MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của luận án
Rừng và đất rừng là tài nguyên thiên nhiên quan trọng và là một trong những nguồn lực sinh
kế chủ yếu của người dân và cộng đồng địa phương. Trên thực tế rừng và đất rừng thường được quản
lý và sử dụng theo một trong những chế độ sở hữu như sở hữu nhà nước, sở hữu cá nhân, hoặc sở
hữu chung (hay còn gọi là sở hữu cộng đồng) (Hanna,1995). Tài nguyên thuộc sở hữu cộng đồng
không phải do cá nhân hoặc nhà nước nắm giữ mà do một cộng đồng địa phương hoặc nhóm người
cùng sở hữu và nắm giữ các quyền tiếp cận, sử dụng và quản lý.
Quản lý rừng cộng đồng (QLRCĐ) là một phương thức quản lý rừng dựa vào quy định, kiến
thức kinh nghiệm truyền thống của cộng đồng phục vụ cho các lợi ích chung của các cộng đồng sống
trong và gần rừng (Nguyễn Bá Ngãi, 2009). Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu lý thuyết
và thực nghiệm cho thấy các cộng đồng địa phương có thể quản lý thành công tài nguyên rừng của
cộng đồng qua nhiều thế hệ dựa trên các quy định hay luật tục của các cộng đồng. Trong đó, vốn xã
hội và thể chế là những nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả rừng cộng đồng (Ostron,
1990). Gần đây, xu hướng phát triển rừng cộng đồng (RCĐ) được coi là một giải pháp quan trọng
trong phát triển lâm nghiệp ở nhiều quốc gia nhằm thu hút sự tham gia của các cộng đồng để đóng
góp vào tiến trình quản lý rừng bền vững (Hajjar, 2020).
Ở Việt Nam, rừng cộng đồng là rừng của thôn/hoặc dòng tộc, dòng họ đã được quản lý theo
truyền thống trước đây (quản lý theo các luật tục truyền thống) hoặc được Nhà nước giao cho các
cộng đồng trong quá trình thực hiện chính sách lâm nghiệp. Các tỉnh khu vực Bắc Trung Bộ là nơi
sinh sống của hàng triệu đồng bào dân tộc thiểu số; nơi sinh kế của họ phụ thuộc vào tài nguyên rừng
và đời sống văn hóa tâm linh của các cộng đồng địa phương liên kết chặt chẽ với rừng qua nhiều thế
hệ. Các cộng đồng địa phương ở khu vực này đã và đang quản lý hàng trăm nghìn ha rừng cộng đồng
từ lâu, có nơi đã qua nhiều thế hệ. Một số nghiên cứu cho thấy, QLRCĐ ở Việt Nam nói chung và ở
khu vực Bắc Trung Bộ nói riêng đã góp phần tích cực vào quản lý và bảo vệ hiệu quả tài nguyên rừng
và phát triển sinh kế cộng đồng (Đỗ Anh Tuân, 2012, Hà Huy Tuấn, 2015). Tuy nhiên các nghiên
cứu trước đây chủ yếu tập trung vào mô tả hiện trạng và vai trò của rừng cộng đồng, các khía cạnh
kỹ thuật và lập kế hoạch QLRCĐ. Chưa có nghiên cứu nào mang tính hệ thống và định lượng về thực
trạng và vai trò của vốn xã hội và thể chế địa phương trong QLRCĐ ở Việt Nam được thực hiện. Do
đó việc thực hiện nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng nhằm cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn
để nâng cao hiệu quả QLRCĐ trong khu vực nói riêng và cả nước nói chung.
2. Mục tiêu của luận án
2.1. Mục tiêu tổng quát
Đánh giá vai trò của vốn xã hội và thể chế địa phương trong quản lý rừng cộng đồng khu vực Bắc
Trung Bộ nhằm cung cấp các cơ sở khoa học và thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả quản lý rừng
cộng đồng ở khu vực nói riêng và Việt Nam nói chung.
2.2. Mục tiêu cụ thể
