1
A. GI I THI U LU N ÁNỚ Ệ Ậ
1. Đt v n đ:ặ ấ ề
Trong công cu c đi m i, đ xây d ng đt n c ngày càng v ngộ ổ ớ ể ự ấ ướ ữ
m nh, ngành Th d c Th thao (TDTT) cũng nh các ngành khoa h c khácạ ể ụ ể ư ọ
đã có nh ng đóng góp to l n cho s phát tri n chung c a đt n c.ữ ớ ự ể ủ ấ ướ
Vi t Nam: Môn Xe đp xu t hi n r t s m kho ng năm 1896 sau đóỞ ệ ạ ấ ệ ấ ớ ả
đc phát tri n ch y u t i hai mi n B c và Nam, có th th y nh ng v nượ ể ủ ế ạ ề ắ ể ấ ữ ậ
đng viên (VĐV) tiêu bi u c a Xe đp Vi t Nam nh ; Hu nh Châu, Maiộ ể ủ ạ ệ ư ỳ
Công Hi u, Nguy n Nam C c, và m i nh t là VĐV Nguy n Th Th t đãế ễ ự ớ ấ ễ ị ậ
xu t s c giành t m huy ch ng đu tiên trong l ch s b môn đua xe đpấ ắ ấ ươ ầ ị ử ộ ạ
c a Vi t Nam đu tr ng Asiad. Tuy nhiên thành tích c a Vi t Namủ ệ ở ấ ườ ủ ệ
v n còn h n ch so v i các n c trong khu v c và Châu Á.ẫ ạ ế ớ ướ ự
Nhân t nh h ng chính đn thành tích môn xe đp là s c b n c aố ả ưở ế ạ ứ ề ủ
v n đng viên. Theo Scott (2009), đ c i thi n s c b n, VĐV c n nângậ ộ ể ả ệ ứ ề ầ
cao năng l c h tu n hoàn, hô h p và chuy n hóa t bào, nâng cao khự ệ ầ ấ ể ế ả
năng h p th oxy t i đa, duy trì ho t đng a khí v i c ng đ thi đuấ ụ ố ạ ộ ư ớ ườ ộ ấ
trong th i gian dài h n [43]. Đ nâng cao năng l c này, bên c nh vi c xâyờ ơ ể ự ạ ệ
d ng ch ng trình hu n luy n theo các vùng c ng đ m t cách khoa h cự ươ ấ ệ ườ ộ ộ ọ
thì các VĐV còn s d ng doping, đây là ph ng pháp b c m. M t ph ngử ụ ươ ị ấ ộ ươ
pháp t nhiên đ tăng s l ng h ng c u là đa VĐV t p luy n cácự ể ố ượ ồ ầ ư ậ ệ ở
vùng cao (trên 1500m so v i m t n c bi n) ph ng pháp này đã đc ápớ ặ ướ ể ươ ượ
d ng ph bi n trên th gi i. đ cao trên 1500m áp su t không khí vàụ ổ ế ế ớ Ở ộ ấ
l ng oxy s gi m d n đn c th ph n ng b ng vi c đi u hòa máu đượ ẽ ả ẫ ế ơ ể ả ứ ằ ệ ề ể
tăng s n sinh h ng c u trong c th . Tuy nhiên, vi c đa VĐV đi t p ả ồ ầ ơ ể ệ ư ậ ở
các vùng có đ cao không ph i lúc nào cũng thu n ti n, đ cao t i cácộ ả ậ ệ ộ ạ
vùng cao nguyên c a Vi t Nam khá th p nh Đà L t trung bình so v i m tủ ệ ấ ư ạ ớ ặ
bi n là 1500 m, n i cao nh t trong trung tâm thành ph là Nhà B o Tàngể ơ ấ ố ả
(1532m), n i th p nh t là thung lũng Nguy n Tri Ph ng (1398.2 m). Doơ ấ ấ ễ ươ
đó, Tr ng Đi h c TDTT thành ph H Chí Minh (TP.HCM) đã ti nườ ạ ọ ố ồ ế
hành trang b h th ng phòng t p hu n luy n môi tr ng đ cao ph c vị ệ ố ậ ấ ệ ườ ộ ụ ụ
công tác nghiên c u và hu n luy n VĐV c p cao, đây là phòng t p hi nứ ấ ệ ấ ậ ệ
đi, công ngh cao đc nhi u nhà khoa h c trên th gi i nghiên c u vàạ ệ ượ ề ọ ế ớ ứ
2
đt đc nhi u k t qu kh quan. B n thân t ng là hu n luy n cho điạ ượ ề ế ả ả ả ừ ấ ệ ộ
leo núi Everest Vi t Nam, đã có kinh nghi m và tâm huy t theo đu iệ ệ ế ổ
nghiên c u hu n luy n môi tr ng đ cao nên ch n nghiên c u đ tài:ứ ấ ệ ườ ộ ọ ứ ề
“Xây d ng ch ng trình hu n luy n mô ph ng đ cao cho đi tuy nự ươ ấ ệ ỏ ộ ộ ể
nam xe đp đng tr ng Vi t Namạ ườ ườ ệ ”.
