intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

XA TRỊ BỆNH UNG THƯ

Chia sẻ: Nguyen Quynh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST
Báo xấu
95
lượt xem 15
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'xa trị bệnh ung thư', y tế - sức khoẻ, y học thường thức phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: XA TRỊ BỆNH UNG THƯ

  1. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 bµi 10: x¹ trÞ bÖnh ung th− Môc tiªu häc tËp 1. Tr×nh b y ®−îc kh¸i niÖm x¹ trÞ l g×, nguyªn t¾c b¾t buéc khi x¹ trÞ mét bÖnh nh©n ung th−. 2. M« t¶ ®−îc mét sè lo¹i tia bøc x¹ th−êng sö dông v c¬ chÕ t¸c ®éng cña chóng. 3. Tr×nh b y ®−îc c¸c kü thuËt c¬ b¶n cña x¹ trÞ v chØ ®Þnh ®iÒu trÞ bÖnh ung th−. 4. Tr×nh b y ®−îc c¸c biÕn chøng v c¸ch phßng chèng c¸c biÕn chøng do tia bøc x¹ g©y ra. Néi dung X¹ trÞ l ph−¬ng ph¸p sö dông c¸c tia bøc x¹ ion ho¸ cã n¨ng l−îng cao. §ã l c¸c sãng ®iÖn tõ (tia X, tia gama,...) hoÆc c¸c h¹t nguyªn tö (Ðlectron, n¬tron, proton,..) ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ung th−. Ph−¬ng ph¸p n y ® ®−îc sö dông tõ 100 n¨m nay song nã vÉn l mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p chñ yÕu v cã kÕt qu¶ trong ®iÒu trÞ ung th−. 1. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ Tia bøc x¹ l mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ung th−. Bëi vËy ng−êi ta khuyªn r»ng chØ dïng tia x¹ ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ung th−, cßn ®èi víi c¸c bÖnh kh¸c (kh«ng ph¶i ung th−) nªn dïng c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kh¸c (phÉu thuËt, thuèc…). ChØ ®Þnh x¹ trÞ cho bÖnh nh©n ph¶i ®−îc c©n nh¾c cô thÓ trong tõng tr−êng hîp. Ph¶i tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c chung cña ®iÒu trÞ bÖnh ung th− ,nghÜa l ph¶i cã mét chÈn ®o¸n thËt chÝnh x¸c (lo¹i bÖnh, vÞ trÝ tæn th−¬ng, giai ®o¹n bÖnh v tiÕn triÓn tù nhiªn cña nã, lo¹i m« bÖnh häc) tõ ®ã míi ®−a ra ®−îc ph¸c ®å ®iÒu trÞ cô thÓ v trong to n bé qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ph¶i theo dâi liªn tôc, s¸t sao b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p th¨m kh¸m l©m s ng v cËn l©m s ng. ViÖc tÝnh to¸n liÒu l−îng chiÕu x¹ ph¶i cô thÓ, tû mû, chÝnh x¸c ®¶m b¶o nguyªn t¾c liÒu t¹i u l tèi ®a, liÒu t¹i chç chøc l nh l tèi thiÓu nh»m h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c ¶nh h−ëng kh«ng mong muèn cña tia x¹. Do vËy ng−êi thÇy thuèc ph¶i cã mét kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ râ r ng. 2. C¬ së sinh häc cña x¹ trÞ 2.1. §èi víi tÕ b o §Ó ®−a ra c¸c kü thuËt, chØ ®Þnh x¹ trÞ ng−êi ta dùa trªn c¸c giai ®o¹n ph©n chia cña chu kú tÕ b o, bëi lÏ sù nh¹y c¶m tia phô thuéc v o c¸c giai ®o¹n trong chu kú ph©n chia cña tÕ b o(ë giai ®o¹n tÕ b o ph©n chia-M,tÕ b o nhËy c¶m víi tia bøc x¹ nhÊt) v phô thuéc v o c¸c nhãm tÕ b o kh¸c nhau (tÕ b o u, tÕ b o l nh). T¸c dông cña tia x¹ lªn tÕ b o theo 2 c¬ chÕ chñ yÕu : T¸c dông trùc tiÕp (chØ v o kho¶ng 20 %) cßn l¹i chñ yÕu do t¸c dông gi¸n tiÕp(chiÕm 80%).
