i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
VIỆN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Y DƯỢC LÂM SÀNG 108
LÊ THỊ HỒNG THANH
NGHIÊN CỨU THAY ĐỔI NỒNG ĐỘ MỘT SỐ CYTOKINE TRONG
MÁU VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ BỆNH VẢY NẾN THÔNG THƯỜNG
BẰNG CYCLOSPORIN A
Chuyên ngành: Da liễu
Mã số: 62.72.01.52
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Hà Nội – 2021
ii
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
VIỆN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Y DƯỢC LÂM SÀNG 108
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Đặng Văn Em
Phản biện:
1.
2.
3.
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Viện tại Viện Nghiên
cứu Khoa học Y Dược lâm sàng 108
Vào hồi: giờ ngày tháng năm 202
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc gia Việt Nam
2. Thư viện Viện NCKH Y Dược lâm sàng 108
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh vảy nến là bệnh da mạn tính nhưng lành tính, chiếm 2-3% dân số thế
giới. Lâm sàng bệnh đa dạng gồm các mảng đỏ trên có nhiều vảy, ranh giới rõ
da lành. Bệnh sinh của bệnh còn nhiều điểm chưa sáng tỏ, nhưng đến nay đa số
các tác giả đã thống nhất bệnh vảy nến là bệnh da có yếu tố di truyền, bệnh da
do gen, có cơ chế tự miễn, có hiện tượng tăng sinh quá mức tế bào thượng bì và
được khởi động bởi một số yếu tố (stress, nhiễm khuẩn, chấn thương cơ học, vật
lý, thời tiết, vai trò của thuốc, thức ăn…). Có nhiều cytokine tham gia vào cơ
chế bệnh sinh bệnh vảy nến nhưng trục IL-23/Th17 đóng vai trò trung tâm. Điều
trị bệnh vảy nến đến nay còn nan giải chưa điều trị khỏi hàn toàn. Hiện nay, có
nhiều thuốc bôi ngoài và dùng toàn thân được sử dùng và đặc biệt hiện nay có
nhóm thuốc sinh học mới đã mang lại nhiều hy vọng cho người bệnh.
Cyclosporin A có tác dụng ức chế hoạt hoá tế bào TCD4+, ức chế hoá ứng
động bạch cầu đa nhân trung tính, từ đó tác động lên các rối loạn miễn dịch
trong bệnh vảy nến. Trong đó, có vai trò của một số cytokine như IL-2, IL-6,
IL-8, IL-10, IL-12, IL-17, TNF-α, IFN-γ. Tại Việt Nam, chưa có nghiên cứu
nào xác định thay đổi các cytokine trước và sau điều trị và hiệu quả điều trị
bệnh vảy nến thông thường bằng Cyclosporin A. Vì vậy, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu thay đổi nồng độ một số cytokine trong máu
và hiệu quả điều trị bệnh vảy nến thông thường bằng Cyclosporin A” nhằm
mục tiêu:
1. Khảo sát một số yếu tố liên quan, đặc điểm lâm sàng bệnh vảy nến
thông thường điều trị ngoại trú tại phòng khám chuyên đề bệnh vảy nến tại
Bệnh viện Da liễu trung ương.
2. Xác định sự thay đổi nồng độ IL-2, IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, IL-17, TNF-
𝛼, IFN-𝛾%trong huyết thanh của bệnh nhân vảy nến thông thường mức độ nặng
trước và sau điều trị bằng Cyclosporin A.
3. Đánh giá hiệu quả điều trị bệnh vảy nến thông thường mức độ nặng
bằng Cyclosporin A.
2
NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN
- Định lượng nồng độ IL-2, IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, IL-17, TNF-α, IFN-γ huyết
thanh trước và sau điều trị bằng Cyclosporine A:
+ Trước điều trị: nồng độ IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, IL-17, TNF-α, IFN-γ
huyết thanh đều cao hơn nhóm đối chứng. Có mối liên quan giữa IL-6 với IL-8,
IL-10, IL-12, TNF-α, giữa IL-8 với IL-12, TNF-α, giữa IL-10 với TNF-α, và
giữa IL-12 với IFN-γ.
+ Sau điều trị: chỉ có nồng độ IFN-γ huyết thanh giảm rõ rệt, còn nồng độ
IL-2, IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, IL-17 huyết thanh đều chưa giảm so với trước
điều trị.
- Cyclosporine A có hiệu quả trong điều trị vảy nến thông thường mức nặng:
+ PASI từ 25,377±4,202 sau 10 tuần điều trị giảm còn 5,497±3,741 (giảm
78,34%). Trong đó, tốt 74,28%, khá 22,86% và 2,86% kết quả kém.
+ Tác dụng không mong muốn ít (đau đầu 5,71%, tăng huyết áp 2,86%,
mệt mỏi 11,43%) và xét nghiệm chức năng gan, thận, nhóm mỡ trước và sau
điều trị đều trong giới hạn bình thường.
