“TUYÊN NGÔN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN” – MỘT VĂN KIỆN MANG
TÍNH CƯƠNG LĨNH, CÓ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ VÀ SỨC SỐNG THỰC TIỄN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC
ĐẶNG HỮU TOÀN (*)
Trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại 160 năm qua, kể từ lần xuất bản đầu
tiên đến nay, “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” đã được thừa nhận không chỉ
là tác phẩm lý luận bất hủ, một đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tạo của C.Mác
và Ph.Ăngghen, nó còn là một văn kiện mang tính cương lĩnh, có giá trị lịch
sử và tràn đầy sức sống thực tiễn của chủ nghĩa Mác. Phân tích và luận giải
những tư tưởng cơ bản, những nguyên lý nền tảng mà C.Mác và Ph.Ăngghen
đã đưa ra, trong bài viết này, một lần nữa, tác giả khẳng định ý nghĩa đó của
“Tuyên ngôn”. Và, bằng những thực tiễn sinh động trong phong trào cách
mạng thế giới 160 năm qua, nhất là trong những thập niên gần đây, tác giả
đã khẳng định, ánh sáng và tinh thần của những tư tưởng cơ bản, những
nguyên lý nền tảng trong “Tuyên ngôn” vẫn sống mãi với thời gian.
Đúng vào ngày này, cách đây 160 năm, ngày 24 tháng 2 năm 1848, Tuyên
ngôn của Đảng Cộng sản – một văn kiện mang tính cương lĩnh, có giá trị lịch
sử và tràn đầy sức sống thực tiễn của chủ nghĩa Mác, một tác phẩm lý luận
bất hủ do C.Mác và Ph.Ăngghen soạn thảo theo sự ủy nhiệm của Liên đoàn
những người cộng sản – một tổ chức công nhân quốc tế - đã, lần đầu tiên,
được xuất bản tại Luân Đôn (thủ đô nước Anh).
Trong suốt chiều dài lịch sử hơn một thế kỷ rưỡi, Tuyên ngôn vẫn luôn tồn tại
với tư cách một tác phẩm lý luận đỉnh cao, có vị trí đặc biệt quan trọng, vị trí
mà không một tác phẩm nào, kể cả bộ Tư bản, có thể thay thế được, trong sự
nghiệp sáng tạo của C.Mác và Ph.Ăngghen, trong kho tàng lý luận của chủ
nghĩa Mác – Lênin. Không chỉ thế, trong suốt chiều dài lịch sử đó, Tuyên
ngôn vẫn luôn tồn tại không chỉ với tư cách “khúc ca tuyệt tác của chủ nghĩa
Mác”, mà còn với tư cách cương lĩnh “có đầy đủ chi tiết, vừa về mặt lý luận,
vừa về mặt thực tiễn”(1) của giai cấp vô sản, giai cấp công nhân toàn thế giới
và chính đảng cách mạng của nó. Bởi lẽ, sự ra đời của Tuyên ngôn không chỉ
“đánh dấu một bước tiến trong khoa học lịch sử” và mở ra một giai đoạn mới
về chất trong lịch sử hình thành và phát triển tri thức của nhân loại, mà còn
“giống như học thuyết của Đácuyn trong sinh vật học, nó đã tạo ra một bước
ngoặt trong tiến trình phát triển tư tưởng của nhân loại về sự cải biến xã hội
bằng cách mạng. Hơn nữa, Tuyên ngôn không chỉ là “tác phẩm phổ biến hơn
cả, có tính chất quốc tế hơn cả trong tất cả các văn phẩm xã hội chủ nghĩa”,
mà còn đã thực sự trở thành “cương lĩnh được thừa nhận bởi hàng triệu công
nhân từ Xibia đến Caliphoócnia”(2), thành cơ sở lý luận khoa học, ngọn cờ tư
tưởng, ngôi sao dẫn đường và kim chỉ nam cho hành động của phong trào
cộng sản và công nhân quốc tế. Trong suốt chiều dài hơn một thế kỷ rưỡi vừa
qua, lịch sử nhân loại đã diễn ra với biết bao biến đổi thăng trầm, song Tuyên
ngôn vẫn luôn tồn tại với tư cách văn kiện mang tính cương lĩnh, có giá trị
lịch sử và tràn đầy sức sống thực tiễn đó. Do vậy, chúng ta hoàn toàn có cơ sở
để tin tưởng chắc chắn rằng, Tuyên ngôn sẽ còn tồn tại mãi với thời gian trong
lịch sử phát triển tư tưởng nhân loại nói chung, trong lịch sử phát triển lý luận
Mác – Lênin nói riêng.
