Vị thuốc bổ từ con
cà cuống
Cà cuống còn được gọi là đà cuống, sâu quế
hay long sắt, với tên khoa học là Belostoma
indica Vitalis hay Lethocerus indicus Lep. et
Serv.
Cơ thể cà cuống hình lá, dẹt giống con gián
(nhất là khi non), dài 6 – 7cm, rộng 2,5cm, màu
nâu xám pha vàng nhạt, có nhiều vạch đen bóng.
Ở dưới ngực cà cuống đực, có hai túi nhỏ và dài
(gọi là bọng cà cuống) chứa một chất lỏng trong,
mùi thơm mạnh, đó là tinh dầu có tên hoá học là
veleriant amil. Chất tinh dầu này không độc, có
vị cay, mùi thơm ngát, thường được dùng làm
gia vị trong bữa ăn của người Việt Nam ta, nhất
là ở nông thôn, trong những mùa gặt hái. Song
cũng là một vũ khí lợi hại để tấn công con mồi,
xua đuổi địch thủ và dụ con cái đến giao phối.
Bụng có những khía ngang và ít lông mịn màu
vàng nhạt.
Bộ phận dùng làm thuốc của cà cuống là thịt,
trứng và tinh dầu. Cà cuống sau khi vặt bỏ cánh
có thể dùng tươi sống.
Người ta bắt cà cuống vào tháng 4 đến tháng 9.
Đem về vặt bỏ cánh, thường dùng tươi sống.
Thịt và trứng cà cuống chứa protein với hàm
lượng khá cao, lipid và các vitamin.
Đông y cho rằng dược liệu có vị ngọt, cay, tính
bình, không độc, có tác dụng bổ thận, tráng
dương, lợi tiêu hóa.
Trong dân gian, người ta dùng thịt và trứng cà
cuống để ăn dưới dạng luộc hoặc rán sau khi đã
lấy túi tinh dầu. Có thể để nguyên con, chỉ vặt
bỏ cánh, hấp chín, rồi băm nhỏ dùng làm gia vị
đặc biệt cho món nước chấm bánh cuốn và nước
dùng bún thang.
Còn tinh dầu là một chất lỏng trong, mùi thơm
mạnh có trong hai túi nhỏ và dài ở dưới ngực cà
cuống đực. Chất thơm được xác định là hexanol
acetate. Có thể lấy bằng cách sau: dùng đầu
nhọn của que tre hay mũi dao rạch một đường
ngang ở vị trí giữa đôi chân thứ ba. Gấp bụng cà
cuống xuống để bộc lộ hai túi tinh dầu, sau đó
dùng kẹp khẽ gắp túi và rút ra một cách nhẹ
nhàng (tránh làm rách túi), rồi chích túi cho tinh
dầu chảy vào lọ khô, sạch, đậy kín cất dùng dần.
Nếu đựng trong lọ có nút mài thì có thể bảo
quản được rất lâu. Tinh dầu cà cuống được sử
dụng như thịt và trứng.
Trên thực nghiệm y học, tinh dầu cà cuống được
dùng với liều thấp theo giọt như một chất kích
thích thần kinh, gây hưng phấn và tăng cường
nhẹ khả năng sinh dục. Người ta cũng đã tổng
hợp được tinh dầu cà cuống nhân tạo với mùi vị
như tinh dầu thiên nhiên, nhưng chất lượng kém
hơn.
