Bài giảng Khoa học quản lý: Chương 1 - Nguyễn Xuân Phong

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ, KHOA HỌC QUẢN LÝ

Nguyễn Xuân Phong

1

KẾT CẤU CHƯƠNG 1 KẾT CẤU CHƯƠNG 1

22

I. QUẢN LÝ I. QUẢN LÝ 1.1. Khái niệm quản lý 1.1. Khái niệm quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý 1.3. Vai trò của quản lý 1.3. Vai trò của quản lý 1.4. Phân loại quản lý 1.4. Phân loại quản lý 1.5. Các yếu tố cấu thành quản lý 1.5. Các yếu tố cấu thành quản lý II. KHOA HỌC QUẢN LÝ II. KHOA HỌC QUẢN LÝ 2.1. Khái niệm khoa học quản lý 2.1. Khái niệm khoa học quản lý 2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa học quản lý 2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa học quản lý 2.3. Đặc điểm khoa học quản lý 2.3. Đặc điểm khoa học quản lý 2.4. Phương pháp nghiên cứu 2.4. Phương pháp nghiên cứu

I. QUI. QUẢẢN LÝN LÝ

1.1. Khái niệm 1.1. Khái niệm Quản lý là gì? -- Quản lý là gì? Quản lý ra đời từ khi nào? -- Quản lý ra đời từ khi nào? Vai trò quản lý với sự phát triển? -- Vai trò quản lý với sự phát triển? Các cách tiếp cận khác nhau về quản lý: •• Các cách tiếp cận khác nhau về quản lý: nhất quảnquản lýlý vớivới kếkế hoạch -- ĐồngĐồng nhất

(trong hoạch hóahóa (trong

cơcơ chếchế tậptập trung

cấp) trung baobao cấp)

33

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni

XHTBCN khác XHXHCN khác XHXHCN

-- QuảnQuản lýlý ởở XHTBCN -- CNMLN

tượng quảnquản lýlý nhằmnhằm thực

tương táctác giữagiữa chủchủ thểthể thực hiệnhiện trong điềuđiều kiệnkiện táctác độngđộng bởibởi môimôi

44

CNMLN:: quảnquản lýlý làlà sựsự tương quảnquản lýlý vàvà đốiđối tượng mụcmục tiêutiêu QLQL trong trường, hoànhoàn cảnhcảnh.. trường,

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni Có nhiềều quan ni Có nhi

u quan niệệm khác nhau: m khác nhau:

1856-- ((1856

1668--19331933-- ((1668  Mặc Tử Mặc Tử  FF.. WW.. Taylor Taylor 1915-- Mỹ)Mỹ) 1915  MM..Follet Follet

55

Mỹ)Mỹ)  MM..PintoPinto  GG..GG..GroveGrove..

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni

* Định nghĩa * Định nghĩa

thực QuảnQuản lýlý làlà mộtmột dạngdạng hoạthoạt độngđộng thực tiễntiễn đặcđặc biệtbiệt trong trong đóđó chủchủ thểthể quảnquản lýlý tượng quảnquản lýlý nhằmnhằm táctác độngđộng đếnđến đốiđối tượng thực hiệnhiện mụcmục tiêutiêu đãđã đềđề rara mộtmột cáchcách thực trong điềuđiều kiệnkiện biếnbiến độngđộng củacủa tốttốt nhấtnhất trong trường.. môimôi trường

66

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni

nghĩa:: ** NộiNội dungdung địnhđịnh nghĩa -- QuảnQuản lýlý làlà hoạthoạt độngđộng thực -- QuảnQuản lýlý làlà sựsự tương

thực tiễntiễn đặcđặc biệtbiệt tương táctác giữagiữa chủchủ thểthể

vàvà đốiđối tượng

tượng QLQL

(vừa -- QuảnQuản lýlý cầncần xácxác địnhđịnh mụcmục tiêutiêu (vừa

hợp).. phải, phùphù hợp) phải,

trong sựsự

-- QuảnQuản lýlý làlà hoạthoạt độngđộng diễndiễn rara trong trường.. biếnbiến đổi,đổi, táctác độngđộng củacủa môimôi trường