Cái làm nên ý nghĩa, giá trị và sức sống đó của Tuyên ngôn, trước hết là ở bản
chất cách mạng và nội dung khoa học sâu sắc của nó. Trong Tuyên ngôn,
những “luận điểm chủ yếu”, “tư tưởng cơ bản và chủ đạo”, nền tảng vững
chắc của chủ nghĩa Mác là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật
lịch sử – quan niệm duy vật về lịch sử, lần đầu tiên đã được C.Mác và
Ph.Ăngghen trình bày dưới dạng hoàn chỉnh, cô đọng, súc tích và có hệ
thống. Đúng như Ph.Ăngghen đã chỉ rõ trong Lời tựa viết cho bản tiếng Đức
xuất bản năm 1883 tác phẩm bất hủ này: “Tư tưởng cơ bản và chủ đạo của
“Tuyên ngôn” là: trong mọi thời đại lịch sử, sản xuất kinh tế và cơ cấu xã hội
– cơ cấu này tất yếu phải do sản xuất kinh tế mà ra, - cả hai cái đó cấu thành
cơ sở của lịch sử chính trị và lịch sử tư tưởng của thời đại ấy; do đó (từ khi
chế độ công hữu ruộng đất nguyên thủy tan rã), toàn bộ lịch sử là lịch sử của
cuộc đấu tranh giai cấp, đấu tranh giữa những giai cấp bị bóc lột và những
giai cấp đi bóc lột, giữa những giai cấp bị trị và những giai cấp thống trị, qua
các giai đoạn của sự phát triển xã hội của họ; nhưng cuộc đấu tranh ấy hiện
nay đã đến một giai đoạn mà giai cấp bị bóc lột và bị áp bức (tức là giai cấp
vô sản) không còn có thể tự giải phóng khỏi tay giai cấp bóc lột và áp bức
mình (tức là giai cấp tư sản) được nữa, nếu không đồng thời và vĩnh viễn giải
phóng toàn thể xã hội khỏi ách bóc lột, ách áp bức và khỏi cuộc đấu tranh giai
cấp”(3).
Với “tư tưởng cơ bản và chủ đạo” này – quan niệm duy vật về lịch sử, trong
Tuyên ngôn, C.Mác và Ph.Ăngghen đã luận giải một cách khoa học về quy
luật phát triển khách quan của lịch sử nhân loại, lịch sử xã hội loài người; về
vị trí hàng đầu, ý nghĩa có tầm quan trọng bậc nhất và vai trò quyết định của
sản xuất vật chất đối với sự phát triển của xã hội nói chung, đối với sự thay
đổi của kiến trúc thượng tầng nói riêng; về quá trình phát sinh, phát triển và
sự tất yếu diệt vong của chủ nghĩa tư bản cũng như sự ra đời và phát triển như
một tất yếu khách quan của chủ nghĩa xã hội; về vị trí, vai trò, sứ mệnh lịch
sử và phương pháp đấu tranh của giai cấp vô sản trong công cuộc xây dựng
chế độ xã hội mới; v.v.. Nói cách khác, trong Tuyên ngôn, với phương pháp
duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, C.Mác và Ph.Ăngghen đã vạch ra và
luận chứng một cách có cơ sở lý luận, có luận cứ khoa học sâu sắc về những
nguyên lý nền tảng của chủ nghĩa cộng sản khoa học. Không chỉ thế, với
phương pháp khoa học này, trong Tuyên ngôn, các ông còn đề xuất hàng loạt
luận điểm mang tính chất xuất phát điểm cho học thuyết kinh tế của mình.
Khi khẳng định toàn bộ nội dung của Tuyên ngôn đã nói lên mối liên hệ
khăng khít, sự thống nhất hữu cơ giữa ba bộ phận cấu thành của chủ nghĩa
Mác - triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học, V.I.Lênin
đã đặc biệt nhấn mạnh rằng, Tuyên ngôn là tác phẩm mà ở đó, C.Mác và
Ph.Ăngghen đã “trình bày một cách hết sức sáng sủa và rõ ràng thế giới quan
mới, chủ nghĩa duy vật triệt để - chủ nghĩa duy vật này bao quát cả lĩnh vực
sinh hoạt xã hội, - phép biện chứng với tư cách là học thuyết toàn diện nhất
và sâu sắc nhất về sự phát triển, lý luận đấu tranh giai cấp và vai trò cách
mạng – trong lịch sử toàn thế giới – của giai cấp vô sản, tức là giai cấp sáng
tạo ra một xã hội mới, xã hội cộng sản”(4).
Thật vậy, trong phần mở đầu, khi nói về bối cảnh ra đời của văn kiện lịch sử
này, C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ rõ nỗi sợ hãi và sự căm thù của các thế lực
trong thế giới tư bản chủ nghĩa đối với phong trào cộng sản đang hình thành
và ngày một phát triển sâu rộng. Các ông đã khẳng định rằng, sự xuất hiện và
ngày càng phát triển của chủ nghĩa cộng sản mà khi đó, “tất cả các thế lực ở
châu Âu thừa nhận là một thế lực”, “một bóng ma đang ám ảnh châu Âu”, đã
khiến cho chúng phải “liên hợp lại thành một liên minh thần thánh để trừ
khử”. Chính vì vậy, “hiện nay, - các ông nhấn mạnh, - đã đến lúc những
người cộng sản phải công khai trình bày trước toàn thế giới những quan điểm,
mục đích, ý đồ của mình; và phải có một Tuyên ngôn của đảng của mình để
đập lại câu chuyện hoang đường về bóng ma cộng sản”(5).
