TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
127
PHỔI - LỒNG NGỰC
ỨNG DỤNG KỸ THUẬT NỘI SOI PHẾ QUẢN SIÊU ÂM – SINH THIẾT PHỔI
XUYÊN PHẾ QUẢN TRONG CHẨN ĐOÁN U PHỔI NGOẠI VI
Nguyễn Minh Thế1, Nguyễn Hải Công1,
Hoàng Thanh Toàn1, Trịnh Đức Lợi1
TÓM TẮT16
Mục tiêu: Chẩn đoán u phổi có thể dựa vào
các chẩn đoán hình ảnh (X-quang, CLVT lồng
ngực…) không khó, nhưng chẩn đoán bản chất
của u phổi còn gặp nhiều khó khăn và thách thức,
đặc biệt đối với u phổi ngoại vi. Kỹ thuật nội soi
phế quản siêu âm - sinh thiết phổi xuyên phế
quản (EBUS - TBLB) đã dược tiến hành và áp
dụng rộng rãi trên thế giới, được đưa và các
khuyến cáo của hầu hết các hiệp hội về ung thư,
tuy nhiên chưa được phổ biến tại Việt Nam.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu tiến cứu, mô tả, nhằm đánh giá hiệu
quả, tính an toàn của kỹ thuật EBUS - TBLB
trong chẩn đoán u phổi ngoại vi trên 40 bệnh
nhân điều trị tại khoa Lao và Bệnh phổi - Bệnh
viện Quân Y 175 từ 02/2024 - 7/2024.
Kết quả: Tuổi trung bình là 60,2 ± 9,5 tuổi,
tỷ lệ nam/nữ là 2/1. Khả năng phát hiện tổn
thương của EBUS là 100% với khả năng sinh
thiết lấy bệnh phẩm cao, trong đó số lượng mẫu
sinh thiết ≥ 3 mẫu chiếm 90%. Hiệu quả chẩn
đoán xác định chung của EBUS - TBLB là 75%.
Trong đó, có 83,3% bệnh nhân được chẩn đoán
ung thư, 16,7% BN được chẩn đoán là lao. Tỷ lệ
1Bệnh viện Quân Y 175
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Minh Thế
Email: bsnt15the@gmail.com
Ngày nhận bài: 28/8/2024
Ngày phản biện: 30/8/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
tai biến, biến chứng thấp, chỉ gặp biến chứng
chảy máu tại chỗ, trong đó mức độ 0 chiếm 25%,
mức độ 1 chiếm 5%. Không gặp các biến chứng
khác như chảy máu nặng, suy hô hấp, tràn khí
màng phổi, hay nhiễm khuẩn.
Kết luận: Nghiên cứu này cho thấy hiệu quả
và tính an toàn của kỹ thuật EBUS - TBLB trong
chẩn đoán bản chẩn u phổi ngoại vi.
Từ khóa: Ung thư phổi, u phổi, nội soi phế
quản siêu âm, nội soi phế quản siêu âm - sinh
thiết phổi xuyên phế quản, EBUS - TBLB.
SUMMARY
APPLICATION OF ENDOBRONCHIAL
ULTRASOUND - TRANSBRONCHIAL
LUNG BIOPSY FOR THE DIAGNOSIS
OF PERIPHERAL LUNG TUMOR
Objective: Diagnosis of lung tumors can be
based on imaging diagnostics (X-ray, chest CT
scan, etc.) without difficulty, but the definitive
diagnosis of lung tumors still faces many
difficulties and challenges, especially for
peripheral lung tumors. EBUS - TBLB has been
widely performed and applied in the world, and it
has been included in the recommendations of
most cancer associations, but it has not been
popular in Viet Nam.
Materials and methods: Prospective,
descriptive study to evaluate the effectiveness
and safety of EBUS - TBLB for the diagnosis of
peripheral lung tumors. 40 patients were treated
at the Department of Tuberculosis and Lung
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
128
Diseases of Military Hospital 175, from 02/2024
- 7/2024.
