TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 488 - THÁNG 3 - SỐ 1 - 2020
113
Gastroenterology, 49 (5), 642-647.
7. Sanchez-Ramirez C.A, Larrosa-Haro A. ,Flores-
Martinez S, et al. (2007). Acute and recurrent
pancreatitis in children: etiological factors. Acta
Paediatrica, 96 (4), 534-537.
8. Park A.J., Latif S.U., Ahmad M.U., et al (2010). A
Comparison of Presentation and Management Trends
in Acute Pancreatitis Between Infants/Toddlers and
Older Children. Journal of Pediatric Gastroenterology
and Nutrition, 51 (2), 167-170.
9. Mekitarian Filho E., Carvalho WB., Silva FD.
(2012). Acute pancreatitis in pediatrics: a
systematic review of the literature. Jornal de
Pediatria (Rio J), 88 (2), 101-114.
NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG TỚI CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG
CỦA BỆNH NHÂN CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG LIỆT TỦY
Nguyn Đình Hòa1, Dương Thị Thùy2, Đon Thị Ngọc H3
TÓM TẮT28
Mục tiêu: đánh giá các yếu tố tác động tới chất
lượng cuộc sống của bệnh nhân chấn thương cột sống
liệt tủy. Đối tượng nghiên cứu: Các bệnh nhân
đang điều trị CTCSLT khoa Phẫu thuật Cột sống -
Bệnh viện Việt Đức từ 07/2018 – 07/2019. Phương
pháp nghiên cứu: nghiên cứu mô tả cắt ngang, sử
dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính. Kết
quả: 85% người CTCSLT có những suy nghĩ tiêu cực
về bản thân, 84% tỉ lệ người CTCSLT gặp phải căng
thẳng khi có sự thay đổi về mọi mặt trong cuộc sống
của họ, 53% người CTCSLT thường xuyên lo lắng về
vấn đề sự thiếu hụt trong hình ảnh của cơ thể, 35%
người CTCSLT thường xuyên có trải nghiệm xúc cảm
về sự bối rối trong tâm lý với rất nhiều thay đổi khác
nhau, và 58% tỉ lệ người CTCSLT ít nhất có trải qua
sự bối rối và thay đổi đột ngột về tính cách. Kết luận:
Nhìn chung các vấn đề phổ biến thường gặp là sự
căng thẳng, sự thiếu hụt trong hình ảnh cơ thể, hay
những nhận thức tiêu cực về bản than và bối rối trong
sự thay đổi đột ngột của tính cách.
Từ khóa:
công tác xã hội, chấn thương cột sống,
liệt tủy
SUMMARY
FACTORS AFFECTING THE QUALITY OF LIFE
OF PATIENTS WITH SPINAL CORD INJURY
Purpose: To evaluate factors affecting the quality
of life of spinal cord injury (SCI) patients at Viet Duc
Hospital. Methods and subjects: a cross-sectional
study, using quantitative and qualitative methods.
Subjects are patients who were undergoing treatment
of SCI at Spine Surgery Department - Viet Duc
Hospital from July 2018 - July 2019. Results: 85% of
SCI patients had negative thoughts about themselves,
84% suffered from stress when there were many
changes in all aspects of their life, 53% of patients
1Bệnh viện Việt Đức
2Trường Đại học Quốc gia Hà Nội
3Trường Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Đình Hòa
Email: ndhoavietducspine@gmail.com
Ngày nhận bài: 2.01.2020
Ngày phản biện khoa học: 19.2.2020
Ngày duyệt bài: 25.2.2020
often worried about the lack of images in the body
images, and 58% had at least experienced confusion
and sudden change in their characters. Conclusion:
In general, common problems of SCI patients are
stress, lack of body image, negative perceptions of
self and confusion in sudden change of personality.
