CHUONG 6
Ớ
Ữ Ủ Ự S TÀNG TR C A Ớ Ấ NU C DU I Ð T
Ề Ạ ƯỚ ƯỚ Ấ C D I Đ T THEO CÁC ĐI U
Ệ KI N TÀNG TR A. PHÂN LO I N Ữ
ề ủ ự ủ ướ ướ
ể
c d
ẩ ủ ự Tiêu chu n c a s phân chia này là các ặ i đ c đi m v th y l c c a n đ t.ấ
• ớ ầ là n
ượ ng t ng ớ c (đ i thông khí), đ i ch a n
ướ ớ i v i ướ
• • ặ ấ
ằ c n m trong đ i không ứ ướ ớ c này có l p ướ ớ di n phân b h p ố ẹ . ệ ầ c ng m. ầ ớ ấ ủ c bão hòa g n m t đ t nh t c này có l p đá cách th y
• ố ộ ầ ượ ướ ớ di n phân b r ng rãi . ướ ng t ng) là n c th c không
ướ N c th ướ bão hòa n ủ đá cách th y (sét) lót phía d ầ ượ ướ ướ c th D i n ng t ng là n ướ ầ là vĩa n ướ N c ng m ứ ướ ớ ặ và có m t thoáng, đ i ch a n ệ (sét) lót phía d i v i ướ ầ ướ . N c ng m (cũng là n áp l c.ự
• ị ẹ ớ N c t
ỉ ấ ự ặ ướ ự ư là v a n l u cách th yủ (sét không th m) và ữ ướ b k p gi a 2 l p đá c có áp l cự (có m t áp l c).
ƯỚ
Ổ ƯỠ
(N
C TH NH
NG)
Ồ
Ả
(Đ I THỚ
Ế ƠNG KHÍ, THI U B O H )Ø
ƯƠ
ƯỚ
Ầ
(G
NG N
C NG M)
Ặ
Ồ (SƠNG HO C H )
Ớ Ả
Ồ (Đ I B O H )
Ữ Ủ Ề Ệ ƯỚ ƯỚ Ấ CÁC ĐI U KI N TÀNG TR C A N I Đ T C D
ạ ơ ả ộ
ủ ầ
ể
ấ
ặ
ạ
ụ Trong các lo i c b n, Ôpsinicôp còn phân ra 2 ph ạ lo i; tùy thu c vào đ c đi m c u t o c a t ng ứ ướ c ch a n
N c l • •
ạ
ướ ỗ ổ h ng ứ ướ N c khe n t. ướ N c l
ổ
i trong các l ạ
ồ ỗ c và hình d ng khác
ỗ ổ h ng t n t ướ h ng có kích th ứ ướ c. nhau c a đá ch a n • N c khe n t t n t ứ ồ ạ
ủ ướ ồ
ứ ứ
ủ
ố
i trong các khe n t có ngu n g c khác nhau c a đá ch a c.ướ n
Ủ Ừ Ặ Ể B. Đ C ĐI M C A T NG LO I N Ạ ƯỚ ƯỚ Ấ : I Đ T C D
ấ
ề
ướ
c
ượ
ữ ủ ể
th
•
ữ ượ
ộ
• Do đi u ki n tàng tr c a mình, n ệ ặ ữ ng t ng có nh ng đ c đi m sau: ế ủ ặ ướ ố ị ạ Di n phân b b h n ch c a m t n c, ở ụ ủ ng c a nó ph thu c b i khí
ầ ệ ầ thành ph n, tr l h u.ậ
•
ạ ướ
ở
ễ ị
c
R t d b nhi m b n b i các lo i n
ấ ư ướ
khác nh n
•
Trong đa s tr
ể
ườ
ộ ạ c thu c lo i ướ ng c th
ễ ẩ ướ ầ ổ ưỡ c l y ... c th nh ng, n ướ ợ ố ườ ng h p, n ấ ồ này không th làm ngu n cung c p n xuyên đ ồ
ầ
ướ
c.ượ • Ngu n cung c p cho n
c
C TH ượ ệ ƯỢ Ầ : NG T NG ấ ằ ầ ng t ng n m trên th u kính không th m ố ớ ạ ƯỚ I. N ướ N c th ướ n i h n c có di n phân b gi
c th ướ
ấ ướ
ướ ư c m a, n
ượ ng t ng là n ế c tuy t tan).
khí quy n ể (n
ướ
ổ ưỡ :
2. N c th nh
ng
ưỡ
• N c th nh
ổ ưỡ
ủ
ứ
i thành. Lo i n ế
ề ướ ạ c liên k t, n
ủ ớ
ằ ớ c n m trong l p ph n ầ ưỡ ng là , trong đó ỏ ị ng ch a ít nhi u mùn do cây c b ạ ồ i c này t n t ướ ẫ c mao d n, ộ ề ạ c. T t c chúng đ u t o nên đ c ướ ỉ ng, song ch có n ể
ự ậ
ướ ướ ng là n ổ ớ ổ th nh ng. L p th nh ỏ trên cùng c a v phong hóa ườ th ả phân gi ướ ạ ướ d i d ng: n ấ ả ơ ướ h i n ưỡ ổ ẩ m c a l p th nh mao d nẫ là giúp cho th c v t phát tri n.