Results: The average age of the study group
was 60.2 ± 9.5 years old, male/female patient
ratio was 2/1. The ability to detect lesions by
UBUS was 100% with a high ability to take
biopsies, in which the number of biopsy samples
≥ 3 accounted for 90%. The overall diagnostic
efficiency of the EBUS - TBLB was 75%. 83.3%
patients were diagnosed with cancer, 16.7% were
tuberculosis. The complications was low, with
only local bleeding complications occurring, of
which level 0 accounted for 25%, level 1
accounted for 5%. There were no other
complications such as severe bleeding,
respiratory failure, pneumothorax or infection.
Conclusion: This study initially shows the
effectiveness and safety of EBUS - TBLB for the
diagnosis of peripheral lung tumors.
Keywords: Lung cancer, lung tumor,
endobronchial ultrasound, endobronchial
ultrasound - transbronchial lung biopsy, EBUS –
TBLB.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư phổi là một trong những bệnh lý
ác tính phổ biến nhất và là nguyên nhân gây
tử vong hàng đầu trên thế giới. Ung thư phổi
là một bệnh lý ác tính cao, tiến triển nhanh
và di căn sớm. Mặc dù có sự tiến bộ về khoa
học kỹ thuật nhằm nâng cao hiệu quả chẩn
đoán và điều trị nhưng cho đến hiện nay khả
năng chẩn đoán, điều trị bệnh còn nhiều hạn
chế. Đặc biệt là chẩn đoán ung thư phổi giai
đoạn sớm còn gặp nhiều khó khăn vì vậy mà
bệnh thường được phát hiện ở giai đoạn
muộn[10].
Có nhiều phương pháp để chẩn đoán u
phổi như các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh,
chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ,
chụp PET/CT… và các kỹ thuật xâm nhập
chẩn đoán như nội soi phế quản (NSPQ),
sinh thiết xuyên thành ngực (STXTN) dưới
hướng dẫn siêu âm, CLVT, nội soi lồng
ngực... Trong đó, chỉ các kỹ thuật xâm nhập
mới có thể lấy được bệnh phẩm để cung cấp
tiêu chuẩn vàng cho chẩn đoán bản chất của
khối u. Để chẩn đoán u phổi, NSPQ và
STXTN được sử dụng nhiều nhất. Do hạn
chế của NSPQ là chỉ quan sát và sinh thiết
được những tổn thương quan sát được trong
lòng phế quản, nên nội soi phế quản thông
thường được áp dụng cho những khối u trung
tâm, STXTN giúp tiếp cận những khối u
ngoại vi mà nội soi phế quản thông thường
không tiếp cận được.
Nội soi phế quản siêu âm (Endobronchial
Ultrasound - EBUS) là kỹ thuật nội soi phế
quản được kết hợp thêm siêu âm để quan sát,
đánh giá các tổn thương cạnh phế quản như
khối u cạnh khí quản, hạch rốn phổi, hạch
trung thất hoặc các tổn thương phổi ngoại vi
- nơi mà nội soi thông thường khó có thể tiếp
cận được. Nội soi phế quản siêu âm - sinh
thiết phổi xuyên phế quản (EBUS - TBLB),
ứng dụng của kỹ thuật này là sinh thiết lấy
mẫu bệnh phẩm từ các nốt nhỏ hoặc khối u
ngoại vi của phổi dưới hướng dẫn của siêu
âm[5]. Trước đây, đối với những tổn thương
ngoại vi, phương pháp sinh thiết tổn thương
xuyên thành ngực dưới hướng dẫn của cắt
lớp vi tính phù hợp và hiệu quả hơn. Tuy
nhiên, phương pháp này cũng có những hạn
chế đó là khó tiếp cận được các tổn thương
nhỏ, cách xa lồng ngực, lân cận với những
cấu trúc nguy hiểm và nguy cơ xảy ra tai
biến cao, có nguy cơ di căn thành ngực do
kim sinh thiết[8]. Do đó, kỹ thuật EBUS -
TBLB đã được tiến hành và áp dụng rộng rải
trên thế giới, được đưa vào các khuyến cáo
của hầu hết các hiệp hội về ung thư, tuy
nhiên, chưa được phổ biến tại Việt Nam. Vì
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
129
vậy chúng tôi nghiên cứu đề tài này với mục
tiêu đánh giá hiệu quả và tính an toàn của kỹ
thuật EBUS - TBLB trong chẩn đoán bản
chất của u phổi ngoại vi.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Gồm 40 bệnh nhân u phổi ngoại vi, khám
và điều trị tại khoa Lao và Bệnh phổi - Bệnh
viện Quân Y 175 từ 02/2024 - 7/2024, tự
nguyện tham gia nghiên cứu.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh:
- Chẩn đoán bệnh nhân u phổi:
+ Có hoặc không có triệu chứng lâm
sàng.
