TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI DO CHAÁN THÖÔNG
Traøn maùu maøng phoåi laø söï tích tuï maùu trong khoang maøng phoåi. Traøn maùu maøng phoåi laø
moät beänh caûnh raát thöôøng gaëp trong chaán thöông, veát thöông ngöïc vaø trong tình traïng ña
chaán thöông. Nguoàn maùu chaûy vaøo trong khoang maøng phoåi thöôøng xuaát phaùt töø caùc caáu
truùc beân trong loàng ngöïc nhö nhu moâ phoåi, caùc maïch maùu lôøn vuøng trung thaát hay xuaát
phaùt töø thaønh ngöïc: ñoäng maïch lieân söôøng, ñoäng maïch ngöïc trong hay töø ñaàu caùc xöông
söôøn bò gaõy. Chaån ñoaùn nhanh, chính xaùc vaø ñieàu trò hieäu quaû hôïp lyù goùp phaàn raát quan
troïng trong vieäc caûi thieän tieân löôïng, traùnh ñöôïc caùc bieán chöùng vaø di chöùng cuûa traøn maùu
maøng phoåi, sôùm traû beänh nhaân veà vôùi cuoäc soáng vaø lao ñoäng haøng ngaøy vaø giaûm bôùt chi
phí ñieàu trò cho baûn thaân beänh nhaân, gia ñình vaø xaõ hoäi.
ÑAËC ÑIEÅM SINH LYÙ BEÄNH TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI DO CHAÁN THÖÔNG:
Nguyeân nhaân
Traøn maùu maøng phoåi do chaán thöông coù theå töø chaán thöông ngöïc kín hoaëc veát
thöông thaáu ngöïc. Tæ leä traøn maùu maøng phoåi raát cao, nhöng ñeå ñöa ra moät con soá
thoáng keâ chính xaùc thì raát khoù, bôûi vì coù moät soá tröôøng hôïp traøn maùu maøng phoåi
löôïng ít keát hôïp gaõy moät xöông söôøn, ñoâi khi khoâng phaùt hieän ñöôïc vaø cuõng khoâng
caàn thieát phaûi ñieàu trò vì sau moät thôøi gian ngaén, maùu trong xoang maøng phoåi seõ bò
phaân raõ vaø töï haáp thu.
Caùc thay ñoåi sinh lyù trong traøn maùu maøng phoåi:
Söï toån thöông cuûa moâ thaønh ngöïc vaø maøng phoåi hay caùc caáu truùc trong loàng ngöïc
seõ gaây chaûy maùu vaøo khoang maøng phoåi. Söï gia taêng theå tích maùu trong khoang
maøng phoåi ñöa ñeán caùc ñaùp öùng veà maët sinh lyù. Söï ñaùp öùng sinh lyù naøy ñöôïc bieåu
hieän ôû hai ñieåm chính: roái loaïn huyeát ñoäng vaø hoâ haáp. Löôïng maùu maát vaø thôøi
gian maát maùu aûnh höôûng raát nhieàu ñeán nhöõng thay ñoåi cuûa huyeát ñoäng. Trong khi
ñoù löôïng dòch trong khoang maøng phoåi caøng nhieàu thì caøng aûnh höôûng ñeán cöû ñoäng
hoâ haáp, gaây ra caùc baát thöôøng veà maët thoâng khí vaø ñoä baõo hoaø Oxy trong maùu
ñoäng maïch.
Thay ñoåi veà huyeát ñoäng hoïc: maát maùu nhanh vaø nhieàu seõ gaây ra caùc thay ñoåi veà
huyeát ñoäng hoïc:
− Traøn maùu maøng phoåi löôïng ít < 250 ml thöôøng khoâng thay ñoåi huyeát ñoäng hoïc.
− Traøn maùu maøng phoåi löôïng vöøa töø 250 – 750 ml gaây ra roái loaïn huyeát ñoäng
nheï.
− Traøn maùu maøng phoåi löôïng nhieàu > 750 ml seõ gaây ra caùc trieäu chöùng sôùm cuûa
soác: nhòp tim nhanh, thôû nhanh, huyeát aùp giaûm, vaõ moà hoâi, da xanh. Maùu maát >
1500 ml beänh nhaân seõ ñi vaøo soác thaät söï vaø ñe doïa ñeán tính maïng.