- M c đích nghiên c uụ ứ
Xây d ng và ng d ng ch ng trình hu n luy n mô ph ng đ caoự ứ ụ ươ ấ ệ ỏ ộ
cho đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam nh m nâng cao ch c năng sinh lý vàộ ể ệ ằ ứ
sinh hóa cho VĐV đi tuy n nam xe đp.ộ ể ạ
- M c tiêu nghiên c uụ ứ
M c tiêu 1:ụ Đánh giá th c tr ng ch c năng sinh lý và sinh hóa c aự ạ ứ ủ
đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam.ộ ể ệ
- C s l a ch n các ch s đánh giá th c tr ng ch c năng sinh lý vàơ ở ự ọ ỉ ố ự ạ ứ
sinh hóa c a đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam ủ ộ ể ệ
-Đánh giá th c tr ng ch c năng sinh lý và sinh hóa c a đi tuy n namự ạ ứ ủ ộ ể
XĐĐT Vi t Nam.ệ
M c tiêu 2:ụ Xây d ng ch ng trình hu n luy n mô ph ng đ caoự ươ ấ ệ ỏ ộ
cho đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam.ộ ể ệ
- T ng h p các ch ng trình hu n luy n mô ph ng đ cao có hi uổ ợ ươ ấ ệ ỏ ộ ệ
qu trên th gi i.ả ế ớ
- Xây d ng ch ng trình hu n luy n mô ph ng đ cao cho đi tuy nự ươ ấ ệ ỏ ộ ộ ể
nam XĐĐT Vi t Namệ
M c tiêu 3:ụ Đánh giá hi u qu ch ng trình hu n luy n mô ph ngệ ả ươ ấ ệ ỏ
đ cao cho đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam.ộ ộ ể ệ
-Đánh giá bi n đi ch c năng sinh lý và sinh hóa (Máu, Ng ng y mế ổ ứ ưỡ ế
khí, VO2max…) c a nhóm th c nghi m.ủ ự ệ
-Đánh giá bi n đi ch c năng sinh lý và sinh hóa (Máu, Ng ng y mế ổ ứ ưỡ ế
khí, VO2max…) c a nhóm ĐC.ủ
- S khác bi t gi a hai nhóm sau TN ch ng trình hu n luy n.ự ệ ữ ươ ấ ệ
2. Nh ng đóng góp m i c a lu n án:ữ ớ ủ ậ
3
Đã xác đnh đc 15 ch s đánh giá ch c năng sinh lý và sinh hóaị ượ ỉ ố ứ
máu cho VĐV đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam g m: Ch c năng sinh lýộ ể ệ ồ ứ
g m 9 ch s : Th tích khí th “VT1” (ml/kg/ph), T l % th tích khí thồ ỉ ố ể ở ỷ ệ ể ở
“%VT1” (%), Nh p tim t i đa “HRmax” (bpm), Nh p tim đnh “HRpeak”ị ố ị ỉ
(bpm), Thông khí ph i đnh “VEpeak” (l.min-1), VO2max (ml/kg/ph), T lổ ỉ ỷ ệ
VCO2/VO2“RER”, Công su t “WRmax” (W), Ho t đng g ng s c (Timeấ ạ ộ ắ ứ
to Exhaustion).Sinh hóa g m 6 ch s : s l ng h ng c u "RBC" (xồ ỉ ố ố ượ ồ ầ
1012L), Hemoglobin "Hb" (g/dL), T l % h ng c u trong máu "Hct" (%),ỷ ệ ồ ầ
Erythropoietin “EPO” (mIU/mL), Cortisol máu (μg/dL) và Testosteron
(ng/mL).