  2. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 T¸c dông trùc tiÕp: X¹ trÞ sÏ t¸c ®éng ngay ®Õn c¸c chuçi AND cña tÕ b o, l m cho chuçi nhiÔm s¾c thÓ n y bÞ tæn th−¬ng.§a sè c¸c tr−êng hîp, tæn th−¬ng ®−îc h n g¾n v tÕ b o håi phôc b×nh th−êng,kh«ng ®Ó l¹i hËu qu¶.Mét sè tr−êng hîp g©y nªn t×nh tr¹ng sai l¹c nhiÔm s¾c thÓ nh−: "GÉy ®o¹n, ®¶o ®o¹n, ®øt ®o¹n ..." tõ ®ã t¹o ra c¸c tÕ b o ®ét biÕn,l m biÕn ®æi chøc n¨ng tÕ b o v dÉn tíi tÕ b o bÞ tiªu diÖt.TÇn xuÊt tæn th−¬ng phô thuéc v o c−êng ®é,liÒu l−îng chiÕu x¹ v thêi gian nhiÔm x¹. T¸c dông gi¸n tiÕp: Khi bøc x¹ t¸c dông lªn c¬ thÓ chñ yÕu g©y ra t¸c ®éng ion ho¸, t¹o ra c¸c cÆp ion cã kh¶ n¨ng ph¸ ho¹i cÊu tróc ph©n tö cña c¸c tÕ b o, l m tÕ b o biÕn ®æi hay bÞ huû diÖt. Trªn c¬ thÓ con ng−êi chñ yÕu l n−íc (trªn 85% l H20). Khi bÞ chiÕu x¹, H20 ph©n chia th nh H+ v 0H- c¸c cÆp ion n y t¹o th nh c¸c cÆp bøc x¹ thø cÊp, tiÕp tôc ph¸ huû tÕ b o, sù ph©n chia tÕ b o sÏ bÞ chËm ®i hoÆc dõng l¹i. N¨ng l−îng v c−êng ®é cña tia bøc x¹ khi ®i qua c¬ thÓ con ng−êi hoÆc c¬ thÓ sinh vËt bÞ gi¶m ®i do sù hÊp thô n¨ng l−îng cña c¸c tÕ b o. Sù hÊp thô n¨ng l−îng n y dÉn tíi hiÖn t−îng ion ho¸ c¸c nguyªn tö cña vËt chÊt sèng v hËu qu¶ l tÕ b o sÏ bÞ ph¸ huû. N¨ng l−îng bøc x¹ c ng lín, sè cÆp ion do chóng t¹o ra c ng nhiÒu. Th−êng c¸c h¹t mang ®iÖn cã n¨ng l−îng nh− nhau th× t¹o ra c¸c cÆp ion b»ng nhau xong tuú theo vËn tèc cña h¹t nhanh hay chËm m mËt ®é ion ho¸ nhiÒu hay Ýt . §èi víi c¸c h¹t nh− n¬tron, ngo i hiÖn t−îng ion ho¸ ,chóng cßn gi¸n tiÕp thu ®−îc mét ®éng n¨ng lín, nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh n y l khi ®i v o c¬ thÓ, n«tron chuyÓn ®éng chËm l¹i v sau ®ã bÞ c¸c h¹t nh©n cña vËt chÊt trong c¬ thÓ hÊp thô. Nh÷ng h¹t nh©n Êy trë th nh nh÷ng h¹t nh©n phãng x¹ ph¸t ra tia bªta v gama. Nh÷ng tia n y l¹i cã kh¶ n¨ng g©y ra hiÖn t−îng ion ho¸ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. N−íc l th nh phÇn chñ yÕu trong tÕ b o. C¸c ph©n tö n−íc bÞ ion ho¸ v kÝch thÝch g©y ra mét lo¹t c¸c ph¶n øng kh¸c nhau: H20 + hv---------> H20+ + e- Electron cã thÓ bÞ c¸c ph©n tö n−íc kh¸c hÊp thô ®Ó t¹o ra ion ©m cña n−íc H20 + e--------> H20- C¸c ion H20+ v H20- ®Òu kh«ng bÒn v bÞ ph©n huû ngay sau ®ã: H2O+ --------> H+ + OH * H2O - -------> OH + + H * KÕt qu¶ cña ph¶n øng l t¹o ra c¸c gèc tù do H* v OH* cïng hai ion bÒn H+ ,OH- ; chóng cã thÓ kÕt hîp víi nhau t¹o th nh ph©n tö n−íc hoÆc x¶y ra mét sè c¸c ph¶n øng kh¸c: H* + OH* -------> H2 O H* + H* -------> H2 OH * + OH* --------> H2 O2 H* + HO2* (§©y l gèc tù do peroxy ®−îc t¹o ra víi sù O2 ----------> cã mÆt cña O2 ) C¸c gèc tù do kh«ng cã cÊu h×nh cña mét ph©n tö bÒn v÷ng,chóng chÝnh l nguyªn nh©n g©y nªn c¸c ph¶n øng m¹nh v t¸c ®éng trùc tiÕp tíi c¸c ph©n tö sinh häc nh−:
  3. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 Protein,Lipid,DNA… .Tõ ®ã t¹o nªn nh÷ng rèi lo¹n vÒ cÊu tróc v ho¸ häc ë c¸c ph©n tö n y. Nh÷ng rèi lo¹n ®ã cã thÓ l : - Ng¨n c¶n sù ph©n chia tÕ b o - Sai sãt cña bé nhiÔm s¾c thÓ(DNA) - T¹o ra c¸c ®ét biÕn gen - L m chÕt tÕ b o Qu¸ tr×nh hÊp thô n¨ng l−îng bøc x¹ chØ x¶y ra trong kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n(10-10s) nh−ng hiÖu øng sinh häc l¹i xuÊt hiÖn muén sau v i gi©y thËm chÝ sau nhiÒu n¨m.