Thay ñoåi veà hoâ haáp:
− Traøn maùu maøng phoåi vôùi löôïng maùu ñuû lôùn seõ gaây hieäu öùng choaùn choã vaø laøm
cho beänh nhaân khoù thôû vaø coù theå gaây ra nhöõng daáu hieäu khoù thôû treân laâm saøng.
Tuy nhieân, vieäc traøn maùu trong khoang maøng phoåi gaây ra roái loaïn hoâ haáp coøn phuï
thuoäc vaøo töøng beänh nhaân, cô quan bò toån thöông, ñoä naëng cuûa chaán thöông vaø
beänh tim phoåi ñi keøm.
DIEÃN TIEÁN CUÛA MAÙU TRONG KHOANG MAØNG PHOÅI
Khi maùu chaûy vaøo khoang maøng phoåi seõ tieáp xuùc vôùi cöû ñoäng cuûa cô hoaønh, cuûa
phoåi vaø cuûa caùc cô quan khaùc gaây ra hieän töôïng chuyeån ñoäng cuûa maùu trong
khoang maøng phoåi. Söï chuyeån ñoäng naøy gaây ra hieän töôïng fibrin hoùa vaø laøm cho
maùu trong khoang maøng phoåi ñoâng khoâng hoaøn toaøn. Sau vaøi giôø maùu ngöng chaûy,
men cuûa maøng phoåi seõ phaân huûy caùc cuïc maùu ñoâng coøn toàn taïi trong khoang maøng
phoåi. Tieáp sau ñoù laø hieän töôïng ly giaûi cuûa hoàng caàu, söï ly giaûi naøy laøm taêng noàng
ñoä protein cuûa dòch maøng phoåi vaø gia taêng aùp löïc keo cuûa dòch. Dòch maøng phoåi coù
aùp löïc keo cao gaây huùt dòch töø caùc moâ laân caän vaøo khoang maøng phoåi laøm taêng
löôïng dòch trong khoang maøng phoåi. Trong tröôøng hôïp naøy, töø moät tröôøng hôïp traøn
maùu maøng phoåi khoâng trieäu chöùng seõ daãn ñeán moät tröôøng hôïp coù trieäu chöùng hoâ
haáp.
− Maùu toàn taïi trong khoang maøng phoåi coù theå bò nhieãm truøng gaây neân caùc trieäu
chöùng cuûa muû maøng phoåi. Ñaây laø bieán chöùng naëng vaø khoù ñieàu trò.
− Sôïi huyeát laéng ñoïng seõ toå chöùc hoùa vaø bao boïc maøng phoåi, goùi phoåi laïi laøm
cho phoåi khoâng theå nôû toát. Quaù trình dính dieãn tieán ngaøy caøng nhieàu gaây xeïp phoåi
vónh vieãn vaø giaûm chöùc naêng cuûa phoåi.
Caùc trieäu chöùng cô naêng vaø thöïc theå cuûa traøn maùu maøng phoåi do chaán thöông
thöôøng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo löôïng maùu maát vaø toác ñoä chaûy maùu, söï hieän höõu
vaø möùc ñoä traàm troïng cuûa beänh lyù nhu moâ phoåi ñi keøm, cô cheá chaán thöông, möùc
ñoä cuûa caùc thöông toån.
TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI DO CHAÁN THÖÔNG NGÖÏC KÍN
Traøn maùu maøng phoåi do caùc toån thöông thaønh ngöïc:
− Traøn maùu maøng phoåi ñôn thuaàn trong chaán thöông ngöïc kín raát hieám gaëp, haàu
nhö moïi tröôøng hôïp ñeàu luoân keát hôïp vôùi toån thöông cuûa thaønh ngöïc hoaëc daäp
phoåi.
− Gaõy moät hay nhieàu xöông söôøn raát thöôøng gaëp trong chaán thöông ngöïc kín.
Trong tröôøng hôïp naøy, thöôøng coù traøn maùu maøng phoåi löôïng ít. Khaùm treân laâm
saøng thöôøng boû qua vaø thaäm chí chuïp X quang cuõng khoâng thaáy, neáu khoâng thaät
chuù yù. Tuy nhieân cuõng khoâng quaù quan troïng, vì ñoâi khi khoâng caàn thieát phaûi ñieàu
trò.
