ĐI H C QU C GIA HÀ N IẠ Ọ Ố Ộ
TR NG ĐI H C KINH TƯỜ Ạ Ọ Ế
NGUY N H I MINHỄ Ả
VĂN HÓA DOANH NGHI P T I CÁC NGÂN HÀNG TH NG M IỆ Ạ ƯƠ Ạ
VI T NAM TRONG TI N TRÌNH H I NH P QU C TỆ Ế Ộ Ậ Ố Ế
PHÂN TÍCH TR NG H P NGÂN HÀNG TH NG M I C PH NƯỜ Ợ ƯƠ Ạ Ổ Ầ
NGO I TH NG VI T NAMẠ ƯƠ Ệ
Chuyên ngành : Qu n tr kinh doanhả ị
Mã s ố: 62.34.05.01
TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ QU N TR KINH DOANHẮ Ậ Ế Ả Ị
HÀ N I, 2015Ộ
1
M ĐUỞ Ầ
1. Tính c p thi t c a đ tàiấ ế ủ ề
Quá trình toàn c u hóa và h i nh p kinh t làm cho môi tr ng kinhầ ộ ậ ế ườ
doanh thay đi m t cách nhanh chóng. Đ thành công, các doanh nghi p ph iổ ộ ể ệ ả
thích ng đc v i s bi n đi c a th tr ng và t o ra nh ng l i th c nhứ ượ ớ ự ế ổ ủ ị ườ ạ ữ ợ ế ạ
tranh b n v ng (Barney và c ng s , 2001). Đi u này đúng v i nhi u lo i hìnhề ữ ộ ự ề ớ ề ạ
doanh nghi p khác nhau trong đó có các ngân hàng th ng m i (NHTM).ệ ươ ạ
H th ng NHTM đóng vai trò r t quan tr ng đi v i m i n n kinh tệ ố ấ ọ ố ớ ọ ề ế
hi n đi. T i Vi t Nam, h th ng NHTM đã có s phát tri n v t b c t sauệ ạ ạ ệ ệ ố ự ể ượ ậ ừ
đi m i năm (1986). S l ng các NHTM tăng t 4 ngân hàng năm 1988 lênổ ớ ố ượ ừ
đn 33 ngân hàng vào năm 2013. S c nh tranh ngày càng tr lên quy t li tế ự ạ ở ế ệ
h n gi a các ngân hàng khi Vi t Nam gia nh p WTO (2007) v i các cam k tơ ữ ệ ậ ớ ế
m c a th tr ng tài chính. Đng th i v i s m r ng v quy mô, các NHTMở ử ị ườ ồ ờ ớ ự ở ộ ề
Vi t Nam đã ngày càng chú tr ng đn v n đ nâng cao hi u qu qu n trệ ọ ế ấ ề ệ ả ả ị
doanh nghi p trong đó có vi c xây d ng văn hóa doanh nghi p (VHDN). ệ ệ ự ệ
Vi c xây d ng VHDN phù h p đc xem nh m t gi i pháp tăngệ ự ợ ượ ư ộ ả
c ng l i th c nh tranh cho doanh nghi p. M t s k t qu nghiên c u choườ ợ ế ạ ệ ộ ố ế ả ứ
th y VHDN có nh h ng tích c c đn vi c nâng cao hi u su t ho t đng c aấ ả ưở ự ế ệ ệ ấ ạ ộ ủ
doanh nghi p (Ojo, 2009; Shahzad vào c ng s , 2012), tính đng thu n c a tệ ộ ự ồ ậ ủ ổ
ch c, tăng năng su t làm vi c, tăng c ng tính t giác c a nhân viên (Nguy nứ ấ ệ ườ ự ủ ễ
M nh Quân, 2007). Tuy nhiên, ch t l ng và hi u qu c a vi c xây d ng vănạ ấ ượ ệ ả ủ ệ ự
hóa doanh nghi p có s khác nhau gi a các n c,các ngành kinh doanh và t ngệ ự ữ ướ ừ
doanh nghi p. ệ
Theo các chuyên gia, nh ng nghiên c u v VHDN t i Vi t Nam hi nữ ứ ề ạ ệ ệ
t i ch y u m i t p trung vào vi c đánh giá các bài h c v áp d ng xây d ngạ ủ ế ớ ậ ệ ọ ề ụ ự
VHDN t i các n c phát tri n, v n d ng các lý thuy t v VHDN đ đ xu tạ ướ ể ậ ụ ế ề ể ề ấ
nh ng gi i pháp xây d ng văn hóa t ch c cho các t ch c ngoài doanhữ ả ự ổ ứ ổ ứ
nghi p. Đi u này d n đn vi c thi u v ng các nghiên c u th c nghi m vệ ề ẫ ế ệ ế ắ ứ ự ệ ề
VHDN, đc bi t là nh ng nghiên c u v đánh giá các c p đ VHDN, xác đnhặ ệ ữ ứ ề ấ ộ ị
mô hình VHDN và s d ch chuy n c a mô hình VHDN trong các giai đo nự ị ể ủ ạ
khác nhau.
