ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
----------------
NGUYỄN THỊ THANH THƯ
ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI DOANH NGHIỆP NHỎ
VÀ VỪA Ở VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 9310106.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
HÀ NỘI - 2024
LUẬN ÁN ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Việt Khôi
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Nguyễn Chí Thành
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án họp
tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
Vào hồi … giờ … ngày … tháng … năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại:
– Thư viện Quốc gia
– Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh Internet phát triển mạnh như vũ bão cùng với sự ra đời và ngày càng
trở nên phổ biến của các thiết bị cầm tay và di động và đặc biệt là dưới sự ảnh hưởng của
cuộc CMCN 4.0, hoạt động TMĐT bắt đầu xuất hiện và ngày càng phát triển rực rỡ dưới
nhiều hình thức, trong đó có hình thức TMĐT trên nền tảng di động (gọi tắt là TMDĐ). Đối
với DN, hình thức thương mại này mang lại nhiều lợi ích nên TMDĐ được coi là một trong
những cách thức hiệu quả về chi phí để các DN quảng bá sản phẩm và dịch vụ trên các kênh
trực tuyến. Với số lượng người sử dụng Internet nói chung và sử dụng Internet qua nền tảng
di động nói riêng không ngừng gia tăng, TMDĐ ngày càng phát triển.
Theo báo cáo Việt Nam DIGITAL 2021, Việt Nam là một quốc gia có khá đông dân
số, trong đó tỷ lệ người dùng Internet ở mức khá cao. Cùng với đó, số lượng người sở hữu
các thiết bị di động cũng nhiều, thời lượng sử dụng các thiết bị này khá lớn và tỷ lệ sử dụng
các ứng dụng mua sắm trên điện thoại hoặc máy tính bảng là 68,5%. Năm 2015, mức doanh
thu bán lẻ của TMĐT Việt Nam mới chỉ đạt 5 tỷ USD thì đến năm 2021, mức doanh thu này
đã tăng lên mức 13,7 tỷ USD, làm cho TMĐT trở thành đầu tàu trong quá trình phát triển
kinh tế số ở Việt Nam.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê (Việt Nam), tính đến đầu năm 2022, Việt Nam
có khoảng 870.000 DN, trong số đó có tới hơn 98% là DNNVV. Các DN này đã và đang
không ngừng phát triển, có mặt ở hầu hết các lĩnh vực, ngành của nền kinh tế đồng thời có
những đóng góp khá là quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế-xã hội. Bên cạnh việc
kinh doanh trên thị trường truyền thống, các DNNVV ở Việt Nam cũng đã tận dụng những
lợi thế mà Internet và sự phát triển của các thiết bị di dộng mang lại để ứng dụng TMDĐ
vào các hoạt động kinh doanh của mình. Việc áp dụng TMĐT nói chung và TMDĐ nói
riêng mang lại những cơ hội không nhỏ nhưng cũng đi kèm với nhiều khó khăn và thách
thức. Thêm vào đó, Việt Nam đang ngày càng tham gia sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và
quốc tế thông qua gia nhập vào các hiệp định kinh tế song phương, các tổ chức kinh tế khu
vực. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế này mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng không ít
những thách thức cho các DN trong nước do các DN nước ngoài hết sức phát triển và đang
thâm nhập vô cùng sâu vào nhiều lĩnh vực, ngành nghề trong nước nhờ sự phát triển nhanh,
mạnh của hệ thống logistics và công nghệ làm cho hoạt động TMĐT xuyên biên giới phát
triển hơn bao giờ hết nên việc nghiên cứu về ứng dụng TMDĐ trong bối cảnh này sẽ giúp
các DN nói chung và các DNNVV nói riêng tận dụng được cơ hội từ các thị trường mới,
quảng bá các sản phẩm, gia tăng doanh thu và tạo ra các mối liên kết quốc tế, đồng thời giúp
khắc phục những mặt hạn chế hay khó khăn còn tồn tại trong quá trình các DN này triển
khai ứng dụng TMDĐ.
