi pH dao ñng ta 4,0 Q 8,0. Tuy nhiên, ñ(t trng cam tVt
là ñ(t có kBt c(u, nhi0u mùn, thoáng khí, giH Pm và thoát nưCc tVt, tJng ñ(t dJy,
có m)c nưCc ngJm sâu, có pH ñ(t 5,5 Q 6,0 (Nguy{n Như Hà, 2006) [24]
5
1.2.3.2 Yêu c"u v# dinh dưng ña lư,ng ca cây cam
a) Yêu cJu v0 ñ2m: Cameron S.H và cng s), 1952 (Harold Hume, 1957)
[100] khi nghiên cKu cam cho rng, trong thGi kỳ ra hoa cây huy ñng nhi0u
ñ2m ta lá v0 hoa
b)Yêu c"u v# lân:
Thaa lân gây tình tr2ng thiBu k‰m (hi#n tưLng gân xanh
lá vàng) mt b#nh sinh lý khá ph& biBn  cam quýt (d†n theo The Citrus Industry,
1973 và Brian Beattie and Lou Revelant, 1992 [110, 89])
c) Yêu c"u v# kali: ThiBu kali cây cam có nhHng bi>u hi#n như sau: trưCc
hBt, kích thưCc qu9 nh6,và chXm phát tri>n; mKc thiBu trJm tr[ng d†n ñBn cây
phát tri>n yBu, gân c2nh ca lá và phiBn lá có hình cong, gLn sóng, ñuôi lá cuVn
l2i, phiBn lá dJn dJn m(t lˆc di#p tV (Walter Reuther và cs, 1989 [112]).
1.2.3.3 Yêu c"u v# các ch*t dinh dưng trung và vi lư,ng
a) Yêu c"u v# canxi: Zouravlop (1970), [87] cho rng, thiBu Ca lá cây s‰
dJn dJn m(t lˆc di#p tV d[c theo mép lá, trên phiBn lá giHa nhHng gân chính
xu(t hi#n nhHng nVt chBt ho2i. Lá cam, quýt thiBu dinh dưƒng Ca s‰ rˆng trưCc
thGi h2n, cành bA khô ta ng[n tr xuVng.
b) Yêu c"u v# magiê: Cây thiBu Mg rˆng nhi0u qu9 hơn cây phát tri>n
bình thưGng. Theo Walter Reuther và cs (1989) [112] cho biBt hi#n tưLng năm
ñưLc mùa năm m(t mùa xPy ra khi trong ñ(t hàm lưLng magie th(p
c)Yêu c"u v# bo: Bo có vai trò quan tr[ng trong quá trình trao ñ&i ch(t,
trao ñ&i hydrat cacbon (Zouravlop, 1970 [87]). ThiBu Bo trên qu9 có hi#n tưLng
ch9y gôm  phía ngoài và phía trong ca v6; qu9 thưGng khô, dA d2ng, nh6, v6
dày, hay bA nKt n‹; lá rˆng trưCc thGi h2n (Walter và cs, 1989) [116]
d) Yêu c"u v# mangan Mn: ThiBu Mn thưGng gWp trên ñ(t ki0m hoWc ñ(t
ñưLc bón vôi quá li0u lưLng. Trên ñ(t giàu vôi nên s} dˆng li0u lưLng ta 1 ñBn 5
kg sunfat mangan ñ> bón cho mŒi cây cam (Zouravlop (1970), [89]).
Chương 2
ð@I TƯBNG, NDI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CLU
2.1 ðMi tưNng, v't liOu và ñPa ñiQm nghiên cu
2.1.1 ði tưOng nghiên cu
GiVng cam Vân Du (ñã ñưLc ch! d†n ñAa lý cam Vinh) là giVng hi#n ñang
trng ph& biBn PhQuỳ Q Ngh# An. Các thí nghi#m ñưLc tiBn hành trên ñ(t ñ6
bazan Ph QuỳvưGn cam thGi kỳ kinh doanh 6 năm tu&i.
2.1.2 VPt liu nghiên cu
Trong các thí nghi#m nghiên cKu bi#n pháp thâm canh có s} dˆng các lo2i
vXt li#u sau: Phân phân chung. Phân ñ2m d2ng urê 46% N. Phân lân d2ng Supe
lân 16% P
2
O
5.
Phân kali d2ng kaliclorua 60% K
2
O. Vôi bt: 100% CaO. NưCc
tưCi. Khô dJu + xác mm.