Key words:
social work, spinal cord injury
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hàng năm có khoảng 40 ca Chấn thương cột
sống mới trong một triệu dân hoặc tổng số có
khoảng 12000 ca CTCS tại Mỹ. Bệnh nhân nam
giới chiếm đa số với tỷ lệ khoảng 77%, tuổi
trung bình của bệnh nhân trong ba thập kỷ gần
đây khoảng từ 28,7 đến 39,5 tuổi với nguyên
nhân chính là tai nạn giao thông và ngã cao. Tổn
thương đụng dập tủy chiếm 70%. Tại Mỹ, chi phí
cho bệnh nhân CTCS hàng năm lên đến 10 tỷ đô
la Mỹ, chưa bao gồm chi phí điều trị loét tỳ đè,
một biến chứng hay gặp nhất của CTCS liệt tủy
hoàn toàn, có thể thêm hàng tỷ đô la Mỹ mỗi
năm [1],[2]. Tại Việt Nam, CTCSLT gặp chủ yếu
do tai nạn lao động và tai nạn giao thông với độ
tuổi trung bình khoảng 35-40 có thể chiếm đến
80%, đây là lực lượng lao động chính của xã hội
[1]. Bệnh nhân CTCSLT, sau khi điều trị theo
đúng phác đồ có thể phục hồi, trở về cuộc sống
thường ngày, lao động sản xuất ra vật chất cho
bản thân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, khi bị
liệt tủy hoàn toàn, ngoài vấn đề mất sức lao
động sau chấn thương, phụ thuộc vào người
chăm sóc, bệnh nhân còn phải được điều trị các
biến chứng như loét tỳ đè, nhiễm trùng tiết niệu,
viêm tắc tĩnh mạch chi… Đây không chỉ nâng giá
thành điều trị lên rất nhiều lần mà còn là một
sang chấn tinh thần nặng nề cho bệnh nhân và
gia đình, nhiều trường hợp không thể tiếp tục
điều trị do bản thân bệnh nhân từ chối [1].
Chính vì vậy chúng tôi thực hiện bài báo
“Những
yếu tố tác động tới chất lượng cuộc sống của
bệnh nhân chấn thương cột sống liệt tủy”
nhằm
mô tả thực trạng những khó khăn, mặc cảm về
vietnam medical journal n01 - MARCH - 2020
114
tinh thần của các bệnh nhân CTCSLT đang điều
trị tại Bệnh viện Việt Đức.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu. Các bệnh nhân
đang điều trị CTCSLT khoa Phẫu thuật Cột sống -
Bệnh viện Việt Đức.
2.2. Phương pháp nghiên cứu:
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô
tả cắt ngang, sử dụng phương pháp định lượng
kết hợp định tính.
2.2.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu: Áp
dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện; chọn
70 mẫu bệnh nhân và 30 mẫu người nhà người
bệnh đang điều trị CTCSLT tại Bệnh viện Hữu
nghị Việt Đức trong thời gian tiến hành nghiên
cứu từ 07/2018 – 07/2019.
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu:
Nghiên cứu được tiến hành tại khoa Phẫu thuật Cột
sống-Bệnh viện Việt Đức từ 07/2018 – 07/2019.
2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu:
Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức khoa Phẫu
thuật cột sống Bệnh viện Việt Đức đồng ý; Các
bệnh nhân được phỏng vấn hoàn toàn trên tinh
thần tự nguyện. Nghiên cứu chỉ nhằm bảo vệ và
nâng cao sức khỏe cho bệnh nhân.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Yếu tố về tâm lý – xã hội ca người
CTCSLT. Những vấn đề về tâm lí - xã hội mà
người CTCSLT phải đương đầu mang tính nan
giải, phức tạp, đa chiều và tùy vào từng trường
hợp khác nhau do tai nạn, bệnh tật, các tình
trạng khuyết tật rất khác nhau. Qua phỏng vấn
sâu với 100 đối tượng nghiên cứu, nhìn chung
các vấn đề phổ biến thường gặp là sự căng
thẳng, sự thiếu hụt trong hình ảnh cơ thể, hay
những nhận thức tiêu cực về bản than và bối rối
trong sự thay đổi đột ngột của tính cách. Các
vấn đề được thống kê rõ ràng qua biểu đồ:
Biểu đồ 1. Đánh giá các vấn đề gặp phải về tâm lý - xã hội ca người CTCSLT
(Kết quả khảo sát tháng 4/2019)
- Sự căng thẳng. Trong nghiên cứu của
chúng tôi, 84% đối tượng nghiên cứu gặp phải
căng thẳng khi có sự thay đổi về mọi mặt trong
cuộc sống của họ. Trong đó 53% người CTCSLT
thường xuyên lo lắng về vấn đề sự thiếu hụt
trong hình ảnh của cơ thể, 44% thỉnh thoảng với
các áp lực về vấn đề này cũng gây ảnh hưởng
không nhỏ đến sức khỏe tinh thần của người
CTCSLT. Bên cạnh đó, có tới 85% bệnh nhân
CTCSLT có những suy nghĩ tiêu cực về bản thân.