Đã ng d ng công ngh m i trong hu n luy n th thao, đc bi t làứ ụ ệ ớ ấ ệ ể ặ ệ
th thao thành tích cao. V i ph ng pháp hu n luy n trong môi tr ng môể ớ ươ ấ ệ ườ
ph ng đ cao l n đu đc ng d ng trên VĐV xe đp đng tr ngỏ ộ ầ ầ ượ ứ ụ ạ ườ ườ
Vi c Nam. Lu n án đã căn c vào k ho ch hu n luy n năm, căn c l chệ ậ ứ ế ạ ấ ệ ứ ị
thi đu gi i c a đi tuy n XĐĐT Vi t Nam, căn c vào đi u ki n th cấ ả ủ ộ ể ệ ứ ề ệ ự
ti n ph ng ti n, thi t b , phòng thí nghi m mô ph ng đ cao 2500m, đãễ ươ ệ ế ị ệ ỏ ộ
xây d ng đc ch ng trình hu n luy n cho VĐV đi tuy n theo hìnhự ượ ươ ấ ệ ộ ể
th c HL s ng d i th p – t p luy n trên cao v i 4 tu n th c nghi m, 1ứ ố ướ ấ ậ ệ ớ ầ ự ệ
tu n t p 3 bu i, 1 bu i t p t 130 – 150 phút (bao g m c kh i đng vàầ ậ ổ ổ ậ ừ ồ ả ở ộ
th l ng kho ng 30 phút) v i bài t p đp xe trên Rulo, th c hi n xen k :ả ỏ ả ớ ậ ạ ự ệ ẽ
bài t p ng ng y m khí duy trì trong th i gian 3-4 phút, c ng đ 100%ậ ở ưỡ ế ờ ườ ộ
công su t ng ng y m khí, v i nh p tim đt ≥ 180 l n, sau đó ti p t cấ ở ưỡ ế ớ ị ạ ầ ế ụ
bài t p 2, đp xe v i th i gian 15 phút v i c ng đ 60% công su t ậ ạ ớ ờ ớ ườ ộ ấ ở
ng ng y m khí, th c hi n 4 t và ngh gi a các t 10 phút. Ch ng trìnhưỡ ế ự ệ ổ ỉ ữ ổ ươ
ng d ng cho 2 nhóm TN và ĐC 2 môi tr ng đ cao khác nhau.ứ ụ ở ườ ộ
3. C u trúc c a lu n án:ấ ủ ậ
Lu n án đc trình bày trong 125 trang bao g m ph n: đt v n đ (03ậ ượ ồ ầ ặ ấ ề
trang); Ch ng 1: T ng quan các v n đ nghiên c u (48 trang); Ch ng 2:ươ ổ ấ ề ứ ươ
Đi t ng và ph ng pháp nghiên c u (09 trang); Ch ng 3: K t quố ượ ươ ứ ươ ế ả
nghiên c u và bàn lu n (63 trang); K t lu n và ki n ngh (02 trang). Lu nứ ậ ế ậ ế ị ậ
án có 31 b ng, 11 bi u đ, 08 ph l c. Lu n án s d ng 79 tài li u thamả ể ồ ụ ụ ậ ử ụ ệ
kh o, trong đó có 16 tài li u ti ng Vi t, 62 tài li u ti ng Anh, 1 tài li uả ệ ế ệ ệ ế ệ
internet.
