Bài giảng Giao tiếp với bệnh nhân

Ế Ớ Ệ GIAO TI P V I B NH NHÂN

1

Ộ

N I DUNG

ủ

ế

c  b n c a quá trình giao ti p

ế ố ơ ả ể

ế

 Các y u t  Các ki u hành vi trong giao ti p

ườ

ế ố

 Các đ c đi m c a ng

t và

i giao ti p t ế

ể ầ

ủ các đi m c n tránh khi giao ti p.

ế

ặ ể ạ

 Các d ng nhân cách có liên quan đ n các  ườ

ệ

ặ

ạ

d ng b nh nhân th

ng g p

2

Ỏ

Ả

Ậ

CÂU H I TH O LU N

ườ

ớ

ế

ặ

ng g p trong giao ti p v i

ệ

 Các khó khăn th b nh nhân

ế

ứ

 Đã  ng d ng các kĩ năng giao ti p trong công

ệ

ụ ư ế vi c nh  th  nào?

ệ

ạ

ườ

 Các d ng b nh nhân th

ặ ng g p?

ọ

ụ

ệ

ậ

ố

ọ

ể

ế

 Ch n m t d ng b nh nhân và v n d ng các kĩ  ộ ạ ế năng giao ti p đã h c đ  đóng vai tình hu ng  ớ ệ giao ti p v i b nh nhân đó.

3

Ế Ố Ơ Ả

Ủ

Ữ I­ NH NG Y U T  C  B N C A QUÁ TRÌNH  GIAO TI PẾ

ế ườ i đó là ai?

4

ặ  AI? (WHO)  Ch  th  giao ti p­ ng ủ ể  Đ c đi m cá nhân ể

Ế Ố Ơ Ả

Ủ

Ữ I­ NH NG Y U T  C  B N C A QUÁ TRÌNH  GIAO TI PẾ   AI? (who)

ộ ả

ậ ệ ệ ụ ả

ả

ả ứ ủ ả

5

ậ ộ ế Hi u qu  giao ti p còn ph  thu c: Vi c nhìn nh n, đánh giá b n thân mình ố ả t Hình  nh b n thân t ở C i mở Làm ch  c m xúc và ph n  ng T  tinự ự ế Ti p nh n tích c c các tác đ ng

Ế Ố Ơ Ả

Ủ

I­ NH NG Y U T  C  B N C A QUÁ TRÌNH  Ữ GIAO TI PẾ   NÓI GÌ? (what)

ộ

ằ ả  N i dung c a cu c giao ti p ế ủ  Đ c ch  th  ý th c ứ ủ ể  D a trên m c tiêu, nh m tho  mãn nhu  ụ

6

ộ ượ ự c uầ

Ế Ố Ơ Ả

Ủ

Ớ

Ữ I­ NH NG Y U T  C  B N C A QUÁ TRÌNH  GIAO TI PẾ   V I AI? (who)

ả

ườ

ườ

ẫ i nói l n ng

ả ậ

ộ ế

ớ

ầ

ặ

ơ

 Hi u qu  ph  thu c c  ng ụ ệ i nghe  Thông tin đ ố ượ c ti p nh n khác v i thông tin g c  Do đ c đi m cá nhân riêng: đ ng c , nhu c u,  ộ ể

ầ

tính cách, quan đi m,.... ể ng

ể  C n tìm hi u đ i t ố ượ

7

Ữ

Ủ

Ằ

Ế Ố Ơ Ả I­ NH NG Y U T  C  B N C A QUÁ  TRÌNH GIAO TI PẾ   B NG CÁCH NÀO?

ữ

ng ti n giao ti p: ngôn ng , phi ngôn  ấ ệ

ậ  Hoàn c nh giao ti p: v t ch t và tâm lí ế

ể

ờ

 V t ch t: đ a đi m, không gian, th i gian s   ố

ế

ậ ườ ng

t, ánh sáng, ti ng  n,…

ị ờ ế i, th i ti ộ

ồ ế

ụ ạ

ế

ả

 Tâm lí, xã h i: m c đích giao ti p, quan h   ệ giao ti p, tâm tr ng, c m giác an toàn.