- Sự bối rối, thay đổi không thể dự đoán
được trước trong tính cách.
Mặc dù tiến trình của một vài bệnh mãn tính
và dạng khuyết tật là khá ổn định và có thể dự
đoán được. Tuy nhiên đối với CTCSLT hầu hết
các dạng biến chứng lại không ổn định thể hiện
rõ nhất qua tỉ lệ 35% người CTCSLT thường
xuyên có trải nghiệm xúc cảm về sự bối rối trong
tâm lý với rất nhiều thay đổi khác nhau, và 58%
tỉ lệ người CTCSLT ít nhất có trải qua sự bối rối
và thay đổi đột ngột về tính cách.
3.2. Yếu tố về giới tình – tình dục
- Các vấn đề liên quan đến giới tính và
đời sống hôn nhân.
Ảnh hưởng của CTCSLT đối với các thành viên
gia đình, các nghiên cứu về ảnh hưởng của
thương tích tủy sống đối với các gia đình thường
tập trung vào vợ chồng và ít chú ý đến các thành
viên khác trong gia đình. Các thành viên gia đình
bị căng thẳng, đau buồn và trầm cảm khi bị
thương tủy sống xảy ra trong gia đình, gánh
nặng của việc chăm sóc thường xuyên nhất rơi
vào người vợ/chồng.
“Chồng chị vẫn chăm sóc chị, nhưng đã rất
lâu rồi anh ý không còn cảm giác gần gũi thân
mật của vợ chồng. Chị không trách anh ý, chỉ
trách ông trời không thương chị. Số chị khổ nên
làm khổ cả anh ý. Chị từng nghĩ đến ly hôn để
giải thoát cho anh ý đỡ khổ em ạ” (PVS, Chị
H.D.L, Nữ, 39 tuổi).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 488 - THÁNG 3 - SỐ 1 - 2020
115
CTCSLT ảnh hưởng đáng kể đến hôn nhân.
Nói chung, những người bị chấn thương tủy sống
ít có khả năng kết hôn và dễ bị ly hôn hơn. Do
ảnh hưởng gây tổn thương tủy sống trên gia
đình, gánh nặng của việc chăm sóc được phối
ngẫu thực hiện, và suy giảm chức năng tình dục.
3.3. Sự suy giảm chất lượng cuốc sống.
Quá trình suy giảm chất lượng cuộc sống thích
ứng với tình trạng thay đổi bản thân mà người
CTCSLT thường trải qua.
- Sốc. Sự phản ứng tồn tại ngắn ngủi này
đánh đấu những trài nghiệm ban đầu do một
chấn thương nào đó hay tổn thương bất ngờ mà
bản thân không thể dự đoán được.
“Chị bị CTCSLT do tai nạn giao thông. Lúc
tỉnh dậy thấy mình trong Bệnh viện, chị nghĩ
mình đang mơ. Chị sốc đến độ không còn tin vào
điều gì nữa. Phải mất một thời gian khá dài chị
mới dám nói chuyện với chính gia đình mình”
(PVS, Chị H.D.L, Nữ, 39 tuổi).