§iÒu n y lý gi¶i v× sao sau mét thêi gian d i bÞ nhiÔm x¹ míi xuÊt hiÖn dÊu hiÖu bÖnh. 2.2. §èi víi tæ chøc Tæ chøc ung th− l mét tËp hîp gåm nhiÒu tÕ b o (u cã kÝch th−íc 1cm3 = 109 tÕ b o), sù teo nhá tæ chøc ung th− sau chiÕu x¹ l kÕt qu¶ qu¸ tr×nh l m chÕt tÕ b o. Qu¸ tr×nh n y x¶y ra nhanh chøng tá tæ chøc ung th− ®ã nh¹y c¶m víi tia x¹ v ng−îc l¹i. MÆt kh¸c ng−êi ta thÊy cã mét sè yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é nh¹y c¶m cña tÕ b o v cña tæ chøc ung th− ®èi víi tia x¹. ViÖc cung cÊp oxy tèt sÏ l m t¨ng ®é nh¹y c¶m cña tÕ b o víi tia x¹. Thùc tÕ l©m s ng cho thÊy nh÷ng tæ chøc n o ®−îc t−íi m¸u tèt, giÇu oxy th× nhËy c¶m víi tia h¬n l nh÷ng tæ chøc ®−îc t−íi m¸u kÐm. (Thames v céng sù cho thÊy nh÷ng tÕ b o ®ù¬c cung cÊp ®Çy ®ñ «xy th× ®é nhËy c¶m phãng x¹ t¨ng gÊp 3 lÇn). Víi kü thuËt x¹ trÞ chia nhá liÒu, nh÷ng tÕ b o ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ «xy khi bÞ chÕt sÏ ®Ó l¹i mét l−îng m¸u (vèn cña nã) cung cÊp cho c¸c tÕ b o thiÕu «xy tr−íc ®ã. B»ng c¸ch n y quÇn thÓ c¸c tÕ b o ®−îc cung cÊp «xy tèt h¬n, do ®ã sÏ nh¹y c¶m víi tia x¹ h¬n. Mét sè nghiªn cøu ® ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cho bÖnh nh©n ë trong phßng cã h m l−îng «xy cao ¸p nh»m t¨ng sù cung cÊp «xy cho tæ chøc do vËy l m t¨ng møc ®é nh¹y c¶m cña khèi u víi tia x¹. Møc ®é biÖt ho¸ cña tÕ b o ung th− còng cã vai trß to lín quyÕt ®Þnh sù ®¸p øng cña tæ chøc ung th− víi tia x¹. Ng−êi ta thÊy r»ng c¸c tÕ b o c ng kÐm biÖt ho¸ th× thêi gian ph©n b o c ng ng¾n, tèc ®é ph©n chia tÕ b o nhanh do vËy nhËy c¶m víi tia x¹ h¬n (vÝ dô : u lympho ¸c tÝnh, sÐminome, ung th− vßm mòi häng lo¹i kh«ng biÖt ho¸...) ng−îc l¹i c¸c tæ chøc m tÕ b o ung th− thuéc lo¹i biÖt ho¸ cao, tÕ b o ph©n chia chËm th× rÊt tr¬ víi tia x¹ (Schwannome malin, ung th− tuyÕn gi¸p tr¹ng). 3. C¸c kü thuËt x¹ trÞ 3.1. C¸c ph−¬ng ph¸p chiÕu x¹ - ChiÕu x¹ tõ ngo i v o: §©y l ph−¬ng ph¸p ®−îc chØ ®Þnh kh¸ réng r i víi kü thuËt l : Nguån x¹ ®Æt ngo i c¬ thÓ ng−êi bÖnh. M¸y sÏ h−íng c¸c chïm tia mét c¸ch chÝnh x¸c v o vïng th−¬ng tæn (vïng cÇn x¹ trÞ) ®Ó tiªu diÖt c¸c tÕ b o ung th−. ¦u ®iÓm:
  4. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 Kü thuËt thùc hiÖn nhanh, gän, Ýt g©y khã chÞu cho ng−êi bÖnh. Cã thÓ ®iÒu trÞ ë diÖn t−¬ng ®èi réng v ë nhiÒu vïng tæn th−¬ng,ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau. Tr−íc khi ®iÒu trÞ ph¶i x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ, chÝnh x¸c vÞ trÝ v thÓ tÝch vïng cÇn chiÕu x¹ sao cho vïng chiÕu ph¶i bao trïm to n bé nh÷ng n¬i m tÕ b o cña khèi u cã thÓ x©m lÊn tíi. ViÖc tÝnh to¸n liÒu l−îng ph¶i chÝnh x¸c tû mû võa ®ñ ®Ó tiªu diÖt tÕ b o ung th− bëi lÏ c¸c tæ chøc l nh, tÕ b o l nh n»m trong vïng chiÕu x¹ còng bÞ tæn th−¬ng do tia. Theo nhiÒu t¸c gi¶ thÓ tÝch bia chiÕu x¹ ph¶i lín h¬n so víi thÓ tÝch khèi u (th−êng ≥ 2 cm so víi chu vi khèi u),thÓ tÝch ®ã bao gåm c¸c vïng sau: H×nh 10: C¸c vïng thÓ tÝch cÇn x¸c ®Þnh khi x¹ trÞ - C¸c m¸y x¹ trÞ tõ ngo i v o: + M¸y x¹ trÞ Cobalt: hiÖn nay ë nhiÒu n−íc ph¸t triÓn viÖc sö dông m¸y cobalt ® gi¶m dÇn v kh«ng sö dông n÷a. Tuy nhiªn t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn m¸y Cobalt vÉn gi÷ vai trß quan träng trong x¹ trÞ bÖnh ung th−. M¸y Cobalt l lo¹i thiÕt bÞ dïng nguån phãng x¹ nh©n t¹o Co60. Nguån cã d¹ng h×nh nh÷ng ®ång xu (®−êng kÝnh kho¶ng 2 cm) xÕp chång lªn nhau trong mét èng h×nh trô víi 2 líp vá b»ng thÐp, to n bé nguån ®−îc ®Æt trong khèi ch× hay uran nghÌo, khèi ch× n y cã thÓ chuyÓn ®éng hoÆc cè ®Þnh ®Ó ®ãng më nguån. Nguån Co60 ph¸t ra tia gama víi hai møc n¨ng l−îng l 1,17 MeV v 1,33 MeV, thêi gian b¸n huû cña nguån l 5,27 n¨m, nh− vËy cø sau 1 th¸ng c−êng ®é cña nguån sÏ gi¶m 1% v sau 5 -7 n¨m sö dông, ng−êi ta ph¶i thay nguån kh¸c.
