VÀNG DA Ở TRẺ SƠ SINH SINH
TÓM TẮT
Tổng quan: Vàng da là một vấn đề thường gặp ở trẻ sơ sinh. Bilirubin/máu khi tăng
quá cao có thể dẫn đến tổn thương thần kinh bất hồi phục. Vì vậy, việc theo dõi vàng da
ở trẻ để có điều trị kịp thời là rất cần thiết. Khảo sát tình hình vàng da và nhu cầu điều
trị chiếu đèn tại khoa trại cho phép chúng tôi có kế hoạch thích hợp trong vấn đề tổ
chức nhân sự và trang thiết bị cho bệnh viện.
Mục tiêu: Khảo sát tình hình vàng da ở trẻ sơ sinh sinh tại khoa Sản bệnh viện Đại học
Y Dược TP HCM năm 2005.
Phương pháp: Nghiên cứu hồi cứu, mô tả hàng loạt ca.
Kết quả: Tổng số trẻ trong mẫu nghiên cứu là 5423. Vàng da lâm sàng gặp ở 47,1% trẻ
sơ sinh đủ tháng đủ cân và ở 66,7% trẻ non tháng nhẹ cân. Tỉ lệ vàng da chung là
48,6%. Vàng da chiếu đèn đứng hàng thứ hai trong các lý do nằm điều trị tại phòng
Dưỡng nhi, chiếm tỉ lệ 17,55%.
Kết luận: Vàng da ở trẻ sơ sinh xuất hiện ở # 50% trẻ sơ sinh sinh tại khoa Sản - bệnh
viện Đại học Y Dược TP HCM, đặt ra một nhu cầu lớn trong vấn đề chẩn đoán và điều
trị trẻ sơ sinh. Việc chuẩn bị nhân lực và trang thiết bị để phát hiện, chẩn đoán và điều
trị trẻ sơ sinh vàng da cần được quan tâm đúng mức trong kế hoạch phát triển chung
của bệnh viện.
ABSTRACT
Background: Jaundice is a common problem in the newborns. Hyperbilirubinemia,
when excessive, can lead to potentially irreversible bilirubin-induced neurotoxicity. The
survey of jaundice for treatment when indicated is thus necessary. Investigation of
jaundice and necessary of phototherapy at the department allow planning in the
personnal and equipment organisation for hospital.
Objective: To investigate the jaundice state in newborns of maternity ward of the
hospital of Medicine-Pharmacy University of HCM city.
Methodology: Descriptive, retrospective, serial cases study.
Results: The totality of newborns in the study was 5423. The clinical jaundice was
observed in 47,1% of term and 66.7% of preterm or low birth weight newborns. The
commun frequency was 48,6%. Jaundice required phototherapy was at the second rang
in reasons of hospitalisation to the nursery (17,55%).
Conclusions: Jaundice was observed in about 50% newborns of maternity ward of the
hospital of Medicine-Pharmacy University of HCM city, and was a grand demand in
diagnosis and treatment of the newborns. The personnal and equipment organisation for
detection, diagnosis and treatment of the neonatal jaundice was thus nesessary to
adequate investigation concerning in hospital planning.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Vàng da là biểu hiện lâm sàng thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh. Dù phần lớn là vàng
da sinh lý, người thầy thuốc vẫn luôn phải cảnh giác vì khi bilirubin tăng quá cao
hay trên các cơ địa đặc biệt có thể đưa đến tổn thương thần kinh bất hồi phục, do
độc tính của bilirubin trên hạch nền và các nhân não. Do vậy, việc theo dõi sát
vàng da ở trẻ sơ sinh để có xử trí đùng mức là rất cần thiết.
Phòng Dưỡng nhi là một đơn vị trực thuộc khoa Sản – Bệnh viện Đại học Y Dược TP
HCM. Nơi đây chịu trách nhiệm nuôi dưỡng và điều trị trẻ bệnh lý. Các trẻ nằm tại đây
được các bác sĩ nhi gửi đến qua thăm khám hằng ngày những trẻ nằm với mẹ cũng như
các trẻ tái khám tại phòng khám Nhi của khoa. Nếu không kể đến những trẻ sinh mổ
nằm theo dõi trong 6 giờ tuổi đầu tiên, trẻ vàng da phải chiếu đèn luôn luôn chiếm đa số
trong những trẻ nằm điều trị tại phòng.
