ỌC
ƢỜ ỌC Ƣ M
TRẦ VĂ VŨ
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC DỰA TRÊN VẤN ĐỀ (PBL) CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” MÔN ĐIỆN HỌC HỆ CAO ĐẲNG VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI C u uậ v p ƣơ p áp dạy học bộ môn Vật lý
số 4
LUẬ VĂ C Ĩ K OA ỌC GIÁO DỤC
EO Ị ƢỚNG ỨNG DỤNG
ƢỜ ƢỚ D K OA ỌC
PGS.TS. LÊ CÔNG TRIÊM
Thừa Thiên Huế, ăm 2017
i
Ờ CA OA
Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và
kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho
phép sử dụng và chƣa từng công bố bất kì trong công trình nào khác.
Tác giả
rầ Vă Vũ
ii
LỜ CÁ Ơ
Lời đầu tiên, tôi chân thành cám ơn Ban Giám Hiệu Trƣờng Đại học Sƣ
phạm Huế, Phòng đào tạo Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Vật lí cùng quý
thầy cô tham gia giảng dạy lớp Cao học Vật lí khóa 24 đã tạo mọi điều kiện
giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Lê Công Triêm,
ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành
luận văn này.
Tôi chân thành cám ơn Ban Giám hiệu và các giảng viên trƣờng Cao đẳng
Cần Thơ, Thành phố Cần Thơ, nơi tôi đang công tác và tiến hành thực nghiệm
sƣ phạm.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết sâu sắc đối với gia đình, bạn bè, đồng
nghiệp đã giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành
luận văn này.
Tác giả
rầ Vă Vũ
iii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ............................................................................................................... ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 4
DANH MỤC CÁCBẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ HÌNH VẼ ......................................... 5
Ở Ầ .................................................................................................................... 6
1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 6
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 7
3. Mục tiêu của đề tài .................................................................................................. 8
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 8
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .............................................................................. 8
6. Đối tƣợng nghiên cứu .............................................................................................. 9
7. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 9
8. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài ............................................................................... 9
9. Những đóng góp của đềtài ...................................................................................... 9
10. Cấu trúc luậnvăn ................................................................................................. 10
Ộ D .............................................................................................................. 11
C ƣơ . CƠ Ở Í Ậ .................................................................................. 11
1.1. Dạy học dựa trên vấn đề ( PBL) ......................................................................... 11
1.1.1. Một số định nghĩa về phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề(PBL) ............... 11
1.1.2. Mục tiêu của phƣơng pháp dạy học vật lí dựa trên vấn đề(PBL) ................... 12
1.1.3. Những đặc trƣng cơ bản của phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề (PBL) ....... 13
1.1.4. Phân loại vấnđề ............................................................................................... 19
1.1.5. Tổ chức dạy học theo phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề(PBL) ............... 20
1.1.6. Ƣu, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học dựa trên vấnđề............................ 25
1.2. Phƣơng tiện dạy học hiện đại ............................................................................. 26
1.2.1. Phƣơng tiện dạy học ........................................................................................ 26
1
1.2.2. Đặc điểm của phƣơng tiện dạy học hiện đại ................................................... 27
1.2.3. Vai trò của PTDH hiện đại trong dạy học vật lí.............................................. 28
1.2.4. Cách sử dụng một số PTDH hiện đại trong dạy học vật lí.............................. 28
1.3. Sử dụng PTDH hiện đại hỗ trợ dạy học PBL trong dạy học vật lí .................... 33
1.3.1. Sử dụng PTDH hiện đại trong giai đoạn giao vấn đề ..................................... 33