ướ
• Khi khu v c ổ
n
ử ử
ổ
ngg r a l a th nh ử ử
ố
ị
ỏ ớ
ặ
ng. • Trong nh ng vùng mà m t thoáng n
ưỡ
ầ
ầ
ổ
ướ c ể ng có th
ớ ẫ
ư ạ ự ở vào giai đo n m a, trong ưỡ ớ ọ ấ l p th nh ng còn có c th m l c và ả ướ ạ ướ . Chính các lo i n c này gây c ch y rò n ả ế ưỡ ệ ượ ng. K t qu ra hi n t ư ộ ố ủ c a các quá trình r a l a là m t s cation nh K+, Na+, Ca++, Fe++, ... b mang xu ng sâu, ổ ưỡ kh i l p th nh ữ ặ ấ ng m g n m t đ t thì l p th nh ớ ớ ằ n m trùng v i đ i mao d n .
ướ ầ 3. N c l y
ấ
ầ
ặ ấ
ộ ừ ẩ
ầ ộ ớ
ầ
ể
ễ
ạ ế
ề
ớ ướ
i.
•
• Vùng l y là m t vùng m t đ t có ph n đ t đá ớ ự ạ trên cùng th a m v i s t o thành m t l p than ệ ố bùn d y(>30cm) và h th ng r cây phát tri n ấ ỉ ch trong l p than bùn y, không đ t đ n n n đá ố g c phía d ầ
ấ ị ầ
C n phân bi
t ấ ầ
ớ ạ ế ầ
ệ ố
ễ
ỏ
ướ
ệ vùng l yầ và vùng đ t b l y hóa. Vùng đ t l y hóa là vùng có l p than bùn m ng (< 30 cm) và h th ng r cây đ t đ n t ng đá g c phía d
i.
•
ỉ ướ
c
ư ậ ầ ủ ầ
ạ
ẹ
ỉ
, vì
l
ố Tuy nhiên, cách phân chia nh v y là ch ầ l y hóa ch là giai đo n đ u c a l y.
ệ ượ
ệ
ầ
ấ
• Hi n t
ể ng l y hóa có th xu t hi n trong
ữ
•
ằ
ủ
nh ng vùng sau đây: T i nh ng
ặ
ể
ố
ấ
•
ủ đây. ướ ầ
n ể
ề ặ
ề
ệ
c) có đi u i phát tri n l y hóa ph n b m t
•
c. ố ủ
ậ
ớ ạ ữ vùng có l p cách th y (sét) n m ủ ớ ặ ấ . L p cách th y này ngăn không cho ầ g n m t đ t ấ ướ ầ ướ c khí quy n th m sâu xu ng c ng m ho c n n ầ ướ phía d i, làm cho ph n đ t trên cách th y này luôn ặ ấ ở ầ ừ ẩ luôn th a m, gây ra l y hóa m t đ t ồ ộ ướ (ngu n n ỗ l ữ ạ T i nh ng ch c ầ ợ ậ ki n thu n l ồ ướ quanh ngu n n ạ T i ph n
ầ cu i c a nón phóng v t
Ộ ƯỚ
Ộ
Ậ
Ậ
Ể M T ĐI M L N
C (HÀM THU N NAMBÌNH THU N)
ướ
ụ
ả
N c trong các d i cát, đ n cát
ở ờ ể : b bi n
ườ
ầ
ọ
ủ ầ
• Trong các dãi cát, đ n cát ven bi n ể ụ ặ ướ ề c ng t. B m t ề ặ ủ n theo b m t c a
ữ ng có nh ng t ng n ướ ượ c l
th thoáng c a t ng n ụ đ n cát
ủ
ồ
ướ
• Ngu n cung c p c a n ơ ộ
ấ ầ
ể
ướ ọ c ng t là n c ừ ấ ượ c th m t
ậ
khí quy n, m t ph n ít h n thì đ nh ng vùng cao lân c n.
