TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
85
MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN BIẾN CHỨNG SỚM
Ở NGƯỜI BỆNH NHỒI MÁU NÃO CẤP
Nguyễn Thị Minh Nguyệt1, Trần Văn Tuấn1, Hạng Thị Bảo Thoa1,
Lê Thị Quyên1, Món Thị Uyên Hồng1, Bùi Thị Huyền2
TÓM TẮT11
Đặt vấn đề: Sự xuất hiện của các biến chứng
là một trong các nguyên nhân làm nặng thêm tình
trạng bệnh dẫn đến nguy cơ tử vong hoặc để lại
di chứng nặng nề cho bệnh nhân (BN) nhồi máu
não (NMN) cấp. Mục tiêu: Phân tích một số yếu
tố liên quan đến biến chứng sớm ở BN NMN
cấp. Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang trên 153 BN NMN cấp điều trị
tại khoa Thần kinh bệnh viện Trung ương Thái
Nguyên. Kết quả: Tuổi trung bình: 68,39±11,59
(năm); nam giới: 61,4%; tiền sử tăng huyết áp:
75,2%; rối loạn chuyển hóa lipid: 40,5%; đái
tháo đường: 20,3%; điểm NIHSS trung bình khi
vào viện: 7,71±3,48 (điểm), khi ra viện:
5,13±6,99 (điểm), điểm mRS (0-3) khi ra viện:
83%; biến chứng sớm thường gặp lần lượt là:
viêm phổi 13,9%, nhiễm khuẩn tiết niệu 3,9%,
bệnh tim mạch 3,9%, chảy máu tiêu hóa: 2,6%;
điểm NIHSS ≥10 có liên quan đến sự xuất hiện
biến chứng sớm; không có mối liên quan giữa
tiền sử lạm dụng rượu, hút thuốc, đái tháo đường
và bên liệt đến sự xuất hiện biến chứng sớm của
BN. Kết luận: Biến chứng sớm thường gặp nhất
ở BN NMN cấp là: viêm phổi, điểm NIHSS ≥10
điểm, liệt vận động (sức cơ: độ 4, 5), không tập
phục hồi chức năng sớm.
1Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên
2Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Minh Nguyệt
ĐT: 0987273484.
Email: nguyettkdhyd@gmail.com
Ngày nhận bài: 31/8/2024
Ngày gửi phản biện:1 /9/2024
Ngày duyệt bài: 8/9/2024
Từ khóa: Đột quỵ não, nhồi máu não cấp,
biến chứng sớm sau đột quỵ
SUMMARY
FACTORS ASSOCIATED WITH
EARLY COMPLICATION IN ACUTE
ISCHEMIC STROKE PATIENTS
Introduction: The apperance of
complications is one of the causes exacerbating
the disease, leading to risk of mortality or leaving
disabilities of stroke patients. Objectives:
Analyze some related factor to early
complications in patients suffered from acute
ischemia cerebral infarction patients. Methods:
A cross-sectional descriptive study was
conducted on 153 patients with acute cerebral
infarction treated in the Department of
Neurology-Thai Nguyen National Hospital.
Results: The mean age of subjects: 68,39±11,59
(years). The male rate: 61,4%. The propotions of
patients with history of hypertention, lipid
metabolism disorder, diabetes are 75,2%, 40,5%
and 20,3%, respectively. The average NIHSS
scores at admission and discharge were
7,71±3,48 and 5,13±6,99 (points), respectively.
The rate of patients with mRS (0-3) score at
discharge accounted for 83,0%. Common early
complications were pneumonia 13,9%, urinary
tract infection 3,9%, cardiovascular 3,9% and
gastrointestinal bleeding 2,6%. NIHSS score
over 10 is associated with apperance of early
complications, but there is no association
between history of alcohol abuse, smoking,
diabetes, the side of hemiplegia and early
complications. Conclusion: The common early
complications in patients with acute ischemia
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
86
cerebral infartion is pneumonia. The NIHSS
score over 10, limb weakness grade 4 and 5,
without performing early rehabilitation exercises
have relation.