Trong bối cảnh đó, để giúp cho giai cấp vô sản toàn thế giới và các chính
đảng của nó nhận thức rõ vị trí, vai trò, sứ mệnh lịch sử và mục đích cao cả
của mình trong cuộc đấu tranh nhằm lật đổ giai cấp tư sản và chủ nghĩa tư
bản, đồng thời thiết lập địa vị thống trị của mình và xây dựng thành công chủ
nghĩa xã hội, C.Mác và Ph.Ăngghen đã phác họa nên một bức tranh sinh động
về quá trình hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản, bóc trần những
mâu thuẫn nội tại, vốn có của nó, chỉ rõ mức độ đối kháng giai cấp ngày càng
sâu sắc giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản. Cho đến nay, dẫu lịch sử nhân
loại đã trải qua cả một quãng thời gian dài đến 160 năm với biết bao sự thay
đổi thăng trầm và dẫu hiện thời, “chủ nghĩa tư bản hiện đại đang nắm ưu thế
về vốn, khoa học và công nghệ, thị trường”, song những mâu thuẫn vốn có ấy
của nó, như C.Mác và Ph.Ăngghen đã vạch rõ trong Tuyên ngôn, không
những không mất đi mà thậm chí, “vẫn tồn tại và phát triển, có mặt sâu sắc
hơn” đến mức độ “không thể khắc phục nổi”, “đặc biệt là mâu thuẫn giữa tính
chất xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu
tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất”(6).
Không chỉ vạch rõ những mâu thuẫn nội tại, vốn có của chủ nghĩa tư bản, với
cái nhìn khách quan và tầm hiểu biết sâu sắc, trong Tuyên ngôn, C.Mác và
Ph.Ăngghen còn thẳng thắn thừa nhận rằng, sự ra đời của chủ nghĩa tư bản và
việc giai cấp tư sản thiết lập được địa vị thống trị của mình đã dẫn đến một sự
phát triển chung chưa từng thấy của các lực lượng sản xuất, một sự tiến bộ về
kinh tế, phát triển về khoa học, kỹ thuật và văn hóa. Các ông khẳng định:
“Giai cấp tư sản đã đóng một vai trò hết sức cách mạng trong lịch sử”; ở bất
cứ nơi nào mà giai cấp tư sản thiết lập được quyền thống trị chính trị của
mình, thì nó đều “đạp đổ những quan hệ phong kiến, gia trưởng và điền
viên”, làm tiêu tan “tất cả những quan hệ xã hội cứng đờ và hoen rỉ, với cả
tràng những quan niệm và tư tưởng vốn được tôn sùng từ nghìn xưa đi kèm
những quan hệ ấy”. Nó “làm cho sản xuất và tiêu dùng của tất cả các nước
mang tính chất thế giới”, những thành quả hoạt động tinh thần của một dân
tộc thì “trở thành tài sản chung của tất cả các dân tộc” và “lôi cuốn đến cả
những dân tộc dã man nhất vào trào lưu văn minh”. Rằng, giai cấp tư sản,
trong quá trình thống trị giai cấp chưa đầy một thế kỷ, “đã tạo ra những lực
lượng sản xuất nhiều hơn và đồ sộ hơn lực lượng sản xuất của tất cả các thế
hệ trước kia gộp lại”(7).
Đánh giá cao những thành tựu và cống hiến ấy của chủ nghĩa tư bản và giai
cấp tư sản, song với cái nhìn biện chứng khách quan và tầm nhận thức sâu sắc
về tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, trong Tuyên ngôn, C.Mác và
Ph.Ăngghen cũng đã khẳng định rằng, giờ đây, giống như những gì đã xảy ra
với các phương thức sản xuất trước kia, quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa đã
không còn phù hợp với lực lượng sản xuất hùng mạnh do nó tạo ra nữa, nó
bắt đầu kìm hãm sự phát triển hơn nữa của lực lượng sản xuất này. Rằng, “xã
hội tư sản hiện đại, với những quan hệ sản xuất và trao đổi tư sản của nó, với
những quan hệ sở hữu tư sản, đã tạo ra những tư liệu sản xuất và trao đổi hết
sức mạnh mẽ như thế, thì giờ đây, giống như một tay phù thủy không còn đủ
sức trị những âm binh mà y đã triệu lên”(8). Và, giai cấp tư sản, từ một giai
cấp tiến bộ, cách mạng khi còn đang đấu tranh chống lại chế độ phong kiến,
đã trở thành một giai cấp phản động, một trở ngại trên con đường tiến bộ xã
hội, trở thành lực cản cản trở tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại.