− Toån thöông thaønh ngöïc ñöôïc coi laø phöùc taïp khi coù gaõy hôn 4 xöông söôøn hoaëc
coù maûng söôøn di ñoäng. Trong caùc tröôøng hôïp naøy thöôøng coù toån thöông thaønh ngöïc
naëng, coù traøn maùu maøng phoåi nhieàu vaø coù suy hoâ haáp caáp traàm troïng. Daäp phoåi vaø
traøn khí maøng phoåi keát hôïp raát thöôøng ñi keøm vôùi traøn maùu maøng phoåi. Toån thöông
ñoäng maïch lieân söôøn hay ñoäng maïch ngöïc trong thöôøng gaây traøn maùu ñaùng keå vaø
roái loaïn huyeát ñoäng naëng. Caàn phaûi can thieäp ngoaïi khoa khaån caáp.
− Traøn maùu maøng phoåi muoän xaûy ra moät khoaûng thôøi gian sau chaán thöông ngöïc.
Trong tröôøng hôïp naøy, luùc ñaàu beänh nhaân ñöôïc khaùm laâm saøng vaø chuïp X quang
cho thaáy coù gaõy xöông söôøn maø khoâng coù toån thöông naøo khaùc trong loàng ngöïc.
Vaøi giôø ñeán vaøi ngaøy sau, laâm saøng vaø hình aûnh X quang loàng ngöïc cho thaáy coù
traøn maùu maøng phoåi. Haàu heát caùc taùc giaû ñeàu giaûi thích cô cheá gaây ra traøn maùu
muoän hoaëc laø do söï di leäch cuûa ñaàu xöông söôøn gaõy gaây toån thöông ñoäng maïch
lieân söôøn trong quaù trình hoâ haáp nhaát laø khi beänh nhaân ho maïnh.
Caùc thöông toån trong loàng ngöïc do chaán thöông kín
− Traøn maùu maøng phoåi löôïng nhieàu thöôøng do toån thöông caùc caáu truùc maïch maùu
trong loàng ngöïc. Ñöùt hoaëc raùch ñoäng – tónh maïch lôùn gaây chaûy maùu xoái xaû vaøo
khoang maøng phoåi.
− Caùc bieåu hieän veà huyeát ñoäng hoïc khi coù traøn maùu maøng phoåi oà aït laø caùc trieäu
chöùng cuûa hoäi chöùng soác maát maùu vaø khi traøn maùu löôïng nhieàu gaây cheøn eùp nhu
moâ phoåi cuøng beân seõ ra caùc trieäu chöùng ñöôøng hoâ haáp: thôû nhanh, coù theå giaûm ñoä
baõo hoaø Oxy maùu.
− Caùc trieäu chöùng thöïc theå: Bieán daïng loàng ngöïc, hoâ haáp ñaûo ngöôïc, sôø thaáy daáu
gaõy söôøn vaø ñau nhieàu, goõ ñuïc vuøng phoåi traøn dòch, rì raøo pheá nang giaûm, rung
thanh giaûm.
TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI DO VEÁT THÖÔNG THAÁU NGÖÏC
− Nguoàn maùu chaûy vaøo khoang maøng phoåi trong veát thöông thaáu ngöïc thöôøng
nhaát laø töø caùc veát raùch tröïc tieáp cuûa ñoäng maïch hay tónh maïch lieân söôøn. Moät soá
tröôøng hôïp maùu chaûy töø tim hoaëc maøng ngoaøi tim.
− Maùu chaûy töø caùc toån thöông cuûa nhu moâ phoåi cuõng raát thöôøng gaëp. Trong
tröôøng hôïp naøy, thöôøng coù traøn khí maøng phoåi ñi keøm vaø maùu coù theå töï caàm.
NHÖÕNG ÑIEÅM LÖU YÙ TRONG TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI DO CHAÁN THÖÔNG
− Vieäc khaùm xeùt laâm saøng ñeå ghi nhaän caùc trieäu chöùng traøn maùu maøng phoåi toát
nhaát laø ñöôïc thöïc hieän khi beänh nhaân ôû tö theá ñöùng hoaëc ngoài. ÔÛ tö theá naèm khoù
phaùt hieän heát caùc trieäu chöùng. Neáu khaùm laâm saøng kyõ thì traøn maùu maøng phoåi
löôïng ít töø 400 – 500 ml ñaõ coù theå chaån ñoaùn ñöôïc, trong khi cuøng löôïng maùu nhö
vaäy bieåu hieän treân phim X quang chæ thaáy xoùa goùc söôøn hoaønh.
