TRIỂN LÃM ĐIÊU KHẮC KHU VỰC
I HÀ NỘI-NHỮNG GÓC NHÌN NGHỆ
THUẬT
Đến hẹn lại gặp, anh em ngành điêu khắc được tụ hội thông qua những sáng
tác mới nhất của mình sau một năm kiếm tìm. Chưa thể nói là toàn bộ nhưng
điểm danh lại những gương mặt tiêu biểu cho thấy triển lãm đã qui tụ được
nhiều thế hệ: từ Cần Thư Công, Dương Đăng Cẩn, Nguyễn Trọng Đoan, Lê
Liên, Vũ Tiến, Đỗ Quốc Vị, Hoàng Uyên, Nguyễn Bá Trạch cho đến Khổng
Đỗ Tuyền, Lương Văn Việt, Lê Hồng Yến... Sự hiện diện của họ cho thấy
đội ngũ những người làm điêu khắc đủ tầm và lực cho những cuộc hội ngộ,
dẫu biết rằng chặng đường để đến thành tựu không nhung lụa êm ả.
ở đây tôi muốn trực diện cùng các bạn trong nghề nhìn nhận một cách không
thỏa hiệp với những rào đón nặng tính khách sáo kiểu “xin vỗ tay cho đều”.
Dễ nhận ra ở triển lãm này sự thiếu vắng đỉnh cao những tác phẩm đặc sắc,
nổi trội về tầm vóc tư tưởng và cách thức biểu đạt. Đa số hiện diện tại đây là
những tác phẩm tự lặp lại mình, tự dẫm lên vết chân của mình, một bước lùi
thể hiện sự bế tắc trong tư duy của mỗi tác giả. Ngôn ngữ điêu khắc ít thay
đổi, nghèo nàn về ngữ và nghĩa trong sáng tạo nên nhìn chung toàn bộ tác
phẩm trong triển lãm đều rất monotol.
Một câu hỏi được đặt ra là, đâu rồi vai trò sáng tạo không ngừng bền bỉ của
người nghệ sĩ? Phải chăng là những sản phẩm được ra đời bằng sự quen tay,
có khi rất cẩu thả và vội vàng. Một điểm yếu dễ dàng nhận ra là tính thời vụ
trong các tác phẩm tham dự triển lãm. Hình như để kịp tham gia triển lãm
mà các tác giả phải nhanh chóng hoàn thành tác phẩm của mình trên cơ sở
những ý tưởng còn thô sơ, rời rạc thiếu chiều sâu, cách thể hiện nóng vội
gặp đâu hay đó thiếu hoàn chỉnh và rành mạch. Chúng ta kỳ vọng những tác
phẩm tâm huyết, tầm vóc nhưng chỉ thu được những tác phẩm dễ dãi, vội
vàng, đó là điều cần phải nghiêm túc suy nghĩ.
Trong sáng tác nghệ thuật ghi nhận những giây phút xuất thần, đột biến. Tia
sáng đó không phải xuất hiện ngẫu nhiên, trời cho, mà là kết quả của những
cọ xát, trăn trở, lao tâm khổ tứ của người nghệ sĩ. Nghệ thuật là một con
đường dài và nhiều cạm bẫy. Dài vì khôn cùng trong khi sức lao động sáng
tạo có hạn độ. Còn cạm bẫy không gì khác chính là thái độ buông xuôi
không dám dấn thân, tự bằng lòng với cái đã đạt được. Không có con đường
ngắn, con đường đi tắt để đến với nghệ thuật, để khẳng định được tư duy và
ngôn ngữ như là một cá tính riêng của mình thì từng tác giả phải đi hết con
đường mà nghệ thuật đặt ra.
