HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGHIÊM THỊ THU NGA
VĂN HÓA CHÍNH TRỊ THỜI THỊNH TRẦN
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: VĂN HÓA HỌC
Mã số: 62 31 06 40
HÀ NỘI - 2018
Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hoàng Vinh
Phản biện 1: ..........................................................
..........................................................
Phản biện 2: ..........................................................
..........................................................
Phản biện 3: ..........................................................
..........................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi giờ ngày tháng năm 2018
Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia
và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
- Xuất phát từ vai trò của văn hóa chính trị (VHCT) và sự cần thiết
của việc nghiên cứu VHCT
Văn hóa chính trị là một bộ phận quan trọng của văn hóa xã hội (bên
cạnh văn hóa đạo đức, văn hóa pháp luật, văn hóa truyền thông…). Trong
suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, VHCT
đã được tạo dựng, dần hoàn thiện và góp phần làm phong phú thêm cho nền
văn hóa dân tộc. Những giá trị VHCT tiêu biểu đã thấm sâu vào đường lối
trị nước và nhân cách của nhiều người lãnh đạo đất nước, góp phần phát
huy sức mạnh của cả dân tộc, vượt thoát ra khỏi những thử thách khắc
nghiệt của lịch sử, đưa đất nước đi lên cường thịnh và trường tồn.
Nghiên cứu VHCT có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, nhưng cho
đến nay, riêng ở chuyên ngành văn hóa học, vấn đề VHCT vẫn còn những
ý kiến chưa thống nhất, nhất là nội hàm khái niệm, cấu trúc của VHCT vẫn
chưa thực sự được xác lập. Nhiều điểm còn bỏ ngỏ của vấn đề này đòi hỏi
cần được nghiên cứu thấu đáo hơn.
- Xuất phát từ sự cần thiết phải nghiên cứu VHCT thời thịnh Trần
Khác với những giai đoạn lịch sử sau đó, thời thịnh Trần chưa bị chi
phối bởi tư tưởng Nho giáo, nên càng có điều kiện thuận lợi để những
người nắm quyền có thể phát triển năng lực cá nhân, trở thành những nhân
cách rực rỡ, sáng chói, góp phần gây dựng một nền VHCT sáng tạo với
những giá trị độc đáo, ghi dấu ấn đặc biệt trong lịch sử các triều đại quân
chủ Việt Nam, có nhiều đóng góp quan trọng cho văn hóa dân tộc. Hiểu
VHCT thời thịnh Trần chính là hiểu sức mạnh nội tại, tiềm ẩn của dân tộc
trước những thử thách cam go, là góp phần lý giải nguyên nhân thịnh - suy
trong lịch sử. Nghiên cứu VHCT thời thịnh Trần, ta tiệm cận đến giá trị
của các bài học giữ nước và phát triển đất nước, bài học về xây dựng một
nền chính trị văn minh, một nền văn hóa vì con người, hợp lòng người.
Từ cách tiếp cận văn hóa học, cho đến nay,chưa hề có một công trình
nghiên cứu riêng biệt, chuyên sâu, hệ thống về vấn đề VHCT thời thịnh
Trần. Định vị được một khái niệm công cụ quan trọng trong văn hóa học,
2
thấu hiểu được một bộ phận thiết yếu trong đời sống văn hóa xã hội của
dân tộc ở buổi đầu dựng nền độc lập tự chủ rạng rỡ, oai hùng và còn nhiều
ẩn số, thiết nghĩ là việc làm cần thiết và ý nghĩa.
- Xuất phát từ nhiệm vụ nghiên cứu, giảng dạy đáp ứng yêu cầu phát
triển đất nước thời kỳ mới
Một trong những nhiệm vụ quan trọng trong sự nghiệp xây dựng nền
văn hóa và con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất
nước đã được Đảng Cộng sản Việt Nam xác định trong Văn kiện Đại hội
đại biểu toàn quốc lần thứ XII là phải chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa
trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể. Văn kiện cũng
khẳng định đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong
sạch, vững mạnh.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đó, nội dung VHCT đã và đang
được triển khai nghiên cứu, giảng dạy ở nhiều góc độ, nhiều chuyên
ngành. Từ góc độ văn hóa học, VHCT mới chỉ dừng lại ở những nghiên
cứu bước đầu với những kết quả còn khiêm tốn, VHCT truyền thống Việt
Nam cũng chưa thực sự được quan tâm thỏa đáng. Do đó, việc nghiên cứu
đề tài VHCT thời thịnh Trần sẽ góp phần đi sâu vào địa hạt VHCT truyền
thống theo cách tiếp cận của văn hóa học, đồng thời giúp ích cho việc
nghiên cứu, giảng dạy các nội dung quan trọng liên quan như: Lịch sử văn
hoá, VHCT, Văn hóa công vụ,...
Xuất phát từ những lí do trên, nghiên cứu sinh (NCS) lựa chọn đề tài
“Văn hóa chính trị thời thịnh Trần” cho luận án tiến sĩ, chuyên ngành
Văn hóa học với mong muốn nhận chân một cách hệ thống diện mạo và
giá trị của nền VHCT thời thịnh Trần, từ đó góp phần luận bàn về những
bài học kinh nghiệm của thời Trần đối với việc xây dựng và phát triển nền
VHCT Việt Nam hiện nay.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án tiến hành nghiên cứu VHCT thời thịnh Trần, qua đó liên hệ,
bàn luận về vấn đề xây dựng nền VHCT Việt Nam hiện nay.
3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
+ Làm rõ một số vấn đề lý luận về VHCT (khái niệm, cấu trúc);
+ Miêu tả diện mạo VHCT thời thịnh Trần qua các thành tố cơ bản;
+ Nhận định về giá trị của VHCT thời thịnh Trần, từ đó liên hệ và
bàn luận về một số bài học đối với công cuộc xây dựng nền VHCT nước ta
hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu VHCT thời thịnh Trần (mà trọng tâm là diện
mạo, giá trị và bài học lịch sử đối với giai đoạn hiện nay).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về thời gian: Giai đoạn thịnh trị của triều Trần (1225-1329), tức từ
lúc vua Trần Thái Tông lên ngôi đến khi vua Trần Minh Tông nhường ngôi
cho thái tử Vượng. Giai đoạn sau của triều Trần không thuộc phạm vi nghiên
cứu mà chỉ được đề cập đến ở mức độ liên quan cần thiết của luận án.
- Về không gian: Nước Đại Việt thời thịnh Trần trong mối quan hệ
với các nước láng giềng, đặc biệt là nước Trung Hoa (ở phương Bắc) và
nước Chiêm Thành (ở phương Nam).
- Về nội dung: Chủ yếu nghiên cứu VHCT của của các vương triều thời
thịnh Trần (tức của chủ thể cầm quyền cơ bản: vua, quan lại và tướng lĩnh).
4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở phương pháp luận
Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của học thuyết mác
xít để phân tích tiền đề, bối cảnh lịch sử dẫn đến sự hình thành VHCT thời
thịnh Trần, phân tích vấn đề vai trò cá nhân (người anh hùng) và quần
chúng (thần dân) trong lịch sử, nhận định giá trị và bài học của VHCT thời
thịnh Trần đối với giai đoạn hiện nay.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu, các phương pháp sau
được sử dụng phù hợp với từng nội dung cụ thể của luận án: Phương pháp