77

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni PhânPhân biệtbiệt lãnhlãnh đạođạo vớivới quảnquản lýlý

đường.. LãnhLãnh:: lĩnhlĩnh;; đạođạo:: concon đường

sang, trông coicoi;; lýlý:: sửasửa sang,

người hoặchoặc

ChứcChức vụvụ ĐốiĐối tượng

người tượng làlà concon người

QuảnQuản:: trông sắpsắp xếpxếp nghiệp ChứcChức nghiệp tượng làlà concon người tượng ĐốiĐối thếthế giớigiới ((vôvô sinhsinh,, hữuhữu sinhsinh))

trực tiếptiếp tới

những hoạthoạt độngđộng táctác tượng tượng tới đốiđối

88

hàng hướng dàidài hạnhạn chocho hàng ĐịnhĐịnh hướng loạt loạt cáccác hoạthoạt độngđộng củacủa chủchủ thểthể quản lýlý quản đường ChủChủ thểthể lãnhlãnh đạođạo đềđề rara đường lối người vàovào tổtổ lối đểđể tậptập hợphợp concon người chức chức

QuảnQuản lýlý làlà những độngđộng trực quản lýlý quản tậptập người ChủChủ thểthể quảnquản lýlý làlà người hợphợp,, sửsử dụngdụng nhânnhân lựclực đểđể hiệnhiện thực hoáhoá đường thực

đường lối

lối ấyấy

LãnhLãnh đạođạo Quản lý Quản lý

1.1. Khái niệệmm 1.1. Khái ni

* * Phân biệt lãnh đạo với quản lý: Phân biệt lãnh đạo với quản lý: -- QuảnQuản trịtrị làlà quản

quản lýlý ởở phạmphạm vivi cáccác đơnđơn vịvị kinhkinh doanh tổng côngcông ty,ty, doanh tổng đoàn, tậptập đoàn, tếtế cơcơ sởsở:: doanh...... nghiệp, hộhộ kinhkinh doanh nghiệp,

99

1.2. Đặc điểm của quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý

(1) Quản lý là hoạt động thực tiễn

đặc biệt, gián tiếp

(2) Quản lý xuất hiện cùng với con người và xã hội loài người, khi con người lao động tập thể

10

1.2. Đặc điểm của quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý

(3) Quản lý là quan hệ tương tác giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý nhằm thực hiện mục tiêu quản lý

(4) Quản lý là quá trình thông tin

(mệnh lệnh-báo cáo)

11

1.2. Đặc điểm của quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý

(5) Quản lý là hoạt động cụ thể (gắn với tổ chức cụ thể, con người cụ thể)

12

(6) Quản lý được phân theo các cấp độ khác nhau (trong quan hệ này có thể là chủ thể, quan hệ khác là đối tượng)

1.2. Đặc điểm của quản lý 1.2. Đặc điểm của quản lý

(7) Quản lý là hoạt động vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ thuật

(8) Quản lý gắn liền với quyền lực,

uy tín, kinh nghiệm.

13

của quản lý 1.3. Vai trò của quản lý 1.3. Vai trò

động thống nhấtnhất hoạthoạt động

((11)) NhằmNhằm tạotạo sựsự thống thống quảnquản lýlý trong hệhệ thống trong

chức, điềuđiều chỉnh

hướng, tổtổ chức, triển củacủa hệhệ thống thống QLQL theo chỉnh chocho sựsự theo mụcmục

((22)) ĐịnhĐịnh hướng, phátphát triển chung tiêutiêu chung

1414

trong hệhệ thống

kiện, độngđộng lựclực chocho mọimọi đốiđối ((33)) TạoTạo điềuđiều kiện, thống QLQL cócó sựsự năngnăng tượng trong tượng động, sángsáng tạotạo nhằmnhằm bảobảo đảmđảm chocho sựsự động, định, hiệuhiệu quảquả phátphát triển triển ổnổn định,

của quản lý 1.3. Vai trò của quản lý 1.3. Vai trò

((44)) KịpKịp thời

những chỉnh những thời kiểmkiểm tratra,, điềuđiều chỉnh lệchlệch lạclạc,, xaxa rờirời mụcmục tiêutiêu củacủa cáccác đốiđối tượng QLQL trong tượng

trong hệhệ thống

thống QLQL..