+ Trên phim chụp cắt lớp vi tính lồng
ngực: Có khối mờ ngoại vi có đường kính ≥
10mm.
- Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ:
- Bệnh nhân có chống chỉ định với nội
soi phế quản và hoặc sinh thiết xuyên thành
phế quản: Rối loạn huyết động, rối loạn đông
máu, suy hô hấp, suy tim nặng, cơn đau thắt
ngực gần đây, hoặc cơn đau thắt ngực không
ổn định.
- Bệnh nhân có hình ảnh tổn thương trên
nội soi phế quản thông thường.
- Bệnh nhân không đồng ý tham gia
nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu:
Đây là nghiên cứu tiến cứu, mô tả hàng
loạt trường hợp.
2.2.2. Xử lý thống kê
Số liệu được ghi nhận bằng phiếu theo
dõi, lưu giữ và xử lý bằng phần mềm thống
kê SPSS 20.0.
2.3. Kỹ thuật nội soi phế quản siêu âm
- sinh thiết phổi xuyên phế quản (EBUS -
TBLB):
Tất cả bệnh nhân được tiến hành thực
hiện nội soi phế quản siêu âm bằng hệ thống
máy nội soi Olympus BT 40 gồm 4 bộ phận:
Tay cầm, ống soi, bộ phận quang học và đầu
dò siêu âm tỏa tia (Radial probe EBUS), tần
số 20 MHz, bán kính xuyên sâu 4cm. Thủ
thuật được làm tại phòng thủ thuật được khử
khuẩn hàng ngày.
Chuẩn bị bệnh nhân: Giải thích thủ thuật,
ký cam kết thủ thuật. Đo sinh hiệu: Mạch,
huyết áp, nhịp thở và SpO2. Lập đường
truyền tĩnh mạch.
Tiền mê và mê tĩnh mạch nông bằng
Midazolam liều khởi đầu 0,04 - 0,06mg/kg:
- Người bệnh được gây tê mũi, họng với
lidocain 2%.
- Đưa người bệnh lên bàn soi phế quản.
- Tư thế người bệnh khi nội soi phế quản.
- Dựa vào phim chụp cắt lớp vi tính xác
định vị trí tổn thương và vẽ giản đồ phế
quản.
- Tiến hành đưa ống soi qua mũi hoặc
miệng vào khí quản, gây tê bổ sung trong
quá trình đưa ống soi xuống khí quản.
- Xác định vị trí tổn thương dựa vào hình
ảnh siêu âm bằng đầu dò xuyên tâm.
- Cố định vị trí của đầu ống nội soi phế
quản.
- Đo chiều dài của đầu dò siêu âm bằng
với chiều dài của kiềm sinh thiết và được
đánh dấu bằng nút cố định (Stuffer).
- Tiến hành sinh thiết lấy bệnh phẩm, xen
kẽ với kiểm tra vị trí tổn thương bằng đầu dò
siêu âm.
- Xử trí tai biến và biến chứng nếu có.
2.3.1. Đặc điểm hình ảnh nội soi phế
quản siêu âm:
Hình dạng: Dạng “trung tâm” khi đầu dò
xuyên tâm xuất hiện bên trong và được bao
quanh hoàn toàn bởi tổn thương và “cạnh
bên” khi đầu dò phần lớn thiên về một phía
của tổn thương.
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
130
Hình 1. Dạng tổn thương trên EBUS
A: tổn thương dạng trung tâm, B: Tổn
thương cạnh bên, C: Không có tổn thương[9].
- Kích thước: Được đo từ trung tâm (đầu
do siêu âm) tới ranh giới của tổn thương.
- Tăng âm: Mô tả cấu trúc có mức độ hồi
âm gia tăng so với độ hồi âm của cấu trúc
nền xung quanh.