− Thoâng thöôøng, haàu beänh nhaân vaøo beänh vieän ñeàu ñöôïc khaùm ôû tö theá naèm.
Trong tröôøng hôïp naøy, maùu trong khoang maøng phoåi traûi daøi ra sau cho neân caùc kyõ
thuaät khaùm thoâng thöôøng nhö: goõ vaø nghe vaãn khoâng phaùt hieän ñöôïc traøn maùu maëc
duø coù theå ñaõ coù traøn maùu maøng phoåi löôïng nhieàu.
− Trong traøn maùu do veát thöông xuyeân thaáu hoaëc chaán thöông coù raùch cô hoaønh,
maùu trong khoang maøng phoåi coù theå coù nguoàn goác töø caùc taïng trong oå buïng bò
chaán thöông. Löôïng maùu naøy bò aùp löïc aâm khoang maøng phoåi huùt leân qua choã raùch
cuûa cô hoaønh. Vì vaäy trong tröôøng hôïp traøn maùu maøng phoåi coù raùch cô hoaønh caàn
chuù yù ñeán caùc taïng trong oå buïng.
CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU TRÒ TRAØN MAÙU MAØNG PHOÅI
Traøn maùu maøng phoåi ñaõ ñöôïc moâ taû chi tieát qua nhieàu baøi vieát trong y vaên töø thôøi
raát xa xöa ñeán nay. Hieän nay, trong khi caùc hình thaùi chaán thöông khaùc ñöôïc caùc
phaãu thuaät vieân xöû lyù moät caùch deã daøng vaø hieäu quaû thì chaán thöông ngöïc vaãn coøn
thöôøng gaëp khoù khaên trong ñieàu trò vaø gaây töû vong vôùi tyû leä khaù cao.
Vaøo theá kyû 18, coù vaøi phöông phaùp ñeå ñieàu trò traøn maùu maøng phoå. Tuy nhieân caùc
nhaø laâm saøng ñaõ baøn caõi nhieàu veà caùc phöông thöùc ñieàu trò naøy. John Hunter vaø
caùc phaãu thuaät vieân lôùn thôøi baáy giôø ñaõ ñeà nghò taïo ra moät veát thöông hôû ôû khoang
lieân söôøn ñeå daãn löu traøn maùu maøng phoåi. Coøn caùc phaãu thuaät vieân khaùc cho raèng
khaâu veát thöông ôû thaønh ngöïc, khoâng daãn löu laø phöông phaùp ñieàu trò thích hôïp vôùi
traøn maùu maøng phoåi. Phöông phaùp ñieàu trò cuûa Hunter toû ra coù hieäu quaû trong vieäc
daãn löu maùu trong loàng ngöïc, tuy nhieân ñaõ gaây ra haäu quaû nghieâm troïng laø traøn khí
khoang maøng phoåi. Maët khaùc, khaâu veát thöông hôû ngay khoâng gaây traøn khí maøng
phoåi nhöng noù gia taêng cao caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng maùu vaø muû maøng phoåi.
Haäu quaû gaây ra tæ leä töû vong cao vaø muû maøng phoåi ñöa ñeán daøy dính maøng phoåi
laøm giaûm chöùc naêng phoåi traàm troïng.
− Nghieân cöùu nhöõng ñieåm ích lôïi vaø nguy hieåm cuûa hai phöông phaùp neâu treân
vaøo ñaàu nhöõng naêm 1980, Guthrie ñaõ hoøa hôïp hai quan ñieåm treân vaø ñeà ra phöông
phaùp ñieàu trò traøn maùu maøng phoåi cuûa oâng: huùt maùu trong loàng ngöïc qua veát
thöông ôû thaønh ngöïc caøng sôùm caøng toát; neáu maùu vaãn chaûy ra nhieàu thì khaâu veát
thöông vôùi hy voïng laøm taêng aùp löïc trong loàng ngöïc ñeå caàm maùu. Sau khi ñaõ ñaït
ñöôïc muïc ñích, oâng khuyeân neân môû moät veát thöông nhoû ñeå maùu vaø dòch thoaùt ra
beân ngoaøi. Vaøo nhöõng naêm 1987, ñieàu trò traøn maùu maøng phoåi baèng trocar hay laø
raïch veát moå treân khoang lieân söôøn vaãn ñöôïc xem laø phöông phaùp ñieàu trò chuaån.
