1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN
1.1 SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KẾ TOÁN
1.1.1. Sự hình thành kế toán : Kế toán được hình thành từ hai nguồn gốc
a. Kế toán hình thành từ hoạt động hạch toán
* Khái niệm: Hạch toán là các hoạt động quan sát, đo lường, tính toán và ghi chép
của con người đối với các hoạt động kinh tế nhằm cung cấp thông tin phục vụ quản lý
kinh tế một cách hiệu quả.
* Các loại thước đo sử dụng trong hạch toán
- Thước đo hiện vật: Là loại thước đo gắn liền với bản chất tự nhiên của đối tượng
hạch toán được đo lường. VD: m, km, l, kg..
- Thước đo thời gian lao động: Là loại thước đo dùng để đo lường thời gian lao
động hao phí của con người. VD: giờ công, ngày công
- Thước đo giá trị: Dùng tiền tệ để đo lường đối tượng hạch toán
VD:
Chú ý: Loại thước đo này đã cho phép tổng hợp được các đối tượng hạch toán khác
nhau để làm cơ sở cho việc so sánh, phân tích, đánh giá
* Các loại hạch toán: Cùng với sự phát triển của nền SX xã hội, các loại hạch toán
cũng ngày càng phát triển và được chia thành 3 loại:
- Hạch toán nghiệp vụ
- Hạch toán thống kê (thống kê)
- Hạch toán kế toán (kế toán): Kế toán là một loại hạch toán ra đời trong nền kinh
tế sản xuất hàng hóa, khi đã xuất hiện chữ viết, số học sơ cấp và tiền tệ.
2
b. Kế toán hình thành xuất phát từ nhu cầu thông tin phục vụ quản lý kinh tế - tài chính
ở từng đơn vị cụ thể.
- Nhu cầu của hoạt động quản lý: Để quản lý tốt cần phải có thông tin về đối tượng
quản lý.
- Kế toán ra đời để đáp ứng cho nhu cầu này: Kế toán là phân hệ thông tin chủ yếu
cung cấp các thông tin về hoạt động kinh tế, tài chính của đơn vị cho việc quản lý các hoạt
động này nhằm mang lại hiệu quả cao nhất.
1.1.2 Cách tiếp cận và định nghĩa về kế toán
1.1.2.1 Tiếp cận từ góc độ một công cụ quản lý kinh tế
Kế toán là công cụ cần thiết để quản lý kinh tế:
VD: Để ký kết hợp đồng bán hàng, Bên bán cần biết những thông tin gì?
1.1.2.2 Tiếp cận từ góc độ một nghề chuyên môn
- Đối tượng lao động : Thông tin về các hoạt động kinh tế, tài chính ở đơn vị.
- Tư liệu lao động : Sổ sách kế toán, văn phòng làm việc, máy móc thiết bị…
- Lao động hành nghề : Các kế toán viên có trình độ chuyên môn nghiệp vụ
- Sản phẩm của lao động : Là các thông tin đầu ra về các hoạt động kinh tế, tài chính
ở đơn vị (Các báo cáo kế toán)
- Hiệu quả của lao động : Biểu hiện ở chất lượng các quyết định có được từ việc sử
dụng thông tin mà kế toán cung cấp
* Quy trình kế toán ở đơn vị: Xem sơ đồ 1
1.1.2.3 Tiếp cận dưới góc độ một khoa học
Kế toán là một môn khoa học độc lập vì có đối tượng nghiên cứu và phương pháp
nghiên cứu riêng
a.Đối tượng nghiên cứu của kế toán
* Đối tượng chung: Đối tượng chung của kế toán là tài sản và sự vận động của
tài sản (hay tài sản và các hoạt động kinh tế, tài chính) trong quá trình hoạt động của
đơn vị.
- Đơn vị là tổ chức có mục đích hoạt động nhất định
- Để hoạt động đơn vị phải có tài sản (TS)
- TS của đơn vị luôn luôn vận động, sự vận động của TS được kế toán hiểu là:
+ Sự thay đổi tăng giảm về lượng:
+ Sự chuyển hoá về chất:
3
VD
- Trong quá trình hoạt động, đơn vị có tiến hành các nghiệp vụ như: thu tiền, chi
tiền, nhập kho, bán hàng, sản xuất… Các nghiệp vụ này tạo nên mảng hoạt động kinh tế,
tài chính của đơn vị và chúng là nguyên nhân tạo nên sự vận động của TS.