Vì v y tác gi quy t đnh l a ch n đ tài ậ ả ế ị ự ọ ề “Văn hóa doanh nghi p t iệ ạ
các ngân hàng th ng m i Vi t Nam trong ti n trình h i nh p qu c t - Phânươ ạ ệ ế ộ ậ ố ế
tích tr ng h p Ngân hàng TMCP Ngo i th ng Vi t Nam”ườ ợ ạ ươ ệ làm đ tài choề
lu n án ti n s c a mình. Lu n án đc thi t k nh m đánh giá các c p đậ ế ỹ ủ ậ ượ ế ế ằ ấ ộ
VHDN, xác đnh mô hình VHDN và s thay đi c a các c p đ VHDN, môị ự ổ ủ ấ ộ
hình VHDN t i các NHTM nhà n c Vi t Nam (NHTM 100% v n nhà n cạ ướ ở ệ ố ướ
ho c NHTM c ph n mà nhà n c chi m c ph n chi ph i) gi a hai th i kặ ổ ầ ướ ế ổ ầ ố ữ ờ ỳ
tr c và sau khi Vi t Nam gia nh p WTO. ướ ệ ậ
2. M c tiêu nghiên c uụ ứ
2.1 M c tiêu chungụ
M c tiêu chung c a lu n án là làm rõ c s lý lu n v VHDN ápụ ủ ậ ơ ở ậ ề
d ng vào đánh giá th c tr ng VHDN t i các NHTM nhà n c Vi t Namụ ự ạ ạ ướ ở ệ
gi a hai th i k tr c và sau khi Vi t Nam gia nh p WTO; t đó đ xu t cácữ ờ ỳ ướ ệ ậ ừ ề ấ
gi i pháp c ng c , phát tri n mô hình VHDN phù h p, nâng cao ch t l ngả ủ ố ể ợ ấ ượ
qu n tr VHDN, hi u qu áp d ng VHDN, tăng c ng l i th c nh tranh đóngả ị ệ ả ụ ườ ợ ế ạ
góp cho s phát tri n b n v ng c a các NHTM nhà n c Vi t Nam.ự ể ề ữ ủ ướ ở ệ
2
2.2. Nh ng m c tiêu c thữ ụ ụ ể
Th nh tứ ấ là h th ng hóa c s lý lu n v VHDN, trong đó t p trungệ ố ơ ở ậ ề ậ
phân tích v các c p đ VHDN và các mô hình VHDN.ề ấ ộ
Th haiứ là đánh giá các c p đ VHDN và s thay đi c a nó t i cácấ ộ ự ổ ủ ạ
NHTM nhà n c Vi t Nam gi a hai th i k tr c và sau khi Vi t Nam giaướ ở ệ ữ ờ ỳ ướ ệ
nh p WTO. Đánh giá đc s khác bi t v các c p đ VHDN theo nh ng y uậ ượ ự ệ ề ấ ộ ữ ế
t nhân kh u h c c a nhân viên ngân hàng.ố ẩ ọ ủ
Th baứ là xác đnh mô hình VHDN và s d ch chuy n c a các mô hìnhị ự ị ể ủ
VHDN t i các NHTM nhà n c Vi t Nam gi a hai th i k tr c và sau khiạ ướ ở ệ ữ ờ ỳ ướ
Vi t Nam gia nh p WTO (Theo mô hình 4 lo i hình VHDN c a Quinn vàệ ậ ạ ủ
Camaron, 2011). Đánh giá s khác bi t c a mô hình VHDN theo các y u tự ệ ủ ế ố
nhân kh u h c c a nhân viên ngân hàng . ẩ ọ ủ
Th tứ ư, trên c s k t qu nghiên c u, đa ra nh n xét, đ xu t cácơ ở ế ả ứ ư ậ ề ấ
gi i pháp đi v i các NHTM nhà n c Vi t Nam nh m c ng c các c p đả ố ớ ướ ở ệ ằ ủ ố ấ ộ
VHDN, đnh hình mô hình VHDN phù h p, nâng cao ch t l ng qu n trị ợ ấ ượ ả ị