((55)) PhốiPhối hợphợp,, điềuđiều hòahòa hoạthoạt động

động củacủa trong tổtổ phát huyhuy thếthế những hạnhạn chếchế

1515

cáccác cácá nhânnhân,, bộbộ phậnphận,, yếuyếu tốtố trong chức quảnquản lýlý đểđể vừavừa phát chức mạnhmạnh,, vừavừa ngănngăn ngừa ngừa những nảynảy sinhsinh..

1.3. 1.3. VaiVai tròtrò củacủa quảnquản lýlý

TheoTheo cáccác nhànhà tưtư tưởng

tưởng phương

thành côngcông phảiphải bảobảo đảmđảm được

trình phương ĐôngĐông:: đểđể quáquá trình được 33 yếuyếu tốtố

quảnquản lýlý thành trong Thuyết trong

Thuyết TamTam tàitài::

Thiên Thiên ĐịaĐịa NhânNhân

vương ĐếĐế vương

1616

của quản lý 1.3. Vai trò của quản lý 1.3. Vai trò

TheoTheo cáccác nhànhà tưtư tưởng

tưởng phương

thành côngcông phảiphải bảobảo đảmđảm được

trình phương ĐôngĐông:: đểđể quáquá trình được 55 yếuyếu tốtố

quảnquản lýlý thành trong ngũngũ hànhhành tương trong

trương đúngđúng đắnđắn-- TrịTrị đạođạo

đường lối

tương sinhsinh:: lối,, chủchủ trương

-- ThuỷThuỷ::cócó đường -- MộcMộc:: cơcơ cấucấu bộbộ máymáy vàvà cơcơ chếchế vậnvận hànhhành hợphợp lýlý--TrịTrị

thểthể

thuật quảnquản lýlý đúngđúng

-- HoảHoả:: cócó độiđội ngũngũ quảnquản lýlý tàitài năngnăng,, đứcđức độđộ-- trịtrị tàitài phương pháppháp,, nghệnghệ thuật -- ThổThổ:: cócó phương thuật đắnđắn-- TrịTrị thuật

-- KimKim:: biếtbiết vậnvận dụng

dụng,, tạotạo thời

khai thác

thác hợphợp lýlý

1717

cáccác quanquan hệhệ môimôi trường

thời cơcơ,, khai phong trường-- TrịTrị phong

Ngũ hành Ngũ hành

KimKim

1818

ThổThổ ThuỷThuỷ

Hoả Hoả MộcMộc

Ngũ hành, thiên can, địa chi Ngũ hành, thiên can, địa chi

CanCan

ChiChi

Giáp 4 Giáp 4 Ất 5 Ất 5

Bính 6 Bính 6 Đinh 7 Đinh 7

Mậu 8 Mậu 8 Kỷ 9 Kỷ 9

Canh 0 Canh 0 Tân 1 Tân 1

Nhâm 2 Nhâm 2 Quý 3 Quý 3

Kim

Thuỷ

Hoả

Thổ

Mộc

Tý Ngọ Tý Ngọ Sửu Mùi Sửu Mùi

Thuỷ

Hoả

Thổ

Mộc

Kim

Dần Thân Dần Thân Mão Dậu Mão Dậu

Hoả

Thổ

Mộc

Kim

Thuỷ

1919

Thìn Tuất Thìn Tuất Tỵ Hợi Tỵ Hợi

Ngũ hành với cơ thể người Ngũ hành với cơ thể người

Thuỷ Thuỷ

HoảHoả

MộcMộc

KimKim

ThổThổ

Ngũ Ngũ hànhhành

Ngũ phủ Ngũ phủ

Đởm

Vị

Bàng quang

Tiểu trường

Đại trường

Thận

Tâm

Can

Phế

Tỳ

Ngũ Ngũ tạng tạng

Cốt, tuỷ

Gân

Bì, mao Nhục

Huyết mạch

Ngũ Ngũ chất chất

2020

Tai

Lưỡi

Mắt

Mũi

Miệng

Ngũ Ngũ quanquan

1.4. 1.4. PhânPhân loại

loại quảnquản lýlý

 DựaDựa vàovào quyquy mômô:: QLQL vĩvĩ mômô,, vivi mômô..

