HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
174
vol. 309, no. 1, pp. 139–144, Jan. 2024, doi:
10.1007/s00404-022-06900-x.
3. R. Zhang et al., ‘Prevalence of
chromosomal abnormalities identified by
copy number variation sequencing in high-
risk pregnancies, spontaneous abortions, and
suspected genetic disorders’, J. Int. Med.
Res., vol. 47, no. 3, pp. 1169–1178, Mar.
2019, doi: 10.1177/0300060518818020.
4. N. H. Long et al., ‘Chromosomal defects in
increased nuchal translucency fetus’, Tạp Chí
Học Cộng Đồng, vol. 62, no. 6 (2021), Art.
no. 6 (2021), Oct. 2021, doi:
10.52163/yhc.v62i6.
5. Trang N. T. et al., ‘13. Khảo sát một số chỉ
số siêu âm đặc trưng trong sàng lọc hội
chứng Down ở quý 1 và quý 2 thai kỳ tại
Bệnh viện Phụ sản Trung ương’, Tạp Chí
Nghiên Cứu Học, vol. 155, no. 7, Art. no. 7,
Jun. 2022, doi: 10.52852/tcncyh.v155i7.819.
6. Lan H. T. N. et al., ‘Chẩn đoán di truyền
với thai có tăng khoảng sáng sau gáy hoặc
cystic hygroma vùng gáy bằng kỹ thuật snp
array’, 2023.
7. H. Jin et al., ‘A Chinese multicenter
retrospective study of isolated increased
nuchal translucency associated chromosome
anomaly and prenatal diagnostic
suggestions’, Sci. Rep., vol. 11, no. 1, p.
5596, Mar. 2021, doi: 10.1038/s41598-021-
85108-6.
MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN TÌNH TRẠNG THIẾU SẮT, KẼM
Ở TRẺ EM DƯỚI 5 TUỔI ĐẾN KHÁM TẠI BỆNH VIỆN SẢN NHI
TỈNH NGHỆ AN NĂM 2023
Phan Thị Diệu Ngọc1, Nguyễn Thị Hồng Hạnh1,
Trần Thị Kim Quý1, Vũ Thị Thu Thủy1
TÓM TẮT28
Mục tiêu: Phân tích một số yếu tố liên
quan đến tình trạng thiếu sắt, kẽm ở trẻ dưới 5
tuổi đến khám tại Bệnh viện Sản Nhi Tỉnh
Nghệ An năm 2023. Đối tượng phương pháp
nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang có
phân tích trên trẻ đến khám tại Phòng khám
dinh dưỡng - Bệnh viện Sản Nhi Tỉnh Nghệ An
từ tháng 02/2023 đến tháng 06/2023. Kết quả:
1Trường Đại học Y khoa Vinh
Chịu trách nhiệm chính: Phan Thị Diệu Ngọc
SĐT: 0919238459
Email: nguyenngoc.vmu@gmail.com
Ngày nhận bài: 31/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
Trẻ sống ở khu vực nông thôn nguy cơ thiếu sắt
cao gấp 3,2 lần, thiếu kẽm cao gấp 2,8 lần so
với trẻ sống ở thành thị, trẻ hoàn thành bữa ăn
trên 30 phút nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,9 lần
so với trẻ có thời gian hoàn thành bữa ăn từ 30
phút trở xuống.Trẻ thường không ăn hết khẩu
phần ăn mỗi bữa trong ngày nguy cơ thiếu sắt
cao gấp 4 lần so với trẻ thường ăn hết khẩu
phần ăn mỗi bữa trong ngày.Trẻ có mẹ làm
nghề nông dân/làm thuê nguy cơ thiếu kẽm cao
gấp 4,4 lần so với trẻ có mẹ làm các nghề khác.
Kết luận: Tình trạng thiếu sắt, kẽm ở trẻ em
dưới 5 tuổi còn cao. Có mối liên quan có ý
nghĩa thống kê giữa tỷ lệ thiếu sắt, thiếu kẽm
của trẻ tham gia nghiên cứu với khu vực sống,
nghề nghiệp của người mẹ, thời gian trẻ hoàn
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
175
thành bữa ăn, trẻ thường không ăn hết khẩu
phần ăn mỗi bữa trong ngày.
