VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN HẠNH NHI
NGHIÊN CỨU ĐỊA DANH TỈNH QUẢNG NGÃI
Ngành:
N n n ọc
Mã số:
9.22.90.20
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội - 2024
Công trình được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
N ƣời ƣớn dẫn k oa ọc: GS.TS. N uyễn Văn Khang
Phản biện 1: GS.TS. Trần Trí Dõi
Phản biện 2: PGS.TS. Phạm Tất Thắng
Phản biện 3: PGS.TS.Vũ Kim Bảng
Luận án được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Học viện, họp
tại Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam,
477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội.
Vào hồi .... giờ ... ngày .... tháng ..... năm 202...
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học xã hội
1
MỞ ĐẦU
1.Lý do lựa c ọn đề tài
1) Địa danh học là một chuyên ngành khoa học nghiên cứu về lịch sử
phát sinh, cách biến đổi về tên gọi của các vùng miền, đối tượng địa lý cụ
thể.. Ngoài những giá trị về mặt ngôn ngữ học, địa danh học còn cung cấp
một nguồn tư liệu quý giá cho nhiều ngành khoa học khác như dân tộc học,
địa lý học, lịch sử học, khảo cổ học, v.v.
2). Nghiên cứu địa danh góp phần nghiên cứu phương thức cấu tạo từ,
phương thức định danh. Chính vì thế, địa danh là một kho dữ liệu vô cùng
phong phú cần được khai thác.Trong cuộc sống, con người cần phải giao
tiếp với nhau, mọi vật cần có tên để gọi và địa danh là một minh chứng, ẩn
chứa nhiều điều của cuộc sống qua tên gọi đó.
3) Có thể nói, trên bước đường hình thành và phát triển, vùng đất Quảng
Ngãi đã sản sinh ra những tên đất, tên làng xóm tạo thành một hệ thống địa
danh phản ánh những nét đặc trưng của vùng đất “địa linh nhân kiệt” này. Qua
những biến cố lịch sử thăng trầm, hệ thống địa danh tỉnh Quảng Ngãi cũng có ít
nhiều thay đổi cho phù hợp với sự phát triển của từng thời kỳ.
Sự phong phú đa dạng của địa danh tỉnh Quảng Ngãi đã thu hút sự quan tâm
của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài tỉnh. Song, cho đến nay, chưa có một
công trình nghiên cứu nào về địa danh tỉnh Quảng Ngãi dưới góc độ ngôn ngữ.
Vận dụng những lí thuyết về ngôn ngữ học, kết hợp với những kiến
thức về lịch sử, địa lý, văn hóa, dân tộc cũng như việc khảo sát, thống kê,
phân loại và đánh giá những địa danh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, luận án
hướng tới đưa ra một bức tranh toàn cảnh về địa danh ở tỉnh Quảng ngãi.
Kết quả của luận án góp phần cho quá trình nghiên cứu về lịch sử, văn hóa
và tạo điều kiện để phát triển du lịch của tỉnh Quảng Ngãi.
Từ những lý do cơ bản trên, chúng tôi chọn “ Nghiên cứu địa danh
tỉnh Quảng Ngãi” làm đề tài luận án.
2. Mục đíc và N iệm vụ n iên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là khảo sát, nghiên cứu đặc điểm của địa danh
tỉnh Quảng Ngải ở hai bình diện cấu tạo và định danh; phân tích, chỉ ra các
nhân tố ngôn ngữ, văn hóa, xã hội tác động đến việc đặt địa danh của tỉnh
2
Quảng Ngãi. Kết quả nghiên cứu góp phần vào nghiên cứu địa danh ở Việt
Nam nói riêng, vấn đề đại danh nói chung; góp phần làm sáng tỏ mối quan
hệ giữa ngôn ngữ với văn hóa, xã hội trong nghiên cứu ngôn ngữ; khẳng
định cách tiếp cận liên ngành trong nghiên cứu ngôn ngữ hiện nay
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án có những nhiệm vụ như sau:
1) Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước về địa
danh nói chung, địa danh Quảng Ngãi nói riêng. Trên cơ sở đó, xây dựng cơ
sở lí thuyết cho việc nghiên cứu của đề tài.