Tuy nhieân, khoâng laâu sau ñoù nhieàu nhaø laâm saøng ñaõ ñeà ra phöông phaùp daãn löu
kín khoang maøng phoåi vaø kyõ thuaät caên baûn naøy vaãn coøn laø phöông phaùp ñöôïc söû
duïng thöôøng nhaát ñeå ñieàu trò traøn maùu maøng phoåi ngaøy nay.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Baøi giaûng Ñieàu trò hoïc Ngoaïi khoa: Chaán thöông buïng kín vaø veát thöông thaáu buïng
Leâ Cao Ñaøi, Nguyeãn Thaáu, Ñoàng Só Thuyeân: Vôõ hoaønh do chaán thöông, veát thöông
1. – Boä moân Ngoaïi toång quaùt tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.HCM 1998, 62 – 74. 2. Ñaëng Thanh Ñeä: Thaùi ñoä xöû lyù trong chaán thöông loàng ngöïc, phaãu thuaät caáp cöùu tim maïch vaø loàng ngöïc, NXB Y hoïc, 2001, 7 – 22. 3. ngöïc – buïng. Chaán thöông ngöïc, Y hoïc, Haø Noäi 1981 : 74 – 77, 141 – 149. 4. Nguyeãn Hoaøi Linh : Chaán thöông ngöïc kín coù gaõy söôøn keøm theo thöông toån maøng phoåi. Luaän vaên toát nghieäp Thaïc só Ngoaïi Loàng ngöïc, 1999, ÑHYD TP.HCM. 5. Nguyeãn Hoaøi Nam: Daãn löu kín khoang maøng phoåi. Chæ ñònh, kyõ thuaät, saên soùc, bieán chöùng. Xöû 1yù moät soá beänh lyù chaán thöông ngoaïi loàng ngöïc – tim maïch, taäp san BVCR : 24 –27 6. Nguyeãn Hoaøi Nam, Nguyeãn Theá Hieäp vaø coäng söï : Ñieàu trò ngoaïi khoa toån thöông tim, Hoäi nghò khoa hoïc kyõ thuaät Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.HCM laàn thöù 19. 7. Nguyeãn Hoaøi Nam, Nguyeãn Thieän Khaùnh : Ñieàu trò ngoaïi khoa toån thöông tim, Y hoïc TP.HCM, taäp 5, soá 4, 2001 : 36 – 39. 8. Leâ Dieân Thònh : Nghieân cöùu môû ngöïc caáp cöùu trong chaán thöông ngöïc coù traøn maùu maøng phoåi. Luaän vaên toát nghieäp Thaïc só Y hoïc chuyeân ngaønh Ngoaïi loàng ngöïc, 2003, Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.HCM. 9. Abakumov MM : the surgical procedure in left – side thoracoabdominal knife wounds – Vestn Khir Im I I Grek. 1997; 156 (1): 86 – 90. 10. Asensio JA, Arroyo H. JR, Veloz W, Forno W, GambaroE, Roldan GA, Murray J, Velmahos G, Deretriades D. – Penetrating thoracoabdominal injuries : ongoing dilema – which cavity and when ? – World Jsurg. 2002 May; 26 (5) : 539-43. Epub 2001, Nov. 22. 11. Baramiia NM, Antoniuk MH, Zhuchenko PI, Martsyniak SM, Kovalchuk VM, Pipiia HH- Treatment of bone fracture in injured persons with closed thoracoabdominal trauma – Klin Khir, 2002 Sep; (9) : 37-9. 12. Baramiia NM, Antoniuk NG, Zarutskit IaL, Satsik SP, Pachkoriia AV – Surgical treatment of the liver injury in combined closed thoracoabdominal trauma – Klin Khir, 2000 Aug; (8) : 29-31.
13. David Galler : Critical care consideration in trauma, Emedicine, Middlemore hospital of Auckland, New Zealand, 10/2001 : 4 – 6. 14. Fabian TC, Corce MA, Stewart RM, et al : A prospective analysis of diagnostic laparoscopy in trauma. Ann Surg 217 : 557-565, 1993.