8

 Ph ế ệ ươ ậ ươ ữ ng ti n v t ch t,… ng , ph ấ ả ấ

ế

ụ ộ

ể II­ Các ki u hành vi trong giao ti p Hành vi th  đ ng:

i khác

ợ  Luôn tuân ph cụ  Luôn làm theo ý ng ườ  Không dám nói ý ki n riêng vì s  làm ph t  ậ ế

ủ ị ờ ườ lòng ự  T  ph  đ nh chính mình, ch  ng i khác

ế ị

quy t đ nh thay cho mình ể ườ ệ ấ ướ ồ ấ  T  nguy n đ  ng i khác l n l t r i  m

9

ự c.ứ

ế

ế

ể ấ

II­ Các ki u hành vi trong giao ti p Hành vi l n át gián ti p:

ẳ

ể

ả ờ ồ

tin

ề

ọ

ố

ư

ủ ươờ

ẽ

ớ

ả

 Không dám phát bi u th ng ý ki n ế  Gi  v  đ ng tình     Không dám kh ng đ nh s  t ự ự ẳ ị  B  ngoài không ph n đ i tr c di n ệ ố ự ả  Hy v ng đ i tác hi u ng m mình ầ ể  Nh ng không nh ầ ộ ượ ng b  nhu c u c a mình  Lâu dài s  gây m t lòng tin v i ng ấ i khác  B n thân s  m t t ẽ ấ ự  tin  Gây hi u l m, khó x . ử ể ầ

10

ế

ể ấ

II­ Các ki u hành vi trong giao ti p Hành vi l n át

ệ

ệ ế ị ệ  Luôn luôn áp đ t, ra m nh l nh  ặ  Thích tham gia và quy t đ nh m i chuy n  ọ

thay cho ng

ế ố ọ ườ i khác  Luôn mu n th ng th , giành m i ph n l ắ ầ ợ i

ờ ạ

ề v  mình  Có th  có l ườ ộ i nói, hành đ ng xúc ph m  ắ ử ố ể i khác: la l

i ch i m ng ợ i khác s , né tránh

11

ườ ấ ạ ng  Làm ng  Hay th t b i trong giao ti p ế

ế

ẳ

ể ự

ị

II­ Các ki u hành vi trong giao ti p  kh ng đ nh  Hành vi t

ự

i khác

ố

t di n đ t nhu c u, giá tr ,  ế ạ ộ ầ ị  Hành vi c a ng  Bi ế ả ọ  Bi ễ ế  Có hành đ ng t ườ ự ủ i t  trong ế ề ợ ệ t b o v  quy n l i, ý ki n trong s  tôn  ườ ạ tr ng, không xâm ph m ng ị ướ c mu n. ợ ừ  nh , phù h p t ng hoàn

12

c nhả

ủ

ể

ặ

ườ

III­ Các đ c đi m c a ng

i giao ti p t

ế ố t

ố ả t

ưở ý nghĩ và c m t ng rõ ràng

ả

13

 T o hình  nh b n thân t ạ ả  t ộ ậ ự  tin, đ c l p  L ng nghe tích c c ự ắ  Bi u l ả ể ộ  ng phó bình tĩnh, ngay khi có c m xúc  ứ m nhạ

ủ

ể

ặ

ườ

III­ Các đ c đi m c a ng

i giao ti p t

ế ố t

ả ả ỏ ra thân thi n

ề ệ ạ ấ ậ ệ i, không đi

 Kh  năng đ ng c m, t ồ  T p trung vào v n đ  hi n t ề quá xa v n đấ

ọ ợ

ố ượ ng ề

14

ắ ồ  H p tác, tôn tr ng đ i t  Phân tích, đánh giá v n đ  khách quan ấ  Cân nh c tr ướ c khi nói   Ph n h i đúng ả