Phản ứng thông thường là tê liệt thần kinh,
ảnh hưởng tới nhận thức và suy giảm đột ngột
hoặc khả năng duy triển diễn đạt.
Thời gian đầu họ phải đương đầu với các cú
sốc một lớn nếu không được hỗ trợ kịp thời sẽ
dễ dấn đến những phản ứng tiêu cực.
- Lo âu. Đây cũng là phản ứng thường thấy
do những cảm nhận ban đầu về bản thân và
mức độ chấn thương hay khuyết tật, thường đi
kèm với nó là đổ mồ hôi quá sức, các suy nghĩ
rối bời và kích ứng dạ dày.
“Chị lo lắng cho tất cả mọi thứ, 2 đứa con
trai còn bé, bố mẹ già không ai phụng dưỡng, và
cả ngày mai của chị như thế nào chị cũng không
biết nữa” (PVS, Chị V.T.L, Nữ, 33 tuổi).
- Khước từ. Là phản ứng phòng vệ để loại
bỏ sự lo lắng và trước những cảm xúc bị đe dọa
khác có thể kể đến sự tối thiểu hóa và thậm chí
phủ nhận hoàn toàn bản chất mãn tính và tầm
ảnh hưởng đến những vấn đề kiên quan đến tình
trạng khuyết tật.
- Trầm cảm. Phản ứng này khá phổ biến ở
những người măc bệnh mãn tính và khuyết tật,
thường xuất phát từ nhận thức về việc mất đi
một phần nào đó bộ phận hay chức năng của cơ
thể, tình trạng mãn tính hay cái chết sắp sảy ra
trước mắt.
- Giận dữ, thù địch. Phản ứng này thường
được chia thành:
Sự giận dữ bên trong, cảm xúc từ sự định
hướng vào bản thân và những hành vi phẫn uất,
cay đắng, tội lỗi và đầy oán trách bản thân.
Thường là do người CTCSLT tự quy chụp trách
nhiệm cho bản thân. Cảm giác thù địch bên
ngoài cảm xúc, hành vi trả đũa do môi trường
bên ngoài tác động. Khi người CTTS trách móc,
quy chụp trách nhiệm cho người khác gây ra các
vấn đề của mình. “Nếu không phải vì nó (người
lái xe tải) gây ra cho chị. Đời chị đâu khổ như
thế này”(PVS, Chị H.D.L, nữ, 39 tuổi).
IV. BÀN LUẬN
Mỗi cá nhân đều cảm nhận về cái mà những
người xung quanh trong xã hội nghĩ về như thế
nào, đánh giá thế nào về bản thân và bản thân
mỗi cá thể đều tìm cách phản ứng lại với những
điều đó, tác động đến cách nhìn nhận về chính
bản thân mình. Cùng với các yếu tố khách quan
bên ngoài môi trường, chính khả năng của bản
thân đều ảnh hưởng đến đời sống của mỗi
người. Nếu như xã hội nhìn mỗi cá nhân với con
mắt tích cực, các yếu tố môi trường, những điều
kiện cho việc phát huy khả năng của cá nhân, cá
nhân được công nhận trong cộng đồng, có các
kiến thức, kỹ năng để vượt qua khó khăn, có thể
thích ứng được trong môi trường xã hội luôn
luôn thay đổi và đòi hỏi con người với những vai
trò, nhiệm vụ nhất định nào đó phải thực hiện
thì bản thân cá nhân sẽ tự tin vào chính mình,
vào khả năng của bản thân. Ngược lại con người
luôn gặp những khó khăn, những rào cản, những
vấn đề gặp phải trong cuộc sống như sự thiếu
hụt, sự khó thích nghi hay chấp nhận hiện tại
của bản thân. Người CTCSLT là điển hình, họ
phải chịu những tác động tiêu cực từ tình trạng
khó khăn của mình lên nhiều khía cạnh của đời
sống. Những khía cạnh đó rất đa dạng và phong
phú, cũng rất nan giải và với điều kiện kinh tế -
xã hội như nước ta hiện nay chưa cho phép hỗ
trợ họ một các toàn diện nhất đảm bảo các yêu
cầu về thể chất và tinh thần, còn khá nhiều rào
cản làm mất đi những cơ hội giúp họ được bình
đẳng và phát triển như mọi người.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, 84% đối
tượng nghiên cứu gặp phải căng thẳng khi có sự
thay đổi về mọi mặt trong cuộc sống của họ.