  5. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 H×nh : M¸y x¹ trÞ Cobal 60 + M¸y gia tèc: l mét lo¹i thiÕt bÞ t¨ng tèc chïm h¹t (®iÖn tö, proton, alpha…) ®Õn mét gi¸ trÞ n¨ng l−îng n o ®ã theo yªu cÇu m×nh ® ®Æt ra. Trong thùc tÕ l©m s ng, hiÖn nay ng−êi ta sö dông c¸c m¸y cã d¶i n¨ng l−îng tõ v i MeV ®Õn v i chôc MeV(5-40 MeV) v th−êng sö dông 2 lo¹i bøc x¹: chïm Electron v chïm Photon (cßn gäi l tia X). M¸y gia tèc cã 2 lo¹i: M¸y gia tèc th¼ng v m¸y gia tèc vßng. HiÖn nay m¸y gia tèc th¼ng th−êng ®−îc sö dông nhiÒu h¬n v× cÊu t¹o m¸y gän h¬n. H×nh 11: X¹ trÞ tõ ngo i v o b»ng m¸y gia tèc - X¹ trÞ ¸p s¸t (BrachythÐrapie) C¸c nguån x¹ (nh− radium, Cesium, Iridium…) ®−îc ®Æt ¸p s¸t hoÆc c¾m trùc tiÕp v o vïng th−¬ng tæn. Mét sè c¸c ®ång vÞ phãng x¹ d¹ng láng nh− Iod 131, phètpho 32 cã thÓ dïng b¬m trùc tiÕp v o trong c¬ thÓ ®Ó nh»m chÈn ®o¸n v ®iÒu trÞ c¸c tÕ b o ung th−. ¦u ®iÓm: Ph−¬ng ph¸p n y gióp n©ng liÒu t¹i chç lªn cao trong khi c¸c tæ chøc l nh xung quanh Ýt bÞ ¶nh h−ëng h¬n so víi chiÕu x¹ tõ ngo i v o do sù gi¶m liÒu nhanh xung quanh nguån. Nh−îc ®iÓm: Khi thùc hiÖn ph¶i cã sù chuÈn bÞ cô thÓ (ë c¶ thÇy thuèc v bÖnh nh©n). NhiÒu lóc t¹o nªn sù khã chÞu cho ng−êi bÖnh.
  6. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 Ph−¬ng ph¸p n y chØ ¸p dông ®−îc ®èi víi mét sè u ë mét sè vÞ trÝ nhÊt ®Þnh (da, hèc tù nhiªn) v chØ thùc hiÖn ®−îc khi bÖnh cßn ë giai ®o¹n t−¬ng ®èi sím, víi nh÷ng tr−êng hîp tæn th−¬ng ® lan réng th× x¹ trÞ ¸p s¸t kh«ng ®iÒu trÞ ®−îc (do c−êng ®é tia gi¶m nhanh ë vïng xung quanh) M¸y x¹ trÞ ¸p s¸t liÒu thÊp (LDR). H×nh : M¸y x¹ trÞ ¸p s¸t xuÊt liÒu cao (HDR)
  7. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 H×nh 12. X¹ trÞ ¸p s¸t ung th− cæ tö cung víi m¸y x¹ trÞ n¹p nguån sau xuÊt liÒu thÊp Mét sè kü thô©t x¹ trÞ ¸p s¸t -TÊm ¸p bÒ mÆt: C¸c kim hoÆc tuýp Radium g¾n v o c¸c tÊm ¸p bÒ mÆt råi ®Æt v o vïng tæn th−¬ng. HiÖn cßn dïng tÊm ¸p phèt pho 32. -X¹ trÞ trong c¸c khoang, hèc, khe kÏ, trong m« b»ng c¸c m¸y x¹ trÞ n¹p nguån sau (Affterloading) xuÊt liÒu thÊp hoÆc cao: Nguån x¹ ®−îc ®−a v o c¸c khu«n (applicator) sau khi ® ®Æt hoÆc c¾m æn ®Þnh, chÝnh x¸c v o vïng tæn th−¬ng (kiÓm tra qua phim xquang). Kü thuËt n y ®ang ®−îc sö dông ng y c ng réng r i h¬n, nã cho phÐp n©ng liÒu cao v o mét vïng nhÊt ®Þnh m kh«ng g©y ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn c¸c tæ chøc lion kÒ. 3.2. Mét sè kü thuËt míi X¹ phÉu ®Þnh vÞ (stereotactic radiosurgery- SRS) v x¹ trÞ ®Þnh vÞ (stereotactic radiotherapy- SRT) víi nguån x¹ Cobal 60 (the leksell gamma knife), hoÆc víi m¸y lin¸c radiosugery. - SRS: + Sö dông tia x¹ víi mét liÒu cao, nh− mét “l−ìi dao” mæ lo¹i bá tæn th−¬ng + §iÒu trÞ c¸c tæn th−¬ng nhá trong n·o, dÞ tËt ®éng-tÜnh m¹ch, u d©y thÇn kinh thÝnh gi¸c, ®i u trÞ ®éng kinh, Parkinson... - SRT: dïng nhiÒu liÒu thÊp, cho c¸c u lín nguyªn ph¸t, thø ph¸t trong n·o T¹i mét sè n−íc ph¸t triÓn