Bài giảng Kỹ thuật lập trình - Chương 2: Giới thiệu ngôn ngữ lập trình C

==

Bằng

Nguyên hoặc thực 3==4, a==b

!=

Khác

Nguyên hoặc thực 3!=4, a!=b

30

Các toán tử logic

• Gồm các toán tử:

Toán tử

Ý nghĩa

Kiểu toán hạng

Ví dụ

Phép phủ định 1 biểu thức logic !1, !(a>b)

!

&&

Phép và

2 biểu thức logic 1&&0, a>=11

&& a<=99

Phép hoặc

2 biểu thức logic 1||0, a<-9 ||

||

a==0

31

Các toán tử đặc biệt

32

• Toán tử điều kiện • Toán tử gán • Dấu , • Phép lấy địa chỉ của biến • Phép ép kiểu

Toán tử điều kiện

Biểu thức 1 ? Biểu thức 2 : Biểu thức 3

• Cú pháp:

33

Ý nghĩa: Biểu thức 1 nhận giá trị đúng thì toán tử trả về giá trị là Biểu thức 2, ngược lại toán tử trả về giá trị là Biểu thức 3 Ví dụ: a>b?a:b

Toán tử gán (1)

Ý nghĩa: gán giá trị của biểu_thức cho tên_biến Ví dụ:

• Cú pháp: tên_biến=biểu_thức;

int a,b,c; a=5; b=4; c=a*b;

• Lưu ý: - Biểu thức gán tên_biến=biểu_thức (Lưu ý: không kết thúc bằng dấu ;) được sử dụng như các biểu thức thông thường khác Ví dụ: c=(a=5)*(b=4);

34

a=b=c=20;

Toán tử gán (2)

Toán tử gán: x=x+y; Dạng thu gọn: x+=y; • Lưu ý: Dạng thu gọn này áp dụng được với tất cả các phép toán 2 ngôi +, -, *, /, % và các phép thao tác trên bit &, |, ^, <<, >>

35

• Toán tử gán dạng thu gọn:

Dấu ,

x=(a++,b=a+b);

• Xét ví dụ:

↔ a++; b=a+b; x=b; • Các biểu thức con trong cặp dấu ngoặc đơn () đặt ngăn cách nhau bởi dấu , sẽ được tính theo chiều từ trái sang phải

• Biểu thức dùng để gán giá trị cho x là biểu thức con

36

ngoài cùng bên phải

Phép lấy địa chỉ của biến

của biến

• Tên biến được xem như tên vùng nhớ lưu trữ giá trị

• Vùng nhớ được đánh địa chỉ  biến có địa chỉ • Cú pháp: &tên_biến

int a=125;

Ví dụ:

37

 &a trả về địa chỉ vùng nhớ lưu giá trị của biến a

Phép ép kiểu

• Sử dụng khi biểu thức gồm các toán hạng khác kiểu hoặc khi cần gán giá trị thuộc kiểu này cho một biến thuộc kiểu khác

• Cú pháp:

hoặc Ví dụ: với khai báo int a,b;

(kiểu_dữ_liệu_mới) tên_biến (kiểu_dữ_liệu_mới) (biểu thức)

((float)a)/b trả về kết quả phép chia chính xác theo

(int) (a+0.5) trả về một kết quả theo kiểu số nguyên • Lưu ý: kiểu dữ liệu mới phải “cao hơn” kiểu dữ liệu

kiểu số thực

38

hiện tại, tránh ép kiểu từ “cao” xuống “thấp”

Thứ tự ưu tiên của các toán tử (1)

Mức

Các toán tử

1 () [] -> . :: 2 ! ~ - ++ -- & * (type) sizeof 3 * / % 4 + - 5 << >> 6 < <= > >= 7 == != 8 & 9 ^ 10 | 11 && 12 || 13 ? : 14 = *= /= %= += -= <<= >>= &= ^= |= 15 ,

Trình tự kết hợp Trái qua phải Phải qua trái Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Trái qua phải Phải qua trái Phải qua trái Trái qua phải

39

Thứ tự ưu tiên của các toán tử (2)

dấu ngoặc () một cách hợp lý trong biểu thức Ví dụ: - n = 1+2*3 có thể viết thành n = 1+(2*3) - a>=11 && a<=99

có thể viết thành (a>=11) && (a<=99)

40

• Để việc tính toán được dễ dàng nên bổ sung các cặp

Câu lệnh (1)

• Là một chỉ thị hoàn chỉnh yêu cầu máy tính thực

hiện một/một nhóm thao tác nào đó

lệnh

• Chương trình được tạo thành từ một dãy các câu

• Phân loại - Lệnh đơn: không chứa các câu lệnh khác (lệnh gán

giá trị, …) Ví dụ: a=4; b=5;

- Lệnh phức: chứa nhiều lệnh (khối lệnh, …)

y=8.9;}

41

Ví dụ: {x=3.2;

Câu lệnh (2)

• Lưu ý: - Trình biên dịch bỏ qua các dấu cách, Tab và các ký

hiệu xuống dòng được chèn vào trong các lệnh Ví dụ:

- Một khối lệnh có thể chứa nhiều khối lệnh khác - Thân hàm cũng được xem là một khối lệnh không

int a; a=125; a = 125; a = 125;

42

nằm trong bất kỳ khối lệnh nào khác

Câu lệnh (3)

• Lưu ý (tiếp): - Biến được khai báo ở đầu khối lệnh: + Chỉ có phạm vi hoạt động trong nội bộ khối lệnh + Được cấp phát bộ nhớ khi chương trình bắt đầu thực hiện khối lệnh, bộ nhớ này được giải phóng khi khối lệnh đã được thực hiện xong

- Các biến khai báo ngoài khối lệnh mà không trùng tên với các biến khai báo bên trong khối lệnh thì có thể sử dụng cả bên trong và bên ngoài khối lệnh 43

+ Có thể đặt trùng tên với các biến được khai báo bên ngoài khối lệnh, khi đó các biến trùng tên được khai báo trong khối lệnh sẽ được ưu tiên sử dụng trong phạm vi khối lệnh

Các kiểu dữ liệu cơ sở

44

• Khái niệm kiểu dữ liệu • Phân loại kiểu dữ liệu • Các kiểu dữ liệu cơ sở

Khái niệm kiểu dữ liệu

• Kiểu dữ liệu: xác định tập các giá trị mà một đối tượng thuộc kiểu đó có thể nhận được, cách thức lưu trữ dữ liệu và các phép toán có thể thực hiện Ví dụ: Kiểu dữ liệu int 2 byte: - Biểu diễn các số nguyên có dấu trong miền giá trị

-32768..32767

45

- Chiếm kích thước 2 byte khi lưu trữ - Có thể thực hiện các phép toán: phép đảo dấu -, các phép toán số học + - * / %, các phép so sánh < <= == > >= !=

Phân loại kiểu dữ liệu (1)

- Kiểu ký tự - Kiểu số nguyên - Kiểu số thực

• Các kiểu dữ liệu cơ bản:

- Kiểu liệt kê

46

• Kiểu do người dùng tự định nghĩa:

Phân loại kiểu dữ liệu (2)

- Kiểu mảng - Kiểu xâu ký tự - Kiểu cấu trúc - Kiểu hợp - Kiểu tệp • Kiểu con trỏ

47

• Các kiểu dữ liệu có cấu trúc:

Các kiểu dữ liệu cơ sở

48

• Kiểu ký tự • Kiểu số nguyên • Kiểu số thực

Kiểu ký tự (1)

• Gồm 2 kiểu:

Kích thước lưu trữ Miền giá trị

1 byte 1 byte

-128..127 0..255

• Dùng để biểu diễn các ký tự trong bảng mã ASCII

Tên kiểu [signed] char unsigned char

(256 ký tự)

• Không lưu trực tiếp các ký tự mà lưu mã ASCII tương ứng (giá trị số)  kiểu ký tự có thể được dùng như kiểu số nguyên

• Các hằng ký tự đặt trong cặp dấu nháy đơn ' ', các

49

hằng xâu ký tự đặt trong cặp dấu nháy kép " "

Kiểu ký tự (2)

'\0' null '\n' đưa con trỏ xuống đầu dòng tiếp theo '\t' tab '\b' backspace '\r' carriage return – đưa con trỏ màn hình về đầu dòng '\f' line feed – sang trang

50

• Một số hằng ký tự điều khiển:

Kiểu số nguyên

• Gồm 6 kiểu: Tên kiểu

Kích thước

Miền giá trị

int

2 byte hoặc 4 byte

-32768..32767 hoặc -2147483648.. 2147483647

unsigned int

2 byte hoặc 4 byte

0..65535 hoặc 0..4294967295

short

2 byte

-32768..32767

unsigned short

2 byte

0..65535

long

4 byte

-2147483648.. 2147483647

unsigned long

4 byte

0..4294967295

51

• Các hằng số nguyên được viết bình thường

Kiểu số thực (1)

• Gồm 2 kiểu:

Tên kiểu

Kích thước

Miền giá trị

float double

4 byte 8 byte

±3.4*10-38.. ±3.4*1038 ±1.7*10-308.. ±1.7*10308

52

Kiểu số thực (2)

• Có 2 cách biểu diễn hằng số thực - Biểu diễn theo dạng thập phân:

phần_nguyên.phần_thập_phân

Ví dụ: 1.25, 910.5

phần_định_trịEphần_mũ (có thể thay ký hiệu E bằng e) Ví dụ: 1.25E3, 3.14E-2, -5.4e2, -8.5e-3

53

- Biểu diễn theo dạng khoa học hay dạng mũ:

Chú ý

logic: - FALSE (sai): 0 - TRUE (đúng): giá trị khác 0 (thường là 1)

54

• Ngôn ngữ C ngầm định không tường minh 2 giá trị

2.4. Cấu trúc chương trình

55

• Cấu trúc chương trình • Một vài chương trình đơn giản • Các quy tắc xây dựng chương trình