Từ khóa: thiếu vi chất, dinh dưỡng, trẻ em,
thiếu sắt, thiếu kẽm.
SUMMARY
SOME FACTORS RELATED TO IRON AND
ZINC DEFICIENCY IN CHILDREN UNDER
5 YEARS OLD VISITING NGHE AN
OBSTETRICS AND PEDIATRICS
HOSPITAL IN 2023
Objective: To analyze factors related to iron
and zinc deficiency in children under 5 years old
visiting Nghe An Obstetrics and Pediatrics
Hospital in 2023. Methods: A cross-sectional
descriptive study with analysis was conducted on
children visiting the Nutrition and Dietetics
Department of Nghe An Obstetrics and Pediatrics
Hospital from February 2023 to June 2023.
Results: Children living in rural areas had a 3.2
times higher risk of iron deficiency and a 2.8
times higher risk of zinc deficiency compared to
children living in urban areas. Children who took
more than 30 minutes to finish a meal had a 3.9
times higher risk of iron deficiency compared to
those who finished their meals in 30 minutes or
less. Children who often did not finish their
portions at each meal had a 4 times higher risk of
iron deficiency compared to those who usually
finished their meals. Children whose mothers
were farmers or laborers had a 4.4 times higher
risk of zinc deficiency compared to children
whose mothers had other occupations.
Conclusion: The rates of iron and zinc
deficiency in children under 5 years old remain
high. There is a statistically significant
association between the rates of iron and zinc
deficiency among the studied children and
factors such as living area, the mother's
occupation, the time taken by the child to finish
meals, and the child's habit of finishing or not
finishing meals.
Keywords: lack of micronutrient, nutrition,
children, zinc deficiency, iron deficiency.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng
trong quá trình phát triển về thể chất và tinh
thần ở trẻ em, đặc biệt đối với trẻ dưới 5 tuổi.
Suy dinh dưỡng, thừa cân béo phì và thiếu vi
chất dinh dưỡng hiện nay đang là các vấn đề
sức khoẻ liên quan dinh dưỡng cần được
quan tâm nhất là ở các nước đang phát triển.
Sự thiết hụt các vi chất dinh dưỡng dẫn đến
hậu quả tăng trưởng kém, suy giảm trí tuệ,
tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong ở trẻ em
[1]. Sắt và kẽm là một trong những vi chất
dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng đối với
cơ thể. Thiếu sắt là tình trạng thiếu vi chất
phổ biến, tồn tại ở tất cả các quốc gia trên thế
giới [2] và là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến
tình trạng thiếu máu ở trẻ em [3]. Thiếu kẽm
phổ biến ở các nước có thu nhập thấp và
trung bình, ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và
góp phần gây ra các bệnh tiêu chảy, viêm
phổi, sốt rét ở trẻ [3]. Theo UNICEF, hiện
nay trên thế giới có khoảng 2 tỷ người có
nguy cơ thiếu đa vi chất, còn được coi là
“thiếu ăn tiềm tàng”. Tại Việt Nam, theo
điều tra của Viện Dinh dưỡng (2015), tỷ
lệ thiếu máu ở trẻ em dưới 5 tuổi là 27,8%, tỷ
lệ này có xu hướng cao hơn ở miền núi và
nông thôn so với ở thành thị [4]. Bên cạnh
đó, tỷ lệ thiếu kẽm ở trẻ em dưới 5 tuổi lên
tới 69,4% Xuất phát từ những vấn đề trên,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm đánh
một số yếu tố liên quan đến tình trạng thiếu
sắt, kẽm ở trẻ dưới 5 tuổi đến khám tại Bệnh
viện Sản Nhi Tỉnh Nghệ An năm 2023.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Trẻ đến khám tại Khoa Dinh dưỡng Tiết
chế Bệnh viện Sản Nhi Tỉnh Nghệ An trong
khoảng thời gian nghiên cứu.
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
176
- Trẻ dưới 5 tuổi và gia đình/người chăm
sóc đồng ý trả lời câu hỏi.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
- Trẻ mắc các bệnh mạn tính như
thalassemia, nhiễm trùng mạn tính, viêm gan
mạn tính.