1.3.2. Sử dụng PTDH hiện đại trong giai đoạn giải quyết vấn đề ............................ 34
1.3.3. Sử dụng PTDH hiện đại trong giai đoạn hoàn tất vấn đề ............................... 34
1.3.4. Tiến trình dạy học theo PBL với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại ...................... 34
1.4. Kết luận chƣơng 1 .............................................................................................. 36
C ƣơ 2. Ổ C ỨC O Ộ D Y ỌC DỰA Ê VẤ Ề
C ƢƠ “CẢ Ứ Ệ Ừ” Ô Ệ ỌC Ệ CAO Ẳ VỚ
Ự Ỗ Ợ CỦA D Ệ ................................................................... 37
2.1. Đặc điểm chƣơng “ Cảm ứng điện từ” ............................................................... 37
2.2. Những thuận lợi và khó khăn khi dạy chƣơng “ Cảm ứng điện từ. Những thuận
lợi và khó khăn khi dạy chƣơng “ Cảm ứng điện từ”. .............................................. 40
2.2.1. Thuận lợi ......................................................................................................... 40
2.2.2. Khó khăn ......................................................................................................... 40
2.3. Khả năng khắc phục những khó khăn trong dạy học chƣơng “ Cảm ứng điện từ”
khi vận dụng phƣơng pháp PBL với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại .......................... 41
2.4. Tổ chức HĐDH chƣơng “Cảm ứng điện từ” theo PBL với sự hỗ trợ của PTDH
hiện đại ...................................................................................................................... 42
2.4.1. Xây dựng vấn đề cho việc tổ chức các HĐDH chƣơng “Cảm ứng điện từ” .. 42
2.4.2. Kế hoạch chung ............................................................................................... 44
2.4.3. Giáo án tổ chức các HĐDH chƣơng “Cảm ứng điện từ” theo PBL với sự hỗ
trợ của PTDH hiện đại .............................................................................................. 48
2.5. Kết luận chƣơng 2 .............................................................................................. 76
C ƣơ 3. ỰC Ệ Ƣ .............................................................. 78
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ............................................. 78
3.1.1. Mục đích .......................................................................................................... 78
3.1.2. Nhiệm vụ ......................................................................................................... 78
2
3.2. Đối tƣợng và nội dung của thực nghiệm sƣ phạm ............................................. 79
3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................... 79
3.2.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................... 79
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ................................................................... 79
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ................................................................................... 79
3.3.2. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm ..................................................................... 80
3.3.3. Quan sát các giờ học ....................................................................................... 81
3.3.4. Bài kiểm tra để so sánh kết quả đạt đƣợc giữa lớp ĐC và lớp TN ................. 81
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................................. 81
3.4.1. Nhận xét quá trình học tập .............................................................................. 81
3.4.2. Xử lí kết quả học tập ....................................................................................... 82
3.4.4. Kiểm định giả thuyết thống kê ........................................................................ 91
3.5. Kết luận chƣơng 3 .............................................................................................. 92
K Ậ .............................................................................................................. 94
À Ệ A K ẢO ...................................................................................... 96
PHỤ LỤC
3
DANH MỤC CÁC CHỮ VI T TẮT
Viết tắt Viết đầ đủ
DH Dạy học
ĐC Đối chứng
HĐDH Hoạt động dạy học
GQVĐ Giải quyết vấn đề
GV Giảng viên
MVT Máy vi tính
QTDH Quá trình dạy học
SV Sinh viên
PBL Problem Based Learning
PPDH Phƣơng pháp dạy học
PTDH Phƣơng tiện dạy học
THPT Trung học phổ thông
TN Thực nghiệm
TNg Thí nghiệm
4
DANH MỤC CÁCBẢNG, BIỂ Ồ, Ơ Ồ HÌNH VẼ
Trang
BẢNG