•
ị ư ậ
ả
ụ ầ
ủ ớ ướ
ữ ằ ứ Các nghiên c u đã xác đ nh r ng, trong ọ ướ ữ c ng t nh ng đ n cát và đ o cát nh v y, n ặ ở ướ ượ ẽ ầ s d n d n đ c m n ộ ượ ấ ộ đ sâu nào đ y. Ta có th xác đ nh đ c đ dày c a l p n
ế ằ c thay th b ng n ị ể ọ c ng t này
ướ
• Gi
ọ ớ
ổ ế
ướ
t ph
H
ả ử ớ s l p n c ng t ộ phân b đ n đ sâu H so v i ầ ể ự ướ c bi n và ph n dâng m c n ọ ướ ủ c ng t là h. Khi lên c a n ủ ọ ỷ c tr ng c a n đó, do t ằ ể bi n trung bình b ng 1,024, ọ ằ ướ c ng t b ng 1, nên ta còn n ể ế ươ ng trình sau: có th vi 1(h1 + h2) = 1,024H.
ừ
• • T đó rút ra: • h1 = 0,024H (cid:0) • ướ
1/42 H. ộ
ề
ọ ượ
N c này có đ khoáng hóa tăng theo chi u sâu. Khi ướ khai thác n c ng t, không ớ ấ ớ ư ng l n, nên l y v i l u l ộ ế n u không đ khoáng hóa ẽ ủ c a nó s tăng lên.
ƯỚ
II. N
Ầ : C NG M
• ớ ầ ướ ướ
ố ầ c đ u tiên k t ứ ướ ế
i là l p đá không ch a n
ầ ướ ề ặ ủ ướ ủ ầ
ầ
ể ừ ặ ấ m t đ t N c ng m là l p n ớ ữ c (cát, cát k t), xu ng. Nó tàng tr trong l p đá ch a n ướ ế ứ ướ ớ c (sét, phi n sét). mà phía d ủ ở ớ ị ủ ớ c ng m không b ph b i l p cách Phía trên c a l p n c ng m thì thoáng, không có th y, do đó b m t c a n ộ ố ườ ướ ự áp l c. N c ng m th ng không phân b trong toàn b ứ ướ ớ l p ch a n c
• • g
ọ ấ
ầ
ủ ọ ấ ứ ướ ề ặ ủ c ng m g i là B m t c a n ầ ướ ứ ớ l p ch a n ướ c phía d ngươ ho c là ầ ặ ớ c ng m. L p đ t (ho c đá) ch a n ướ hay t ng ch a n ầ c ướ ầ i t ng ch a n m t ặ ặ ướ ứ c ứ ướ . L p ớ c l p ớ ọ ướ c g i là
ố thoáng c a n ng m g i là không th m n ớ cách th yủ (l p sét, đá nguyên kh i).
ạ ướ
ầ
2. Các lo i n
ủ ế : c ng m ch y u
•
ữ
ấ
i ta quan sát th y có nh ng
ạ ướ
lo i n
• • •
ườ ầ ướ ướ ướ
ỏ
ồ vùng đ ng c ,
•
ướ
Ng ủ ế c ng m ch y u sau: ồ ầ N c ng m b i tích ầ ầ N c ng m tr m tích băng hà ở ầ N c ng m ạ ạ bán sa m c và sa m c ầ ở N c ng m
ề mi n núi.
ƯỚ Ự Ư
ƯỚ
:
III. N
C T L U (N
C ACTÊZI)
•
t
ữ
ệ
ứ
ư ự ướ là l u N c ự ướ ướ ấ i đ t có áp l c n c d ớ ữ và tàng tr gi a 2 l p ấ ậ v t li u không th m ỗ ướ c Khi có l khoan n ượ ặ ầ t ng c đ t vào đ ướ ướ ự ư c l u, thì n c t n ướ ủ ự này d i áp l c c a ẽ mình s dâng cao lên ầ ỏ kh i mái t ng ch a ướ c, có khi dâng lên n ỏ ặ ấ ướ ạ kh i m t đ t d i d ng ế gi ng phun.
•
ƯỚ
IV. N
Ứ : C KHE N T
ữ ế c tàng tr trong các đá mácma, bi n • N c khe n t là n
ướ ấ
• ứ ướ ứ ẻ ch t và tr m tích n t n . ồ ố ườ Căn c vào ngu n g c phát sinh ng i ta chia ra 3
ạ ầ ứ ứ lo i khe n t chính:
• ớ ự ứ ạ ế ạ liên quan v i s thành t o các Khe n t ki n t o
ấ ạ c u t o.