nh−: Mü, NhËt B¶n ® chÕ t¹o c¸c m¸y x¹ trÞ b»ng c¸c ion nÆng (Proton, Neutron), m¸y ® cho phÐp ®iÒu trÞ ®−îc mét sè c¸c ung th− cã ®é biÖt ho¸ cao trong khi c¸c m¸y x¹ trÞ kh¸c ®iÒu trÞ kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ râ rÖt. Kü thuËt x¹ trÞ víi èng chuÈn trùc nhiÒu l¸ v x¹ trÞ theo thÓ tÝch khèi u (kü thuËt IRMT) ® ®−îc nhiÒu n−íc ¸p dông v ® h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c t¸c dông phô do tia bøc x¹ mang l¹i. 3.3. C¸c tia bøc x¹ sö dông trong ®iÒu trÞ ung th− C¸c tia phãng x¹ d¹ng sãng ®iÖn tõ (photon)
  8. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 - Tia X Tia n y ®−îc t¹o ra khi c¸c ®iÖn tö ©m ®−îc gia tèc trong c¸c m¸y ph¸t tia X hoÆc c¸c m¸y gia tèc Betatron, gia tèc th¼ng... - Tia gamma §−îc ph¸t ra trong qu¸ tr×nh ph©n r c¸c nguyªn tè phãng x¹ hoÆc ®ång vÞ phãng x¹. HiÖn y häc th−êng dïng mét sè nguån sau: Radium (Ra) l nguyªn tè phãng x¹ tù nhiªn, chu kú b¸n huû d i song hiÖn nay Ýt dïng v× khã b¶o qu¶n v g©y h¹i nhiÒu khi sö dông. Cobal 60 (Co60) v Cesium 137 (Cs137) cho tia gamma cã c−êng ®é tõ 1,7 MeV -> 1,33 MeV. Iod 125 v Iridium 192 (Ir192) l nh÷ng nguån mÒm, cã thÓ uèn n¾n theo ý muèn tuú theo vÞ trÝ v thÓ tÝch u, nªn ®−îc sö dông réng r i. - Tia β L nh÷ng tia yÕu th−êng dïng ®Ó chÈn ®o¸n v ®iÒu trÞ t¹i chç mét sè ung th−. Nã th−êng ®−îc g¾n v o nh÷ng chÊt keo, chÊt láng ®Ó b¬m v o vïng u hoÆc v o c¬ thÓ (d−íi d¹ng d−îc chÊt phãng x¹). HiÖn nay cã 2 nguån hay ®−îc sö dông l Iod 131 (I131) v phospho 32 (P32). C¸c tia phãng x¹ d¹ng h¹t: L c¸c tia cã n¨ng l−îng cao, kh¶ n¨ng ®©m xuyªn lín v ®−îc t¹o ra bëi c¸c m¸y gia tèc. §©y chÝnh l th nh tùu cña nÒn khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i nªn ng y c ng ®−îc sö dông nhiÒu ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, bëi lÏ khi sö dông rÊt an to n, chÝnh x¸c v dÔ b¶o qu¶n, kh«ng g©y nguy h¹i ®Õn c¸c m«i tr−êng v søc khoÎ con ng−êi. Tuú theo lo¹i m¸y ph¸t m ta cã ®−îc c¸c lo¹i tia víi c−êng ®é kh¸c nhau. VÝ dô: - Chïm photon: Cã n¨ng l−îng 5 - 18 MeV - Chïm electron: Cã n¨ng l−îng 4 - 22 MeV 3.3. §¬n vÞ ®o l−êng v liÒu l−îng Theo ph©n lo¹i quèc tÕ thÊy cã 2 lo¹i ®¬n vÞ - LiÒu xuÊt: L mét l−îng tia x¹ ® ®−îc sau khi tia ra khái nguån x¹. §¬n vÞ ®−îc tÝnh b»ng r¬nghen (R = Roentgen). - LiÒu hÊp thô: §©y cã thÓ coi l liÒu x¹ sinh häc. Nã ®o ®−îc t¹i mét vÞ trÝ, mét tæ chøc n o ®ã trong c¬ thÓ ë vïng chiÕu x¹. §¬n vÞ tÝnh l Rad (Radioactive Absober Dose) ng y nay ng−êi ta th−êng dïng ®¬n vÞ míi l Gray (1gray = 100 Rad = 100 centigray). Cã sù kh¸c nhau gi÷a 2 lo¹i ®¬n vÞ ®o liÒu trªn bëi lÏ khi v o c¬ thÓ, tia x¹ sÏ bÞ gi¶m dÇn liÒu do cã sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸c tæ chøc víi tia x¹. Bëi vËy khi tÝnh to¸n liÒu l−îng ng−êi ta ph¶i x¸c ®Þnh râ vÞ trÝ, thÓ tÝch, v ®é s©u cña khèi u ®Ó tõ ®ã míi tÝnh ®−îc liÒu xuÊt cÇn chiÕu bao nhiªu ®Ó ®¹t ®−îc liÒu t¹i khèi u nh− dù kiÕn.