- Trẻ mắc các bệnh viêm nhiễm cấp tính
chưa điều trị khỏi.
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng
02/2023 đến tháng 06/2023
- Địa điểm nghiên cứu: Khoa Dinh dưỡng
Tiết chế Bệnh viện Sản Nhi tỉnh Nghệ An
2.3. Phương pháp nghiên cứu
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang có phân tích
2.3.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn
mẫu: Chọn mẫu bằng phương pháp chọn
mẫu thuận tiện, chọn các trẻ dưới 5 tuổi đủ
tiêu chuẩn nghiên cứu đến khám tại Khoa
Dinh Dưỡng Tiết Chế bệnh viện Sản Nhi tỉnh
Nghệ An trong khoảng thời gian nghiên cứu.
- Cỡ mẫu tối thiểu là 105 trẻ. Dự phòng
10% bỏ cuộc, tổng cỡ mẫu tối thiểu dự kiến
tham gia nghiên cứu là 116 trẻ. Thực tế có
147 trẻ tham gia nghiên cứu.
2.4. Công cụ, phương pháp thu thập số liệu
2.4.1. Phương pháp thu thập số liệu:
- Kỹ thuật tính tuổi: Tuổi của trẻ được
tính bằng cách lấy ngày, tháng năm điều tra
trừ đi ngày tháng năm sinh của trẻ và phân
loại theo WHO năm 2006.
- Kỹ thuật cân trẻ: Khi cân, cân cần được
đặt trên một mặt phẳng, trẻ được cởi bỏ bớt
quần áo chỉ mặt một bộ quần áo mỏng, bỏ
giày, dép, mũ nón và các vật nặng khác. Đọc
và ghi cân nặng của trẻ lấy một số thập phân
(đơn vị kg).
- Kỹ thuật đo chiều dài nằm/chiều cao.
+ Đo chiều dài nằm đối với trẻ dưới 2 tuổi.
Đặt thước nằm trên giường sau đó đặt trẻ
nằm lên thước. Người thứ nhất giữ đầu trẻ
sao cho mắt trẻ hướng thẳng lên trần nhà,
đỉnh đầu chạm vào thanh chặn điểm đầu
chạm vào mốc 0 cm. Người thứ 2 giữ thẳng
gối của trẻ sao cho hai gối trẻ thẳng, 2 gót
chân chạm vào nhau, đảm bảo 9 điểm chạm:
2 gót chân, 2 bụng chân, 2 mông, 2 vai, chẩm
áp sát vào thước đo. Trục cơ thể trùng với
trục thước đo, dùng tay còn lại đưa thanh
chặn áp sát vào bàn chân, bàn chân thẳng
đứng vuông góc với mặt thước. Đọc và ghi
kết quả lấy một số thập phân (cm).
+ Đo chiều cao đứng đối với trẻ trên 2 tuổi.
Để thước đo thẳng đứng, vuông góc với
mặt đất nằm ngang, trẻ đứng quay lưng vài
thước đo, đảm bảo 5 điểm chạm, trục của
thân trùng với trục của cơ thể trẻ, mắt trẻ
hướng thẳng ra phía trước, giữ thẳng hai đầu
gối, hai gót chân chạm nhau, đẩy êke di động
áp sát vào đỉnh đầu trẻ và vuông góc với mặt
thước. Đọc kết quả theo đơn vị là cm với 1
số thập phân.
- Các xét nghiệm được phân tích bằng
máy xét nghiệm tại Khoa xét Nghiệm Bệnh
viện Sản Nhi Tỉnh Nghệ An.
+ Hàm lượng hemoglobin (Hb) trong
máu toàn phần.
+ Ferritin huyết thanh.
+ Kẽm huyết thanh.
- Tìm hiểu các yếu tố liên quan bằng bộ
câu hỏi thiết kế sẵn.
2.4.2. Công cụ thu thập số liệu
- Dùng cân Nhơn Hoà để đo cân nặng,
kiểm tra cân trước mỗi lần đo.
