viÖn khoa häc x∙ héi viÖt nam
häc viÖn khoa häc x∙ héi
Ph¹m V¨n D−¬ng
ThÇy cóng ng−êi Dao hä
ë lμo cai
(Nghiªn cøu qua mét sè tr−êng hîp cô thÓ)
Chuyªn ngμnh: V¨n ho¸ d©n gian
M∙ sè: 62 31 70 05
Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ v¨n ho¸ häc
Hμ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i:
Häc VIÖN khoa häc x∙ héi
VIÖN KHoa HäC X∙ HéI VIÖT NAM
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
PGS.TS. Lª Hång Lý
Ph¶n biÖn 1: GS.TS. Ng« §øc ThÞnh
Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Ph¹m Quang Hoan
Ph¶n biÖn 3: TS. Bïi Minh §¹o
LuËn ¸n tiÕn sÜ sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn häp t¹i Häc viÖn
Khoa häc X· héi vμo håi 8h30’ ngμy 24 th¸ng 11 n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
- Th− viÖn Häc viÖn Khoa häc x· héi
- Th− viÖn ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa
- Th− viÖn Quèc gia
Danh môc c«ng tr×nh ®· c«ng bè cña t¸c gi¶
liªn quan ®Õn luËn ¸n
1. “Nhμ nöa sμn nöa ®Êt cña ng−êi Dao Hä ë huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh
Lμo Cai”, Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña B¶o tµng D©n téc
häc ViÖt Nam, TËp III, Nxb KHXH, 2002, tr. 78-92.
2. “B−íc ®Çu t×m hiÓu tranh thê cña ng−êi Dao Hä”, Nh÷ng c«ng tr×nh
nghiªn cøu cña B¶o tµng D©n téc häc ViÖt Nam, TËp IV, Nxb
KHXH, 2003, tr. 135-160.
3. “Bé tranh thê Tam Nguyªn cña ng−êi Dao Hä - ý nghÜa vμ gi¸ trÞ”,
Th«ng b¸o V¨n ho¸ d©n gian 2002, Nxb KHXH, 2003, tr. 22-43.
4. “§êi sèng tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai”, V¨n ho¸ nghÖ
thuËt, Sè 301, th¸ng 7/2009, tr. 15-20.
5. “Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn vμ sù ph¸t
triÓn cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai”, Nghiªn cøu t«n gi¸o,
Sè 73-74/2009, tr. 57-64.
6. “ThÇy shaman ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai (Nghiªn cøu tr−êng hîp
«ng Bμn V¨n Xiªm)”, T¹p chÝ D©n téc häc, Sè 4 (160)/2009,
tr. 14-22.
1
Mở đầu
1. Lý do chän ®Ò tµi
§èi víi ng−êi Dao nãi chung, ng−êi Dao Hä nãi riªng, thÇy cóng cã vai trß vμ ¶nh h−ëng
quan träng trong ®êi sèng cña céng ®ång. Trong nh÷ng n¨m qua, t«i ®· cã nhiÒu ®ît ®iÒn d·,
kh¶o s¸t vÒ ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai, trong ®ã ®Æc biÖt quan t©m ®Õn nh÷ng ng−êi hμnh nghÒ
thÇy cóng. Cho ®Õn h«m nay, t«i nhËn thÊy r»ng, vÉn cßn thiÕu nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c thÇy
cóng ng−êi Dao nãi chung vμ Dao Hä nãi riªng. Tõ ®ã t«i ®· tù ®Æt ra nhiÒu c©u hái: C¸c thÇy
cóng ng−êi Dao Hä - hä lµ ai? Hä vµo nghÒ nh− thÕ nµo? ThÕ giíi thÇn linh mµ hä t«n thê lµ
g×? Hä cã vai trß nh− thÕ nµo trong ®êi sèng x· héi truyÒn thèng còng nh− hiÖn t¹i? v.v... §Ó tr¶
lêi c¸c c©u hái ®ã, t«i ®· lùa chän ®Ò tμi: ThÇy cóng ng−êi Dao Hä ë Lµo Cai lμm ®Ò tμi cho
luËn ¸n TiÕn sÜ cña m×nh. LuËn ¸n nμy thuéc d¹ng nghiªn cøu tr−êng hîp, trong mét ph¹m vi
hÑp, víi nh÷ng ®èi t−îng rÊt cô thÓ.
Trong bèi c¶nh ®æi míi, më cöa vμ héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay, v¨n ho¸ truyÒn thèng cña
c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung vμ ng−êi Dao Hä nãi riªng cã nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ, nhiÒu
sinh ho¹t v¨n ho¸, tÝn ng−ìng cã nguy c¬ mai mét. ë nhiÒu n¬i, nh÷ng ng−êi thÇy cóng am hiÓu
vμ thùc hμnh c¸c nghi lÔ trong céng ®ång ngμy cμng hiÕm, t¹o ra nh÷ng kho¶ng trèng trong ®êi
sèng tinh thÇn cña hä, lμm cho c¸c t«n gi¸o ngo¹i lai cã ®iÒu kiÖn du nhËp, ®ang lμ nçi bøc xóc
cña x· héi vμ ng−êi d©n. §iÒu nμy ®ßi hái cÇn cã mét nghiªn cøu nghiªm tóc, toμn diÖn vÒ vÞ trÝ
vμ vai trß cña nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng trong céng ®ång ng−êi Dao Hä nãi riªng vμ
céng ®ång ng−êi Dao nãi chung, t×m ra nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña hä trong viÖc b¶o tån vμ
ph¸t
huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong sinh ho¹t tÝn ng−ìng, gãp phÇn tÝch cùc vμo c«ng
cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ng−êi Dao hiÖn nay.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
- Cung cÊp c¸i nh×n toμn diÖn vÒ thÇy cóng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai tõ ®êi sèng c¸
nh©n, tiÓu sö nghÒ nghiÖp, con ®−êng vμo nghÒ vμ hμnh nghÒ ®Õn thÕ giíi thÇn linh cña hä.