VHDN, hi u qu áp d ng VHDN, t đó tăng c ng l i th c nh tranh c aệ ả ụ ừ ườ ợ ế ạ ủ
ngân hàng, đóng góp cho s phát tri n b n v ng c a các ngân hàng.ự ể ề ữ ủ
3. Câu h i nghiên c uỏ ứ
(1) Đánh giá v các c p đ VHDN, mô hình VHDN c a các NHTMề ấ ộ ủ
nhà n c Vi t Nam có thay đi không và thay đi nh th nào gi a hai th iướ ở ệ ổ ổ ư ế ữ ờ
k tr c và sau khi Vi t Nam gia nh p WTO.ỳ ướ ệ ậ
(2) nh h ng c a các y u t nhân kh u h c (khu v c, tu i tác nhânẢ ưở ủ ế ố ẩ ọ ự ổ
viên, thâm niên, trình đ h c v n, gi i tính, v.v) t i k t qu đánh giá các c pộ ọ ấ ớ ớ ế ả ấ
đ VHDN và đnh hình mô hình VHDN t i các NHTM nhà n c Vi t Namộ ị ạ ướ ở ệ
nh th nào?ư ế
(3) Nh ng gi i pháp nào nh m c ng c các c p đ VHDN, đnh hìnhữ ả ằ ủ ố ấ ộ ị
mô hình VHDN phù h p, nâng cao ch t l ng qu n tr VHDN, hi u qu ápợ ấ ượ ả ị ệ ả
d ng VHDN, t đó tăng c ng l i th c nh tranh c a ngân hàng, đóng gópụ ừ ườ ợ ế ạ ủ
cho s phát tri n b n v ng c a các NHTM nhà n c Vi t Nam.ự ể ề ữ ủ ướ ở ệ
4. Đi t ng và ph m vi nghiên c uố ượ ạ ứ
Đi t ng nghiên c u đc xác đnh là VHDN, các c p đ VHDN,ố ượ ứ ượ ị ấ ộ
các mô hình VHDN cùng s d ch chuy n c a nó t i các NHTM nhà n c ự ị ể ủ ạ ướ ở
Vi t Nam trong ti n trình h i nh p qu c t . ệ ế ộ ậ ố ế
Ph m vi nghiên c u: Nghiên c u đc th c hi n t i 04 NHTM nhàạ ứ ứ ượ ự ệ ạ
n c Vi t Nam là NHTM c ph n Ngo i th ng Vi t Nam (Vietcombank),ướ ở ệ ổ ầ ạ ươ ệ
NHTM c ph n Đu t và Phát tri n Vi t Nam (BIDV), NHTM c ph nổ ầ ầ ư ể ệ ổ ầ
Công th ng Vi t Nam (VietinBank) và Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri nươ ệ ệ ể
Nông thôn Vi t Nam (Agribank). ệ
Tác gi l a ch n ph m vi nghiên c u trong các NHTM nhà n c doả ự ọ ạ ứ ướ
trong đ tài đ c p đn vi c phân tích tr ng h p VHDN c a NHTM c ph nề ề ậ ế ệ ườ ợ ủ ổ ầ
Ngo i th ng Vi t Nam, vì v y vi c kh o sát thêm 3 NHTM nhà n c l nạ ươ ệ ậ ệ ả ướ ớ
khác là BIDV, VietinBank, Agribank s giúp tác gi có đi u ki n so sánh xuẽ ả ề ệ
h ng d ch chuy n các c p đ văn hóa và mô hình VHDN c a ngân hàngướ ị ể ấ ộ ủ
Ngo i th ng (m t NHTM nhà n c) so v i các NHTM nhà n c khácạ ươ ộ ướ ớ ướ
(nh ng ngân hàng có nhi u đc đi m t ng đng). Đi u này s đem l i m cữ ề ặ ể ươ ồ ề ẽ ạ ứ