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khảo sát tình hình vàng da cũng như nhu cầu
điều trị chiếu đèn tại khoa Sản – Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM, điều này cho
phép chúng tôi có kế hoạch sát hợp trong vấn đề tổ chức nhân sự và trang bị cho phòng
Dưỡng nhi, trong mục tiêu phát triển chung của bệnh viện.
Mục tiêu cụ thể
- Xác định tỉ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh đủ tháng đủ cân.
- Xác định tỉ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh non tháng nhẹ cân.
- Xác định tỉ lệ trẻ sơ sinh vàng da cần được điều trị .
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu hồi cứu, mô tả hàng loạt ca
Đối tượng nghiên cứu
+ Dân số chọn mẫu
Trẻ sơ sinh sinh tại Khoa Sản - BV Đại học Y Dược TP HCM
+ Kỹ thuật chọn mẫu
Chọn hết trẻ sơ sinh thỏa tiêu chí chọn mẫu, sinh từ 21/12/2004 đến 20/12/2005.
+ Tiêu chí chọn mẫu
- Trẻ sơ sinh sinh tại Khoa Sản - BV Đại học Y Dược TP HCM nằm hậu sản với mẹ
hay được nhập viện lại.
- Được chẩn đoán vàng da lâm sàng (nhìn và ấn lên da) và cận lâm sàng (bilirubin toàn
phần /máu > 7 mg%).
+ Tiêu chí loại trừ
- Trẻ được chẩn đoán là vàng da tăng bilirubin trực tiếp (bilirubin trực tiếp ≥ 25%
bilirubin toàn phần hay > 2 mg%).
- Trẻ được chuyển viện.
- Trẻ được sinh tại nơi khác.
Công cụ thu thập dữ kiện
Hồ sơ bệnh án tại phòng Dưỡng Nhi và khoa Sản
Xử lý dữ kiện
Bằng phần mềm thống kê Stata 8.0
KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Số liệu thống kê trong năm 2005 cho thấy có 5498 trẻ sinh tại khoa Sản bệnh viện Đại
học Y Dược TP HCM(3); trong đó có:
- 75 bé (gồm 39 nam và 36 nữ) được chuyển điều trị chuyên khoa tại 2 bệnh viện
Nhi đồng 1 và 2;
- không có bé nào vàng da do tăng bilirubin trực tiếp.
Vậy tổng số trẻ trong mẫu nghiên cứu là 5.423, trong đó có 2.836 trẻ trai, chiếm tỉ lệ
52,3%, cho thấy không có sự khác biệt về tỉ lệ nam và nữ trong dân số nghiên cứu. Có
426 trẻ có tuổi thai < 37 tuần hoặc có cân nặng lúc sinh < 2.500g, chiếm tỉ lệ 7,9 %.
Tỉ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh đủ tháng đủ cân
Trong số 4997 trẻ sơ sinh đủ tháng đủ cân, có 2.352 trẻ vàng da lâm sàng, chiếm tỉ lệ
47,1%. Điều này phù hợp với số liệu trong y văn(2). Có 1.279 trẻ trai trong số trẻ vàng
da, chiếm tỉ lệ 54,4%.
Tỉ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh non tháng nhẹ cân
Trong số 426 trẻ sơ sinh có tuổi thai < 37 tuần hoặc có cân nặng lúc sinh < 2500g, có
284 trẻ có vàng da, chiếm tỉ lệ 66,7%. Theo y văn, tỉ lệ vàng da ở trẻ non tháng là
80%(2). Tỉ lệ tìm thấy trong nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn có thể do đây là số liệu
chung cho cả trẻ nhẹ cân và do phòng Dưỡng nhi chỉ giữ lại điều trị những trẻ non
tháng ≥ 32 tuần (các trẻ cực non và bệnh lý nặng quá khả năng điều trị tại chỗ được
chuyển đến bệnh viện Nhi đồng 1 hoặc Nhi đồng 2). Tỉ lệ trẻ trai vàng da trong nhóm
này là 53,2% (151 trẻ).