Với những khẳng định đó, trong một văn kiện mang tính cương lĩnh, C.Mác
và Ph.Ăngghen đã cho thấy, việc thủ tiêu chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ
nghĩa và cùng với nó là xóa bỏ toàn bộ chế độ tư bản chủ nghĩa đã được
chuẩn bị một cách khách quan bởi sự tác động của chính ngay các quy luật
của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Trong quan niệm của các ông, mặc dù giai
cấp tư sản đã mang lại tính chất xã hội cho sản xuất và tạo ra một loại hình
phân công lao động xã hội mới, một mối quan hệ chặt chẽ giữa các lĩnh vực
sản xuất khác nhau, song với việc thiết lập chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ
nghĩa về tư liệu sản xuất và sự chiếm hữu tư nhân đối với sản phẩm lao động
được làm ra, giai cấp tư sản đã tạo ra mâu thuẫn không thể điều hòa được
giữa chế độ sở hữu đó với tính chất xã hội hóa của sản xuất. Do vậy, “những
lực lượng sản xuất mà xã hội sẵn có, không thúc dẩy quan hệ sở hữu tư sản
phát triển nữa; trái lại, chúng đã trở thành quá mạnh đối với quan hệ sở hữu
ấy, cái quan hệ sở hữu lúc đó đang cản trở sự phát triển của chúng; và mỗi khi
những lực lượng sản xuất xã hội khắc phục được sự cản trở ấy thì chúng lại
xô toàn thể xã hội tư sản vào tình trạng rối loạn và đe dọa sự sống còn của sở
hữu tư sản. Những quan hệ tư sản đã trở thành quá hẹp, không đủ để chứa
đựng những của cải đã được tạo ra trong lòng nó nữa… Những vũ khí mà giai
cấp tư sản đã dùng để đánh đổ chế độ phong kiến thì ngày nay quay lại đập
vào chính ngay giai cấp tư sản”(9). Việc thủ tiêu chế độ sở hữu tư nhân tư bản
chủ nghĩa về tư liệu sản xuất đã trở thành một tất yếu khách quan dưới sự tác
dộng của các quy luật của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa, nên theo các ông,
“đặc trưng của chủ nghĩa cộng sản không phải là xóa bỏ chế độ sở hữu nói
chung, mà là xóa bỏ chế độ sở hữu tư sản” – “biểu hiện cuối cùng và đầy đủ
nhất của phương thức sản xuất và chiếm hữu sản phẩm dựa trên những đối
kháng giai cấp, trên cơ sở những người này bóc lột những người kia”, và theo
nghĩa đó, “những người cộng sản có thể tóm tắt lý luận của mình thành một
luận điểm duy nhất này là: xóa bỏ chế độ tư hữu”(10).
Trong Tuyên ngôn, khi chứng minh sự tất yếu phải diệt vong của chủ nghĩa tư
bản và khẳng định “sự sụp đổ của giai cấp tư sản và thắng lợi của giai cấp vô
sản đều là tất yếu như nhau”, C.Mác và Ph.Ăngghen đã nhấn mạnh rằng, điều
đó sẽ không tự động diễn ra. Vai trò kẻ đào huyệt chôn chế độ tư bản đã trở
nên lỗi thời đó sẽ phải do một giai cấp nhất định thực hiện - giai cấp vô sản,
giai cấp do chính xã hội tư bản sản sinh ra: “Giai cấp tư sản không những đã
rèn những vũ khí sẽ giết mình; nó còn tạo ra những người sử dụng vũ khí ấy
chống lại nó, đó là những công nhân hiện đại, những người vô sản”(11). Theo
các ông, không một giai cấp thống trị đã lỗi thời nào lại tự nguyện rút lui khỏi
vũ đài lịch sử và do vậy, việc lật đổ giai cấp tư sản với tư cách một giai cấp
thống trị đã hết vai trò lịch sử chỉ có thể thành công bởi một cuộc đấu tranh
giai cấp quyết liệt – cuộc cách mạng vô sản do chính giai cấp vô sản cách
mạng và chính đảng của nó thực hiện.
Nhấn mạnh vấn đề đấu tranh giai cấp, coi đấu tranh giai cấp là “động lực trực
tiếp của lịch sử” trong xã hội có giai cấp đối kháng và khẳng định cuộc đấu
tranh giai cấp giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản là “đòn bẩy vĩ đại của
cuộc cách mạng xã hội hiện đại”, trong Tuyên ngôn, C.Mác và Ph.Ăngghen
đã tiến hành luận chứng cho sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp vô sản.
Theo các ông, trong thời đại ngày nay, với tư cách “sản phẩm của bản thân
nền đại công nghiệp”, giai cấp vô sản không chỉ trở thành “giai cấp đang nắm
tương lai trong tay”, mà còn là “giai cấp thực sự cách mạng” nhất và chính
nền sản xuất tư bản chủ nghĩa đã đưa họ lên địa vị đó, lên vũ đài lịch sử với
tư cách lực lượng cách mạng hùng hậu và không điều hòa với toàn bộ chế độ
lao động làm thuê. Rằng, chính địa vị của người lao động làm thuê, của giai
cấp bị áp bức, bóc lột nặng nề nhất trong xã hội tư bản khi đó đã biến giai cấp
vô sản thành nhân tố cách mạng, thành lực lượng triệt để chống lại chủ nghĩa
tư bản. Sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản phải do chính giai cấp vô sản
thực hiện. Song, giai cấp vô sản tiến hành cách mạng nhằm lật đổ giai cấp tư
sản và chủ nghĩa tư bản không chỉ vì sự nghiệp giải phóng mình, mà còn thực
hiện một sứ mệnh cao cả nữa, mang đậm tính nhân văn cộng sản chủ nghĩa là
giải phóng toàn thể nhân loại cần lao vĩnh viễn thoát khỏi mọi ách áp bức,
bóc lột. Với tư tưởng này, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định: “Phong trào vô
sản là phong trào độc lập của khối đại đa số. Giai cấp vô sản, tầng lớp ở bên
dưới nhất của xã hội hiện tại, không thể vùng dậy, vươn mình lên nếu không
làm nổ tung toàn bộ cái thượng tầng kiến trúc bao gồm những tầng lớp cấu
thành xã hội quan phương”(12).
Để giành thắng lợi trong cuộc đấu tranh cách mạng nhằm lật đổ giai cấp tư
sản và chủ nghĩa tư bản, giai cấp vô sản cần phải có phương pháp cách mạng
đúng đắn và thực thi những giải pháp tình thế một cách hợp lý, đúng đắn.