- Sử dụng thước đo có độ chính xác
0,1cm để đo chiều cao/dài nằm.
- Phiếu kết quả xét nghiệm được thu thập
từ hồ sơ bệnh án.
- Sử dụng bộ câu hỏi thiết kế sẵn xem ở
phụ lục.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
177
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng thiếu sắt của ĐTNC
Bảng 3.1. Yếu tố cá nhân liên quan đến tình trạng thiếu sắt của ĐTNC
Yếu tố cá nhân
Tình trạng thiếu sắt
OR
95%CI
p
Có
n (%)
Không
n (%)
Giới tính
Nam
16 (23,9)
51 (76,1)
1,608
0,626-4,129
0,362*
Nữ
8 (16,3)
41 (83,7)
Tuổi thai lúc
sinh
<37 tuần
3 (37,5)
5 (62,5)
2,486
0,550-11,236
0,359*
≥37 tuần
21 (19,4)
87 (80,6)
Cân nặng
lúc sinh
<2500g
4 (36,4)
7 (63,6)
2,429
0,648-9,105
0,235*
≥2500g
20 (19,0)
85 (81,0)
Tình trạng
dinh
dưỡng
SDD nhẹ cân
Có
8 (30,8)
18 (69,2)
2,056
0,762- 5,547
0,173*
Không
16 (17,8)
74 (82,2)
SDD thấp còi
Có
4 (17,4)
19 (82,6)
0,768
0,235-2,516
0,780*
Không
20 (21,5)
73 (78,5)
SDD gầy còm
Có
6 (42,9)
8 (57,1)
3,500
1,081-11,328
0,040*
Không
18 (17,6)
84 (82,4)
Tình trạng
thiếu máu
Có
13 (39,4)
20 (60,6)
4,255
1,656-10,929
0,004*
Không
11 (13,3)
72 (86,7)
* Chi Square’ Test
Trẻ SDD gầy còm có nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,5 lần so với trẻ không bị SDD. Trẻ thiếu
máu liên quan thiếu sắt cao gấp 4,2 lần so với trẻ không bị thiếu máu. Nghiên cứu của chúng
tôi không tìm thấy mối liên quan giữa giới tính, tuổi thai lúc sinh, cân nặng lúc sinh, SDD nhẹ
cân và thấp còi với tỷ lệ thiếu sắt của trẻ tham gia trong nghiên cứu (p>0,05).
Bảng 3.2. Yếu tố gia đình liên quan đến tình trạng thiếu sắt của ĐTNC
Tình trạng thiếu sắt
OR
95%CI
p*
Có
n (%)
Không
n (%)
Khu vực sống
Nông thôn
16 (32,7)
33 (67,3)
3,576
1,383-9,242
0,010
Thành thị
8 (11,9)
59 (88,1)
Số con trong gia đình
>2 con
13 (34,2)
25 (65,8)
3,167
1,256-7,988
0,016
1-2 con
11 (14,1)
67 (85,9)
Nghề nghiệp của mẹ
Nông dân/làm thuê
13 (26,5)
36 (73,5)
1,838
0,743-4,547
0,246
Khác
11 (16,4)
56 (83,6)
Trình độ học vấn của mẹ
Dưới THPT
10 (38,5)
16 (61,5)
3,393
1,281-8,988
0,025
Từ THPT trở lên
14 (15,6)
76 (84,4)
Thu nhập bình quân đầu
người/tháng
<3 triệu đồng/tháng
3 (27,3)
8 (72,7)
1,500
0,366-6,147
0,695
≥3 triệu đồng/tháng
21 (20,0)
84 (80,0)
Trẻ sống ở khu vực nông thôn nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,5 lần so với trẻ sống ở thành
thị. Trẻ sống ở hộ gia đình có từ 3 con trở lên nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,1 lần so với trẻ
sống ở gia đình có từ 1 đến 2 con. Trẻ có mẹ trình độ học vấn dưới THPT nguy cơ thiếu sắt
cao gấp 3,3 lần so với trẻ có mẹ trình độ học vấn từ THPT trở lên.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
178
Nghiên cứu của chúng tôi không tìm thấy mối liên quan giữa nghề nghiệp của mẹ, thu nhập bình
quân đầu người/tháng của hộ gia đình với tỷ lệ thiếu sắt của trẻ tham gia nghiên cứu (p>0,05).