Về mặt khoa học, các công trình nghiên cứu liên quan đến TMDĐ và các mô hình
kinh doanh đã được các nhà nghiên cứu bắt đầu tìm hiểu và trở nên thịnh hành từ năm 2000
cho đến nay. Tuy vậy, các nghiên cứu về việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV ở các
nước đang phát triển còn khá hạn chế về số lượng. Xét riêng Việt Nam, hiện mới có một số
bài viết tập trung làm rõ khung phân tích cũng như tiến hành phân tích các nhân tố ảnh
hưởng đến ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam. Còn một số công trình khác chỉ
tập trung vào việc phân tích, đánh giá hoạt động phát triển TMĐT nói chung hoặc TMDĐ ở
Việt Nam.
Dựa trên những lý do thực tiễn và khoa học như trên, đề tài “Ứng dụng thương mại
điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập kinh tế quốc tế” đã được nghiên cứu sinh lựa chọn để làm đề tài luận án. Đây là đề tài cấp
thiết, có giá trị về mặt lý luận và có ý nghĩa thực tiễn, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay.
2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án
Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận về ứng dụng TMDĐ, luận án tập trung phân tích,
đánh giá thực trạng ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam kể từ năm 2003 đến năm
2023, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm giúp các DNNVV ở Việt Nam cải thiện hoạt động
ứng dụng TMDĐ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
- Thứ nhất: Tổng quan các công trình nghiên cứu hiện có liên quan đến đề tài luận án
để từ đó làm rõ được những kết quả nghiên cứu đã đạt được và xác định khoảng trống
nghiên cứu mà đề tài sẽ tập trung phân tích, làm rõ.
- Thứ hai: Hệ thống hóa và làm rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng TMDĐ
tại các DNNVV trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế để xây dựng khung phân tích cho
luận án.
- Thứ ba: Phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế trong giai đoạn 2003-2023 và chỉ ra những
thành tựu, hạn chế cũng như nguyên nhân của những hạn chế đó.
- Thứ tư: Tìm ra một số nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động ứng dụng TMDĐ tại các
DNNVV ở Việt Nam và tiến hành phân tích, đánh giá xem mức độ ảnh hưởng cụ thể của
các nhân tố đó đến hoạt động ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam.
- Thứ năm: Đề xuất một số giải pháp nhằm giúp các DNNVV ở Việt Nam cải thiện
hoạt động ứng dụng TMDĐ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
2.3. Câu hỏi nghiên cứu của luận án
(1) Ứng dụng TMDĐ của các DNNVV bao gồm những nội dung nào?
(2) Thực trạng các DNNVV ở Việt Nam ứng dụng TMDĐ trong giai đoạn 2003-
2023 diễn ra như thế nào?
(3) Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động ứng
dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam trong giai đoạn 2003-2023?
(4) Những nhân tố nào quyết định việc ứng dụng TMDĐ tại DNNVV trong bối cảnh
hội nhập kinh tế quốc tế?
(5) Có thể đề xuất những giải pháp nào để cải thiện hoạt động ứng dụng TMDĐ tại
các DNNVV ở Việt Nam trong thời gian tới?
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi thời gian: Từ năm 2003 đến năm 2023. Luận án lựa chọn khoảng thời gian
này do từ năm 2003 các website sàn giao dịch B2B (doanh nghiệp tới doanh nghiệp)
(marketplace), các website rao vặt, các siêu thị trực tuyến B2C (doanh nghiệp tới người tiêu
dùng), v.v tại Việt Nam ra đời mạnh mẽ do sự phát triển của Internet và điện thoại kỹ thuật số.
Số liệu sơ cấp phục vụ cho hoạt động nghiên cứu định lượng được tác giả luận án thu
thập trong thời gian từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021.
- Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu hoạt động ứng dụng TMDĐ tại các
DNNVV ở Việt Nam. Luận án tiến hành khảo sát bằng bảng hỏi đối với một số chủ DN đến
từ các tỉnh, thành phố khác nhau ở Việt Nam có ứng dụng TMDĐ, đặc biệt tập trung vào địa
bàn của một số tỉnh thành có nhiều DNNVV phát triển mạnh về công nghệ và có hoạt động
ứng dụng TMDĐ.
- Phạm vi nội dung: Luận án tập trung làm rõ nội dung của hoạt động ứng dụng
3
TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam, ví dụ như: phát triển và tích hợp ứng dụng, hiển thị
sản phẩm và dịch vụ, quảng cáo và tiếp thị, tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, quản lý sản
phẩm và đơn hàng, tích hợp hệ thống thanh toán, hỗ trợ KH, theo dõi và phân tích, phát
triển chương trình khuyến mãi, v.v. Nhìn chung, đây là các hoạt động nhằm cung cấp trải
nghiệm mua sắm thuận tiện và tối ưu hóa quản lý kinh doanh nhằm tăng cường doanh số
bán hàng của DN và tạo ra sự hài lòng cho KH.
