524
XẠ TRỊ ÁP SÁT ĐIỀU TRỊ UNG THƢ CỔ TỬ CUNG
I. ĐẠI CƢƠNG
Đặt bộ áp vào buồng tử cung và âm đạo là một kỹ thuật ứng dụng các nguồn xạ
áp sát trực tiếp vào khối u cổ tử cung, một trong những kỹ thuật xạ trị hiện đại và hiệu
quả cao trong điều trị ung thư. Nguồn xạ áp sát thường dùng là Cesium- 137, Iridium-
192…
II. CHỈ ĐỊNH
- Xạ trị đơn thuần, triệt để.
- Xạ trị phối hợp với phẫu thuật, hóa trị, nội khoa.
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
- Không có chống chỉ định tuyệt đối.
- Tạm thời trong các trường hợp giai đoạn muộn, lan tràn toàn thân, tiên lượng xấu,
bệnh nội khoa phối hợp nặng, hoặc có thể ảnh hưởng đến các cơ quan trọng yếu,
nguy cơ chảy máu nhiều, hoại tử nặng sau xạ trị áp sát.
IV. CHUẨN BỊ
1. Ngƣời thực hiện: Bác sĩ xạ trị, kĩ sư vật lý xạ trị, kỹ thuật viên xạ trị, kỹ thuật
viên tính liều xạ, kỹ thuật viên chẩn đoán hình ảnh, bác sĩ gây mê khi có chỉ định.
2. Phƣơng tiện
- Hệ thống xạ trị áp sát, nguồn xạ, các bộ dụng cụ xạ trị áp sát, hệ thống tính liều xạ
trị áp sát chuyên dùng, máy mô phỏng thường quy, CT mô phỏng, hệ thống đo
chuẩn liều xạ.
- Hệ thống an toàn bức xạ, theo d i người bệnh, an ninh các nguồn xạ.
3. Ngƣời bệnh
Người bệnh và người nhà phải được bác sĩ xạ trị giải thích tỉ mỉ, tư vấn về chỉ
định, kỹ thuật xạ trị áp sát, các tác dụng không mong muốn, phác đồ và kết qủa điều
trị, chi phí điều trị và ký cam kết đồng ý xạ trị. Người bệnh xạ trị áp sát liều thấp phải
là người bệnh nội trú, thời gian điều trị mỗi đợt là một tuần. Xạ trị áp sát liều cao
người bệnh có thể ngoại trú.
4. Hồ sơ bệnh án
Bệnh án ung bướu theo quy định, giấy cam kết đồng ý xạ trị, hồ sơ xạ trị áp sát,
biên bản thông qua chỉ định xạ trị áp sát của khoa phòng.
525
V. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH
1.Đánh giá lâm sàng: Các bác sĩ xạ trị khám bệnh, chẩn đoán xác định, thông báo
cho người bệnh về phác đồ điều trị, chuẩn bị cho người bệnh và đồng ý ký cam kết xạ
trị áp sát bằng đặt bộ áp vào buồng tử cung và âm đạo trước khi tiến hành các bước
tiếp theo.
2. Thông qua phác đồ xạ trị: duyệt phác đồ xạ trị áp sát, mục đích xạ trị triệt căn
hay điều trị phối hợp, chỉ định xạ trị áp sát, kỹ thuật, liều xạ, thể tích điều trị… Phác
đồ điều trị phải được ký duyệt của trưởng khoa hoặc của người được ủy quyền.
3. Xác định thể tích điều trị: vị trí khối u và vùng lan tràn, các cơ quan nhạy cảm và
vùng cần bảo vệ, đo lường kích cỡ cơ thể người bệnh, các biện pháp xác định chu vi
cơ thể.
4. Các bƣớc đặt bộ dụng cụ
- Xác định chính xác chiều cao buồng tử cung.
- Chuẩn bị ống thân tử cung: Lựa chọn ống có góc độ 15 độ, 30 độ hoặc 45 độ. Lắp
nút đánh dấu chiều cao tử cung tại vị trí lỗ ngoài cổ tử cung đ• định, lắp con ốc cố
định.