Bảng 1.1. Bảng so sánh phƣơng pháp dạy học truyền thống và dạy học dựa trên vấn
đề (PBL) .................................................................................................................... 13
Bảng 3.1. Số liệu SV các nhóm TN và ĐC ............................................................... 79
Bảng 3.2. Bảng thống kê các điểm số (Xi) của các bài kiểm tra số 1 ....................... 83
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất bài kiểm tra số 1 ................................................ 84
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 ................................... 84
Bảng 3.5. Bảng phân loại theo học lực của hai nhóm bài kiểm tra số 1 ................... 85
Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng bài kiểm tra số 1 ........................... 86
Bảng 3.7. Bảng thống kê các điểm số (Xi) của các bài kiểm tra số 2 ....................... 87
Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất bài kiểm tra số 2 ................................................ 88
Bảng 3.9. Bảng phân phối tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 ................................... 88
Bảng 3.10. Bảng phân loại theo học lực của hai nhóm bài kiểm tra số 2 ................. 89
Bảng 3.11. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng bài kiểm tra số 2 ......................... 90
BIỀ Ồ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC bài kiểm tra số 1 ....... 83
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân loại học lực của hai nhóm bài kiểm tra số 1 ................... 86
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC bài kiểm tra số 2 ....... 87
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ phân loại học lực của hai nhóm bài kiểm tra số 2 ................... 90
Ơ Ồ
Sơ đồ 1.1. Quá trình dạy học theo PBL .................................................................... 22
Sơ đồ 1.2. Tiến trình dạy học theo PBL với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại .............. 35
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ logic chƣơng “Cảm ứng điện từ” .................................................. 39
HÌNH VẼ
Hình 1.1. Ảnh về hiện tƣợng cực quang ................................................................... 29
Hình 1.2. TNg ảo về hiện tƣợng cảm ứng điện từ .................................................... 31
Hình 2.1. Nhà máy nhiệt điện Ô Môn ....................................................................... 43
5
MỞ ẦU
1. Lí do chọ đề tài
Các chính sách của Đảng và nhà nƣớc ta luôn nhấn mạnh đến tầm quan trọng
của việc đổi mới phƣơng pháp giảng dạy đối với sự phát triển của giáo dục. Trong
nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng chỉ rõ: “Đổi mới phương pháp dạy
và học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng
thực hành, thực nghiệm, ngoại khóa, làm chủ kiến thức, tránh nhòi nhét, học vẹt,
học chay” [2].
Việc nâng cao chất lƣợng giáo dục luôn là đề tài đƣợc sự quan tâm của toàn
xã hội. Trong những năm gần đây, vấn đề này càng trở thành vấn đề cấp bách cần
đƣợc giải quyết. Chính vì thế mà nhiều cuộc hội thảo, hội nghị đã đƣợc diễn ra với
mục đích chính là tìm một hƣớng đi mới cho giáo dục nƣớc nhà. Mục tiêu của việc
đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông là xây dựng nội dung chƣơng trình,
phƣơng pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới nhằm nâng cao chất lƣợng
giáo dục toàn diện cũng nhƣ đáp ứng đƣợc mục tiêu giáo dục mà UNESCO đƣa ra.
Đó là: “học để biết, học để làm, học để sống chung và học để khẳng định”[4].
Đổi mới phƣơng pháp dạy học là một nhu cầu tất yếu trong thời đại ngày nay
-thời đại mà khoa học kĩ thuật và công nghệ thông tin phát triển nhƣ vũ bão, kiến
thức mà học sinh tiếp cận và thu nhận không chỉ dừng lại ở chƣơng trình sách giáo
khoa và trong khuôn khổ nhà trƣờng mà còn thông qua nhiều kênh thông tin khác
nhƣ: tạp chí, truyền hình và các phƣơng tiện thông tin đại chúng, internet…Do đó
đổi mới phƣơng pháp dạy học phải nhắm vào vai trò trung tâm là người học chứ
không phải người dạy nhƣ quan điểm truyền thống.
Trong quá trình tìm hiểu các phƣơng pháp dạy học mới hiện nay chúng tôi
nhận thấy có nhiều phƣơng pháp rất hiệu quả nhƣ: Dạy học dự án (Project Based
Learning - PJBL), Dạy học dựa trên vấn đề (Problem Based Learning - PBL), Dạy
học khám phá….nhƣng tôi nhận thấy rằng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
(PBL) có khả năng đáp ứng đƣợc các mục tiêu giáo dục mà UNESCO đƣa ra cũng
nhƣ mục tiêu giáo dục mới của nƣớc ta.