Nhận thức rõ vấn đề này, trong Tuyên ngôn, khi phân tích tiến trình phát triển
hiện thực của cuộc đấu trang giai cấp giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản
khi đó và chỉ ra những quy luật chủ yếu của cách mạng vô sản, C.Mác và
Ph.Ăngghen đã khẳng định rằng, “bước thứ nhất trong cuộc cách mạng công
nhân là giai cấp vô sản biến thành giai cấp thống trị, là giành lấy dân
chủ”(13). Với quyền thống trị chính trị của mình, giai cấp vô sản, theo các
ông, cần phải từng bước giành lấy toàn bộ tư bản trong tay giai cấp tư sản, tập
trung tất cả các công cụ sản xuất chủ yếu vào tay nhà nước vô sản để nhanh
chóng phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng một chế độ xã hội mới tốt
đẹp. Không chỉ thế, các ông còn cho rằng, thông qua con đường đấu tranh
cách mạng, việc giai cấp vô sản “tự tổ chức thành giai cấp”, “trở thành giai
cấp thống trị” và thiết lập chính quyền vô sản – một chính quyền dân chủ do
chính ngay bản chất của nó, thể hiện lợi ích của tuyệt đại đa số nhân dân và dựa
vào sự ủng hộ của nhân dân – phải được coi là vấn đề đầu tiên, then chốt và
mang ý nghĩa quyết định trong cuộc đấu tranh nhằm lật đổ giai cấp tư sản và
chủ nghĩa tư bản, xây dựng thành công chế độ xã hội mới.
Để giúp cho giai cấp vô sản toàn thế giới có được sự định hướng đúng đắn
trong công cuộc xây dựng chế độ xã hội mới, với tầm nhận thức lý luận và sự
am hiểu thực tiễn của mình khi đó, trong văn kiện mang tính cương lĩnh này -
Tuyên ngôn, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đưa ra một phác thảo về xã hội mới đó
trên những nét chủ yếu và đồng thời chỉ rõ, xã hội mới này không phải đã
được xác lập ngay lập tức, mà sẽ chỉ được xác lập trong tiến trình cải tạo dần
dần xã hội cũ. Không chỉ thế, khi vạch ra những biện pháp mà nhà nước vô
sản cần phải thực hiện để chuẩn bị cơ sở cho công cuộc cải tạo cách mạng đó,
các ông đã không coi những biện pháp ấy là tuyệt đối, đầy đủ, không thể thay
thế, mà cho rằng, bản thân thực tiễn xây dựng xã hội mới và những điều kiện
lịch sử – cụ thể của thực tiễn ấy sẽ mang lại những sửa đổi tương ứng, thích
hợp cho những biện pháp ấy và “trong những nước khác nhau, những biện
pháp ấy dĩ nhiên sẽ khác nhau rất nhiều”(14). Với quan điểm lịch sử – cụ thể
này, với thái độ khoa học nghiêm túc, sau 25 năm xuất bản văn kiện lịch sử
này, trong Lời tựa viết cho bản tiếng Đức xuất bản năm 1872, chính
Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Mặc dầu hoàn cảnh đã thay đổi nhiều trong hai
mươi lăm năm qua, nhưng cho đến nay, xét về đại thể, những nguyên lý tổng
quát trình bày trong “Tuyên ngôn” này vẫn còn hoàn toàn đúng. Ở đôi chỗ, có
một vài chi tiết cần phải xem lại. Chính ngay “Tuyên ngôn” cũng đã giải
thích rõ rằng bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào, việc áp dụng những nguyên lý đó
cũng phải tùy theo hoàn cảnh lịch sử đương thời, và do đấy, không nên quá
câu nệ vào những biện pháp cách mạng nêu ra ở cuối chương II. Đoạn này,
ngày nay mà viết lại thì về nhiều mặt, cũng phải viết khác đi. Vì đại công
nghiệp đã có những bước tiến hết sức lớn trong hai mươi lăm năm qua và giai
cấp công nhân cũng đạt được những tiến bộ song song trong việc tự tổ chức
thành chính đảng, do có những kinh nghiệm thực tiễn… Tuy nhiên, “Tuyên
ngôn” là một tài liệu lịch sử mà chúng tôi không có quyền sửa lại. Có lẽ là
trong một lần xuất bản, sẽ có một lời tựa để bổ sung vào khoảng trống từ năm
1847 đến nay”(15). Không chỉ một lần đòi hỏi những người cộng sản khi vận
dụng những nguyên lý, những biện pháp cách mạng mà Tuyên ngôn đã đưa
ra, cần phải tính đến những điều kiện lịch sử – cụ thể, phải bổ sung và phát
triển sáng tạo, trong Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến
khoa học (1880), cũng chính Ph.Ăngghen đã một lần nữa khẳng định: “Muốn
làm cho chủ nghĩa xã hội thành một khoa học thì trước hết phải đặt chủ nghĩa
xã hội trên một cơ sở hiện thực” và “ngày nay, vấn đề trước hết là phải
nghiên cứu thêm, trong mọi chi tiết và mọi mối liên hệ của nó”(16).