ế

ể

ặ

ầ III­ Các đ c đi m c n tránh khi giao ti p

ự

ớ ố ễ

ế ờ ợ ủ ề ể

15

ự ị  T  hào, nói v  mình quá nhi u ề ề  Tranh cãi quá m c v i đ i tác ứ  Có thành ki n, suy di n không có c  s ơ ở  Phán xét h i h t, chuy n ch  đ  vô c ớ  Gi ả ờ ể  v  hi u ý  T  ng  không l ch s ữ ừ

ế

ể

ặ

ầ III­ Các đ c đi m c n tránh khi giao ti p

ạ ả ấ

ế ỉ

ạ ố

16

 Ch  trích, giáo hu n, gi ng đ o đ c ứ ỉ  B n c t ợ ỡ  Kênh ki uệ  M a mai, châm bi m, khích bác  Đe do  đ i tác  Lí lu n dài dòng ậ

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ấ 1. Các ki u khí ch t:

ị ầ

ồ

ể ể ệ ầ ư ế

17

ạ Do ki u th n kinh qui đ nh H  th n kinh g m có : ấ Ứ H ng ph n­ c ch ạ ạ Linh ho t­Không linh ho t ế M nh­Y u

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ể ấ

1. Các ki u khí ch t: Khí ch t haêng haùi : maïnh, caân baèng, linh

ấ hoaït ấ : maïnh, caân baèng,

Khí ch t bình thaûn khoâng linh hoaït Khí ch t noùng naûy : maïnh, khoâng caân

ấ baèng

18

ấ ư Khí ch t  u tö : yeáu

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ấ

ạ

ầ

ể

Ki u th n kinh m nh, cân

ằ

ở

ự

tin

ễ ẩ

ắ

ậ ễ

ễ

ừ

ư

ễ

Khí ch t hăng hái: ạ b ng, linh ho t ứ ậ Nh n th c nhanh ở ạ C i m , l c quan, t ạ ẹ Nhanh nh n, ho t bát, d  thích nghi Không sâu s c, không c n th n ễ ỏ ỡ ẫ Không kiên nh n, d  chán, d  quên, d  b  d   ữ ệ công vi c gi a ch ng  ố ế ố ớ Giao ti p t

t v i th y thu c nh ng d  quên,  ướ

ầ ề

ủ

ị

ng

ủ

ẫ

ầ

ố

không kiên trì đi u tr , ít tuân th  các h d n c a th y thu c.

19

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ạ ằ Khí ch t bình th n: ả  m nh, cân b ng, không

ấ linh ho tạ ậ

ắ ậ ẫ ỉ ỉ ứ Nh n th c sâu s c Tính tình c n th n, chu đáo, t  m , kiên nh n,

ế ố ẩ ơ ế đ n n i đ n ch n

ả ữ

ở ở ủ ề ắ Tình c m sâu s c, b n v ng, chung th y ẻ ạ ế ạ Khó làm quen, k t b n, ít c i m , có v  l nh

20

lùng

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ấ

ả :

ạ

ạ

ậ ớ

ệ

Khí ch t bình th n ứ ậ Nh n th c và hành vi ch m ch p, không linh  ớ ho t, khó thích nghi v i hoàn c nh m i ầ B nh nhân d ng này không c i m  v i th y  ẽ ượ

ả

ữ

ủ

ướ

ẫ

ố

ả ở ớ ở ạ ặ ư ố thu c nh ng khi đ i thích c n k , tin  c gi ẽ ệ ưở ng thì b nh nhân s  tuân th  nh ng gì  t ầ ng d n. th y thu c h

21

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ằ

ạ

ấ

ỉ

ạ

ả M nh, không cân b ng ử

t

ở

ệ

Khí ch t nóng n y:  ậ ứ Nh n th c nhanh, hành vi c  ch  nhanh, m nh,  ế ệ quy t li ở ả