- Giảm âm: Mô tả cấu trúc có mức độ hồi
âm giảm so với độ hồi âm của cấu trúc nền
xung quanh.
- Đồng nhất: Mô tả sự đồng đều về mặt
hồi âm trên toàn cấu trúc.
- Không đồng nhất: Mô tả cấu trúc có
nhiều mức độ hồi âm khác nhau.
2.3.2. Hiệu quả chẩn đoán của kỹ thuật
EBUS – TBLB:
- Chẩn đoán xác định: Dựa vào tế bào
học và hoặc mô bệnh học.
- Chưa xác định được nguyên nhân.
- Tỷ lệ tai biến và biến chứng.
2.3.3. Mức độ biến chứng chảy máu:
Chia làm 4 mức độ từ 0 – 3[4].
- Mức độ 0: Không có hoặc rất ít chảy
máu sau sinh thiết, không cần can thiệp gì
khác.
- Mức độ 1: Có chảy máu ít, cần phải
thực hiện động tác hút do máu chảy, tuy
nhiên các thủ thuật khác không cần thiết, thủ
thuật vẫn được tiếp tục.
- Mức độ 2: Có chảy máu cần thực hiện
các biện pháp cầm máu tại chỗ như bơm
Adrenalin, nước muối lạnh, phải ngưng thủ
thuật.
- Mức độ 3: Chảy máu nghiêm trọng cần
can thiệp tắc mạch hoặc phẫu thuật, không
can thiệp được qua nội soi.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm
sàng nhóm bệnh nhân được nội soi phế
quản siêu âm - Sinh thiết phổi xuyên phế
quản
- Tuổi trung bình của bệnh nhân là 60,2 ±
9,5 tuổi. Cao nhất: 80 tuổi; thấp nhất: 33
tuổi.
- Tỷ lệ nam/nữ: 27/13.
Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng
Đặc điểm
Số lượng (n)
Phần trăm (%)
Tiền căn
Hút thuốc lá
21
52,5
Bệnh đồng mắc
27
67,5
Triệu chứng cơ năng
Sốt
8
20
Khó thở
18
45,0
Ho và/hoặc khạc đờm
30
75
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
131
Ho máu
10
25
Đau ngực
9
22,5
Gầy sút cân
8
20
Không triệu chứng
5
12,5
Triệu chứng thực thể
Ran rít khu trú
8
20
Ran nổ
6
15
Phù áo khoác
1
2,5
Hạch ngoại vi
3
7,5
Ngón dùi trống
2
5
Không triệu chứng
20
50
Nhận xét: Có 52,5% bệnh nhân có phơi nhiễm với thuốc lá. Các triệu chứng cơ năng và
thực thể ở bệnh nhân nghiên cứu đa dạng và không đặc hiệu. Trong đó, có tới 12,5% bệnh
nhân không có triệu chứng cơ năng, và tới 50% số bệnh nhân không có triệu chứng thực thể
nào.
Bảng 2. Đặc điểm tổn thương qua nội soi phế quản siêu âm
Đặc điểm
Hình dạng chung
Kích thước
Tính chất
Mật độ
Tổng
Nhận xét: 100% bệnh nhân có tổn thương được phát hiện trên EBUS, trong đó hay gặp
hơn tổn thương dạng trung tâm chiếm 82,5%, tổn thương cạnh bên chiếm 17,5%. Kích thước
ước tính của tổn thương d ≥ 1cm chiếm 87,5%, d < 1cm chiếm 12,5%. Mật độ tổn thương
trên hình ảnh siêu âm đồng nhất chiếm 70%, mật độ hỗn hợp chiếm 30%.
Bảng 3. Khả năng phát hiện tổn thương và sinh thiết phổi qua EBUS - TBLB
Hiệu quả
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Phát hiện qua NSPQ thông thường
0
0
Phát hiện qua EBUS
40
100
Số lượng mẫu sinh
thiết
<3 mẫu
4
10
≥ 3 mẫu
36
90
Nhận xét: Khả năng phát hiện tổn thương của siêu âm qua nội soi phế quản 100%, trong
khi nôi soi phế quản thông thường không phát hiện được tổn thương. 90% bệnh nhân được
sinh thiết ít nhất từ 3 mẫu bệnh phẩm trở lên.