6
Chính vì những lí do trên mà chúng tôi chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động dạy
học dựa trên vấn đề (PBL) chương “ Cảm ứng điện từ ” môn Điện học hệ Cao
đẳng với sự hỗ trợ của phương tiện dạy học hiện đại ” để làm đề tài nghiên cứu
cho luận văn của mình.
2. Lịch sử vấ đề nghiên cứu
Trong xu thế đổi mới, phƣơng pháp giảng dạy theo hƣớng lấy ngƣời học làm
trung tâm, phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề đang đƣợc các nền giáo dục ở
nhiều nƣớc quan tâm nghiên cứu và ứng dụng. Phƣơng pháp này lần đầu tiên đƣợc
Howard Barrows đề nghị và sử dụng tại trƣờng Đại học Y khoa McMaster - Canada
vào những năm 60 của thế kỷ XX, sau đó đƣợc phát triển nhanh chóng tại Trƣờng
Đại học Maastricht - Hà Lan và dần đƣợc phổ biến khắp nơi trên thế giới với tƣ
cách là một phƣơng pháp dạy học kích thích ngƣời học tự tìm tòi, nghiên cứu và tỏ
ra rất hiệu quả. Có thể kể đến nhƣ:
Tại Malaysia, mô hình học tập dựa trên vấn đề trong toán học phổ thông
đƣợc áp dụng đầu tiên tại Seameo Recsam (2008). Sau đó, nhiều trƣờng đại học ở
Malaysia đã bắt đầu thực hiện PBL trong chƣơng trình giảng dạy của họ nhƣ một nỗ
lực để nâng cao chất lƣợng giáo dục nhƣ: trƣờng đại học Tun Hussein Onn
Malaysia, trƣờng đại học Malaysia, v.v…
Ở Mỹ, hơn 80 % các trƣờng y tế có hình thức học tập PBL trong chƣơng
trình đào tạo của họ nhƣ: đại học Missuri School Of Medicine, đại học Melirich.
Năm 1998, trƣờng y khoa Western University of Health Sciences mở cao đẳng thú y
với chƣơng trình giảng dạy hoàn toàn dựa vào PBL. Năm 2004, đại học Lake Erie
College of Osteopathic Medicine thành lập cơ sở chi nhánh tại Bradenton (Bang
Florida) đào tạo hoàn toàn dựa vào dạy học dựa trên vấn đề.
Năm 2002, Đại học Gadjah Mada của Yogyakarta , In-đô-nê-xi-a bắt đầu
cung cấp một chƣơng trình Y tế quốc tế dựa vào học tập dựa trên vấn đề.
Bắt đầu từ các trƣờng đại học y khoa, phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề
dần đƣợc ứng dụng sang rất nhiều ngành học khác. Ở Việt Nam, rất nhiều trƣờng
Đại học, nhất là các trƣờng đại học y khoa đã áp dụng phƣơng pháp này vào giảng
dạy cho sinh viên nhƣ: trường Đại học Y tế cộng đồng, đại học Y Hà Nội …và đang
7
đƣợc triển khai ở các trƣờng đại học khác nhƣ: Đại học thủy sản Nha trang, khoa
Du lịch và khách sạn ở trường Đại học kinh tế quốc dân... Các trƣờng đại học khác
cũng đang tìm hiểu và có những bài tham luận, nói về phƣơng pháp này nhƣ: Đại
học An Giang, Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh,…
Phƣơng pháp này còn đƣợc đƣa vào nhiều đề tài luận văn thạc sĩ nhƣ:đề tài
“Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (PBL - problem based learning) và vận
dụng vào thiết kế, giảng dạy chương VII Mắt và các dụng cụ quang học - Vật lí
11 - nâng cao” của tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy [16]; đề tài "Tổ chức hoạt động
dạy học dựa trên vấn đề (PBL)chương "Khúc xạ ánh sáng" Vật lí 11 THPT với sự
hỗ trợ của công nghệ thông tin" của tác giả Huỳnh Nguyễn Hƣơng Giang [7]; đề tài
"Tổ chức hoạt động dạy học dựa trên vấn đề (PBL) chương "Chất khí" Vật lí 10
nâng cao THPT" của tác giả Đặng Văn Quy [5].