Tiếp theo>>>
“TUYÊN NGÔN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN” – MỘT VĂN KIỆN MANG
TÍNH CƯƠNG LĨNH, CÓ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ VÀ SỨC SỐNG THỰC
TIỄN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC (Tiếp theo)
ĐẶNG HỮU TOÀN (*)
Trong Tuyên ngôn, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định, cuộc cách mạng
xã hội do giai cấp vô sản và chính đảng cách mạng của nó thực hiện, khi đã
giành được thắng lợi hoàn toàn, sẽ vĩnh viễn chấm dứt tình trạng người bóc
lột người, chấm dứt mọi hình thức nô dịch xã hội và tình trạng “những
người lao động thì không được hưởng, mà những kẻ được hưởng lại không
lao động”. Nó cũng sẽ thủ tiêu hoàn toàn ách áp bức dân tộc, nô dịch thuộc
địa và những cuộc chiến tranh đẫm máu. Do vậy, xã hội mới do giai cấp vô
sản xây dựng sẽ tạo ra sự phồn vinh thực sự của nền sản xuất vật chất, sự
phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất, có khả năng đáp ứng đầy
đủ và toàn diện những nhu cầu vật chất và tinh thần cho mọi thành viên
trong xã hội. Xã hội mới đó làm cho lao động tích lũy chỉ còn là “một
phương tiện để mở rộng, làm phong phú và làm giảm nhẹ cho quá trình
sống của những người lao động”, thủ tiêu sự đối lập giữa lao động trí óc và
lao động chân tay bằng cách “kết hợp giáo dục với sản xuất vật chất”; làm
mất dần sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn. Xã hội mới đó còn thiết
lập quyền bình đẳng và sự tự do thực sự của cá nhân, sự hài hòa giữa lợi
ích cá nhân và lợi ích xã hội, v.v.. Chính vì vậy mà, xã hội mới đó sẽ trở
thành một hiệp hội anh em của những người lao động bình đẳng, trong đó
“sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của
tất cả mọi người”(17) và tạo ra “bước nhảy” cho con người “từ vương quốc
của tất yếu sang vương quốc của tự do”(18), như sau này, Ph.Ăngghen bổ
sung thêm.
Trong văn kiện mang tính cương lĩnh cho giai cấp vô sản toàn thế giới
không chỉ về phương diện lý luận, mà còn về cả phương diện thực tiễn này,
C.Mác và Ph.Ăngghen còn xác định rõ cơ sở khoa học cho học thuyết về
chính đảng vô sản – đội tiền phong của giai cấp vô sản, người tổ chức và
lãnh đạo giai cấp vô sản. Các ông cho rằng, việc thành lập một chính đảng
cách mạng với tư cách này là điều kiện tiên quyết để giai cấp vô sản giành
lấy chính quyền và xây dựng chế độ xã hội mới. Chính đảng của giai cấp
vô sản này “tuyệt nhiên không có một lợi ích nào tách khỏi lợi ích của toàn
thể giai cấp vô sản”, nó “đặt lên hàng đầu và bảo vệ những lợi ích không
phụ thuộc vào dân tộc và chung cho toàn thể giai cấp vô sản” và trong các
giai đoạn khác nhau của cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư
sản, nó “luôn luôn đại biểu cho lợi ích của toàn bộ phong trào”. Nó cũng
“không đặt ra những nguyên tắc riêng biệt nhằm khuôn phong trào vô sản
theo những nguyên tắc ấy”. Nó “không phải là một đảng riêng biệt, đối lập
với các đảng công nhân khác”, mà là “bộ phận kiên quyết nhất trong các
đảng công nhân ở tất cả các nước”, “luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến
lên” và về mặt lý luận, luôn “hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả
chung của phong trào vô sản”(19).
Trong Tuyên ngôn, khi khẳng định vai trò tiên phong của chính đảng vô
sản, C.Mác và Ph.Ăngghen cũng đồng thời chỉ rõ đường lối chiến lược,
sách lược của nó và nhấn mạnh rằng, chính đảng vô sản này cần phải và
luôn luôn phải hành động tùy theo những điều kiện lịch sử – cụ thể, chứ
không phải theo một khuôn mẫu cứng nhắc nào đó. Còn khi đề xuất một
đường lối cụ thể nào đó thì bất cứ chính đảng vô sản nước nào cũng đều
cũng phải tính đến cả những nguyên lý, nguyên tắc chiến lược, sách lược
chung, nhất loạt có tính chất phổ biến, bất kể những đặc điểm nước mình là
như thế nào, nghĩa là phải biết làm cho những mục tiêu trước mắt của giai
cấp vô sản nước mình phục tùng những mục đích cuối cùng của giai cấp vô
sản toàn thế giới, tuân thủ sự nhất trí giữa những nhiệm vụ quốc tế và
nhiệm vụ dân tộc, ủng hộ mọi phong trào cách mạng chống lại trật tự xã
hội và chính trị đã trở nên lỗi thời và phải tỏ rõ thái độ phê phán đối với
những ảo tưởng, sai lầm trong đường lối cách mạng của những đồng minh
của mình. Khẳng định tính chất toàn thế giới của cuộc cách mạng vô sản do
giai cấp vô sản thực hiện và những nguyên tắc của chủ nghĩa quốc tế vô
sản mà mọi chính đảng vô sản đều phải tuân thủ. C.Mác và Ph.Ăngghen đã
nhấn mạnh tầm quan trọng và ý nghĩa lớn lao của việc xác lập sự nhất trí,
sự thống nhất trong quan điểm và hành động của giai cấp vô sản các nước,
của tình hữu nghị và đoàn kết quốc tế: “Hành động chung của giai cấp vô
sản, ít ra là ở những nước văn minh, là một trong những điều kiện đầu tiên
cho sự giải phóng họ”(20). Và, với lời kêu gọi vẫn còn sống mãi với thời
gian – “Vô sản tất cả các nước, đoàn kết lại”, - các ông đã khẳng định tính
chất cộng đồng của những lợi ích giai cấp và mục đích cao cả của giai cấp
vô sản toàn thế giới.