+ Tuy nhiên, ngừng điều trị thì tỷ lệ tái phát khá cao (sau 1 tháng 29,41%,
2 tháng 58,82% và sau 3 tháng 82,35%) đã góp thêm kinh nghiệm cho các bác
sĩ chuyên khoa khi điều trị bệnh vảy nên bằng Cyclosporine A.
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Bệnh vảy nến
1.1.1. Dịch tễ học
Bệnh vảy nến được mô tả từ thời thượng cổ, trong y văn của Hypocrat và
bệnh mang nhiều tên khác nhau.
Tỉ lệ bệnh vảy nến: Bệnh vảy nến gặp từ trẻ em đến người lớn tuổi, ở các lục
địa. Nhưng tuỳ theo tác giả, tuỳ theo địa phương, tỉ lệ bệnh có khác nhau. Theo
Egeberg A. và cs (2020) bệnh vảy nến chiếm 2 – 3% dân số thế giới, ở các nước
Bắc Âu từ 8–11% dân số. Ở Việt Nam, theo tài liệu Bộ môn Da liễu Đại học Y
Hà Nội bệnh vảy nến chiếm 2,2 % tổng số bệnh nhân đến khám trong năm 2010
ở Bệnh viện Da liễu trung ương.
Phân bố giới tính: theo các tác giả nước ngoài tỉ lệ nam nữ của bệnh vảy nến
là gần tương đương nhau.
Tuổi trong bệnh vảy nến: bệnh vảy nến thông thường có thể bắt đầu ở mọi
lứa tuổi, hay gặp ở lứa tuổi 55-60.
3
Thể bệnh vảy nến: Vảy nến thông thường chiếm khoãng 85-90% tổng số
bệnh nhân vảy nến và vảy nến thể đặc biệt (vảy nến đỏ da toàn thân, vảy nến
mụn mủ và viêm khớp vảy nến) chiếm 10-15%.
1.1.2. Đặc điểm lâm sàng bệnh vảy nến thông thường
Tổn thương cơ bản là các mảng đám đỏ da, dày, ranh giới rõ, bề mặt nhiều
vảy, thường khu trú ở da những vùng tỳ đè, thường đối xứng. Bệnh nhân vảy
nến thường ngứa ít hoặc nhiều, tùy từng người, từng thể, từng giai đoạn bệnh.
Thể vảy nến thông thường gồm: Thể mảng, thể đồng tiền, thể chấm giọt.
Theo Gudjonsson J. và cs (2007) đã chia bệnh vảy nến thông thường
thành 2 týp: Týp 1: Tuổi khởi phát sớm (trước 40 tuổi), có yếu tố di truyền, có
tiền sử gia đình, có mang HLA-Cw6 và DR7, tuổi khởi phát dưới 40 tuổi. Týp
2: Tuổi khởi phát muộn (sau 40 tuổi), không có yếu tố di truyền, không có tiền
sử gia đình, không mang HLA-Cw6 và DR7.
Mô bệnh học: tăng sừng, á sừng, tăng gai, vi áp xe Munro, tăng nhú, thâm
nhiễm các tế bào viêm, giãn rộng các mao mạch cửa số dưới nhú bì.
1.1.3. Cơ chế bệnh sinh bệnh vảy nến thông thường
Bệnh sinh của bệnh vảy nến còn nhiều điểm chưa sáng tỏ, nhưng đến nay
đa số các tác giả đã thống nhất cho bệnh vảy nến là bệnh da có yếu tố di truyền,
bệnh da do gen, có cơ chế tự miễn, có hiện tượng tăng sinh quá mức tế bào
thượng bì và được khởi động bởi một số yếu tố (stress, nhiễm khuẩn, chấn
thương cơ học, vật lý, thời tiết, vai trò của thuốc, thức ăn…). Có nhiều cytokine
tham gia vào cơ chế bệnh sinh bệnh vảy nến nhưng trục IL-23/Th17 đóng vai
trò trung tâm.
Yếu tố di truyền trong bệnh vảy nến gồm tiền sử gia đình; HLA giữ vai trò
chủ đạo trong việc khởi phát, điều hòa và thực hiện đáp ứng miễn dịch, nó được
truyền cho thế hệ sau; gen liên quan đến vảy nến (PSORS-1: 6p21.3, PSORS-2:
17q25, PSORS-3: 4q, ...).
Các yếu tố khởi phát bệnh, làm tái phát hay trầm trọng thêm bệnh vảy
nến: stress, nhiễm khuẩn khu trú, chấn thương thượng bì, thuốc, các chất kích
thích, khí hậu thời tiết, chế độ ăn…
Rối loạn miễn dịch liên quan đến cơ chế bệnh sinh bệnh vảy nến hết sức
phức tạp. Dưới tác động của nhiều yếu tố, đầu tiên là tế bào Langerhans ở da bắt
giữ, xử lý thông tin về KN (cho đến nay KN chính xác chưa được xác định) và
trở thành tế bào trình diện KN mẫn cảm. Các tế bào Langerhans xuyên qua
màng đáy, đến trình diện với các tế bào lympho T ở hạch bạch huyết, tế bào