Về cơ bản một tác phẩm phải là sự tổng hoà của yếu tố nội dung và hình
thức. Nội dung của tác phẩm thường xoay quanh vấn đề thuộc xã hội hoặc
ẩn chứa trong nội tâm tác giả còn hình thức là sự biểu hiện nội dung đó
thông qua ngôn ngữ điêu khắc. Có những tác phẩm trong triển lãm này mới
chỉ dừng lại ở như là những sáng kiến về nội dung hay cách thức biểu đạt
chứ chưa phải là tác phẩm hoàn chỉnh. Có khi tác giả đặt ra một nội dung rất
“đao to búa lớn” nhưng lại giải quyết nông cạn, bé mọn như mặc áo khỉ cho
voi vậy. Có lúc nội dung thì giản dị nhưng hình thức lại trang kim, diêm dúa
khiến tác phẩm trở nên kệch cỡm, hợm hĩnh. Gốm năm nay nhiều nhưng
thiếu sáng tạo. Những tác phẩm gốm nhưng lại thiếu ngôn ngữ đặc sắc của
gốm gần như với tác phẩm đó nếu được đục đá, đẽo gỗ hay đúc đồng thậm
chí đổ thạch cao, xi măng cũng không khác gì mấy. Yếu tố chất liệu đã bị
các tác giả bỏ qua. Hầu như, các tác giả không hề quan tâm đến gốm như
một chất liệu với những đặc trưng có sở trường, sở đoản mà chỉ lựa chọn nó
như người ta đi chợ tìm một cái gì đó hợp với túi tiền hoàn cảnh. Chính vì lý
do đó mà những tác phẩm gốm năm nay từa tựa như nhau từ nội dung, ngôn
ngữ cho tới kích thước...
Mỗi tác giả có phông văn hoá của riêng mình cũng như có một gu thẩm mỹ
nhất định nhưng từ một tác phẩm của cá nhân để đến được với công chúng,
ở lại được với nghệ thuật thì không thể “con hát mẹ khen hay” là được. Có
nhiều người quan niệm nghệ thuật là tự thân, nếu có động lực vẽ bạn có thể
thành hoạ sĩ mà không hề cần biết đến các qui tắc hình hoạ hay xử lý màu
sắc thế nào, cũng như bạn có thể hát mà không cần biết một nốt nhạc nào.
Điều này có thể đúng với một vài cá nhân kiệt xuất nào đó của nhân loại
nhưng không thể trở thành một kinh nghiệm phổ biến. Sự xuất hiện của các
thiên tài nghệ thuật là kết quả hội tụ nhiều nhân tố “thiên thời, địa lợi, nhân
hoà” nên không phải bất cứ lúc nào, ở bất cứ đâu đều có thể có thiên tài
được. Chính vì vậy cho rằng với nghệ thuật chỉ cần tự học là ngộ nhận,
phiến diện. Người nghệ sĩ cần phải đào luyện liên tục, cần có những kiến
thức cơ bản và những kỹ năng chuyên nghiệp, tất nhiên việc học không chỉ
giới hạn trong trường ốc mà sự học đối với người nghệ sĩ là cả cuộc đời làm
nghệ thuật, học từ cuộc sống, từ các bậc thầy, từ đồng nghiệp và từ những
thành công và thất bại của bản thân mình...
Hiện nay với công nghệ thông tin những giới hạn không gian và thời gian
được co kéo lại, thế giới chưa lúc nào lại trở nên đại đồng như lúc này,
nhưng bước từ bờ ao, sân vườn nhà mình sang những sân chơi quốc tế, nhiều
nghệ sĩ của ta không tránh được sự choáng ngợp. Khác với những người vốn
như “ếch ngồi đáy giếng”, có những người lại trở nên tự tin thấy hình như
không còn gì lạ lẫm, không còn gì chưa được thể nghiệm sáng tạo trên thế
giới, mảnh đất nào dường như cũng đã có người trồng cấy. Lúc nào họ cũng
thấy thế giới hiện giờ đã không còn làm như những gì chúng ta đang làm
nữa. Nếu nghĩ như vậy và cố chạy theo đuôi thế giới như vậy, theo tôi chúng
ta cũng sẽ không gặt hái được gì bởi nghệ thuật không thể đốt cháy giai đoạn
cũng như không thể phân định bằng các khái niệm lạc hậu, tiên tiến hay phát
triển được. Chưa kể hậu quả nhãn tiền việc sính ngoại đó là sự xa rời cá tính
thẩm mỹ dân tộc đến mất bản sắc mà có thể thấy ngay sự không logic biện
chứng của tư duy đó.
Nghệ thuật với tôi ở một mức độ nào đó cần có một sự bảo thủ. Đây là sự
bảo thủ miễn nhiễm những xu hướng ngoại lai, ngoài mình và xa lạ với
mình. Nghệ thuật châu Phi luôn tiềm ẩn những giá trị làm kinh ngạc mọi
thiên tài của thế giới. ấy là nghệ thuật chỉ soi rọi vào bản thân mình, tự
chiêm nghiệm và đối thoại không ngừng.
Điều đó cũng đúng với mỗi chúng ta, là bài học cho mỗi chúng ta bước tiếp
con đường nghệ thuật.
Tạ Quang Bạo