• ứ ạ ớ ự liên quan v i s thành t o Khe n t nguyên sinh
ấ đ t đá.
• ượ ạ đ c t o nên trong quá trình
• ặ ự ổ ợ ủ ứ Khe n t phong hóa ủ phá h y đá khi phong hóa. Th ng chúng ta g p s t
ạ ứ ộ ấ ớ
h p c a 3 lo i khe n t ứ ẻ ụ c ch a c a đá n t n ph thu c r t l n ớ ệ ữ ườ ứ ủ ứ ộ ướ trên. M c đ n ự ứ ạ vào lo i khe n t và s liên h gi a chúng v i nhau.
ƯỚ
Ứ (tt.)
IV. N
C KHE N T
• ạ ứ ướ
ớ ề
ầ
• ủ ế ứ ồ n
ố ệ ủ N c trong 3 lo i khe n t trên có m i liên h th y ườ ợ thành ậ ự ng h p l c v i nhau, vì v y mà trong nhi u tr ắ ề ph n hóa h c c a chúng nhi u màu s c. c khe n t ch y u là ộ ệ
ủ ệ ứ ụ ướ ị ể ể
ấ ạ
ọ ủ ủ ướ ổ c ướ Ngu n b sung c a n ề khí quy nể . Đi u ki n b sung ph thu c vào đ a hình và ổ ấ ủ ớ ặ . N c khí quy n ng m đ c đi m c a l p ph đ t ố ứ ẻ ơ ủ ạ xu ng m nh nh t t i các vùng phân th y, n i các n t n ộ ra ngoài. l
• ớ ằ ế ấ
ướ ỗ ả ạ ứ c khe n t nh t thi t ph i nh r ng khoan xuyên qua bên c nh các khe
Khi thăm dò n ể ế có th gi ng hay l ứ ướ ứ n t ch a n c
ƯỚ
Ơ:
V. N
C CAST
• •
c Cast
ướ ơ ộ
ơ: ạ ướ ệ ề 1. Các đi u ki n thành t o n ố ữ N c Cast c tàng tr trong các h c rãnh và hang đ ng, là n ử ử c t o nên trong các quá trình r a l a và hòa tan đá vôi đôlômit, ố ố ướ ượ ạ đ ạ th ch cao, anhydric, và các lo i mu i (mu i ăn ...).
• ạ ượ ố ườ ị c các nhân t chính gây ra các quá Ng
i ta đã xác đ nh đ nh sau: trình cast
• ơ ư ự ư ạ 1. S có m t các đá hòa tan nh : đá vôi, đôlômit, th ch cao,
ặ ạ ố
• ộ ấ ấ ạ h ng, đ th m n c c các lo i đá y, anhydric, các lo i mu i. 2. Đ n t n , đ l
ề ệ ể ạ t o đi u ki n đ n c khí quy n, n
• ướ ướ ề ặ ủ ỏ ả ấ c b m t ng m vào đá. ấ ị ự 3. Các chuy n đ ng thăng tr m c a v trái đ t xác đ nh s phát
ừ ể ể
• ặ ự ự ử ử ể ộ ộ ứ ẻ ộ ỗ ổ ể ướ ầ ộ ể ơ . tri n ho c ng ng phát tri n cast ướ ặ ủ 4. S có m t c a các dòng n c chuy n đ ng gây ra s r a l a
ủ ấ c a đ t đá.
• ấ ạ ể ậ ị
ị ặ ơ ấ 5. C u t o đ a ch t chung, đ a hình và khí h u vùng phát tri n ả ơ , làm tăng ho c gi m quá trình cast hóa. cast
ễ
ươ
• N c ăn mòn đá vôi di n ra theo ph
ng
ướ trình sau đây:
• •
ế
ẽ
ằ
ươ
ủ
ạ ị
ế ụ
ễ
ế ụ
ề ả
ữ ề
ự
ở ạ
ệ c th c hi n b i dòng n ướ ế ơ . N u n
c không
ể ọ
ư
Ca2+ + 2HCO3 CaO3 + H2O + CO2 ữ ế ụ Quá trình này s không ti p t c n a n u ủ tr ng thái cân b ng c a ph ng trình không ố b phá h y. Mu n cho quá trình ti p t c ề ừ ả di n ra theo chi u t trái sang ph i, nghĩa là ướ c ti p t c ăn mòn đá vôi, thì theo chi u n ẩ ả ượ c mang đi. nh ng s n ph m ăn mòn ph i đ ướ ở ượ Đi u này đ c tr ng trong đó có cast ẽ ị ộ thái chuy n đ ng thì quá trình cũng s b ạ “ng ng đ ng” l
i.