Keywords: Stroke, acute ischemia cerebral
infartion, early complications after stroke.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhồi máu não là một trong những
nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, di chứng
và khuyết tật trên thế giới [1]. Một số yếu tố
được xác định có liên quan đến việc gia tăng
tỷ lệ tử vong ở BN NMN cấp như: phù não,
tăng áp lực nội sọ, chuyển dạng chảy máu,
nhiễm khuẩn, biến chứng tim mạch và huyết
khối tĩnh mạch sâu [2.], [3]… Việc nghiên
cứu và làm rõ các biến chứng và một số yếu
tố liên quan đến các biến chứng ở BN đột
quỵ nói chung và NMN nói riêng có ý nghĩa
quan trọng trong việc đề ra các chiến lược
can thiệp dự phòng các biến chứng của đột
quỵ, góp phần giảm tỷ lệ tử vong và khuyết
tật nặng nề cho BN[3]. Đã có nhiều công
trình nghiên cứu trên thế giới về vấn đề này
và góp phần không nhỏ trong nâng cao hiệu
quả điều trị, mang lại lợi ích cho BN. Chúng
tôi tiến hành nghiên cứu “Một số yếu tố liên
quan đến biến chứng sớm ở BN NMN cấp tại
Bệnh viên Trung ương Thái Nguyên” nhằm
xác định các yếu tố này trên BN NMN cấp.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Gồm 153 BN NMN cấp điều trị nội trú
tại Khoa Thần kinh, BV Trung ương Thái
Nguyên.
Tiêu chuẩn chọn: BN được xác định trên
lâm sàng và hình ảnh chụp cắt lớp vi tính
(CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI) sọ não bị
NMN cấp, đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: BN có điểm mRS >
3 điểm, có các bệnh nền nặng (xơ gan, suy
tim, suy thận mạn, ung thư…), không theo
dõi được, không đồng ý tham gia nghiên cứu.
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 1/2023 –
7/2024.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp: Nghiên cứu mô tả, chọn
mẫu không xác suất (mẫu thuận tiện)
Cỡ mẫu: được tính theo công thức ước
lược một tỷ lệ:
2
2
2/
1)(
)1(
p
pp−
−
Trong đó, p=0,4. Với α =0,05 thì
2
2/
1
−
=
1,96 và d=0,08. Thay vào công thức, thu
được cỡ mẫu tối thiểu là 145. Thực tế, thu
thập 153 BN
Các bước tiến hành:
- BN được thăm khám lâm sàng, chụp
CT) hoặc MRI sọ não, xác định NMN. Chụp
CT mạch máu não (CTA) và MRI mạch máu
não (MRA) để khảo sát mạch não; làm các
xét nghiệm máu: công thức, sinh hóa, đông
máu cơ bản.
- BN được điều trị nội trú tại khoa Thần
kinh theo phác đồ điều trị NMN của Bộ Y tế.
- BN được thăm khám lâm sàng, chỉ định
thêm XN và các thăm dò cận lâm sàng đánh
giá các biến chứng nếu có (chụp xquang
ngực, cấy máu, siêu âm doppler mạch
máu…).
- Đánh giá kết quả điều trị (nhập viện, ra
viện) theo thang điểm NIHSS, mRS sau 1
tuần hoặc sau khi ra viện theo mẫu bệnh án
nghiên cứu thống nhất.
2.3. Xử lý số liệu: Theo phương pháp
thống kê y học, phần mềm SPSS 27: T-test
trong kiểm định hai trung bình và Chi-bình
phương cho kiểm định hai tỷ lệ.