- Chọn bộ áp âm đạo phù hợp với độ rộng của các túi bịt, âm đạo của người bệnh.
- Lắp bộ áp âm đạo và hai cành mang bộ áp, vít chặt ốc cố định.
- Đặt ống thân tử cung vào buồng tử cung bằng kỹ thuật phụ khoa sao cho khối
đánh dấu ở cổ tử cung vào đúng vị trí.
- Chọn bộ cố định ngoài, lắp vào ống thân tử cung.
- Sử dụng kỹ thuật phụ khoa: đặt và cố định cành bộ áp âm đạo phải (bên trái của
người đặt).
- Làm tương tự với cành bộ áp âm đạo trái.
- Kiểm tra định vị 2 cành bộ áp âm đạo, cố định vị trí ốc ở cuối cành bộ áp, khớp
thành một khối.
- Kiểm tra lần cuối và cố định cả khối ống thân tử cung với hai cành bộ áp âm đạo
hai bên.
- Chèn gạc vào trong âm đạo để cố định tốt bộ dụng cụ.
5. Các bƣớc chụp kiểm tra
- Tháo bỏ nút cao su ở đầu mút các cành bộ áp âm đạo và thân tử cung, lắp sợi có
nguồn giả lần lượt theo thứ tự: số 1 cành bên phải, số 2 cành bên trái, số 3 ống
thân tử cung.
526
- Đưa người bệnh vào chụp xác định vị trí bộ dụng cụ có mang nguồn giả theo tư
thế trước sau và bên.
- Kiểm tra phim chụp, vị trí bộ đặt tối ưu và tháo bỏ nguồn giả.
6. Các bƣớc điều trị
- Đưa người bệnh vào phòng điều trị, lắp cáp dẫn nguồn nối máy xạ trị áp sát với
bộ dụng cụ theo đúng quy trình kỹ thuật: đảm bảo các kết nối tốt và đúng vị trí,
được cố định tốt.
- Thực hiện điều trị theo đúng chỉ định, đảm bảo các thông số điều trị.
- Trường hợp xạ trị áp sát liều thấp, nạp nguồn bằng tay phải tuân thủ các nguyên
tắc về an toàn bức xạ, có bình phong che chắn, tăng khoảng cách với nguồn xạ,
giảm thời gian tiếp xúc nguồn xạ.
7. Các bƣớc sau khi kết thúc điều trị
- Tiến hành tháo cáp dẫn nguồn tách khỏi bộ dụng cụ và máy xạ trị áp sát liều cao.
- Rút gạc chèn âm đạo, ống thông niệu đạo.
- Tháo bộ cố định, tách cành phải ra khỏi bộ cố định. Rút cành phải theo kỹ thuật
phụ khoa. Làm tương tự với cành trái, ống thân tử cung bộ cố định ra khỏi người
bệnh và tiến hành làm sạch, khử khuẩn theo các bước đã quy định.
- Kiểm tra tình trạng người bệnh trước và sau khi ra khỏi phòng điều trị (chảy máu
âm đạo, nôn, sốt..). Ghi nhận đầy đủ hồ sơ bệnh án, phiếu điều trị, biên bản thủ
thuật.
VI. THEO DÕI
Người bệnh được theo d i hàng ngày, hàng tuần về sức khỏe chung, tác dụng
không mong muốn, tâm lí người bệnh, sự tiến triển của bệnh và đáp ứng của xạ trị
áp sát.
VII. XỬ TRÍ TAI BIẾN
- Các phản ứng cấp như mệt mỏi, buồn nôn hoặc nôn, chán ăn: dùng thuốc chống
nôn, an thần trong xạ trị áp sát.
- Phản ứng của da, niêm mạc: chăm sóc tại chỗ.
- Rối loạn tiêu hóa, ỉa chảy: dùng thuốc cầm ỉa, chế độ dinh dưỡng đầy đủ.