 DựaDựa vàovào cáccác lĩnhlĩnh vựcvực đờiđời sốngsống:: QLQL cáccác hoạthoạt

độngđộng KT,KT, CT,CT, XH,XH, VH,VH, GD,GD, YT,YT, MT,MT, TGTG……

 DựaDựa vàovào cáccác chức thểthể:: QLQL tàitài chính thiếu niênniên…… thanh thiếu thanh

2121

chức năng chính,, hàng nghiệp vụvụ cụcụ năng cơcơ bảnbản,, nghiệp hàng hóahóa,, vậtvật tưtư,, họchọc sinhsinh,,

1.4. Phân loại quản lý 1.4. Phân loại quản lý

Dựa vào tính chất của đối tượng có:  Dựa vào tính chất của đối tượng có: nhiên:: -- QuảnQuản lýlý tựtự nhiên

++ QuảnQuản lýlý giớigiới vôvô sinhsinh ++ QuảnQuản lýlý giớigiới sinhsinh vậtvật

2222

người -- QuảnQuản lýlý xãxã hộihội:: quảnquản lýlý làlà concon người

1.5. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH QUẢN LÝ 1.5. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH QUẢN LÝ

Chủ thể quản lý  Chủ thể quản lý

Khách thể quản lý  Khách thể quản lý

Mục tiêu  Mục tiêu

2323

Môi trường quản lý  Môi trường quản lý

1.5. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH QUẢN LÝ 1.5. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH QUẢN LÝ

KHÁCH THỂ QUẢN LÝ

CHỦ THỂ CHỦ THỂ QUẢN LÝ QUẢN LÝ

MỤC TIÊU QUẢN LÝ

MÔI TRƯỜNG QUẢN LÝ

2424

II. KHOA HỌC QUẢN LÝ II. KHOA HỌC QUẢN LÝ

2.1. Khái niệm

- Các tư tưởng về quản lý xuất hiện từ thời cổ

đại (từ thế kỷ VII, VITCN)

- Đến đầu thế kỷ XX quản lý mới trở thành khoa

2525

học độc lập

II. KHOA HỌC QUẢN LÝ II. KHOA HỌC QUẢN LÝ

2.1. Khái niệm

- Định nghĩa:

2626

Khoa học quản lý là khoa học nghiên cứu các qui luật về sự hình thành và biến đổi các tổ chức QL trong xã hội cùng các phương pháp, nghệ thuật để thực hiện hiệu quả nhất mục tiêu QL đặt ra.

2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa 2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa học quản lý học quản lý

Đối tượng nghiên cứu: - Là quan hệ giữa những con người trong cùng

một hệ thống QL;

- Giữa chủ thể quản lý và các thành viên trong

hệ thống;

- Giữa hệ thống quản lý này với hệ thống quản

lý khác;

- Giữa chủ thể quản lý này với chủ thể quản lý

2727

khác.

2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa 2.2. Đối tượng, nhiệm vụ của khoa học quản lý học quản lý

Nhiệm vụ:

2828

Nhằm tìm ra qui luật, tính qui luật của quản lý, từ đó xây dựng các nguyên tắc, phương pháp, công cụ và các hình thức tổ chức quản lý để giúp chủ thể quản lý hoạt động quản lý hiệu quả hơn.

2.3. Đặc điểm của khoa học quản lý 2.3. Đặc điểm của khoa học quản lý • Là khoa học có tính liên ngành, liên bộ môn,

nằm ở vùng giáp ranh của nhiều bộ môn

• Là khoa học có tính ứng dụng. • Là khoa học mang tính nghệ thuật, thể hiện rõ

vai trò của chủ thể quản lý

• Khoa học quản lý ra đời muộn nhưng phát triển

2929

rất nhanh cả về lý thuyết và công nghệ.

Phương pháppháp nghiên nghiên cứucứu củacủa khoa khoa họchọc

22..44.. Phương quảnquản lýlý • Phương pháp chung: chủ nghĩa duy vật biện

chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử

3030

• Phương pháp riêng: - Phương pháp hệ thống - Phương pháp mô hình hoá - Phương pháp thực nghiệm