2.4. Đạo đức nghiên cứu: Đề tài đã
được thông qua Hội đồng Đạo đức Bệnh viện
Trung ương Thái Nguyên.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
87
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi, giới và tiền sử, vị trí nhồi máu
Tuổi (năm)
Trung bình X ± SD
Nhỏ nhất
Lớn nhất
68,39±11,59
23
95
Đặc điểm
Số người bệnh
Tỷ lệ (%)
Giới
Nam
94
61,4
Nữ
59
38,6
Đặc điểm
Số người bệnh
Tỷ lệ (%)
Tiền sử
Tăng huyết áp
115
75,2
RLCH lipid
62
40,5
Đái tháo đường
31
20,3
Rung Nhĩ
10
6,5
Lạm dụng rượu
18
11,8
Hút thuốc lá/ lào
14
9,2
Vị trí nhồi máu
Bán cầu não trái
75
49,0
Bán cầu não phải
68
44,4
Thân não/Tiểu não
6
4,0
Hai bên
4
4,6
KQ chụp mạch
Tắc mạch lớn
29
19
Triệu chứng lâm
sàng
Liệt nửa người
96,7
Liệt dây thần kinh sọ
139
90,8
Rối loạn ngôn ngữ
127
83
Rối loạn cơ tròn
24
15,7
Rối loạn ý thức
14
9,2
Rối loạn nuốt
9
5,9
Tuổi trung bình: 68,39 (năm), Nam giới: 61,4%, nhồi máu bán cầu (trái: 49%, phải
44,4%), liệt nửa người: 96,7%, liệt dây thần kinh sọ: 90,8%.
Bảng 3.2. Điểm NIHSS khi vào viện và khi ra viện
Điểm NIHSS
Trung bình X ±SD
Nhỏ nhất
Lớn nhất
Vào viện
7,71±3,48
1
16
Ra viện
5,13±6,99
0
40
Phân loại điểm NIHSS
Vào viện
Ra viện
Số người bệnh
Tỷ lệ (%)
Số người bệnh
Tỷ lệ (%)
≤ 4 điểm
27
17,6
100
65,4
5-9 điểm
75
49,0
36
23,5
10-15 điểm
51
33,3
17
11,1
Điểm NIHSS vào viện trung bình: 7,71±3,48 (điểm), ra viện: 5,13±6,99 (điểm). NIHSS ≤
4 điểm khi vào: 17,6%, khi ra viện: 65,4%.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
88
Bảng 3.3. Điểm mRS khi ra viện
Điểm mRS khi ra
viện
Số người
bệnh
Tỷ lệ (%)
Điểm mRS khi
ra viện
Số người
bệnh
Tỷ lệ (%)
0
12
7,8
3
26
17,0
1
65
42,5
4
18
11,8
2
24
15,7
5-6
8
5,2
Tổng
101
65,3
Tổng
52
34,7
BN có điểm mRS (0-2) khi ra viện: 65,3%.
Bảng 3.4. Một số biến chứng ở giai đoạn cấp
Biến chứng
Số người bệnh
Tỷ lệ (%)
Viêm phổi
20
13,9
Nhiễm khuẩn tiết niệu
6
3,9
Tim mạch
6
3,9
Xuất huyết tiêu hóa
4
2,6
Loét tỳ đè
1
0,7
Huyết khối TM sâu
0
0,0
Biến chứng sớm gặp nhiều nhất là viêm phổi: 13,9%.