Bảng 3.3. Yếu tố nuôi dưỡng và chăm sóc trẻ liên quan đến thiếu sắt
Các yếu tố nuôi dưỡng và chăm sóc trẻ
Tình trạng thiếu sắt
OR
95%CI
p
Có
n (%)
Không
n (%)
Thời gian cho trẻ bú hoàn toàn bằng
sữa mẹ
>6 tháng
2 (33,3)
4 (66,7)
2,071
0,355-12,076
0,599*
≤6 tháng
21 (19,4)
87 (80,6)
Thời gian bắt đầu cai sữa trẻ
>18 tháng
2 (40,0)
3 (60,0)
3,778
0,551-25,882
0,196*
≤18 tháng
9 (15,0)
51 (85,0)
Lượng sữa tươi trẻ uống/ngày
≥300ml/ngày
2 (50,0)
2 (50,0)
4,769
0,615-37,015
0,161*
<300ml/ngày
13 (17,3)
62 (82,7)
Thời gian trẻ hoàn thành bữa ăn
>30 phút
9 (42,9)
12 (57,1)
4,125
1,465-11,612
0,013*
≤30 phút
14 (15,4)
77 (84,6)
Trẻ thường ăn hết khẩu phần mỗi bữa
trong ngày
Không
19 (30,2)
44 (69,8)
4,858
1,530-15,427
0,005*
Có
4 (8,2)
45 (91,8)
Trẻ hoàn thành bữa ăn trên 30 phút nguy cơ thiếu sắt cao gấp 4,1 lần so với trẻ hoàn thành
bữa ăn từ 30 phút trở lên.Trẻ thường không ăn hết khẩu phần ăn mỗi bữa trong ngày nguy cơ
thiếu sắt cao gấp 4,8 lần so với trẻ thường ăn hết khẩu phần ăn mỗi bữa trong ngày. Nghiên cứu
không tìm thấy mối liên quan thời gian cho trẻ bú hoàn toàn bằng sữa mẹ, thời gian bắt đầu cai
sữa, lượng sữa tươi trẻ uống trong ngày với tỷ lệ thiếu sắt của trẻ tham gia nghiên cứu (p>0,05).
Bảng 3.4. Mô hình hồi quy logistic đa biến các yếu tố liên quan với tình trạng thiếu sắt
Các yếu tố trong mô hình
Hệ số hồi
quy
OR
95%CI
p
SDD gầy còm
Có
1,271
3,565
0,833-15,254
0,087
Không
Tình trạng thiếu máu
Có
0,997
2,710
0,863-8,512
0,088
Không
Khu vực sống
Nông thôn
1,184
3,296
1,026- 10,416
0,045
Thành thị
Số lượng con trong gia đình
>2 con
0,771
2,163
0,697-6,712
0,182
≤2 con
Trình độ học vấn của mẹ
Dưới THPT
0,481
1,618
0,463-5,648
0,451
Từ THPT trở lên
Thời gian trẻ hoàn thành bữa ăn
>30 phút
1,367
3,922
1,142-13,472
0,030
≤30 phút
Trẻ thường ăn hết khẩu phần mỗi bữa
trong ngày
Không
1,389
4,011
1,053-15,276
0,042
Có
Trẻ sống ở khu vực nông thôn nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,2 lần so với trẻ sống ở thành
thị. Trẻ hoàn thành bữa ăn trên 30 phút nguy cơ thiếu sắt cao gấp 3,9 lần so với trẻ có thời
gian hoàn thành bữa ăn từ 30 phút trở xuống. Trẻ thường không ăn hết khẩu phần mỗi bữa
trong ngày nguy cơ thiếu sắt cao gấp 4 lần so với nhóm trẻ thường ăn hết khẩu phần. Nghiên
cứu không tìm thấy mối liên quan giữa tỷ lệ thiếu sắt với một số yếu tố khác như SDD gầy
còm, tình trạng thiếu máu, số lượng con trong gia đình, trình độ học vấn của mẹ (p>0,05).