ề ễ ấ

ễ ổ

ứ ự

ạ

ấ

ậ C i m , thân thi n, chân th t ẳ ế Can đ m, quy t đoán, li u lĩnh, th ng tính,  ộ D  n i nóng, xung đ t, d  m t lòng Phung phí s c l c vô ích Là d ng b nh nhân d  gây h n nên ng

ầ i th y

ệ ầ

ễ ế

ườ ớ ệ

ố

ề

ỏ

ể

ộ

ề thu c c n ki m ch , m m m ng v i b nh nhân  này đ  tránh xung đ t xãy ra

22

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH

ế

:

ạ

ề

ỉ

ườ

, môi tr

ườ ạ i l ợ

ườ

ự

ầ

ố

ơ

i th y thu c c n d u dàng, t o s  an tâm n i

ạ ẽ ạ

ầ ệ

ạ

ợ

ủ ố

ể ầ ấ ư ư ki u th n kinh y u Khí ch t  u t ạ ả Sáng t o, nh y c m cao ỉ ỉ ậ ẩ ị Hi n d u, c n th n, t  m , chu đáo ề ắ ả Tình c m sâu s c, b n b ớ ạ ặ ợ ệ ự ng m i  ti, s  s t, ng i g p ng Hay t ắ ệ ạ Là d ng b nh nhân hay lo l ng, s  hãi, rút lui nên  ị ng ệ b nh nhân khi đó b nh nhân s  m nh d n h p  tác và tuân th  t

t.

23

24

25

26

27

ể

Ạ IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH 2. Các ki u tính cách

i nhác

ạ

ạ

28

 Lo âu­Vô t  ư  Chăm ch ­L ỉ ườ  L c quan­Bi quan  Nh y c m­Th c t ự ế ả  Hòa đ ng–Không hoà đ ng ồ ồ  Thái đ  thù đ ch–Hoà nhã ị ộ

Ạ

Ng

i ườ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ạ l c quan

ứ i bi quan

ạ t h n ng ể ầ ố ơ ờ

ứ ườ i th i đi m ch n đoán  ớ ẩ ề

ườ ơ

ấ Ng

29

ế ơ ố ẻ Có s c kho  tâm th n t ạ Vd: Các BN l c quan t ị ư ung th  vú  ng phó v i quá trình đi u tr   ố ơ t t h n ẻ ườ ạ ẻ i l c quan khi còn tr  thì khi già kho   Ng ạ m nh h n ng i bi quan ệ ọ ườ i luôn th y tuy t v ng và có nh ng ý  ỉ ệ nghĩ u t ữ  ch t cao h n. i thì có t  l

Ạ

ườ

Ng

i có

ướ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ạ ng ngo i tính h

ự

ố  Hoà đ ng và thân m t ậ ồ  T  tin khi g p ng ườ ạ i l  Thích đi d  ti c và mong mu n là trung

ủ

ạ ng ngo i  ầ ng có s c kho  th  ch t và tinh th n

30

ặ ự ệ ự tâm c a s  chú ý  Nghiên c u cho th y ng ấ ứ ẻ ể ộ ườ th ố ơ t h n ng t ườ ướ i h ấ ứ ườ ố i s ng n i tâm

Ạ

Ng

i ườ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH n i tâmộ

ả

ề

đ ng có nhi u ng ự ườ ạ i l

31

ườ ặ  Tránh ti p xúc xã h i ộ ế  Không tho i mái khi tham gia các ho t  ạ ườ i ặ  tin khi g p ng ở ị ứ ng đ ng ộ  Không t  Th v  trí kín đáo (tránh m t)

Ạ   IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ạ ộ ỏ ề ướ ng ngo i­n i tâm  Các câu h i v  h (Sanderson 2004)

ả ườ ườ i vô t ọ  B n có ph i là ng ạ  B n có th ạ

ộ ư  không? ố ộ ng hy v ng cu c s ng hàng  ươ i, sôi đ ng

ủ ngày c a mình luôn vui t không?