Bảng 3.5. Một số yếu tố liên quan đến biến chứng sớm
Biến chứng sớm
Đặc điểm
Có
(130 NB), n (%)
Không có
(23 NB), n (%)
P
Tiền sử ĐTĐ
Có
6 (19,4)
25 (80,6)
> 0,05
Không
17 (13,9)
105 (86,1)
Lạm dụng rượu
Có
4 (22,2)
14 (77,8)
> 0,05
Không
19 (14,1)
116 (85,9)
Hút thuốc
Có
2 (14,3)
12 (85,7)
> 0,05
Không
21 (15,1)
118 (84,9)
Bên liệt
Phải
10 (13,0)
67 (87,0)
> 0,05
Trái
13 (18,3)
58 (81,7)
Độ liệt
1-3
11 (9,9)
100 (90,1)
< 0,05
4-5
12 (28,6)
30 (71,4)
Điểm NIHSS
≤ 9 điểm
0 (0,0)
27 (100)
< 0,05
≥ 10 điểm
23 (18,3)
103 (81,7)
Tập PHCN sớm
Có
6 (6,7)
83 (93,3)
< 0,001
Không
17 (26,6)
47 (73,4)
Điểm NIHSS ≥10 điểm, liệt vận động (độ 4, 5), không được tập PHCN sớm có liên quan
đến sự xuất hiện biến chứng sớm ở BN NMN cấp. Không có liên quan giữa tiền sử lạm dụng
rượu, hút thuốc, đái tháo đường và bên liệt với sự xuất hiện biến chứng sớm.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
89
Bảng 3.6. Một số yếu tố liên quan đến viêm phổi
Viêm phổi
Đặc điểm
Có
(130 NB), n (%)
Không có
(23 NB), n (%)
P
Tiền sử ĐTĐ
Có
6 (30,0)
25 (18,8)
> 0,05
Không
14 (70,0)
108 (81,2)
Lạm dụng rượu
Có
4 (20,0)
14 (10,5)
> 0,05
Không
16 (80,0)
119 (89,5)
Rối loạn nuốt
Có
6 (30,0)
3 (2,3)
< 0,01
Không
14 (70,0)
130 (97,7)
Điểm NIHSS
≤ 9 điểm
0 (0,0)
27 (20,3)
< 0,05
≥ 10 điểm
20 (100)
106 (79,7)
Tập PHCN sớm
Có
5 (25,0)
84 (63,2)
< 0,01
Không
15 (75,0)
49 (36,8)
Rối loạn nuốt, điểm NIHSS ≥ 10 điểm,
không được tập phục hồi chức năng sớm có
liên quan đến sự xuất hiện biến chứng viêm
phổi ở (p<0,01 và p<0,05).
IV. BÀN LUẬN
4.1. Một số đặc điểm của bệnh nhân
Tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu
là 68,39±11,59, thấp nhất: 23 tuổi, cao nhất:
95 tuổi. Nam chiếm 61,4%. Tiền sử bệnh
thường gặp là tăng huyết áp: 75,2%, rối loạn
chuyển hóa lipid: 40,5% và đái tháo đường là
20,3%. Có 93,4% BN NMN bán cầu và khá
đồng đều giữa hai bên, nhồi máu thân não,
tiểu não: 4,0%, NMN hai bên bán cầu: 4,6%,
tắc mạch máu lớn: 19%, liệt nửa ngườ:
96,7%, liệt dây thần kinh sọ: 90,8%, rối loạn
ngôn ngữ: 83%. Mức độ suy giảm chức năng
thần kinh theo thang NIHSS nhận thấy: điểm
NIHSS trung bình khi vào: 7,71±3,48 (điểm)
và khi ra viện: 5,13±6,99 (điểm). Tỷ lệ BN
có điểm NIHSS ≤ 4 điểm khi vào viện là
17,6%, khi ra viện là 65,4%. Khả năng tự
chăm sóc theo thang điểm mRS tại thời điểm
ra viện: mRS 0-2 điểm: 65,3%, mRS 3-4
điểm: 28,8%, mRS 5-6 điểm: 5,2%.
4.2. Một số yếu tố liên quan đến biến
chứng sớm
Có 23 (15,03%) BN xuất hiện ít nhất một
biến chứng sớm trong giai đoạn cấp, tương
đương với nghiên cứu của Nguyễn Quốc
Thành là 14,4% [4]. Viêm phổi là biến chứng
sớm thường gặp nhất và chủ yếu ở BN NMN
có rối loạn nuốt, điểm NIHSS ≥10 hoặc
không được tập phục hồi chức năng sớm. Kết
quả này khá tương đồng với nghiên cứu của
Van der Worp HB [2], khi tình trạng nhiễm
khuẩn hô hấp có thể xuất hiện ngay từ những
ngày đầu sau đột quỵ với tỷ lệ từ 1% đến
33%, chủ yếu ở những BN có triệu chứng
lâm sàng nặng khi nhập viện, hoặc nhồi máu
toàn bộ tuần hoàn trước, cao tuổi, kèm theo
rối loạn nuốt. Cũng theo Nguyễn Quốc
Thành, sự xuất hiện các biến chứng sớm sau
đột quỵ có liên quan đến tiền sử bị đái tháo
đường, điểm NIHSS cao khi nhập viện [4].