Vậy tỉ lệ vàng da chung ở trẻ sơ sinh sinh tại bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM
trong năm 2005 là 48,6%, trong đó nam chiếm tỉ lệ 54,2%. Vậy không có sự khác biệt
giữa về giới tính trong số trẻ vàng da, dù giới tính nam là một trong những yếu tố nguy
cơ đã được nêu trong y văn(1).
Tỉ lệ trẻ sơ sinh vàng da cần được điều trị
Tổng số trẻ nằm điều trị tại phòng Dưỡng nhi trong năm 2005 là 4.449, trong đó số trẻ
nằm theo dõi trong 6 giờ đầu sau sinh mổ là 2.697, đứng đầu các lý do trẻ nằm tại
Dưỡng nhi với tỉ lệ 60,6%.
Sử dụng Toán đồ khuyến cáo chỉ định chiếu đèn tại bệnh viện cho trẻ có tuổi thai >35
tuần theo giờ tuổi sau sinh – Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (VHLNKHK) – 2004(1).
Trên đây, chúng tôi chỉ định chiếu đèn cho những trẻ có mức bilirubin/máu cao hơn
ngưỡng trong toán đồ. Có 87 trẻ được chiếu đèn trong quá trình điều trị các bệnh khác
và 694 trẻ đã được nhập Dưỡng nhi vì vàng da cần chiếu đèn(3), bao gồm các trẻ đang
nằm hậu sản với mẹ tại viện và những trẻ nhập từ phòng khám Nhi khi đến tái khám
theo hẹn. Tỉ lệ trẻ trai trong nhóm cần chiếu đèn là 53,8% (420 trẻ). Vàng da chiếu đèn
đứng hàng thứ nhì trong các bệnh được theo dõi và điều trị tại Dưỡng nhi, chiếm tỉ lệ
17,6%. Thời gian chiếu đèn trung bình cho mỗi trẻ là 27,3 giờ ± 5,8 giờ.
Đánh giá vàng da bằng mắt thường rất chủ quan và dễ sai lệch. Đo bilirubin/máu là tiêu
chuẩn vàng, nhưng với gần ½ trẻ sinh ra bị vàng da tại khoa, tổng chi phí thời gian,
nhân lực và kinh phí cần thiết để định lượng bilirubin/máu là rất lớn. Đo bilirubin qua
da là một phương tiện trung gian khách quan, nhanh chóng và không xâm lấn để ước
lượng bilirubin/máu ở bất kỳ nơi nào (tại nhà, phòng khám hay phòng Dưỡng nhi).
Phương pháp này cho phép đánh giá nhanh, khá tin cậy mức độ vàng da, làm chỉ điểm
cho việc định lượng bilirubin/máu trước khi chỉ định chiếu đèn(4,5). Đây là một phương
tiện thích hợp để trang bị cho phòng Dưỡng nhi, sẽ cho phép giảm thiểu nguy cơ xâm
lấn cho trẻ, giảm gánh nặng thời gian, nhân lực cho bác sĩ nhi và điều dưỡng cũng như
giảm chi phí tài chính cho thân nhân và quỹ bảo hiểm y tế.
Bác sĩ và điều dưỡng có kinh nghiệm để phát hiện, điều trị và chăm sóc cho số trẻ này
phải được tính đến.
Các đèn chiếu vàng da là phương tiện không thể thiếu để điều trị trẻ vàng da nặng cũng
cần được trang bị đầy đủ.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
- Vàng da ở trẻ sơ sinh non tháng nhẹ cân cũng như ở trẻ đủ tháng luôn là vấn đề rất
thường gặp, xuất hiện ở # 50% trẻ sơ sinh sinh tại khoa Sản - bệnh viện Đại học Y
Dược TP HCM.
- Máy đo bilirubin qua da là một phương tiện trung gian khách quan, nhanh chóng và
không xâm lấn để ước lượng bilirubin/máu ở trẻ sơ sinh. Phương tiện này nên được
trang bị cho phòng Dưỡng nhi nhằm giảm thiểu nguy cơ xâm lấn cho trẻ, giảm gánh
nặng thời gian, nhân lực và tiền của dành cho xét nghiệm máu.
- Việc chuẩn bị nhân lực và trang thiết bị để phát hiện, chẩn đoán và điều trị trẻ sơ sinh
vàng da cần được xem xét trong kế hoạch phát triển chung của bệnh viện.