2) Thống kê danh sách các địa danh Quảng Ngãi tính đến thời điểm
hiện tại để làm tư liệu nghiên cứu, khảo sát.
3) Phân tích đặc điểm cấu tạo và đặc điểm định danh của địa danh
Quảng Ngãi.
4) Phân tích, chỉ ra các nhân tố ngôn ngữ, văn hóa, xã hội tác động tới
địa danh Quảng Ngãi .
3. P ƣơn p áp n iên cứu
Luận án sử dụng phương pháp, thủ pháp nghiên cứu cơ bản sau đây:
1) Phương pháp điều tra điền dã, khảo sát bản đồ để thu thập tư liệu địa
danh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi theo các nhóm.
2) Phương pháp ngôn ngữ học so sánh lịch sử. Đối với phương pháp
này chúng tôi sử dụng hai cách so sánh:
- So sánh đối chiếu đồng đại để tìm ra những nét tương đồng và dị biệt
của địa danh vùng này so với địa danh vùng khác.
- So sánh đối chiếu lịch đại để làm cơ sở giải thích, nhận diện một số
địa danh.
3) Phương pháp miêu tả với các thủ pháp thống kê, phân loại
Phương pháp này dùng để thống kê, phân loại các địa danh và miêu tả đặc
điểm cấu tạo, đặc điểm định danh của các địa danh tỉnh Quảng Ngãi. Luận án
áp dụng những thủ pháp luận giải bên trong và thủ pháp luận giải bên ngoài.
Thủ pháp luận giải bên trong dùng để chỉ ra các đặc điểm về hình thái,
ngữ nghĩa của các tiểu loại địa danh và phân tích thành tố trực tiếp khi miêu tả
cấu trúc và ý nghĩa các thành tố bên trong địa danh.
3
Đối với thủ pháp luận giải bên ngoài nhằm phân tích các sự kiên, hiện
tượng ngôn ngữ trong mối quan hệ giữa ngôn ngữ và những gì ngoài ngôn ngữ.
4) Cách tiếp cận liên ngành cách tiếp cận liên ngahf mà luận án sử dụng là
tiếp cận giữa ngôn ngữ học với dân tộc học, văn hóa học, xã hội học nhằm
chứng mính, xác định, giải thích lí do của một số địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi
4. Đối tƣợn n iên cứu, P ạm vi n iên cứuvà N uồn n liệu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các địa danh hành chính và địa
danh văn hóa lịch sử trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án gồm các phương diện: cấu tạo,
nguồn gốc, phương thức định danh của địa danh tỉnh Quảng Ngãi và các
đặc trưng ngôn ngữ - văn hóa, lịch sử được thể hiện trong địa danh.
4.3. Nguồn tư liệu
Nguồn tư liệu để thực hiện luận án này gồm hai nguồn chính là: tư liệu
thành văn và tư liệu điền dã.
1)Tư liệu thành văn:
2) Tư liệu điền dã
5. Đón óp của luận án
Đây là công trình nghiên cứu một các toàn diện hệ thống địa danh tỉnh
Quảng Ngãi về các phương diện đặc điểm cấu tạo, đặc điểm định danh và
làm sáng rõ những nhân tố ngôn ngữ, văn hóa, xã hội tác động đến quá trình
đặt tên các địa danh của tỉnh.
6. Ý n ĩa lí luận và ý n ĩa t ực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lí luận
- Luận án cung cấp một cách toàn diện về hệ thống địa danh ở tỉnh
Quảng Ngãi, mô tả về đặc điểm, ý nghĩa, cấu tạo của địa danh. Qua đó, lý
giải được những đặc điểm về cách thức cấu tạo và các trường nghĩa tạo nên
ý nghĩa của địa danh.
- Viêc nghiên cứu sự biến đổi của địa danh qua từng giai đoạn lịch sử
khác nhau sẽ cho chúng ta thấy được sự ảnh hưởng của các yếu tố văn
hóa,lịch sử, ngôn ngữ đến sự hình thành và biến đổi của địa danh.