ễ

ạ ạ ườ i khác

ữ ứ ặ ỡ  B n có th y h ng thú g p g  nh ng ng ườ i

32

 B n có d  bu n chán không? ồ  B n có làm t ệ ấ ả t c  các vi c mà ng ố ạ thách đ  b n không? ấ ổ ệ i bu i ti c không? ạ ạ ạ  t l

Ạ ỏ ề ướ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ạ ộ Câu h i v  h

ng ngo i­n i tâm

ặ

ọ

ồ

ơ

 B n có thích đ c sách hay ng i im l ng h n là

g p g  b n bè không? ườ

ặ

ệ

ng im l ng khi nói chuy n cùng

ậ

ạ ỡ ạ ặ  B n có th ạ ườ ng  Khi đi l

i khác không? ườ i b n th

ạ ng đi ch m ch p và không có

ộ

ạ ạ gì v i vàng?

 B n có ghét tr  thành nhân v t chính khi m i  ọ

ở ọ

ậ i trêu ch c nhau không?

ỏ ự

ữ

ệ

 B n có thích làm nh ng công vi c đòi h i s  im

ạ ườ ng ạ ặ l ng không?

33

Ạ

ể

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ể  Nhân cách ki u A và ki u B (Friedman và Rosenman)

34

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH Ki u Aể

ừ

ể ạ ượ  Nôn nóng  Thích ganh đua  Làm vi c không ng ng ệ  R t d  cáu gi n ậ ấ ễ   Có tính thù đ chị  Có nh ng c  g ng thái quá đ  đ t đ ố ắ ữ c

35

thành công

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH Ki u Aể

ệ ề ố t trong

ắ ả

 Làm vi c càng nhi u càng t ờ kho ng th i gian ng n ầ

ả ữ ạ ộ ợ  Có nhu c u ki m soát hoàn c nh ể  Mang tr ng thái ph c h p gi a hành đ ng  ứ

36

ả và c m xúc

Ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH Ki u Bể

37

 T ố ễ ươ ng đ i d  tính  Tho i mái ả  Ít thù đ chị  Ít đ  ý th i gian ờ ể

Ạ

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ể Nhân cách ki u A và b nh tim

ủ ứ ườ  Đáp l i thách th c c a môi tr ằ ng b ng

ạ ph n  ng m nh, rõ nét

ạ ả ứ ườ ữ ạ  Th ng t o cho mình nh ng tác nhân gây

căng th ng qua suy nghĩ và hành đ ng

ẳ ả ệ ộ  H u qu  sinh lí c a vi c phát sinh ra  ủ

ậ ữ

ầ ệ ủ ể ệ ặ t, đ c bi

ạ ự nh ng tác nhân này đã góp ph n vào s   ệ ậ t là b nh  phát tri n c a b nh t m ch vành

38

(Friedman và Rosenman)

Ạ

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ể Nhân cách ki u A và b nh tim

ề

ề ế ố ố ấ ả ế ệ  Hút thu c lá nhi u h n ơ ố  Ng  ít h n ơ ủ  U ng cà phê nhi u h n ơ  T t c  các y u t trên liên quan đ n b nh

tim

39

ự ộ (Hicks và c ng s  1982, 1983)

ự

ỉ

ệ t ể ấ ị

Ạ   IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ấ ủ ể ườ Khí ch t c a ng i ki u A liên quan  ệ ế ế tr c ti p đ n b nh tim  Khi ngh  ng i không có s  khác bi ự ơ  Trong tình hu ng b  đe do , m t ki m  ệ

ự

ạ ủ ả ứ

ẽ ẽ ơ ố ướ ộ i áp l c c a công vi c và  soát, v i vã, d ữ th i gian s  có nh ng ph n  ng sinh lí  m nh m  h n

ế ậ ạ t các hoóc môn, m ch đ p, huy t áp  S  ti

ờ ạ ự ế tăng cao

40

ữ  Trong khi đó ng ườ ể i ki ẫ i B v n gi bình tĩnh

Ạ

ạ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ệ 3. Các d ng b nh nhân

ợ ặ

41

ỗ  Rút lui và s  g p khó khăn khi giao ti p ế  Lo l ngắ  T c gi n, gây g ậ ứ

Ạ

ế

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân không giao ti p

42

 Do đ c đi m cá nhân  ể ặ  Kinh nghi m tr ướ ệ c đây  Tr ng thái tinh th n ầ ạ  B i c nh  ố ả