- Từ nội dung của hoạt động kinh tế, tài chính có thể nhận biết được sự vận động
của tài sản của đơn vị
VD: Bài tập số 14:
* Đối tượng cụ thể của kế toán ở đơn vị:
- Đơn vị kinh doanh: Xem sơ đồ các đối tượng kế toán
- Đơn vị hành chính sự nghiệp: ……
b. Các phương pháp kế toán:
Nghiên cứu ở chương 3
1.1.2.4 Định nghĩa kế toán :
1.1.3 Quá trình phát triển kế toán hiện đại : Xem giáo trình
1.1.4 Các loại kế toán:
1.1.4.1 Theo phạm vi cung cấp:
Kế toán tài chính
Kế toán quản trị
Là loại kế toán cung cấp thông tin
kế toán chủ yếu cho những đối
tượng..
bên ngoài đơn vị kế
toán
bên trong đơn vị kế toán
1.1.4.2 Theo mức độ xử lý:
Kế toán tổng hợp
Kế toán chi tiết
Là loại kế toán thực hiện việc thu
nhận, xử lý, cung cấp thông tin về
các đối tượng kế toán cụ thể…
dưới dạng tổng hợp
và biểu hiện dưới
hình thái tiền tệ
dưới dạng chi tiết hơn và
biểu hiện bằng cả 3 loại
thước đo
1.1.4.3 Theo cách thức thu nhận:
Kế toán đơn
Kế toán kép
Là loại kế toán việc ghi chép và
xử lý thông tin trên các tài khoản
kế toán được thực hiện một
cách…
độc lập theo cách
ghi đơn
đồng thời trong mối quan
hệ mật thiết với nhau.
1.1.4.4 Theo mục đích hoạt động
của đơn vị:
Kế toán DN
Kế toán công
Là loại kế toán được tiến hành ở
những đơn vị hoạt động
vì mục đích lợi
nhuận.
Không vì lợi nhuận
4
1.2 CÁC KHÁI NIỆM VÀ NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA KHOA HỌC KẾ TOÁN
1.2.1- Các khái niệm cơ bản của khoa học kế toán
1.2.1.1 Khái niệm đơn vị kế toán
a. Nội dung: Đơn vị kế toán là đơn vị kinh tế có TS riêng, chịu trách nhiệm sử dụng và
kiểm soát chúng và phải lập báo cáo kế toán.
- Phải có sự tách biệt giữa các đơn vị kế toán.
VD1: BT 1/3 Công ty X, ngày 1/11/N nhập kho hàng hóa 100 mua bằng tiền mặt; Ngày
20/12/N bán toàn bộ số hàng hóa đó cho Công ty Y: Tổng giá bán số hàng hóa là 150
triệu đồng. Công ty Y thanh toán ngay 50% bằng tiền gửi ngân hàng. Số còn lại công
ty Y cam kết thanh toán vào ngày 10/01/N+1.
Yêu cầu: Kế toán ở mỗi công ty ghi nhận ảnh hưởng của nghiệp vụ bán hàng như thế
nào?
- Phải có sự tách biệt giữa đơn vị kế toán với các bên liên quan như: Chủ sở hữu
đơn vị; Người lãnh đạo đơn vị; Chính phủ
VD2: BT 1/3Ngày 15/3/N+1, Doanh nghiệp A tại tình huống 1 đã bán hết số cổ phiếu
công ty B cho Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty B với giá 120 triệu đồng và nhận thanh
toán bằng tiền mặt, chi phí bán 2,5 triệu đồng.