  9. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 Víi sù trî gióp cña m¸y chôp c¾t líp vi tÝnh,m¸y tÝnh ®iÖn tö, m¸y m« pháng... HiÖn ng−êi ta ® vÏ ®−îc c¸c b¶n ®å ®−êng ®ång liÒu v lËp kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ theo kh«ng gian 3 chiÒu (3D). Do vËy ng−êi thÇy thuèc x¹ trÞ cã kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ ®−îc mét c¸ch t−¬ng ®èi chÝnh x¸c c¸c khèi u ë nhiÒu vÞ trÝ hãc hiÓm trong c¬ thÓ víi ®é tin cËy kh¸ cao. 3.4. LiÒu l−îng chiÕu x¹ LiÒu l−îng chiÕu x¹ ho n to n phô thuéc v o lo¹i bÖnh, lo¹i m« bÖnh häc, giai ®o¹n bÖnh, xong bªn c¹nh ®ã chóng ta cßn ph¶i chó ý ®Õn sù t¸i t¹o cña tÕ b o còng nh− sù ph©n bè cña chóng. V× vËy chØ ®Þnh liÒu l−îng chiÕu x¹ ho n to n phô thuéc v o tõng bÖnh nh©n cô thÓ. Nh×n chung ng−êi ta thÊy r»ng. NÕu liÒu x¹ ë møc d−íi 40 Gy th× tia Ýt cã t¸c dông. Xong nÕu liÒu ®¹t trªn 80 gy th× dÔ g©y ra c¸c biÕn chøng cho ng−êi bÖnh. Bëi vËy liÒu l−îng trung b×nh ®ñ diÖt tÕ b o ung th− l kho¶ng 55 Gy ®Õn 65 Gy. V× phô thuéc v o t¸c dông kh«ng mong muèn cña tia x¹, còng nh− sù t¸i t¹o cña tÕ b o. §ång thêi ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña tia v h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt sù tæn th−¬ng cña tÕ b o l nh, theo quy ®Þnh quèc tÕ ng−êi ta tia 200 centigray (ctg) trong mét ng y v 1000 ctg trong mét tuÇn: Nh− vËy to n bé tæng liÒu x¹ ®Ó ®¹t sù tho¸i lui cña bÖnh sÏ ®−îc tia tr¶i ra trong kho¶ng 6 - 8 tuÇn. VÊn ®Ò n y cßn phô thuéc v o lo¹i tia x¹ sö dông, kinh nghiÖm ®iÒu trÞ cña tõng n−íc v tõng thÇy thuèc. HiÖn nay, ng−êi ta ® sö dông m¸y tÝnh ®iÖn tö kÕt hîp c¸c kü thuËt chÈn ®o¸n h×nh ¶nh hiÖn ®¹i ®Ó tÝnh liÒu theo thÓ tÝch kh«ng gian 3 – 4 chiÒu, nhê vËy liÒu l−îng chiÕu x¹ cho bÖnh nh©n ® ®¶m b¶o v cã ®é chÝnh x¸c cao. 4. C¸c chØ ®Þnh x¹ trÞ Trong ®iÒu trÞ ung th−, x¹ trÞ l ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cã chØ ®Þnh t−¬ng ®èi réng, cã hiÖu qu¶ râ rÖt v nh»m nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. 4.1. §iÒu trÞ triÖt c¨n §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých n y, khi x¹ trÞ ph¶i ®¶m b¶o 2 yªu cÇu sau: Vïng chiÕu ph¶i bao trïm to n bé khèi u v nh÷ng n¬i m tÕ b o ung th− cã kh¶ n¨ng x©m lÊn tíi. Tia to n bé hÖ thèng h¹ch khu vùc. §ã l nh÷ng h¹ch b¹ch huyÕt cã nguy c¬ cao bÞ di c¨n ung th−. Do vËy ng−êi thÇy thuèc x¹ trÞ cÇn ph¶i lËp ra cho ®−îc ph−¬ng ¸n, chiÕn thuËt v kü thuËt th× míi cã thÓ ®iÒu trÞ triÖt ®Ó cho ng−êi bÖnh. §iÒu trÞ triÖt ®Ó cã thÓ l : - §iÒu trÞ ®¬n ®éc: VÝ dô ung th− vßm mòi häng - §iÒu trÞ phèi hîp víi phÉu thuËt C¸ch phèi hîp tuú theo lo¹i bÖnh v giai ®o¹n bÖnh. Tia cã thÓ thùc hiÖn tr−íc hoÆc sau phÉu thuËt, còng cã thÓ phèi hîp xen kÏ (vÝ dô ung th− vó, ung th− cæ tö cung). Mét ®iÓm ®Æc biÖt quan träng l tia x¹ ® gãp phÇn l m cho nhiÒu bÖnh nh©n ung th− tõ chç kh«ng phÉu thuËt ®−îc (v× bÖnh ë giai ®o¹n muén) trë th nh phÉu thuËt triÖt c¨n