ý nghĩa so sánh cao h n khi so sánh VHDN c a ngân hàng Ngo i th ng v iơ ủ ạ ươ ớ
các NHTM t nhân do hai h th ng NHTM này b n thân đã có r t nhi u khácư ệ ố ả ấ ề
3
bi t trong c c u t ch c, c u trúc qu n lý, c ch ho t đng, khách hàngệ ơ ấ ổ ứ ấ ả ơ ế ạ ộ
m c tiêu và nhi u đc đi m khác. ụ ề ặ ể
Th i gian th c hi n nghiên c u: t tháng 7/2011 đn tháng 10/2015. ờ ự ệ ứ ừ ế
M c th i gian trong b ng kh o sát: tác gi l y m c th i đi m Vi tố ờ ả ả ả ấ ố ờ ể ệ
Nam gia nh p WTO (1/2007) đ chia tách thành hai giai đo n kh o sát VHDNậ ể ạ ả
t i các ngân hàng, giai đo n tr c gia nh p WTO (2000-2006) và giai đo nạ ạ ướ ậ ạ
sau gia nh p WTO (2007-2014). M c dù ti n trình h i nh p kinh t c a Vi tậ ặ ế ộ ậ ế ủ ệ
Nam đc đánh d u v i nhi u đi m m c quan tr ng khác nhau nh : Đi h iượ ấ ớ ề ể ố ọ ư ạ ộ
Đng toàn qu c l n th VI (1986), th i đi m Vi t Nam và Hoa K bìnhả ố ầ ứ ờ ể ệ ỳ
th ng hóa quan h ngo i giao (1995), th i đi m Vi t Nam gia nh p ASEANườ ệ ạ ờ ể ệ ậ
(1995); th i đi m ký k t Hi p đnh Th ng m i song ph ng Vi t Nam - Hoaờ ể ế ệ ị ươ ạ ươ ệ
K (2000). Tuy nhiên, tác gi l y m c năm 2007 làm th i đi m phân đnh gi aỳ ả ấ ố ờ ể ị ữ
hai giai đo n do vi c Vi t Nam gia nh p WTO mang ý nghĩa quan tr ng, thạ ệ ệ ậ ọ ể
hi n chúng ta s n sàng h i nh p toàn di n, trên m i lĩnh v c kinh t v i cácệ ẵ ộ ậ ệ ọ ự ế ớ
qu c gia, t ch c trên th gi i và kèm theo đó là nh ng cam k t v th ngố ổ ứ ế ớ ữ ế ề ươ
m i, d ch v t ng th và ch t ch nh t k t th i đi m đt n c b t đu h iạ ị ụ ổ ể ặ ẽ ấ ể ừ ờ ể ấ ướ ắ ầ ộ
nh p. ậĐa ph ng kh o sát: H i s , chi nhánh các ngân hàng trên t i Hàị ươ ả ộ ở ạ
N i, H Chí Minh và m t s đa ph ng khác. ộ ồ ộ ố ị ươ
5. Tính m i và đóng góp c a lu n ánớ ủ ậ
- Cho đn nay Vi t Nam ch a có công trình nào nghiên c u vế ở ệ ư ứ ề
VHDN trong các NHTM s d ng mô hình đo l ng đnh l ng VHDN OCAIử ụ ườ ị ượ
(Organization Culture Assessment Instrument) c a Cameron and Robert Quinnủ
(2011). Lu n án là công trình đu tiên nghiên c u VHDN các NHTM nhà n cậ ầ ứ ướ
Vi t Nam s d ng mô hình này.ở ệ ử ụ
- Các gi i pháp đc đ xu t trong lu n án s là nh ng ý ki n thamả ượ ề ấ ậ ẽ ữ ế
kh o h u ích cho các NHTM nhà n c Vi t Nam trong vi c c ng c cácả ữ ướ ở ệ ệ ủ ố