Ạ

ế

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân không giao ti p

ổ

ả ấ ẻ ủ

ầ ấ ả

43

 Có th  là do ể  B n tính x u h  và kín đáo ấ  X u h  v  v n đ  s c kho  c a mình ề ứ ổ ề ấ  Do câu h i c a th y thu c ố ầ ỏ ủ  C m th y bu n hay tr m c m ồ ả  B  đau ị  Không mu n giao ti p ế ố

Ạ

ế

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân không giao ti p

ầ

 C n xem xét:

ế

ế

ứ

bí m t thông tin

ế

ề ứ ả

ể ệ ắ

ấ ồ

ấ

ổ

ả

ầ

 Phòng giao ti p có làm  c ch  BN?  Kho ng cách ng i ồ ả  Tin t ữ ệ ưở ậ ng vi c gi  Hành vi c a th y thu c có làm phi n,  c ch  BN ủ ố ầ  Ngôn ng  c  th  c a BN th  hi n: c m th y th   ế ữ ơ ể ủ ớ nào, có đau đ n không, lo l ng, x u h , bu n,  tr m c m?

44

Ạ

ệ

ắ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân lo l ng

ệ

45

ỏ ượ  Các d u hi u: ấ  Vã m  hôi ồ  Đ  m t  ỏ ặ  Run, b n ch n ồ ồ  Nói nhanh không ki m soát  Đôi khi đòi h i đ ể c làm yên tâm

Ạ

ệ

ắ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân lo l ng

ị ạ

ạ ố  Vì sao BN lo l ng:ắ  Do tính cách  B  tình tr ng lo mãn tính  Ph n  ng v i tình tr ng  m đau

ặ

ươ

ng lai

ớ ọ ề

ụ ữ ể

ề

ấ

ả ứ ợ ợ

46

ớ  S  ph  thu c ộ  S  nh ng gì tr c tr c v i h  trong t ụ   Có th  lo v  nh ng v n đ  khác ữ

Ạ

ệ

ắ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH B nh nhân lo l ng

ằ ỡ ệ

ầ ề ắ

ế đi u này là thông th

ắ ư ữ ọ  h  ng ng nói  i thích các thông ườ ề t, gi

ạ ọ

47

 C  th  v  nh ng gì b n mu n h  làm  ế  Giúp đ  b nh nhân: b ng cách  Bình tĩnh  Gi ả i thích là h u h t BN đ u có lo l ng và  ề ng  N u BN nói quá nhi u, gi ế ả ệ ạ ằ i b ng vi c tóm t l ế ầ t thêm tin c n bi ố ữ ụ ể ề ổ trong bu i giao ti p và sau đó

Ạ

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ự ứ B nh nhân b c t c, hung hăng

ấ ạ ứ ệ ầ

 T n công th  l c ể ự  L m d ng l ờ ụ i nói  T c gi n do ch  lâu, do nh ng vi c th y  ờ ậ ặ ố

ữ thu c đã làm ho c quên làm ể ấ ậ  T c gi n có th  tăng lên khi BN c m th y

48

ạ ặ ượ ứ ị b  đe do  ho c không đ ả ỡ c giúp đ

Ạ

ệ

IV. CÁC D NG NHÂN CÁCH ự ứ B nh nhân b c t c, hung hăng

ể ậ ỏ ơ ứ i nói đ  xoá b  c n t c gi n, gây

 Dùng l ờ ả ỗ ố ạ ầ

ố

ớ ệ

49

ạ ạ g , gi m m i đe do  gây h i cho th y  ệ thu c, b nh nhân,..  Không đ i đ u v i b nh nhân ố ầ  Không đe doạ  T o ra không khí bình tĩnh