  10. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 ®−îc. VÝ dô: ung th− trùc tr ng, ung th− cæ tö cung.Sau x¹ trÞ u thu nhá l¹i v cã kh¶ n¨ng phÉu thuËt triÖt c¨n, do vËy t¨ng hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ lªn rÊt nhiÒu. - X¹ trÞ phèi hîp víi ho¸ chÊt Sù phèi hîp x¹ trÞ v ho¸ chÊt nhiÒu khi ®−a l¹i kÕt qu¶ tèt h¬n l ®iÒu trÞ ®¬n ®éc mét ph−¬ng ph¸p trong mét sè lo¹i ung th−. X¹ trÞ trùc tiÕp v o khu u nguyªn ph¸t sÏ l m gi¶m thÓ tÝch cña mét khèi u qu¸ lín, v× vËy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¸ chÊt tiªu diÖt tÕ b o ung th− cßn l¹i. Ng−îc l¹i, mét sè lo¹i ho¸ chÊt sÏ l m t¨ng søc chÞu ®ùng cña tÕ b o l nh ®èi víi tia x¹ v l m t¨ng møc ®é nhËy c¶m cûa khèi u ®èi víi tia x¹ (nh− cyclophosphamide, cytosine arabinoside...), do vËy cã thÓ n©ng liÒu x¹ lªn cao ®Ó ®iÒu trÞ triÖt ®Ó khèi ung th−. Bªn c¹nh ®ã, ho¸ chÊt sÏ tiªu diÖt tÊt c¶ c¸c tÕ b o ung th− ® di c¨n xa m tia kh«ng víi tíi ®−îc. 4.2. X¹ trÞ t¹m thêi ¸p dông víi nh÷ng tr−êng hîp bÖnh ë giai ®o¹n muén, kh«ng thÓ ®iÒu trÞ triÖt ®Ó ®−îc. ë ViÖt Nam, tû lÖ bÖnh nh©n ®Õn bÖnh viÖn ë giai ®o¹n muén l rÊt cao. Theo −íc tÝnh cña bÖnh viÖn K th× cã kho¶ng 70 - 80% bÖnh nh©n ®Õn viÖn ë giai ®o¹n muén, bÖnh ® lan réng v cã biÕn chøng. V× vËy x¹ trÞ t¹m thêi th−êng ®−îc chØ ®Þnh, xong tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ m viÖc ®iÒu trÞ nh»m c¸c môc ®Ých kh¸c nhau. X¹ trÞ nh»m gi¶m v chèng l¹i c¸c biÕn chøng cña ung th−: Nh− ®iÒu trÞ chèng ®au, chèng chÌn Ðp,chèng bÝt t¾c, chèng ch¶y m¸u. VÝ dô: - Khèi u trung thÊt g©y chÌn Ðp trung thÊt. X¹ v o vïng trung thÊt. - H¹ch lín chÌn Ðp ®−êng tuÇn ho n m¸u v b¹ch huyÕt g©y phï nÒ chi:x¹ v o vïng h¹ch - Di c¨n v o x−¬ng cña c¸c ung th− g©y ®au ®ín d÷ déi. Khi x¹ trÞ v o t¹i chç sÏ l m gi¶m ®au m¹nh v t¨ng viÖc t¸i t¹o x−¬ng (®èi víi thÓ tiªu x−¬ng) - CÇm m¸u trong ung th− cæ tö cung giai ®o¹n muén. X¹ trÞ ®Ó ®Ò phßng c¸c biÕn chøng ung th− cã thÓ x¶y ra, l m chËm tèc ®é ph¸t triÓn cña bÖnh, c¶i thiÖn chÊt l−îng ®êi sèng cho bÖnh nh©n. Tõ ®ã phÇn n o kÐo d i thªm ®êi sèng v l m cho hä sèng tho¶i m¸i h¬n trong nh÷ng ng y cßn l¹i. 5. C¸c ph¶n øng vµ t¸c dông kh«ng mong muèn do tia bøc x¹ g©y ra Tia x¹ g©y nªn nhiÒu ¶nh h−ëng xÊu víi søc khoÎ con ng−êi. V× vËy khi ®iÒu trÞ cã thÓ gÆp mét sè t¸c dông kh«ng mong muèn cña tia x¹ nh− sau: 5.1. C¸c ph¶n øng sím V i ng y sau khi x¹ trÞ ng−êi bÖnh sÏ cã hiÖn t−îng mÖt mái ch¸n ¨n, ®«i khi thÊy cho¸ng v¸ng ng©y ngÊt, buån n«n. C¸c hiÖn t−îng n y sÏ mÊt dÇn do c¬ thÓ thÝch nghi víi tia x¹. Do vËy, trong thêi gian ®Çu míi x¹ trÞ ph¶i yªu cÇu ng−êi bÖnh nghØ ng¬i v båi d−ìng tèt. Ph¶n øng da v niªm m¹c tuú thuéc v o liÒu x¹: thêi kú ®Çu cã hiÖn t−îng viªm ®á. LiÒu t¨ng lªn, da sÏ kh« v bong, niªm m¹c viªm loÐt. V× vËy ®ßi hái ng−êi bÖnh ph¶i