c p đ VHDN, đnh hình mô hình VHDN phù h p, t đó tăng c ng n i l cấ ộ ị ợ ừ ườ ộ ự
và s c m nh c nh tranh c a ngân hàng. ứ ạ ạ ủ
- Các s n ph m c a Lu n án s là tài li u tham kh o cho sinh viên,ả ẩ ủ ậ ẽ ệ ả
gi ng viên, lãnh đo và cán b t i các NHTM nhà n c Vi t Nam, các nhàả ạ ộ ạ ướ ở ệ
ho ch đnh chính sách liên quan đn các lĩnh v c văn hóa, VHDN và NHTM.ạ ị ế ự
6. K t c u c a lu n ánế ấ ủ ậ
Ngoài ph n M đu, K t lu n, Tài li u tham kh o, Phu luc, Lu n ánầ ở ầ ế ậ ệ ả , , ậ
đc c u trúc làm 4 ch ng.ượ ấ ươ
Ch ng 1: C s lý lu n v văn hóa doanh nghi pươ ơ ở ậ ề ệ
Ch ng 2: Mô hình nghiên c u văn hóa doanh nghi p t i các ngânươ ứ ệ ạ
hàng th ng m i nhà n c Vi t Nam ươ ạ ướ ở ệ
Ch ng 3: K t qu nghiên c uươ ế ả ứ
Ch ng 4: Th o lu n và đ xu t gi i pháp. ươ ả ậ ề ấ ả
CH NG 1: C S LÝ LU N V VĂN HÓA DOANH NGHI PƯƠ Ơ Ở Ậ Ề Ệ
1.1. T NG QUAN V VĂN HÓA DOANH NGHI PỔ Ề Ệ
4
1.1.1. Khái ni m v văn hóa doanh nghi pệ ề ệ
Có r t nhi u khái ni m, đnh nghĩa khác nhau v văn hóa doanhấ ề ệ ị ề
nghi p. ệ
Theo Deal và Kennedy (1988), văn hóa doanh nghi p đn gi n là cách th c màệ ơ ả ứ
doanh nghi p tri n khai ho t đng kinh doanh c a mình. Theo Đ Minhệ ể ạ ộ ủ ỗ
C ng (2001), văn hóa doanh nghi p th c ch t là văn hóa kinh doanh c a m tươ ệ ự ấ ủ ộ
doanh nghi p c th . M t s h c gi , khi đa ra khái ni m v văn hoá doanhệ ụ ể ộ ố ọ ả ư ệ ề
nghi p đã nh n m nh đn ý nghĩa, t m quan tr ng c a các y u t , giá tr vănệ ấ ạ ế ầ ọ ủ ế ố ị
hóa vô hình trong doanh nghi p. Edgar Schein (1992) cho r ng văn hóa doanhệ ằ
nghi p là t ng h p nh ng quan ni m chung mà các thành viên trong công tyệ ổ ợ ữ ệ
h c đc quá trình gi i quy t các v n đ n i b và x lý các v n đ v i môiọ ượ ả ế ấ ề ộ ộ ử ấ ề ớ
tr ng xung quanh. M t s h c gi , khi đa ra đnh nghĩa v văn hoá doanhườ ộ ố ọ ả ư ị ề
nghi p, ngoài vi c đ c p đn các y u t văn hoá vô hình, còn đ c p đnệ ệ ề ậ ế ế ố ề ậ ế
các y u t h u hình c a văn hoá doanh nghi p nh các bi u t ng, l nghi,ế ố ữ ủ ệ ư ể ượ ễ
s ki n, các v t th , ki n trúc, c s v t ch t, c c u t ch c (Joann, 2010)ự ệ ậ ể ế ơ ở ậ ấ ơ ấ ổ ứ
c a doanh nghi p. Chính nh ng y u t văn hoá h u hình s giúp các thànhủ ệ ữ ế ố ữ ẽ
viên trong doanh nghi p, đc bi t là các thành viên m i hi u và th m nhu nệ ặ ệ ớ ể ấ ầ