Giờ đây, trong bối cảnh thế giới đương đại, khi toàn cầu hóa đã trở thành
một xu thế khách quan, khi cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân
chủ, dân sinh, vì tiến bộ và công bằng xã hội đang có những bước tiến
mạnh mẽ, trở thành một phong trào rộng khắp trên quy mô toàn cầu, khẳng
định đó, lời kêu gọi đó mà C.Mác và Ph.Ăngghen đã đưa ra Tuyên ngôn
càng mang ý nghĩa thời đại và có giá trị định hướng cho hoạt động của các
Đảng Cộng sản và Công nhân trên phạm vi toàn thế giới, cho những hoạt
động quốc tế của các lực lượng yêu chuộng hòa bình trên hành tinh này.
Dưới ánh sáng và tinh thần của những nguyên lý nền tảng trong Tuyên
ngôn, trong những năm gần đây, dẫu chế độ xã hội chủ nghĩa không còn
tồn tại với tư cách một hệ thống thế giới sau sự sụp đổ của Liên Xô và các
nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, song không phải vì thế mà phong trào đấu
tranh vì chủ nghĩa xã hội, vì lý tưởng cộng sản đã bị chặn lại. Trên phạm vi
toàn thế giới vẫn có nhiều quốc gia, dân tộc phát triển theo định hướng xã
hội chủ nghĩa, theo tinh thần của những nguyên lý nền tảng trong Tuyên
ngôn. Bằng chứng chứng minh cho điều này là sự kiện ngày càng có nhiều
quốc gia độc lập tăng cường đấu tranh để tự lựa chọn và quyết định con
đường phát triển của mình, là sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của trào lưu
cánh tả quốc tế, đặc biệt là ở khu vực Mỹ Latinh. Nhiều nước ở khu vực
này, chủ nghĩa xã hội, lý tưởng cộng sản đã trở thành niềm tin công khai
của đông đảo quần chúng nhân dân lao động đang cống hiến sức lực và trí
tuệ cho công cuộc xây dựng chế độ xã hội mới dưới sự lãnh đạo của các
đảng công nhân, cánh tả, cách mạng. Lý tưởng cộng sản và tinh thần xã hội
chủ nghĩa vẫn không ngừng bừng sáng trong không khí cách mạng ở nhiều
nước thuộc khu vực Tây bán cầu này. Một bằng chứng nữa là, từ năm 1998
đến nay, tại Aten (thủ đo Hy Lạp), “Cuộc gặp các Đảng Cộng sản, Công
nhân quốc tế” do Đảng Cộng sản Hy Lạp đứng ra đăng cai tổ chức vẫn diễn
ra thường niên và thu hút ngày càng đông các Đảng Cộng sản và Công
nhân ở nhiều nước tham gia, trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam chúng
ta. Diễn đàn này, trên thực tế, không chỉ đã trở thành một hình thức phối
hợp hoạt động, tập hợp lực lượng của phong trào xã hội chủ nghĩa thế giới
sau chiến tranh lạnh, mà còn là nơi diễn ra những hội thảo quốc tế về lý
tưởng cộng sản, về chủ nghĩa xã hội. Ngay lần đầu tiên (1998), tại Diễn
đàn này, một Hội thảo khoa học quốc tế về Tuyên ngôn và Lễ kỷ niệm 150
năm Ngày Tuyên ngôn ra đời đã được tổ chức long trọng. Thêm một bằng
chứng nữa, từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ XX đến nay, 140
Đảng Cộng sản, Công nhân và cánh tả từ 46 nước thuộc Mỹ Latinh, Bắc
Mỹ, châu Âu, châu Á, châu Phi, châu Đại Dương, Trung Đông đã tổ chức
Diễn đàn Sao Paolô (Braxin) với mục đích đánh giá sự vận động và phát
triển của phong trào cánh tả quốc tế nói chung, ở các nước khu vực nói
riêng và qua đó, tìm biện pháp phối hợp hoạt động giữa các lực lượng cộng
sản và cánh tả mà nòng cốt là giai cấp công nhân cách mạng với các lực
lượng thuộc các tầng lớp, giai cấp theo đường lối cách tả.
Kỷ niệm 160 năm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản – một tác phẩm bất hủ,
một văn kiện có giá trị lịch sử, mang ý nghĩa thời đại và được thừa nhận là
cương lĩnh lý luận và thực tiễn, cương lĩnh hành động của giai cấp vô sản,
giai cấp công nhân toàn thế giới, chúng tôi xin được nhắc lại lời kết thúc
tác phẩm đã được C.Mác và Ph.Ăngghen viết với một khí thế cách mạng
sục sôi, một niềm tin vững chắc và hàm chứa sự thúc giục những người
cộng sản toàn thế giới hành động: “Mặc cho các giai cấp thống trị run sợ
trước một cuộc Cách mạng cộng sản chủ nghĩa! Trong cuộc cách mạng ấy,
những người vô sản chẳng mất gì hết, ngoài những xiềng xích trói buộc họ.