  11. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 gi÷ vÖ sinh tèt da v niªm m¹c, kh«ng ®−îc l m tæn th−¬ng da v× sÏ rÊt khã liÒn sÑo. Ng−êi ta còng cã thÓ l m t¨ng søc chÞu ®ùng cña da b»ng c¸ch thoa nhÑ lªn da vïng chiÕu x¹ mét líp kem d−ìng da. Øa ch¶y: HiÖn t−îng n y th−êng x¶y ra khi tia v o vïng bông v chËu vïng niªm m¹c ruét. Bëi vËy cã thÓ cho bÖnh nh©n dïng mét ®ît kh¸ng sinh nhÑ v thuèc l m s¨n niªm m¹c ruét. C¸c ph¶n øng viªm ®−êng tiÕt niÖu sinh dôc x¶y ra khi chiÕu x¹ v o vïng chËu. §iÒu trÞ b»ng c¸ch dïng kh¸ng sinh ho¹t phæ réng víi uèng n−íc nhiÒu v gi÷ vÖ sinh sinh dôc tèt. DÆn bÖnh nh©n cÇn ®i tiÓu tr−íc khi v o m¸y x¹ trÞ HÖ thèng m¸u v c¬ quan t¹o m¸u: Sau khi ®−îc x¹ trÞ, c«ng thøc m¸u cña bÖnh nh©n th−êng bÞ thay ®æi. Sím nhÊt l c¸c dßng b¹ch cÇu bÞ gi¶m, kÕ ®Õn l tiÓu cÇu v hång cÇu. Khi sè l−îng b¹ch cÇu v hång cÇu gi¶m nÆng cÇn ph¶i ngõng tia, n©ng cao thÓ tr¹ng v dïng thuèc kÝch thÝch t¹o b¹ch cÇu v hång cÇu. C¸c c¬ quan t¹o m¸u rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng do ®ã khi chiÕu x¹ cÇn ph¶i che ch¾n v b¶o vÖ (l¸ch, tuû sèng v tuû x−¬ng...). 5.2. C¸c ph¶n øng v biÕn chøng muén VÒ l©u d i: C¸c tæ chøc phÇn mÒm vïng chiÕu x¹ sÏ bÞ x¬ ho¸ v teo nhá c¸c tæ chøc ®ã kÓ c¶ c¸c tuyÕn. ChiÕu x¹ liÒu cao g©y tæn th−¬ng hÖ thèng m¹ch m¸u, ®iÒu ®ã ¶nh h−ëng lín ®Õn cuéc phÉu thuËt nÕu cÇn ph¶i ¸p dông x¹ trÞ. - LiÒu x¹ qu¸ cao g©y ho¹i tö c¸c tæ chøc Mét sè c¬ quan trong c¬ thÓ khi bÞ chiÕu x¹ khã håi phôc v ¶nh h−ëng tíi c¸c chøc n¨ng cña chóng nh− m¾t, thanh qu¶n, tuû sèng, buång trøng, v tinh ho n. Do vËy cÇn chó ý b¶o vÖ. C©u hái l−îng gi¸ 1. X¹ trÞ l g× 2. Cã mÊy nguyªn t¾c cÇn nhí khi x¹ trÞ 3. X¹ trÞ cã thÓ chØ ®Þnh cho mäi bÖnh. §óng hay sai v× sao 4. Cã mÊy lo¹i tia bøc x¹ dïng ®Ó ®iÒu trÞ ung th−. HiÖn th−êng sö dông lo¹i tia n o. V× sao 5. Tr×nh b y t¸c ®éng cña tia bøc x¹ ®èi víi tÕ b o 6. Tr×nh b y t¸c ®éng cña tia ®èi víi tæ chøc ? 7. Nh÷ng kü thuËt c¬ b¶n cña x¹ trÞ. ¦u v nh−îc ®iÓm cña tõng kü thuËt 8. Nh÷ng chØ ®Þnh c¬ b¶n cña x¹ trÞ. Quan ®iÓm hiÖn nay khi x¹ trÞ bÖnh ung th−
  12. Ung Th− Häc §¹i C−¬ng 2005 9. Ph¶n øng v biÕn chøng cña tia bøc x¹ g©y ra l g×. Cã mÊy lo¹i biÕn chøng 10. §Ó phßng tr¸nh c¸c biÕn chøng do tia bøc x¹ ta ph¶i l m g×
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2