Trong đó 53% người CTCSLT thường xuyên lo
lắng về vấn đề sự thiếu hụt trong hình ảnh của
cơ thể, 44% thỉnh thoảng với các áp lực về vấn
đề này cũng gây ảnh hưởng không nhỏ đến sức
khỏe tinh thần của người CTCSLT. Bên cạnh đó,
có tới 85% bệnh nhân CTCSLT có những suy
nghĩ tiêu cực về bản thân. con số thống kê nói
lên được những suy nghĩ tiêu cực khiến họ hoài
nghi về giá trị của bản thân, tự nhìn nhận về bản
thân thông qua hình ảnh bên ngoài thay vì các
giá trị nhân cách bên trong, không tự khẳng định
mình, chính vì vậy có thể dấn đến sự xói mòn
vietnam medical journal n01 - MARCH - 2020
116
lòng tự trọng bản thân và có thái độ tiêu cực
trong gặp gỡ, tiếp xúc..
Những phản ứng tiểu cực lặp lại và định kiến
của xã hội trong tương tác xã hội khiến cho
những dấu hiệu bệnh tật của người bệnh trong
mãn tính và bệnh tật có xu hướng trầm trọng
hơn. Người CTCSLT có những nhìn nhận khác
nhau về tiêu chuẩn và kỳ vọng xã hội. Sự kỳ thị
và phân biệt đôi xử phổ biến trong xã hội lặp lại
nhiều lần là nguyên nhân, yếu tố tạo nên sự
căng thẳng trong cuộc sống, khó thích nghi.
- Các vấn đề liên quan đến đời sống tình
dục đối với người CTTS
Tổn thương tủy sống ảnh hưởng rất lớn và
làm suy yếu chức năng tình dục. Tuy nhiên, sự
hài lòng về tình dục dường như không liên quan
đến các yếu tố vật lý như chức năng cương
dương, cảm giác sinh dục, hoặc khả năng cực
khoái cũng như sự hài lòng của đối tác và chất
lượng mối quan hệ (Phelps, et al., 2001). Fisher,
et al. (2002) đánh giá chức năng tình dục ở 40
người (32 nam, 8 phụ nữ) bị chấn thương tủy
sống. Sau 6 tháng sau khi xuất viện, hầu hết
những người tham gia khảo sát đã có những
thay đổi đáng kể trong hành vi và hoạt động tình
dục. Hầu hết những người được hỏi đều có mối
quan tâm thực tế cùng với nhiều yêu cầu can
thiệp về sức khỏe tình dục hơn.
Hầu hết mọi người cho rằng tổn thương tủy
sống làm suy yếu khả năng có con. Tổn thương
tủy sống nói chung không nên ngăn ngừa khả
năng sinh sản ở phụ nữ trẻ và nhiều phụ nữ đã
có con bình thường sau chấn thương tủy sống.
Anderson, et al. (1997) kiểm tra kinh nguyệt sau
chấn thương tủy sống ở 37 người bị thương từ
tuổi 10-16. Hầu hết phụ nữ có quan hệ tình dục
sau chấn thương tủy sống và hầu hết đều có khả
năng đạt cực khoái (Biering, et al., 2002. Cross,
et al. (1992) đã mô tả 22 phụ nữ có 33 lần mang
thai sau chấn thương tủy sống. Các bà mẹ chờ
đợi trung bình 5 năm để có thai và 43% có thai.