B. N I DUNG C A LU N ÁNỘ Ủ Ậ
4
Ch ng 1ươ
T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C UỔ Ấ Ề Ứ
Đ làm c s lý lu n có logic và khoa h c v đánh giá th c tr ngể ơ ở ậ ọ ề ự ạ
th c tr ng ch c năng sinh lý và sinh hóa cho VĐV nam xe đp đngự ạ ứ ạ ườ
tr ng Vi t Nam, t đó xây d ng và ng d ng ch ng trình hu n luy nườ ệ ừ ự ứ ụ ươ ấ ệ
mô ph ng đ cao cho VĐV,lu n án ti n hành tìm hi u các tài li u, sách,ỏ ộ ậ ế ể ệ
báo, công trình nghiên c u liên quan; t đó xây d ng nên t ng quan c a đứ ừ ự ổ ủ ề
tài g m các ph n chính: 1. C s khoa h c hu n luy n đ cao (Hypoxia);ồ ầ ơ ở ọ ấ ệ ộ
2. Tác d ng và đc đi m c a ph ng pháp hu n luy n đ cao; 3. Các hìnhụ ặ ể ủ ươ ấ ệ ộ
th c hu n luy n đ cao hi n nay; 4. Tác đng c h c c a t p luy n trongứ ấ ệ ộ ệ ộ ơ ọ ủ ậ ệ
môi tr ng đ cao đi v i c th VĐV; 5. Đc đi m thi đu xe đpườ ộ ố ớ ơ ể ặ ể ấ ạ
đng tr ng; ườ ườ 6. Các y u t c u thành thành tích c a VĐV xe đp đngế ố ấ ủ ạ ườ
tr ng; 7. Đc đi m sinh lý và nhu c u năng l ng trong môn xe đp; 8.ườ ặ ể ầ ượ ạ
M t s công trình nghiên c u có liên quan. Vì v y khi nghiên c u đ tài,ộ ố ứ ậ ứ ề
đc ti p c n v i các ngu n tài li u k trên là h t s c b ích và quý giáượ ế ậ ớ ồ ệ ể ế ứ ổ
đ th c hi n đ tài, b i các k t qu tr c đây có ý nghĩa tham kh o quanể ự ệ ề ở ế ả ướ ả
tr ng đ ti n hành nghiên c u.ọ ể ế ứ
Ch ng 2ươ
ĐI T NG, Ố ƯỢ PH NG PHÁPƯƠ
VÀ T CH CNGHIÊN C UỔ Ứ Ứ
2.1. Đi t ng nghiên c uố ượ ứ
Đi t ngố ượ : Xây d ng và ng d ng ch ng trình hu n luy n môự ứ ụ ươ ấ ệ
ph ng đ cao nh m c i thi n ch c năng sinh lý và sinh hóa cho VĐV điỏ ộ ằ ả ệ ứ ộ
tuy n nam XĐĐT Vi t Nam.ể ệ
Khách th :ể
- G m 06 nam VĐV đi tuy n XĐĐT Vi t Nam chia thành 2 nhómồ ộ ể ệ
TN và ĐC (Nhóm TN có n = 3 VĐV có đ tu i là 19 tu i, trung bình sộ ổ ổ ố
năm t p luy n là 6.40 ± 0.60 năm; Nhóm ĐC có n = 3 VĐV có đ tu i làậ ệ ộ ổ
19 ± 1 tu i, trung bình s năm t p luy n là 6.17 ± 0.42 năm).ổ ố ậ ệ
- G m 11 nhà khoa h c, gi ng viên, HLV trình đ cao v HL xe đp,ồ ọ ả ộ ề ạ
ki n th c sâu v sinh lý, sinh hóa v n đng. Đc bi t là đc t v n b iế ứ ề ậ ộ ặ ệ ượ ư ấ ở
GS.TS Kim Chang Keun, Tr ng Đi h c Th thao Qu c gia Hàn Qu cườ ạ ọ ể ố ố
v ch ng trình th c nghi m.ề ươ ự ệ
5