4. Phương pháp tiếp cận và quy trình nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp định tính và phương pháp định lượng để tiến hành
thực hiện nghiên cứu. Phương pháp định tính được thực hiện thông qua thu thập các số liệu
thứ cấp hiện có về ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam trong giai đoạn 2003-
2023 từ các báo cáo, bài viết, tài liệu nghiên cứu đã được công bố của các chuyên gia, học
giả trong và ngoài nước. Phương pháp định lượng được tác giả luận án sử dụng ở đây được
thực hiện thông qua tiến hành khảo sát bằng bảng hỏi từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021 đối
với một số chủ DNNVV có ứng dụng TMDĐ để phục vụ cho hoạt động kinh doanh của
mình, từ đó thu được số liệu sơ cấp để phục vụ cho hoạt động phân tích. Sau đó, tác giả luận
án sẽ sử dụng mô hình hồi quy để phân tích, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng
dụng TMDĐ tại các DNNVV ở VN (cụ thể bao gồm: nhận thức của DNNVV về lợi ích của
TMDĐ, tính tương thích giữa TMDĐ và doanh nghiệp, sự hỗ trợ của Chính phủ và chi phí
ứng dụng TMDĐ trong DNNVV).
Quy trình nghiên cứu của luận án được thực hiện qua 03 giai đoạn chính: (i) Nghiên
cứu tại bàn; (ii) Nghiên cứu định tính; và (iii) Nghiên cứu định lượng.
Về quy mô mẫu, để đảm bảo tính đại diện, luận án đã gửi 600 bảng hỏi đến các chủ
DNNVV dưới hình thức phiếu khảo sát trực tuyến thông qua đường dẫn Google Form trong
giai đoạn từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021. Sau quá trình sàng lọc, nghiên cứu định lượng
được tiến hành với kích thước mẫu n = 264 thông qua phần mềm SPSS với 3 bước chính: (i)
Thống kê mô tả, (ii) Kiểm định mô hình đánh giá và (iii) Kiểm định mô hình cấu trúc.
5. Những đóng góp mới của luận án
5.1. Những đóng góp về mặt lý luận
Về mặt lý luận, luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận về ứng dụng TMDĐ tại
các DNNVV, đặc biệt là việc đưa ra được khái niệm ứng dụng TMDĐ và nội dung của ứng
dụng TMDĐ tại các DNNVV. Bên cạnh đó, luận án đã xây dựng mô hình dựa trên nhận
thức về việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV, tập trung vào các đặc điểm được nhận
thức từ quan điểm của các tổ chức; xác định các yếu tố quyết định đối với việc ứng dụng
TMDĐ trong các DNNVV; xác nhận sự phù hợp của khung TOE để điều tra việc ứng dụng
công nghệ trong các tổ chức khi khẳng định việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV
không chủ yếu dựa trên các đặc điểm nhận thức của bản thân công nghệ di động mà còn phụ
thuộc vào nhận thức của các yếu tố quyết định khác liên quan đến tổ chức và môi trường
bên ngoài của tổ chức.
5.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn
Về mặt thực tiễn, luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng TMDĐ tại các
DNNVV ở Việt Nam giai đoạn 2003-2023, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên
nhân. Luận án còn phát hiện ra 04 yếu tố quyết định đến ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV
và 04 yếu tố này có ảnh hưởng khác nhau đến việc ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV (yếu
tố Nhận thức về lợi ích của TMĐT có tác động tích cực tới việc ứng dụng TMDĐ tại
DNNVV ở Việt Nam; yếu tố Chi phí ứng dụng và vận hành TMDĐ có tác động tiêu cực tới
việc ứng dụng TMDĐ tại DNNVV ở Việt Nam; yếu tố Tính tương thích không có tác động
đến việc DNNVV ở Việt Nam ứng dụng TMDĐ; yếu tố Sự hỗ trợ từ Chính phủ không
mang lại kết quả tích cực cho DNNVV ở Việt Nam trong việc ứng dụng TMDĐ). Ngoài ra,