Tất cả các trẻ sơ sinh đều khỏe mạnh khi sinh
con ngoại trừ một em bé sinh non và một trường
hợp sinh đôi âm đạo
Đối với nam giới, trong khi CTTS làm giảm
chức năng cương dương và xuất tinh, tinh dịch
có thể thu được từ gần như tất cả nam giới bị
tổn thương tủy sống thông qua việc sử dụng kích
thích rung hoặc điện (Brackett, 1999; Sonksen &
Ohl, 2002). Các nghiên cứu gần đây cho thấy các
yếu tố sinh lý do chấn thương tủy sống ảnh
hưởng đến chất lượng tinh dịch của nam giới bị
tổn thương tủy sống do mất cân bằng giao cảm
và giao cảm của tuyến tiền liệt. Nguyên nhân
của việc giảm khả năng sinh sản có thể được giải
quyết một cách hiệu quả theo nhiều cách. Với
việc phục hồi và điều trị thích hợp, hầu hết nam
giới bị chấn thương tủy sống có thể và có con.
Sau quá trình điều trị là giai đoạn người
CTCSLT cơ cấu, tái hòa nhập và tái định hướng
bao gồm nhiều thành phần: thứ nhất là về tình
trạng bản thân, sự chấp nhận hay tiếp thu bản
thân, sự duy trì và theo đuổi tích cực của cá
nhân, gia đình và xã hội. Quy trình này thường
diến ra với những người trong cơn khủng hoảng
khi phải đương đầu với những khó khăn vượt
ngoài tầm kiểm soát và khiến họ bị mất định
hướng tạm thời, thường diễn ra với những người
khuyết tật thứ phát do ảnh hưởng của bệnh tật
hoặc tai nạn.
Sau khủng hoảng, người CTCSLT thường
bước vào giai đoạn đau buồn, có thể do phần cơ
thể hoặc chức năng đã mất (ví dụ do bị mất đi
khả năng vận động...). Không giống với những
đau buồn không liên quan đến những mất mát
của cơ thể, bệnh mãn tính và khuyết tật giống
như một lời nhắc nhở liên tục về những khiếm
khuyết trên cõ thể hay ở các chức năng (nghe,
nhìn, vận động...). Hơn nữa những sự kiện diễn
ra hằng ngày trong cuộc sống cũng gợi nhắc
người CTTS về những sự chênh lệch, khác biệt
giữa tình trạng bản thân trong quá khứ, trong
hiện tại và tương lai.
IV. KẾT LUẬN
85% người CTCSLT có những suy nghĩ tiêu
cực về bản thân, 84% tỉ lệ người CTCSLT gặp
phải căng thẳng khi có sự thay đổi về mọi mặt
trong cuộc sống của họ, 53% người CTCSLT
thường xuyên lo lắng về vấn đề sự thiếu hụt
trong hình ảnh của cơ thể, 35% người CTCSLT
thường xuyên có trải nghiệm xúc cảm về sự bối
rối trong tâm lý với rất nhiều thay đổi khác nhau,
và 58% tỉ lệ người CTCSLT ít nhất có trải qua sự
bối rối và thay đổi đột ngột về tính cách.
Nhìn chung các vấn đề phổ biến thường gặp là
sự căng thẳng, sự thiếu hụt trong hình ảnh cơ
thể, hay những nhận thức tiêu cực về bản than và
bối rối trong sự thay đổi đột ngột của tính cách.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Đình Hòa, (2014), “Nghiên cứu ghép
tế bào gốc mô mỡ tự thân trong điều trị chấn
thương cột sống ngực – thắt lưng liệt tủy hoàn
toàn”. Luận án tiến sỹ Y học, Đại học Y Hà Nội.
2. Cầm Bá Thức, (2007), “Nghiên cứu thực trạng
BN liệt hai chi dưới do CTTS tại cộng đồng và đề
xuất một số biện pháp can thiệp”. Luận án Tiến sỹ
Y học, Trường Đại học Y Hà Nội, tr.65-66.2.