Cấu trúc chương trình

56

• Gồm các phần theo thứ tự sau: - Khai báo các tệp tiêu đề - Khai báo các macro - Định nghĩa các kiểu dữ liệu mới - Khai báo nguyên mẫu của các hàm - Khai báo các biến toàn cục - Hàm main() - Định nghĩa các hàm (đã khai báo nguyên mẫu)

Khai báo các tệp tiêu đề (1)

- Gồm nhiều tệp tiêu đề chứa các chương trình con (hàm) được xây dựng sẵn. Muốn sử dụng hàm nào cần khai báo tệp tiêu đề của thư viện chứa hàm đó

• Cú pháp khai báo tệp tiêu đề:

• Thư viện chuẩn:

57

#include hoặc #include "tên_tệp_tiêu_đề " Ví dụ: #include #include "conio.h"

Khai báo các tệp tiêu đề (2)

• Các tệp tiêu đề cơ bản:

Tệp tiêu đề

Chức năng

Các hàm vào/ra cơ bản

stdio.h

conio.h

math.h ctype.h string.h

Các hàm giao tiếp người dùng sử dụng MS- DOS API Các hàm toán học cơ bản Các hàm xử lý ký tự Các hàm xử lý xâu

stdlib.h time.h

Các hàm tiện ích Các hàm điều khiển thời gian

58

Khai báo các tệp tiêu đề (3)

- Người lập trình cũng có thể xây dựng sẵn các hàm và đặt vào trong thư viện để dùng khi cần thiết

• Lưu ý:

59

- Một số trình biên dịch cho phép thêm hàm do người lập trình xây dựng vào thư viện chuẩn. Một số trình biên dịch yêu cầu người lập trình phải tạo thư viện riêng

Khai báo các macro

#define tên giá_trị

• Cú pháp:

Ví dụ: #define N 100

60

#define length (3+5) #define max(a,b) (a)>(b)?(a):(b)

Định nghĩa các kiểu dữ liệu mới

typedef khai báo kiểu dữ liệu mới;

• Cú pháp:

Ví dụ:

• Lưu ý: Sau khi định nghĩa các kiểu dữ liệu mới, có thể dùng tên kiểu dữ liệu mới để khai báo các biến, mảng, cấu trúc Ví dụ:

soluong a,b; mang100 c;

61

typedef int soluong; typedef int mang100[100];

Khai báo nguyên mẫu của các hàm

• Cú pháp:

kiểu_dữ_liệu_trả_về tên_hàm(danh sách kiểu_dữ _liệu tên_tham_số); Ví dụ: int tong(int a,int b);

float max(float a,float b,float c);

• Lưu ý: - Không bắt buộc phải khai báo nguyên mẫu các hàm - Việc khai báo nguyên mẫu cho phép trình biên dịch phát hiện lỗi khi gọi hàm (số lượng tham số không đúng) hoặc tự động chuyển đổi kiểu dữ liệu (ví dụ: chuyển từ kiểu int trong lời gọi hàm sang kiểu float của tham số)

62

- Trong nguyên mẫu có thể bỏ qua tên các tham số

Khai báo các biến toàn cục

kiểu_dữ_liệu tên_biến;

• Cú pháp:

Ví dụ:

• Lưu ý: Có thể khởi tạo giá trị cho các biến ngay khi

int a,b; float x,y;

khai báo biến Ví dụ:

63

int a=4, b=5; float x, y=9.25;

Hàm main()

• Cú pháp:

các khai báo, các lệnh;

kiểu_dữ_liệu_trả_về main(void) {

}

Lưu ý: kiểu_dữ_liệu_trả_về là int

Ví dụ:

int main(void) {

printf("Xin chao!"); printf("\nDay la chuong trinh thu nghiem."); return 0;

64

}

Định nghĩa các hàm (1)

định nghĩa ở đây Ví dụ: int tong(int a,int b)

• Các hàm đã được khai báo nguyên mẫu cần được

int s; s=a+b; printf("Tong la: %d", s); return s;

}

65

{

Định nghĩa các hàm (2)

Ví dụ (tiếp): float max(float a,float b,float c)

{

float m; m=a>b?a:b; return (m>c?m:c);

66

}

Một vài chương trình đơn giản (1)

#include int main(void) {

• Chương trình viết câu thông báo ra màn hình:

printf("Xin chao!"); printf("\nDay la chuong trinh thu nghiem."); return 0;

67

}

Một vài chương trình đơn giản (2)

#include int main(void) {

• Chương trình tính tổng 2 số nguyên a, b:

int a,b,tong; printf("Hay nhap 2 so nguyen a, b:\n"); scanf("%d %d",&a,&b); tong = a+b; printf("Tong a + b = %d",tong); return 0;

68

}

Các quy tắc xây dựng chương trình

- Mỗi câu lệnh phải được kết thúc bằng dấu ; - Mỗi câu lệnh nên đặt trên một dòng - Khối lệnh gồm nhiều lệnh đơn phải đặt trong cặp

dấu { }

• Quy tắc viết lệnh:

• Quy tắc viết chú thích:

- Trên một dòng: //Lời chú thích - Viết trên nhiều dòng: /* Lời chú thích */

69

• Căn lề