Các công trình nghiên cứu cho thấy việc sử dụng phƣơng pháp dạy học dựa
trên vấn đề (PBL) và sử dụng PTDH hiện đại vào dạy học là phù hợp và cần thiết.
3. Mục tiêu của đề tài
Xây dựng và sử dụng đƣợc tiến trình dạy học dựa trên vấn đề chƣơng “Cảm
ứng điện từ” môn Điện học hệ Cao đẳng với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất đƣợc tiến trình dạy học dựa trên vấn đề (PBL) với sự hỗ trợ của
PTDH hiện đại và vận dụng đƣợc tiến trình này vào dạy học chƣơng “Cảm ứng điện
từ” môn Điện học hệ Cao đẳng thì sẽ phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động của sinh
viên trong học tập, từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc dạy học dựa trên vấn đề (PBL) với sự
hỗ trợ của PTDH hiện đại.
- Nghiên cứu nội dung, đặc điểm chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện học
hệ Cao đẳng và thực trạng của việc dạy học dựa trên vấn đề với sự hỗ trợ của PTDH
hiện đại.
- Xây dựng đƣợc tiến trình dạy học chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện
học hệ Cao đẳng theo dạy học dựa trên vấn đề với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
8
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá hiệu quả của việc tổ chức
hoạt động dạy học dựa trên vấn đề chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện học hệ
Cao đẳng với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
. ối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện học hệ Cao
đẳng với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại.
7. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu xây dựng tiến trình tổ chức hoạt động dạy học
chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện học hệ Cao đẳng theo dạy học dựa trên vấn
đề (PBL) với sự hỗ trợ của PTDH hiện đại và tiến hành thực nghiệm sƣ phạm trên
địa bàn Thành phố Cần Thơ.
8. ƣơ p áp i cứu đề tài
Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu văn kiện Đảng về đổi mới nội dung, chƣơng trình, phƣơng
pháp dạy học.
- Nghiên cứu Luật Giáo dục.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc dạy học dựa trên vấn đề (PBL).
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng PTDH hiện đại.
Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm
- Nghiên cứu đặc điểm cũng nhƣ thực trạng giảng dạy chƣơng “Cảm ứng
điện từ” môn Điện học hệ Cao đẳng.
- Nghiên cứu, khai thác tài liệu liên quan đến việc sử dụng PTDH hiện đại.
- Nghiên cứu, thiết kế tiến trình dạy học dựa trên vấn đề (PBL) với sự hỗ trợ
của PTDH hiện đại.
- Chọn mẫu và dạy thực nghiệm tại trƣờng Cao đẳng Cần Thơ.
9. Nhữ đó óp của đề tài
- Xây dựng đƣợc tiến trình học tập theo phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn
đề (PBL) đối với chƣơng “Cảm ứng điện từ” môn Điện học hệ Cao đẳng.
- Đổi mới phƣơng pháp dạy học, lấy ngƣời học làm trung tâm, phát huy năng
lực của ngƣời học. Giúp ngƣời học có hứng thú trong học tập, biết áp dụng kiến
thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.
9
10. Cấu trúc luận vă
ầ mở đầu
ầ ội du : gồm có 3 chƣơng
C ƣơ Cơ sở lí luận
C ƣơ 2 Tổ chức hoạt động dạy học dựa trên vấn đề chƣơng “Cảm ứng
điện từ” môn Điện học hệ Cao đẳng với sự hỗ trợ PTDH hiện đại
C ƣơ 3 Thực nghiệm sƣ phạm
ầ kết uậ
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
10