2.2. Ph ng pháp nghiên c u:ươ ứ
Đ gi i quy t ba nhi m v nghiên c u c a lu n án, trong quá trìnhể ả ế ệ ụ ứ ủ ậ
nghiên c u đã s d ng các ph ng pháp sau:Ph ng pháp phân tích vàứ ử ụ ươ ươ
t ng h p tài li u,ph ng v n chuyên gia, ki m tra y sinh, xét nghi m ổ ợ ệ ỏ ấ ể ệ sinh
hóa huy t h c, th c nghi m s ph mvà ph ng pháp toán th ng kê.ế ọ ự ệ ư ạ ươ ố
2.3. T ch c nghiên c u:ổ ứ ứ
2.3.1. Ph m vi nghiên c u: ạ ứ
Có r t nhi u y u t nh h ng đn ch ng trình hu n luy n đ caoấ ề ế ố ả ưở ế ươ ấ ệ ộ
nh l a tu i, tâm lý, gi i tính, dinh d ng, ph ng pháp hu n luy n, bàiư ứ ổ ớ ưỡ ươ ấ ệ
t p t p luy n.... Ph m vi c a đ tài ti n hành nghiên c u là đánh giá hi uậ ậ ệ ạ ủ ề ế ứ ệ
qu ch ng trình hu n luy n 4 tu n môi tr ng mô ph ng đ caoả ươ ấ ệ ầ ở ườ ỏ ộ
2500m cho đi tuy n nam XĐĐT Vi t Nam, thông qua s bi n đi ch cộ ể ệ ự ế ổ ứ
năng sinh lý và sinh hóa.
2.3.2. Đa đi m nghiên c u:ị ể ứ Lu n án đc ti n hành nghiên c u t iậ ượ ế ứ ạ
Tr ng Đi h c Th d c Th thao thành ph H Chí Minh; Trung tâmườ ạ ọ ể ụ ể ố ồ
hu n luy n Th thao qu c gia thành ph H Chí Minh.ấ ệ ể ố ố ồ
2.3.3. K ho ch nghiên c uế ạ ứ : Lu n án đc ti n hành t tháng 12ậ ượ ế ừ
năm 2014 đn tháng 12 năm 2018.ế
Ch ng 3ươ
K T QU NGHIÊN C U VÀ BÀN LU NẾ Ả Ứ Ậ
3.1. Đánh giá th c tr ng ự ạ ch c năng sinh lý và sinh hóa ức a đi tuy nủ ộ ể
nam XĐĐT Vi t Nam.ệ
3.1.1. C s l a ch n các ch s ki m tra đánh giá th c tr ngơ ở ự ọ ỉ ố ể ự ạ
ch c năng sinh lý và sinh hóaứ.
Đ l a ch n các ch s đánh giá th c tr ng ể ự ọ ỉ ố ự ạ ch c năng sinh lý và sinhứ
hóa c a đi tuy n nam XĐĐT Vi t Namủ ộ ể ệ , lu n án đãậ tham kh o, phânả
tích, t ng h p tài li u t nhi u ngu n nhau c a các công trình nghiên c uổ ợ ệ ừ ề ồ ủ ứ
trong và ngoài n c m t s môn th thao khác, thu c lĩnh v c hu nướ ở ộ ố ể ộ ự ấ
luy n v i môi tr ng trên cao các đ cao khác, nh m làm c s cho vi cệ ớ ườ ở ộ ằ ơ ở ệ
xây d ng phi u kh o sát, lu n án tham kh o m t s công trình nghiên c uự ế ả ậ ả ộ ố ứ
c a ủMilosz (2011), Belle Roels (2007),Czuba (2013),Friedmann (2007),
Hun-young Park(2016), Nguy n Khánh Duy (2017). ễT các nghiên c uừ ứ
trên, đã t ng h p đc 24 ch s (ổ ợ ượ ỉ ố 13 ch s ch c năng sinh lý và 11 ch sỉ ố ứ ỉ ố