các y u t văn hoá doanh nghi p vô hình (ni m tin, giá tr , …) m t cách nhanhế ố ệ ề ị ộ
chóng h n. M t s h c gi , trong đnh nghĩa v văn hoá doanh nghi p, cũngơ ộ ố ọ ả ị ề ệ
đã th hi n m t s n i dung quan tr ng khác nh : văn hoá doanh nghi p doể ệ ộ ố ộ ọ ư ệ
chính các thành viên doanh nghi p t o ra trong quá trình ho t đng kinh doanhệ ạ ạ ộ
và trong m i quan h v i môi tr ng xã h i, t nhiên c a mình; nó t n t iố ệ ớ ườ ộ ự ủ ồ ạ
trong su t quá trình phát tri n c a doanh nghi p, có th thay đi theo th i gianố ể ủ ệ ể ổ ờ
nh ng luôn th hi n đc b n s c riêng c a doanh nghi p. Trong ph m viư ể ệ ượ ả ắ ủ ệ ạ
nghiên c u c a lu n án, tác gi quan ni m: ứ ủ ậ ả ệ “Văn hóa doanh nghi p là hệ ệ
th ng các giá tr tinh th n và v t ch t t o nên b n s c c a doanh nghi p,ố ị ầ ậ ấ ạ ả ắ ủ ệ
đc doanh nghi p t o ra trong quá trình hình thành, phát tri n và trong m iượ ệ ạ ể ố
quan h t ng tác v i môi tr ng xã h i, t nhiên, đng th i có tác đng t iệ ươ ớ ườ ộ ự ồ ờ ộ ớ
nh n th c, hành vi c a các thành viên trong doanh nghi p”ậ ứ ủ ệ .
1.1.2. Vai trò c a văn hóa doanh nghi pủ ệ
1.1.2.1. Văn hóa doanh nghi p t o nên đc đi m, b n s c, n n t ng s c m nhệ ạ ặ ể ả ắ ề ả ứ ạ
tinh th n c a doanh nghi p ầ ủ ệ
1.1.2.2. Văn hóa doanh nghi p ph n ánh các giá tr c t lõi, t m nhìn chi nệ ả ị ố ầ ế
l c, tiêu chu n đo đc, tri t lý kinh doanh c a doanh nghi pượ ẩ ạ ứ ế ủ ệ
1.1.2.3. Văn hóa doanh nghi p góp ph n tăng c ng s c m nh c nh tranh c aệ ầ ườ ứ ạ ạ ủ
doanh nghi pệ
1.1.2.4. Văn hóa doanh nghi p góp ph n xây d ng môi tr ng làm vi c đoànệ ầ ự ườ ệ
k t, hi u qu trong doanh nghi p, nâng cao s th a mãn công vi c c a nhânế ệ ả ệ ự ỏ ệ ủ
viên
1.1.2.5. Văn hóa doanh nghi p khích l quá trình đi m i và sáng t o trongệ ệ ổ ớ ạ
doanh nghi pệ
1.1.3. Phân lo i văn hóa doanh nghi pạ ệ
Deal và Kennedy (2000) xác đnh có 4 lo i VHDN: (1) Văn hóa Làmị ạ
h t mình, ch i h t mình; (2) Văn hóa Đi tr ng phu; (3) Văn hóa Quá trình;ế ơ ế ạ ượ
(4). Hofstede (2010), cho r ng có 6 chi u văn hóa t o s khác bi t c p đằ ề ạ ự ệ ở ấ ộ
khu v c, qu c gia và trong t ng doanh nghi p, bao g m: Kho ng cách quy nự ố ừ ệ ồ ả ề
l c (Power Distance); Tránh R i ro (Uncertainty Avoidance); Ch nghĩa cáự ủ ủ
5