- Th«ng qua ph©n tÝch ®Çy ®ñ ®èi t−îng thÇy cóng - chñ thÓ cña c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o,
tÝn ng−ìng ®Ó lμm râ ®êi sèng t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai.
- §−a ra mét sè khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhμ n−íc, ngμnh v¨n ho¸ nh»m
ph¸t huy vai trß cña nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng trong viÖc gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ vμ ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi trong céng ®ång ng−êi Dao Hä hiÖn nay.
3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu lμ nh÷ng ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai lμm nghÒ thÇy cóng. Ng−êi thÇy
cóng ë ®©y ®−îc nh×n t−¬ng ®èi toμn diÖn vÒ nhiÒu mÆt (nh©n th©n, con ®−êng vμo nghÒ, qu¸
2
tr×nh hμnh nghÒ, thÕ giíi quan...), ®Æc biÖt lμ vai trß cña hä trong ®êi sèng cña ng−êi Dao Hä
tr−íc ®©y vμ hiÖn nay.
§Þa bμn nghiªn cøu cña chóng t«i lμ nh÷ng n¬i sinh sèng tËp trung cña ng−êi Dao Hä ë
tØnh Lμo Cai. §ã lμ 8 x·: S¬n Hμ, S¬n H¶i, Phó NhuËn, Tr× Quang, Th¸i Niªn (huyÖn B¶o
Th¾ng), T©n An, T©n Th−îng (huyÖn V¨n Bμn) vμ Cam Cän (huyÖn B¶o Yªn).
§Ó so s¸nh vμ cã ®−îc c¸i nh×n toμn diÖn h¬n vÒ ®êi sèng tÝn ng−ìng còng nh− nh÷ng ng−êi
lμm nghÒ thÇy cóng cña ng−êi Dao Hä, chóng t«i ®· më réng ph¹m vi nghiªn cøu ë c¶ c¸c khu
vùc kh¸c cña ng−êi Dao Hä vμ mét sè nhãm Dao kh¸c nh−: Dao §á (Lôc Yªn, Yªn
B¸i), Dao ¸o Dμi (VÞ Xuyªn, Hμ Giang), Dao Thanh Ph¸n (Hoμnh Bå,
Qu¶ng Ninh vμ S¬n §éng, B¾c Giang), Dao L« Gang (Cao Léc, L¹ng S¬n) v.v...
4. §ãng gãp cña luËn ¸n
LuËn ¸n lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn cã hÖ thèng, chuyªn s©u vÒ thÇy cóng ng−êi
Dao Hä, tõ viÖc giíi thiÖu thÇy cóng - hä lμ ai? con ®−êng vμo nghÒ, qu¸ tr×nh hμnh lÔ cho ®Õn
t©m linh, nh÷ng kiªng kþ... cña ng−êi thÇy cóng ®Ó thÊy ®−îc ch©n dung còng nh− vai trß vμ vÞ
trÝ cña hä trong ®êi sèng céng ®ång cña ng−êi Dao Hä. Qua ®ã, bæ sung nguån t− liÖu gãp phÇn
hiÓu thªm vÒ lÜnh vùc t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao nãi chung vμ ng−êi Dao Hä nãi riªng.
LuËn ¸n còng sÏ gãp phÇn phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu, s−u tÇm vμ tr−ng bμy giíi thiÖu
víi c«ng chóng vÒ ®êi sèng v¨n ho¸, t©m linh cña céng ®ång ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai nãi riªng
vμ ng−êi Dao ë ViÖt Nam nãi chung t¹i B¶o tμng D©n téc häc ViÖt Nam.
Trªn c¬ së nh×n nhËn, ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, luËn ¸n sÏ gãp thªm c¬
së khoa häc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch b¶o tån vμ qu¶n lý v¨n ho¸ ë ®Þa ph−¬ng cã hiÖu
qu¶ h¬n.
5. CÊu tróc cña luËn ¸n
Ngoμi phÇn më ®Çu (5 trang), kÕt luËn (9 trang), tμi liÖu tham kh¶o (15 trang), phô lôc
(88 trang), phÇn chÝnh v¨n cña luËn ¸n gåm 165 trang, ®−îc bè côc thμnh 4 ch−¬ng nh− sau:
Ch−¬ng 1: LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò vμ c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn
(46 trang)
Ch−¬ng 2: ViÖc vμo nghÒ vμ hμnh nghÒ cña thÇy cóng (52 trang)
Ch−¬ng 3: ThÕ giíi thiªng cña thÇy cóng (39 trang)
Ch−¬ng 4: Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn vμ
sù ph¸t triÓn cña ng−êi Dao Hä hiÖn nay (28 trang)