Họ sẽ giành được cả thế giới.
VÔ SẢN TẤT CẢ CÁC NƯỚC, ĐOÀN KẾT LẠI!”(21).
Kỷ niệm 160 năm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, đó cũng là 160 năm
những nguyên lý nền tảng của tác phẩm bất hủ này được thực tiễn phong
trào cách mạng thế giới kiểm nghiệm, chúng ta hoàn toàn có luận cứ khoa
học và thực tiễn để khẳng định rằng, với tác phẩm này, C.Mác và
Ph.Ăngghen đã đem đến cho cả nhân loại một cống hiến vĩ đại là biến chủ
nghĩa xã hội từ không tưởng trở thành khoa học và biến học thuyết khoa
học đó thành thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản, giai cấp
công nhân toàn thế giới.
160 năm qua, thế giới đã diễn ra biết bao biến cố lịch sử và lịch sử nhân
loại cũng đã chứng kiến nhiều biến đổi thăng trầm, có cả những sự đổi thay
đến không ngờ, không thể tưởng tượng nổi. Song, cho đến nay, về đại thể,
những nguyên lý nền tảng, những tư tưởng cơ bản và chủ đạo của Tuyên
ngôn “vẫn còn hoàn toàn đúng” và tinh thần của nó “vẫn cổ vũ và thúc đẩy
toàn thể giai cấp vô sản có tổ chức và đang chiến đấu của thế giới văn
minh”. Tuyên ngôn vẫn giữ nguyên giá trị lịch sử và ý nghĩa thời đại vốn
có của nó, vẫn xứng đáng được thừa nhận là cương lĩnh lý luận giàu sức
sống thực tiễn, cương lĩnh thúc đẩy hành động của giai cấp vô sản, giai cấp
công nhân toàn thế giới, và như V.I.Lênin khẳng định, vẫn là tuyên ngôn
của “chủ nghĩa xã hội thế giới”. 160 năm qua, Tuyên ngôn vẫn thực sự là
“cuốn sách gối đầu giường cho tất cả những người công nhân giác ngộ” và
những người mácxít chân chính vẫn đi theo ánh sáng và tinh thần của nó,
vẫn lấy những tư tưởng cơ bản, chủ đạo, những nguyên lý nền tảng của nó
làm cơ sở lý luận, khoa học cho việc xây dựng đường lối chiến lược và
sách lược cách mạng, cho sự nghiệp xây dựng chế độ xã hội mới - xã hội
xã hội chủ nghĩa. Chúng ta có thể coi là một minh chứng hùng hồn cho
nhận định này - đó là sự kiện giành thắng lợi của công cuộc đổi mới theo
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Trung Quốc và một số nước
khác từ những thập niên cuối của thế kỷ XX đến nay, mà một trong những
cái làm nên thắng lợi ấy là ánh sáng và tinh thần của Tuyên ngôn.
Dưới ánh sáng và tinh thần của Tuyên ngôn 160 năm qua, giờ đây, chúng ta
đã có được cả cơ sở lý luận lẫn thực tiễn để khẳng định rằng, lịch sử nhân
loại, phong trào cách mạng thế giới đang phải trải qua những bước quanh
co, song cuối cùng, nhân loại nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội, vì đó là
quy luật tiến hóa của lịch sử. Chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới,
từ những bài học thành công và thất bại trong các chặng đường lịch sử tồn
tại và phát triển của nó, cũng như từ khát vọng và sự thức tỉnh của nhân
dân các dân tộc yêu chuộng hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ
xã hội, tất có điều kiện và khả năng tạo ra bước phát triển mới.
Thực hiện Chỉ thị số 16/CT – TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng
sản Việt Nam, Kỷ niệm 160 năm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, việc
chúng ta cùng nhau nhắc lại giá trị lịch sử, ý nghĩa thời đại và tính cương
lĩnh của tác phẩm lý luận giàu sức sống thực tiễn này, thiết nghĩ, là việc
làm thiết thực và bổ ích.r
(*) Phó giáo sư, tiến sĩ, Phó tổng biên tập Tạp chí Triết học, Viện Triết học,
Viện Khoa học xã hội Việt Nam.
(1) C.Mác và Ph.Ăngghen. Toàn tập, t.18. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
1995, tr.127.
(2) C.Mác và PhĂngghen. Sđd., t.21, tr.522.
(3) C.Mác và PhĂngghen. Sđd., t.21, tr.11-12.
(4) V.I.Lênin. Toàn tập, t.26. Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1981, tr.57.
(5) C.Mác và PhĂngghen. Toàn tập, t.4. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
1995, tr.595.
(6) Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
IX. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.65.
(7) C.Mác và PhĂngghen. Toàn tập, t.4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
1995, tr.599, 601, 603.
(8) C.Mác và PhĂngghen. Sđd., t.4, tr.604.
(9) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.604-605.
(10) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.615, 616.
(11) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.605.
(12) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.611.
(13) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.626.
(14) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.627.
(15) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.18, tr.128.
(16) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.19, tr.293, 305.
(17) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.628.
(18) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.19, tr.331.
(19) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.614, 615.
(20) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.624.
(21) C.Mác và PhĂngghen, Sđd., t.4, tr.646.