Yêu cầu: Kế toán Công ty B có ghi nhận sự kiện trên không? Tại sao?
b. Tác dụng: Chỉ ra phạm vi công việc kế toán: Ở đơn vị nào? Đối với ai?
c. Chú ý: Đơn vị kế toán và đơn vị pháp lý
- Thường là một đơn vị :
- Một đơn vị pháp lý bao gồm nhiều đơn vị kế toá
d. Hệ quả:
- Kế toán chỉ tồn tại khi còn đơn vị kế toán cho nên cần phải giả định đơn vị hoạt
động liên tục (còn tiếp tục hoạt động >12 tháng và không giảm bớt đáng kể quy mô hoạt
động) và do đó TS của đơn vị cần được ghi nhận theo giá gốc.
- Nếu đơn vị kế toán sử dụng các hệ thống kế toán khác nhau thì không thể so sánh
được với nhau.
1.2.1.2 Khái niệm thước đo tiền tệ
a. Nội dung: Thước đo tiền tệ là thước đo sử dụng để đo lường các đối tượng quản lý kinh
tế dưới dạng giá trị.
- Mọi ghi chép của kế toán phải được đo lường bằng tiền.
- Đồng tiền được kế toán sử dụng gọi là đồng tiền kế toán.
+ Đồng tiền chức năng: Dùng để ghi sổ kế toán
+ Đồng tiền báo cáo: Dùng để lập báo cáo kế toán
5
b. Tác dụng: Cho biết kế toán phải ghi chép bằng gì?
c. Chú ý: Đồng tiền báo cáo của Việt Nam là đồng Việt Nam (VNĐ)
d. Hệ quả:
- Không thể so sánh các đơn vị kế toán sử dụng đồng tiền kế toán khác nhau.
- Tiền là thước đo giá trị nên có liên quan đến yếu tố giá cả, từ đó làm phát sinh nhiều
loại giá khác nhau trong đo lường và ghi nhận các đối tượng kế toán.
(Xem 3.3 3)
- Kế toán không phản ánh được các thông tin phi tiền như danh tiếng, uy tín, khả năng
cạnh tranh, năng lực điều hành… . của đơn vị
- Mặc dù sức mua của đồng tiền thay đổi (lạm phát/giảm phát) nhưng kế toán có xu
hướng bỏ qua ảnh hưởng của sự thay đổi này .
1.1.1.3 Khái niệm kỳ kế toán
a . Nội dung: Kỳ kế toán là khoảng thời gian kế toán thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin
về các hoạt động kinh tế, tài chính xảy ra trong khoảng thời gian đó.
- Kế toán tiến hành công việc theo từng kỳ trong suốt quá trình tồn tại của đơn vị.
- Kỳ kế toán có độ dài nhất là 1 năm (niên độ)
b. Tác dụng: Cho biết kế toán ghi chép khi nào?
c. Chú ý:
- Nghiệp vụ xảy ra theo cách hiểu của kế toán chứ không hẳn là phát sinh trên thực tế.
- Kỳ kế toán có thể là trọn vẹn tháng, quý, năm hoặc một chu kỳ hoạt động thông thường
của đơn vị kế toán.
d. Hệ quả
* Kỳ kế toán làm phát sinh các ước tính kế toán như: tính khấu hao TSCĐ, … cho nên số
liệu kế toán khó chính xác.
* Kỳ kế toán là cơ sở hình thành kế toán dồn tích và hoãn lại: Xem nguyên tắc kế toán dồn
tích
* Kỳ kế toán là cơ sở của nguyên tắc phù hợp giữa thu nhập và chi phí trong một kỳ kế
toán : Xem nguyên tắc phù hợp
1.2.2- Các nguyên tắc kế toán cơ bản của khoa học kế toán
a. Nhóm nguyên tắc kế toán là cơ sở cho việc tính giá các đối tượng kế toán
(TS, NPT, VCSH).
Do hệ quả của khái niệm thước đo tiền tệ - kế toán có thể lựa chọn các loại giá khác
nhau để ghi nhận (tính toán) trị giá các đối tượng kế toán của đơn vị.
Theo nguyên
tắc…
* Giá gốc:
* Giá thấp hơn giữa giá
gốc và giá thị tt
Trị giá các đối
tượng kế toán
được ghi nhận
theo…
giá gốc ban đầu khi hình
thành và không cần điều
chỉnh trong suốt thời gian
tồn tại của đối tượng ở đơn
vị kế toán
Giá thấp nhất giữa giá gốc
và giá thị trường trên báo
cáo kế toán